6. Aleke Yohanes ƒo nu tso sɔdolawo ƒe aʋakɔ si wòkpɔ azɔ la ŋue?

⁶ “Eye sɔdolawo ƒe aʋakɔ ƒe xexlẽme le akpe ewo teƒe akpe ewo teƒe eve; mese woƒe xexlẽme. Eye ale mekpɔ sɔwo kple amesiwo do wo la, le ŋutega me: Wodo akɔtakpoxɔnu, siwo ɖi dzo, kple akɔtakpoxɔnu yibɔwo kpakple akɔtakpoxɔnu dzẽwo, eye sɔawo ƒe ta le abe dzatawo ƒe ta ene, eye dzo kple dzudzɔ kpakple dzokpe do go tso woƒe nu me. Eye wowu amewo ƒe akpa etɔ̃lia le fuwɔame etɔ̃ siawo me, le dzo kple dzudzɔ kpakple dzokpe, si do go tso woƒe nu me la ŋuti.”—Nyaɖeɖefia 9:16-18.

 7, 8. (a) Amekawo ƒe mɔfiafia te ye sɔdolawo do le kple ŋusẽ? (b) Mɔ kawo nue sɔdolawo ɖi ʋetsuvi siwo do ŋgɔ na wo la le?

⁷ Edze abe ɖe sɔdola siawo do kple ŋusẽ le mawudɔla eneawo ƒe mɔfiafia te ene. Nukpɔkpɔ dziŋɔ kae nye si! Bu alesi nawɔ nui ŋu kpɔ nenye be dziwòe sɔdola mawo tɔgbe ho gbɔna! Woƒe dzedzeme ɖeɖe dzaa ana dzidzi naƒo wò. Gake ède dzesi alesi sɔdola siawo ɖi ʋetsuvi siwo do ŋgɔ na wo laea? Ʋetsuviawo nɔ abe sɔwo ene; sɔwo dzie sɔdolawo le. Ekema teokrasiʋa wɔm ha evea siaa le. (Lododowo 21:31) Ʋetsuviawo ƒe aɖuwo nɔ abe dzatawo tɔ ene; sɔ siwo dzi sɔdolawo le la ƒe tawo le abe dzatawo ƒe ta ene. Eyata evea siaa ku ɖe Yesu Kristo, Dzata kalẽtɔ si tso Yuda-toa me, si nye woƒe Ŋgɔnɔla, Aʋakplɔla kple Kpɔɖeŋuɖola la ŋu.—Nyaɖeɖefia 5:5; Lododowo 28:1.

⁸ Ʋetsuviawo kple sɔdolawo siaa kpɔa gome le Yehowa ƒe ʋɔnudrɔ̃dɔa me. Ʋetsuviawo do tso dzudzɔ si fia vɔ̃ kple dzo tsrɔ̃nu si ava Kristodukɔa dzi la me; dzo, dzudzɔ kpakple dzokpe le dodom tso sɔawo ƒe nu me. Gakɔtakpoxɔnuwo nɔ ʋetsuviawo si, esiwo fia be wo ɖokui si wotsɔ na dzɔdzɔenyenye matrɔmatrɔe la nye takpɔkpɔ na woƒe dzi; sɔdolawo do akɔtakpoxɔnu siwo ƒe amadede nye dzĩa, blɔtɔ, kple aŋuti ɖiɖi tɔ, esiwo fia ʋɔnudrɔ̃gbedasi wuame siwo do tso sɔawo ƒe nu me la ƒe dzo, dzudzɔ kple dzokpe. (Tsɔe sɔ kple Mose I, 19:24, 28; Luka 17:29, 30.) Asike nɔ ʋetsuviawo si abe dziɖegbewo ene hena fuwɔwɔ ame; sɔwo ƒe asikewo le abe dawo ene hena amewuwu! Edze abe ɖe sɔdolawo ayi nusi gɔme ʋetsuviawo dze la dzi ŋusẽtɔe wu vaseɖe esime woawu enu ene.

 9. Nukae sɔdolawo tsi tre ɖi na?

⁹ Eyata nukae sɔdola siawo tsi tre ɖi na? Alesi ko Yohanes habɔbɔ si nye amesiaminawo dze Yehowa ƒe hlɔ̃biabia ƒe ʋɔnu si wòadrɔ̃ Kristodukɔa gbɔgblɔ abe kpẽkuku ene kple ŋusẽ be ‘woate wo ahawɔ nuvevi woe’ la, nenema kee míakpɔ mɔ be woawɔ ƒuƒoƒo ma ke si le agbe la ŋudɔ le ‘amewuwu’ si nye eɖeɖe fia be Kristodukɔa kple eƒe osɔfowo ku keŋkeŋ le gbɔgbɔ me, Yehowa tsɔ wo ƒu gbe eye ɣeyiɣia de be woatsɔ wo ade “dzokpo la” si nye tsɔtsrɔ̃ mavɔ me la me. Le nyateƒe me la, ele be Babilon Gã bliboa katã natsrɔ̃. (Nyaɖeɖefia 9:5, 10; 18:2, 8; Mateo 13:41-43) Gake do ŋgɔ na Kristodukɔa ƒe tsɔtsrɔ̃ la, Yohanes habɔbɔa wɔa “gbɔgbɔ ƒe yi, si nye mawunya la” ŋudɔ tsɔ kloa nu le ku ƒe nɔnɔme si me wòle la dzi. Mawudɔla eneawo kple sɔdolawo naa mɔfiafia le “amewo ƒe akpa etɔ̃lia” wuwu le kpɔɖeŋumɔ sia nu me. (Efesotɔwo 6:17; Nyaɖeɖefia 9:15, 18) Esia fia ɖoɖowɔwɔ nyuie kple teokrasi ƒe mɔfiafia le Aƒetɔ Yesu Kristo ƒe dzikpɔkpɔ te esime Fiaɖuƒe gbeƒãɖelawo ƒe ha dziŋɔ la ho yina aʋa wɔ ge.

Akpe Ewo Teƒe Akpe Ewo Teƒe Eve

10. Gɔmesese ka nue sɔdolawo nye akpe ewo teƒe akpe ewo teƒe eve?

¹⁰ Aleke sɔdola siawo ƒe xexlẽme anye akpe ewo [myriad] teƒe akpe ewo teƒe evee? Myriad [le Eŋlisigbe me] nye 10,000. Eyata akpe ewo teƒe akpe ewo teƒe eve la anye miliɔn 200.a Dzidzɔtɔe la, Fiaɖuƒe gbeƒãɖela miliɔn geɖe li fifia, gake woƒe xexlẽme megogo miliɔn alafa geɖe kura o! Gake ɖo ŋku Mose ƒe nya siwo le Mose IV, 10:36 la dzi be: “Yehowa, gagbugbɔ va Israel ƒe ame akpeawo gbɔ!” (Tsɔe sɔ kple Mose I, 24:60.) Le nyagbea nu la, ema afia be ‘Gagbugbɔ va Israel ƒe ame miliɔn ewoawo gbɔ.’ Gake ame miliɔn eve yina miliɔn etɔ̃ koe Israel nye le Mose ŋɔli. Ekema nuka gblɔm Mose le? Ðikeke mele eme o be enɔ susu me nɛ be mele be xexlẽme nanɔ Israel-viwo ŋu o, abe “dziƒoɣletiviwo kple ƒutake” ene, tsɔ wu be woaxlẽ wo. (Mose I, 22:17; Kronika I, 27:23) Eyata ezã nya si gɔme woɖe be “akpeawo” tsɔ fia be woanye ame gbogbo siwo womenya xexlẽme na o. Eyata The New English Bible ɖe kpukpui sia gɔme be: “Israel ƒe ame akpe manyaxlẽawo ƒe AƑETƆ, dzudzɔ.” Esia wɔ ɖeka kple nya si wozãna na ‘akpewo’ la ƒe gɔmeɖeɖe bubu si le Hela- kple Hebri-nyagɔmeɖegbalẽwo me, si nye: “ameha si womenya xexlẽme na o,” “ameha” aɖe.—The New Thayer’s Greek-English Lexicon of the New Testament; Gesenius ƒe A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, si gɔme Edward Robinson ɖe.

11. Be Yohanes habɔbɔa nava zu ame akpe ewowo le kpɔɖeŋu ƒe gɔmesese gɔ̃ hã nu la, nukae ahiã?

¹¹ Gake Yohanes habɔbɔa me tɔ siwo kpɔtɔ le anyigba dzi la mede 10,000 o—womede myriad ŋutɔŋutɔ nu o. Aleke woate ŋu atsɔ wo asɔ kple sɔdola akpe gbogbo manyaxlẽe? Be woazu akpe ewowo le kpɔɖeŋu ƒe gɔmesese gɔ̃ hã nu la, ɖe mahiã be ame bubuwo nakpe ɖe wo ŋu oa? Ema nye nusi wohiã, eye to Yehowa ƒe amenuveve dzi la, emae nye nusi wokpɔ! Afikae amesiawo tso va?

12, 13. Ƒe 1918 vaseɖe ƒe 1935 me ŋutinya me nudzɔdzɔ kawoe ɖe afisi ame bubu siwo va le kpekpeɖeŋu nam la tso la fia?

¹² Tso ƒe 1918 vaseɖe ƒe 1922 me la, Yohanes habɔbɔa dze mɔkpɔkpɔ dodzidzɔname si nye be “ame miliɔn geɖe siwo le agbe fifia maku akpɔ o” la ɖoɖo amegbetɔ siwo xaxa la ŋkume. Le ƒe 1923 me la, woɖee fia hã be Mateo 25:31-34 me alẽawo anyi agbe mavɔ ƒe dome le anyigba dzi le Mawu ƒe Fiaɖuƒea te. Mɔkpɔkpɔ ma tɔgbe nɔ agbalẽvi si nye Freedom for the Peoples si woɖe ɖe go le dukɔwo dome takpekpe si wowɔ le ƒe 1927 me la me. Le ƒe 1930 ƒe ƒeawo ƒe gɔmedzedze lɔƒo la, woɖee fia be Yonadab habɔbɔ si nye ame dzɔdzɔewo kpakple “amesiwo le hũ ɖem, eye wole nu xam” le Kristodukɔa ƒe gbɔgbɔ me nɔnɔme wɔnublanuia ta la kee nye kpɔɖeŋu ƒe alẽ siwo si anyigbadzigbenɔnɔ ƒe mɔkpɔkpɔ le la. (Xezekiel 9:4; Fiawo II, 10:15, 16) Le mɔ fiafia ame mawo yi egbegbe “sitsoƒeduwo” mee la me la, August 15, 1934 ƒe The Watchtower gblɔ be: “Yonadab habɔbɔa me tɔwo se Mawu ƒe kpẽkukua eye wowɔ ɖe nuxlɔ̃me la dzi to sisi va Mawu ƒe habɔbɔa me kple ha si wole dedem kple Mawu ƒe amewo dzi, eye ele be woanɔ afima.”—Mose IV, 35:6.

¹³ Le ƒe 1935 me la, wokpe Yonadab habɔbɔ sia me tɔwo etɔxɛ be woava Yehowa Ðasefowo ƒe takpekpe le Washington, D.C., U.S.A. Afimae le Fiɖagbe, May 31 dzi la, J. F. Rutherford ƒo eƒe nuƒo xɔŋkɔ si nye “Ameha Gã La” le, esi me wòɖee fia le kɔte be Nyaɖeɖefia 7:9 me habɔbɔ sia kee nye alẽawo le Mateo 25:33 me—esi nye adzɔgbeɖelawo ƒe habɔbɔ si si anyigba dzi nɔnɔ ƒe mɔkpɔkpɔ le. Abe nusiwo ava dzɔ ƒe dzesi ene la, wona nyɔnyrɔ̃ Ðasefo yeye 840 le takpekpe ma me, eye wo dome ame akpa gãtɔ nye ameha gã la me tɔwo.b

14. Ðe ameha gã la akpɔ gome le kpɔɖeŋu ƒe sɔdolawo ƒe aʋahohoa mea, eye tame kae woɖo kplikpaa le ƒe 1963 me?

¹⁴ Ðe ameha gã sia kpɔ gome le sɔdolawo ƒe aʋahoho si dze egɔme le ƒe 1922 me eye wote gbe ɖe edzi vevie le Toronto takpekpea me le ƒe 1927 me la mea? Le mawudɔla ene, siwo nye amesiaminawo ƒe Yohanes habɔbɔ la ƒe mɔfiafia te la, wokpɔ gome le eme kakaɖedzitɔe! Le “Nya Nyui Mavɔ” Takpekpe si wowɔ le xexeame katã le ƒe 1963 me la me la, ewɔ ɖeka kple Yohanes habɔbɔa le tameɖoɖo kplikpa ʋãme aɖe wɔwɔ me. Esia ɖe gbe ƒãe be xexeame “dze ŋgɔ xexeame ƒe kuxiwo ƒe anyigbaʋuʋu aɖe si tɔgbe mekpɔ kpɔ o, eye woaʋuʋu eƒe dunyahenuɖoanyiwo katã kple eƒe egbegbemawusubɔsubɔ ƒe Babilon la wòakaka ʋayaʋaya.” Woɖe tameɖoɖo kplikpaa gblɔ be “míayi edzi aɖe gbe ƒã ‘nya nyui mavɔ’ si ku ɖe Mawu ƒe Mesia fiaɖuƒea kple eƒe ʋɔnudɔdrɔ̃ siwo le abe fukpekpewo ene na eƒe futɔwo gake woava eme hena amesiwo katã di be yewoasubɔ Mawu Wɔla la le gbɔgbɔ kple nyateƒe me wòadze eŋu la ƒe ablɔɖekpɔkpɔ ŋu la na amewo katã ameŋkumemakpɔmakpɔe.” Takpekpeyilawo ƒe agbɔsɔsɔ ƒoƒu si nye 454,977 siwo dometɔ siwo wu 95 le alafa ɖesiaɖe me nye ameha gã la me tɔwo la da asi ɖe tameɖoɖo kplikpaa sia dzi dzonɔamemetɔe le takpekpe 24 siwo wowɔ le xexeame katã la me.

15. (a) Le ƒe 1990 me la, ame nenie ameha gã la nye le dɔwɔla siwo ŋudɔ wɔm Yehowa le le gbeadzi la ƒe ame alafa ɖesiaɖe me? (b) Aleke Yesu ƒe gbedodoɖa si le Yohanes 17:20, 21 la ɖe ameha gã la ƒe ɖekawɔwɔ kple Yohanes habɔbɔ la fiae?

¹⁵ Ameha gã la yi edzi le woƒe ɖekawɔwɔ bliboe kple Yohanes habɔbɔa le fukpekpewo hehe va Kristodukɔa dzi me la gblɔm fia. Le ƒe 1990 me la, ameha gã sia nye ame 99.7 kple vɔ le dɔwɔla siwo zãm Yehowa le le gbeadzi la ƒe alafa ɖesiaɖe me. Amesiwo le eme la tsɔ dzi blibo wɔ ɖeka kple Yohanes habɔbɔa, amesiwo ŋu Yesu do gbe ɖa le le Yohanes 17:20, 21 me be: “Ke menye ɖe amesiawo nu ɖeɖeko mele biabiam ɖo o; ke boŋ ɖe amesiwo le dzinye xɔ ge ase to woƒe nya me la, hã nu; bena wo katã woazu ɖeka, sigbe alesi wò, Fofo, nèle menye, eye nye hã mele mewò ene, bena woawo hã woazu ɖeka le mía me, bena xexeame naxɔe ase be, wòe dɔm ɖa.” Esi Yohanes habɔbɔ si nye amesiaminawo le ŋgɔ xɔm le Yesu te la, ameha gã dovevienu la kpɔa gome kpli wo le sɔdolawo ƒe aʋahoho si gblẽ nu wu ɖesiaɖe le amegbetɔ ƒe ŋutinya katã me la me!c