«Το Θέλω Τώρα! Ο Αιώνας της Άμεσης Ικανοποίησης
Αν κρίνεις από την γκριμάτσα που έχει πάρει, ο Γιαννάκης φαίνεται να υποφέρει πολύ· ωστόσο, με δυσκολία καταφέρνεις να συγκρατήσεις τα γέλια σου. Έχει κρεμασμένους τους ώμους, τα γόνατά του μοιάζουν λυμένα και μετά βίας προχωράει, λες κι έχει βαρίδια στα πόδια του. Στο πρόσωπό του είναι ζωγραφισμένη η λύπη—μέτωπο συνοφρυωμένο, βλέμμα ικετευτικό, στόμα παραμορφωμένο από την αγωνία. Μονάχα ένα πράγμα στριφογυρίζει στο μυαλό του: το γλυκό.
«Ναι μαμά, αλλά . . . », κλαψουρίζει. Δεν προλαβαίνει όμως να συνεχίσει. Η μητέρα του έρχεται σαν σίφουνας προς το μέρος του, με το μπολ και την κουτάλα στο χέρι. «Γιαννάκη, αυτή είναι η τελευταία φορά: ΟΧΙ!», του λέει ορθά-κοφτά. «Αν φας γλυκό τώρα, δεν πρόκειται να φας το φαγητό σου. Κι άλλωστε σ’ ένα τέταρτο τρώμε!»
«Εγώ, όμως, το θέλω το γλυκό ΤΩΡΑ!», στριγκλίζει ο Γιαννάκης. Η μητέρα του σταματάει το ανακάτεμα και ρίχνει μια άγρια ματιά στο γιο της. Εκείνος την ξέρει αυτή τη ματιά και, έξυπνος καθώς είναι, εξαφανίζεται· πάει στο διπλανό δωμάτιο για να ‘κλάψει τον πόνο του’ στα σιωπηλά. Σε λίγο, ο νους του αποσπάται από κάτι άλλο και, ώσπου να έρθει η ώρα του φαγητού, έχει ξεχάσει τα πάντα για το γλυκό.
Μερικές φορές, φαίνεται ότι τα παιδιά σκέφτονται μονάχα το παρόν. Όταν θέλουν κάτι, το θέλουν τώρα. Δυσκολεύονται πολύ να καταλάβουν ότι χρειάζεται να περιμένουν προκειμένου να έχουν μια καλύτερη ανταμοιβή ή ότι χρειάζεται να στερηθούν κάποια απόλαυση επειδή αυτή θα μπορούσε να τους βλάψει αργότερα. Ωστόσο, αυτό είναι κάτι που χρειάζεται να το μάθουν τα παιδιά—όπως χρειάζεται να το μάθουμε και όλοι μας γενικά.
Πρόσφατα, ορισμένοι επιστήμονες του Πανεπιστημίου Κολούμπια, στις Ηνωμένες Πολιτείες, έκαναν μια έρευνα σχετικά με την ικανότητα που έχουν τα μικρά παιδιά να παραμερίζουν για λίγο κάποια ικανοποίηση προκειμένου να λάβουν κάποια ανταμοιβή που επιθυμούν. Έβαλαν τα παιδιά να διαλέξουν ανάμεσα σε δυο προσφορές, που η μια ήταν λίγο πιο ελκυστική από την άλλη—όπως, δυο μπισκότα αντί για ένα μπισκότο. Για να πάρουν την καλύτερη προσφορά, θα έπρεπε να περιμένουν ωσότου επιστρέψει ο δάσκαλος. Εντούτοις, μπορούσαν οποιαδήποτε στιγμή να βάλουν τέρμα στην αναμονή τους χτυπώντας ένα κουδούνι, και τότε θα έπαιρναν αμέσως την κατώτερη προσφορά, ενώ θα έχαναν την καλύτερη. Οι επιστήμονες κατέγραψαν τη συμπεριφορά τους και εξέτασαν την ανάπτυξη των ίδιων αυτών παιδιών ύστερα από πάροδο δέκα ετών.
Το περιοδικό Επιστήμη (Science) αναφέρει ότι τα παιδιά που ήταν πιο πρόθυμα να παραμερίζουν για λίγο την ικανοποίηση τα πήγαιναν καλύτερα ως ενήλικοι. Ήταν πιο ικανά από κοινωνική και εκπαιδευτική άποψη και αντιμετώπιζαν καλύτερα το άγχος και την απογοήτευση. Σαφώς, η ικανότητα που έχουμε να παραμερίζουμε για λίγο την ικανοποίηση—να αναβάλλουμε την απόκτηση κάποιου πράγματος που επιθυμούμε—είναι κάτι το ζωτικό. Και ωφελεί ακόμη και τους ενηλίκους.
Καθημερινά, καλούμαστε όλοι να διαλέξουμε αν θα ικανοποιήσουμε μια επιθυμία μας αμέσως ή αν θα την αφήσουμε για αργότερα. Μερικές τέτοιες περιπτώσεις φαίνονται ασήμαντες: ‘Να φάω αυτό το κέικ ή να υπολογίσω τις θερμίδες;’ ‘Να δω τηλεόραση ή μήπως υπάρχει κάτι πιο παραγωγικό να κάνω τώρα;’ ‘Να πω αυτό που σκέφτομαι ή να κρατήσω το στόμα μου κλειστό;’ Σε καθεμιά απ’ αυτές τις περιπτώσεις, χρειάζεται να σταθμίσουμε το δέλεαρ της άμεσης ικανοποίησης σε συσχετισμό με τις μακροπρόθεσμες συνέπειες. Βέβαια, αυτά μπορεί να μην είναι ζητήματα ζωής ή θανάτου.
Πολύ πιο σπουδαίες είναι οι ηθικές αποφάσεις που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι: ‘Να πω ψέματα για να βγω απ’ αυτή τη δύσκολη θέση ή να βρω έναν έντιμο και διακριτικό τρόπο;’ ‘Να ενδώσω σ’ αυτό το φλερτ και να δω τι θα βγει ή να κάνω το παν για το γάμο μου;’ ‘Να κάνω ό,τι κάνουν κι άλλοι και να καπνίσω μαριχουάνα ή να υπακούσω στο νόμο και να προστατέψω το σώμα μου;’ Όπως αναμφίβολα θα παρατηρήσατε, η πορεία της άμεσης ικανοποίησης μπορεί να καταστρέψει αμέσως τη ζωή κάποιου.
Όπως το έθεσε το περιοδικό Επιστήμη: «Για να τα καταφέρουν στη ζωή, τα άτομα πρέπει με τη θέλησή τους να παραμερίζουν για λίγο την άμεση ικανοποίηση και να εμμένουν στην επίτευξη στόχων με σκοπό να ωφεληθούν αργότερα». Προφανώς, λοιπόν, δεν θα μπορέσουμε να ζήσουμε μια καλή ζωή αν θέλουμε να ικανοποιούμε αμέσως κάθε μας παρόρμηση.
Εντούτοις, ζούμε σ’ έναν κόσμο που έχει ψύχωση με την άμεση ικανοποίηση, έναν κόσμο που αποτελείται από αμέτρητες χιλιάδες ενηλίκους σαν τον Γιαννάκη, οι οποίοι πασχίζουν να αποκτήσουν αυτό που θέλουν τώρα, αδιαφορώντας για τις συνέπειες. Η στάση αυτών των ατόμων έχει διαμορφώσει το σύγχρονο κόσμο μας, και μάλιστα όχι προς το καλύτερο.