ΣΑΛΜΑΝΑΣΑΡ

(Σαλμανασάρ) [ακκαδικής προέλευσης· σημαίνει «Ο Σουλμάν [θεός των Ασσυρίων] Είναι Ανώτερος»].

Πέντε διαφορετικοί Ασσύριοι μονάρχες έφεραν αυτό το όνομα, αλλά μόνο δύο από αυτούς φαίνεται ότι είχαν άμεσες επαφές με τον Ισραήλ: ο Σαλμανασάρ Γ΄ και ο Σαλμανασάρ Ε΄. Στην πραγματικότητα, μόνο ο τελευταίος μνημονεύεται στο υπόμνημα της Αγίας Γραφής.

1. Ο Σαλμανασάρ Γ΄ διαδέχθηκε τον πατέρα του τον Ασσουρνασιρπάλ Β΄ στο θρόνο της Ασσυρίας. Σε μια επιγραφή περιγράφει τον εαυτό του ως «το βασιλιά του κόσμου, το βασιλιά χωρίς αντίπαλο, το “Μεγάλο Δράκοντα”, τη (μοναδική) δύναμη στα (τέσσερα) άκρα (της γης)». (Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή [Ancient Near Eastern Texts], επιμέλεια Τζ. Πρίτσαρντ, 1974, σ. 276) Πιστεύεται ότι βασίλεψε περίπου 35 χρόνια. Τριάντα ένα από αυτά τα χρόνια φαίνεται ότι τα δαπάνησε σε πολεμικές εκστρατείες για τη διατήρηση και την επέκταση της ασσυριακής κυριαρχίας. Ο Σαλμανασάρ Γ΄ έκανε επανειλημμένες επιθέσεις στα Δ εναντίον των αραμαϊκών βασιλείων της Συρίας.

Η Επιγραφή του που Υποτίθεται ότι Αναφέρει τον Αχαάβ. Η Επιγραφή στον Μονόλιθο του Σαλμανασάρ Γ΄ περιγράφει τη μάχη της Καρκάρ (κοντά στην Αιμάθ, στην Κοιλάδα του Ορόντη), η οποία έλαβε χώρα το έκτο έτος της βασιλείας του Σαλμανασάρ. Οι Ασσύριοι πολέμησαν εκεί έναν εχθρικό συνασπισμό 12 βασιλιάδων, κατά κύριο λόγο Συρίων. Ωστόσο, στον κατάλογο αναγράφεται κάποιος ονόματι Α-χα-α-μπου ^ματΣιρ-ι-λα-α-α. Το όνομα αυτό μεταφράζεται συνήθως σε σύγχρονα συγγράμματα «Αχαάβ ο Ισραηλίτης». (Βλέπε Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή, σ. 279.) Η συμμετοχή του Αχαάβ στη μάχη ως συμμάχου των Συρίων θεωρείται κοινώς αποδεκτό γεγονός. Ωστόσο, η Αγία Γραφή δεν αναφέρει κανένα τέτοιο περιστατικό, και παρά τη φαινομενική ομοιότητα των ονομάτων, υπάρχουν σοβαροί λόγοι για να αμφιβάλλουμε ότι ο Α-χα-α-μπου ^ματΣιρ-ι-λα-α-α είναι ο Αχαάβ του Ισραήλ. Η Εγκυκλοπαίδεια της Βίβλου ([Encyclopædia Biblica] Λονδίνο, 1899, Τόμ. 1, στ. 91) αναφέρει για «το όνομα Αχαμπού Σιρλαΐ . . . [πως] οι περισσότεροι λόγιοι τώρα συμφωνούν ότι δεν μπορεί παρά να σημαίνει “Αχαάβ του Ισραήλ” (ή, όπως πιστεύει ο Χόμελ, “της Ιεζραέλ”)». (Τα πλάγια γράμματα δικά μας.) Αυτό δείχνει ότι η ταύτιση των εν λόγω προσώπων δεν ήταν ανέκαθεν ευρέως αποδεκτή στο βαθμό στον οποίο είναι σήμερα, καθώς και ότι η απόδοση της φράσης ^ματΣιρ-ι-λα-α-α ως «Ισραηλίτης» υπόκειτο και αυτή σε αμφισβήτηση. Ας σημειωθεί ότι η φράση ^ματΣιρ-ι-λα-α-α δεν είναι αυτή που χρησιμοποιείται αλλού στις ασσυριακές επιγραφές όταν γίνεται μνεία του βόρειου βασιλείου του Ισραήλ. Σε άλλες ασσυριακές επιγραφές εκείνης της εποχής, αυτή η χώρα μνημονεύεται είτε με το όνομα της πρωτεύουσάς της, της Σαμάρειας (Σα-με-ρι-να στις επιγραφές), είτε με τη φράση Μπιτ Χου-ουμ-ρι-ια (Γη του Αμρί), μια έκφραση που εξακολουθούσε να χρησιμοποιείται ακόμη και έναν αιώνα μετά το θάνατο του Αμρί.—Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή, σ. 284, 285.

Οι επιγραφές του Σαλμανασάρ δείχνουν ότι το 18ο έτος της βασιλείας του, δηλαδή 12 χρόνια μετά τη μάχη της Καρκάρ, πολέμησε εναντίον του Αζαήλ της Δαμασκού, και επίσης αναφέρουν: «Εκείνη την εποχή έλαβα το φόρο υποτελείας από τους κατοίκους της Τύρου, της Σιδώνας και από τον Ιηού, το γιο του Αμρί». (Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή, σ. 280) Άρα, η ταύτιση του Α-χα-α-μπου με τον Βασιλιά Αχαάβ έρχεται σε σύγκρουση με τη Βιβλική χρονολόγηση, η οποία δείχνει ότι ανάμεσα στο θάνατο του Αχαάβ και στη βασιλεία του Ιηού μεσολάβησε μια περίοδος περίπου 14 ετών, η οποία καλύπτει τη βασιλεία του Οχοζία και του Ιωράμ. (1Βα 22:51· 2Βα 3:1) Αν και οι περισσότεροι σχολιαστές τοποθετούν την υποτιθέμενη συμμετοχή του Αχαάβ στη συριακή συμμαχία προς το τέλος της βασιλείας του, αυτό και πάλι δεν εναρμονίζεται με το χρονολογικό πλαίσιο της Αγίας Γραφής. Αναγνωρίζοντας αυτό το πρόβλημα, οι λόγιοι Καμπχάουζεν και Κίτελ υποστήριξαν ότι το όνομα του Αχαάβ συγχέεται με αυτό του Ιωράμ στα ασσυριακά αρχεία. (Λεξικό της Αγίας Γραφής [Dictionary of the Bible], του Χάστινγκς, 1904, Τόμ. 1, σ. 53) Ωστόσο, στην Αγία Γραφή δεν αναφέρεται καμιά συμμετοχή του Ιωράμ στη μάχη της Καρκάρ.

Εκτός αυτού, είναι δύσκολο να εξηγηθεί για ποιον λόγο ο Αχαάβ θα συμμετείχε σε έναν συνασπισμό με τους άσπονδους εχθρούς του Ισραήλ. Γι’ αυτό και Η Μεγάλη Αμερικανική Εγκυκλοπαίδεια (1978, Τόμ. 4, σ. 325) αναφέρει: «Ευρίσκομεν [τον Αχαάβ] παραδόξως σύμμαχον με τον παλαιόν εχθρόν του [τον] Βεναδάδ εναντίον του Σαλμανεσέρ (Σαλμανασάρου) της Ασσυρίας, παρά το ότι θα υπέθετέ τις ότι ευχαρίστως θα έβλεπε την συντριβήν του Βεναδάδ, καθ’ όσον η Ασσυρία δεν απετέλει άμεσον κίνδυνον». Ο Αχαάβ είχε ήδη διεξαγάγει δύο πολέμους εναντίον των Συρίων, και παρότι υπήρξε μια σύντομη περίοδος χωρίς εχθροπραξίες ανάμεσα στον Ισραήλ και στη Συρία, το τρίτο έτος εκείνης της περιόδου ο Αχαάβ ενεπλάκη σε μια τελική σύγκρουση μαζί τους στην οποία και έχασε τη ζωή του. (1Βα 22:1-4, 34-37) Οι διάφορες απόπειρες ερμηνείας της συμμετοχής του στο συριακό συνασπισμό, με βάση την υπόθεση ότι συμμετείχε οικειοθελώς ως σύμμαχος ή εξαναγκαστικά, δεν πείθουν.

Τέλος, η μεγάλη δύναμη που αποδίδεται στον Α-χα-α-μπου στην επιγραφή του Σαλμανασάρ δεν επαληθεύεται από τις ενδείξεις που βρίσκουμε στην Αγία Γραφή για τον πολεμικό εξοπλισμό του Ισραήλ. Για τον Α-χα-α-μπου αναφέρεται ότι έφερε «2.000 άρματα» μαζί του, περισσότερα από οποιονδήποτε άλλον βασιλιά της συμμαχίας. Αναγνωρίζοντας τη δυσκολία που παρουσιάζεται εδώ, οι υποστηρικτές της άποψης ότι ο Α-χα-α-μπου ταυτίζεται με τον Βασιλιά Αχαάβ απλώς επαυξάνουν το πρόβλημα εικάζοντας ότι έλαβε χώρα μια άλλη παράδοξη συνένωση των δυνάμεων του Αχαάβ με δυνάμεις του Ιούδα, της Τύρου, του Εδώμ, ακόμη δε και του Μωάβ, έτσι ώστε να συμπληρωθεί ο απαιτούμενος αριθμός αρμάτων. (Εγκυκλοπαίδεια της Βίβλου, Τόμ. 1, στ. 92· Η Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα [The Encyclopædia Britannica], 1910, Τόμ. 1, σ. 429) Ας σημειωθεί ότι ακόμη και ο ισχυρός Βασιλιάς Σολομών την εποχή της βασιλείας του είχε μόνο 1.400 άρματα.—1Βα 10:26.

Λαμβανομένων υπόψη όλων των παραπάνω σημείων, φαίνεται απόλυτα πιθανό ότι η απόδοση της φράσης Α-χα-α-μπου ^ματΣιρ-ι-λα-α-α ως «Αχαάβ ο Ισραηλίτης» δεν είναι σωστή και ότι οι ερμηνευτές της επιγραφής ίσως αγωνιούσαν υπερβολικά να εντοπίσουν τυχόν σχέση του ονόματος με κάποιο γνωστό ιστορικό πρόσωπο. Ας σημειώσουμε ότι στην ίδια επιγραφή αναφέρεται το όνομα «Μουσρί», και παρότι αλλού ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για την Αίγυπτο, οι μεταφραστές απορρίπτουν κάθε τέτοιον συσχετισμό ως παράλογο και υποστηρίζουν ότι η ονομασία αυτή «αναφέρεται πιθανότατα σε κάποια χώρα της νότιας Μικράς Ασίας». (Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή, σ. 279, υποσ. 9) Φαίνεται ότι υπάρχουν εξίσου βάσιμοι λόγοι για να θεωρήσουμε παράλογο το συσχετισμό του ^ματΣιρ-ι-λα-α-α με τον Ισραήλ. Ίσως ο χρόνος το δείξει αυτό.

Οι κυριότεροι ηγέτες του συριακού συνασπισμού που αντιμετώπισε ο Σαλμανασάρ Γ΄ στην Καρκάρ φαίνεται ότι ήταν ο Βασιλιάς Αδάδ-ιδρί της Δαμασκού και ο Βασιλιάς Ιρουλενί της Αιμάθ. Ο Σαλμανασάρ ισχυρίστηκε ότι θριάμβευσε στη μάχη, αλλά το αποτέλεσμα προφανώς δεν ήταν αρκετά καθοριστικό ώστε να επιτρέψει περαιτέρω επέκταση των Ασσυρίων προς τη Δ. Έτσι λοιπόν, αναφέρεται ότι τα επόμενα χρόνια ακολούθησαν και άλλες μάχες εναντίον του Αδάδ-ιδρί της Δαμασκού.

Επιγραφές για τον Αζαήλ και τον Ιηού. Σε εκπλήρωση της προφητείας που εξήγγειλε ο Ιεχωβά μέσω του Ελισαιέ, ο Αζαήλ, ο θαλαμηπόλος του Βασιλιά Βεν-αδάδ της Δαμασκού, σκότωσε τον κύριό του και έγινε βασιλιάς, πιθανότατα στα τέλη της βασιλείας του Ιωράμ (περ. 917-905 Π.Κ.Χ.). (2Βα 8:7-15) Μια επιγραφή του Σαλμανασάρ Γ΄ το επιβεβαιώνει αυτό λέγοντας: «Ο (ίδιος ο) Αδαδέζερ [Αδάδ-ιδρί, προφανώς ο Βεν-αδάδ Β΄ της Δαμασκού] αφανίστηκε. Ο Αζαήλ, ένας κοινός θνητός (κυριολ.: γιος ουτιδανού), άρπαξε το θρόνο». Αναφέρονται κάποιες συγκρούσεις με τον Αζαήλ κατά το 18ο και το 21ο έτος του Σαλμανασάρ, στις οποίες νίκησαν οι Ασσύριοι χωρίς όμως να μπορέσουν ποτέ να πάρουν τη Δαμασκό.—Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή, σ. 280.

Το όνομα του Βασιλιά Ιηού του Ισραήλ (περ. 904-877 Π.Κ.Χ.) επίσης εμφανίζεται στον Μαύρο Οβελίσκο του Σαλμανασάρ (τώρα εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο) συνοδεύοντας ένα ανάγλυφο που φαίνεται να απεικονίζει κάποιον πρεσβευτή του Ιηού καθώς προσφέρει γονατιστός δώρα στον Ασσύριο βασιλιά. Η επιγραφή αναφέρει: «Ο φόρος υποτελείας του Ιηού (Ια-ού-α), γιου του Αμρί (Χου-ουμ-ρι) [με την έννοια του διαδόχου του Αμρί]· έλαβα από αυτόν ασήμι, χρυσάφι, μια χρυσή κούπα-σαπλού, ένα χρυσό χοανοειδές αγγείο, χρυσά κύπελλα, χρυσά δοχεία, κασσίτερο, ένα βασιλικό σκήπτρο». (Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή, σ. 281) Η Βιβλική αφήγηση για τον Ιηού δεν αναφέρει τίποτα για αυτόν το φόρο, και παρότι ο βασιλιάς του Ισραήλ μπορεί κάλλιστα να είχε προβεί σε μια τέτοια ενέργεια, δεδομένων των συνθηκών που περιγράφονται στα εδάφια 2 Βασιλέων 10:31-33, σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να θεωρήσει κανείς ότι οι εγωιστές Ασσύριοι μονάρχες ήταν υπεράνω οποιασδήποτε χονδροειδούς παραποίησης των γεγονότων στις επιγραφές και στα ανάγλυφά τους.

2. Ο Σαλμανασάρ Ε΄ ήταν ο διάδοχος του Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄. Οι μη Βιβλικές πηγές δεν παρέχουν σαφείς πληροφορίες για την περίοδο της βασιλείας του. Φαίνεται ότι είναι ο Ουλουλάγια για τον οποίο αναφέρεται ότι ήταν βασιλιάς της Βαβυλώνας επί πέντε χρόνια. (Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή, σ. 272, υποσ. 4) Ο Ιώσηπος επίσης παραθέτει από τον ιστορικό Μένανδρο ο οποίος περιέγραψε μια πολιορκία της Τύρου από τον Σαλμανασάρ Ε΄. (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Θ΄, 283-287 [xiv, 2]) Πέραν αυτού, η Αγία Γραφή είναι η βασική πηγή πληροφοριών για αυτόν το βασιλιά.

Κυριαρχία επί του Ισραήλ. Στη διάρκεια της βασιλείας του Ωσιέ, βασιλιά του Ισραήλ (περ. 758-740 Π.Κ.Χ.), ο Σαλμανασάρ Ε΄ προέλασε στην Παλαιστίνη και ο Ωσιέ έγινε υποτελής του με την υποχρέωση να του καταβάλλει ετήσιο φόρο. (2Βα 17:1-3) Ωστόσο, αργότερα ο Ωσιέ δεν κατέβαλε το φόρο—διαπιστώθηκε δε ότι συνωμοτούσε με τον Βασιλιά Σω της Αιγύπτου. (Βλέπε ΣΩ.) Εξαιτίας αυτού, ο Σαλμανασάρ φυλάκισε τον Ωσιέ και κατόπιν πολιόρκησε τη Σαμάρεια επί τρία χρόνια, έπειτα από τα οποία η καλά οχυρωμένη αυτή πόλη έπεσε τελικά και οι Ισραηλίτες οδηγήθηκαν σε εξορία.—2Βα 17:4-6· 18:9-12· παράβαλε Ωσ 7:11· Ιεζ 23:4-10.

Το Βιβλικό υπόμνημα δεν κατονομάζει συγκεκριμένα τον Ασσύριο βασιλιά που τελικά κατέλαβε τη Σαμάρεια.—Βλέπε ΣΑΡΓΩΝ.

Με την πτώση της Σαμάρειας το 740 Π.Κ.Χ., ήρθε το τέλος του δεκάφυλου βασιλείου του Ισραήλ το οποίο υφίστατο επί 257 χρόνια.

[Εικόνα στη σελίδα 868]

Οβελίσκος του Σαλμανασάρ, ο οποίος απεικονίζει τον Ιηού (ή πιθανότερα τον απεσταλμένο του) να καταβάλλει φόρο υποτελείας στον Ασσύριο βασιλιά