Μια Ματιά στο Βραβείο Νόμπελ
Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στη Σουηδία
ΠΟΛΛΑ άτομα σ’ όλο τον κόσμο θεωρούν το βραβείο Νόμπελ ως τη μεγαλύτερη και πιο τιμητική αναγνώρισι που μπορεί να δοθή σ’ ένα άτομο. Η ιστορία του παγκοσμίως αναγνωρισμένου βραβείου ανάγεται στον Άλφρεντ Βέρναρντ Νόμπελ, ο οποίος γεννήθηκε στη Σουηδία το 1833.
Ο Άλφρεντ Νόμπελ απέκτησε τεράστια περιουσία από τις εφευρέσεις του στον τομέα των εκρηκτικών που άφησαν εποχή. Μελέτησε ιδιαιτέρως την υψηλού βαθμού εκρηκτικότητα της ευμετάβλητης νιτρογλυκερίνης, και διεπίστωσε ότι θα ήταν πιο ασφαλές να την χρησιμοποιή σε συνδυασμό με μια άλλη ουσία. Το 1867 ο Νόμπελ πήρε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για ένα μίγμα που εφεύρε και το οποίο ωνομάσθηκε δυναμίτις.
Πολλές άλλες εφευρέσεις στον τομέα της τεχνικής των εκρηκτικών υλών καθώς επίσης και οι συνεισφορές του σε άλλους τομείς της χημείας, έκαμαν τον Νόμπελ πάρα πολύ πλούσιο. Έγινε κάτοχος 355 διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και οικοδόμησε μια παγκόσμια βιομηχανία, η οποία περιελάμβανε 80 εταιρίες σε 20 χώρες των πέντε ηπείρων. Λίγοι τον εγνώριζαν προσωπικώς στη διάρκεια της ζωής του. Αλλά όσον αφορά το όνομα του, ο Νόμπελ είναι πιθανόν ο πιο διάσημος Σουηδός που έζησε ποτέ. Πέθανε στο Σαν Ρέμο της Ιταλίας στις 10 Δεκεμβρίου του 1896.
Αλλά ποια είναι η προέλευσις των βραβείων Νόμπελ; Ο διάσημος Σουηδός εφευρέτης έλαβε πρόνοια για αυτά στη διαθήκη του, όπου ανέφερε: «Ολόκληρη η υπόλοιπη κινητή περιουσία μου θα κατανεμηθή κατά τον ακόλουθο τρόπο: Το κεφάλαιο, που θα επενδυθή σε ασφαλείς μετοχές από τους εκτελεστάς της διαθήκης μου, θα αποτελέση ένα χρηματικό ποσόν, ο τόκος του οποίου θα διανέμεται ετησίως υπό τύπον βραβείων σε εκείνους οι οποίοι κατά την διάρκειαν του προηγουμένου έτους θα έχουν προσφέρει τα μεγαλύτερα οφέλη στο ανθρώπινο γένος.»
Ο Νόμπελ ανέφερε στη διαθήκη του ότι θα υπάρχουν πέντε βραβεία ίσης χρηματικής αξίας, σε κάθε έναν από τους πέντε τομείς: στη φυσική, στη χημεία, στη φυσιολογία ή ιατρική, στη λογοτεχνία και στην αδελφότητα μεταξύ των εθνών. Το τελευταίο έγινε το περίφημο βραβείο Νόμπελ ειρήνης.
Ενδιαφέροντα είναι τα σχόλια του Σουηδού βιογράφου Άκε Όχλμαρκ ως προς το γιατί ο Νόμπελ προνόησε στην διαθήκη του γι’ αυτά τα βραβεία: «Εγνώριζε ότι πολλές από τις εφευρέσεις του που άφησαν εποχή θα εγίνοντο όργανα βίας και πολέμου. . . . Τα βραβεία Νόμπελ είναι μια έκφρασις των τύψεων συνειδήσεως ενός μεγάλου ερευνητού και οργανωτού. Ήλπιζε ότι τα βραβεία και τα ιδρύματα που θα εδημιουργούντο απ’ αυτά θα εθεράπευαν σε κάποιον βαθμό τη βλάβη την οποίαν εγνώριζε ότι θα προκαλούσαν οι εφευρέσεις του.»—Nobelpristagarna («Νικηταί του Βραβείου Νόμπελ»).
Η απονομή των βραβείων Νόμπελ άρχισε το 1901. Στη διάρκεια των περασμένων 76 χρόνων, έχουν απονεμηθή 330 βραβεία. Τα άλλα δεν έχουν απονεμηθή ως επί το πλείστον λόγω της ελλείψεως καταλλήλων υποψηφίων, ιδιαίτερα για το βραβείον της ειρήνης. Κάθε βραβείο αποτελείται από ένα δίπλωμα, ένα χρυσό μετάλλιο και μια επιταγή, η οποία το 1976 ανερχόταν συνολικά σε 163.000 δολλάρια σε Αμερικανικά χαρτονομίσματα.
Επιλογή των Υποψηφίων
Τι προσόντα πρέπει να έχη κάποιος για να θεωρηθή κατάλληλος για το βραβείο Νόμπελ; Η ανακήρυξις των «δαφνοστεφών» του Νόμπελ, δηλαδή ατόμων που θεωρούνται άξια ιδιαιτέρων τιμών για τους πέντε προωρισμένους τομείς, γίνεται από τέσσερα ιδρύματα, από τα οποία τρία είναι Σουηδικά. Όπως έχει διατυπωθή στη διαθήκη του Νόμπελ: «Τα βραβεία για τη φυσική και τη χημεία θα απονέμωνται από τη Σουηδική Ακαδημία Επιστημών· το βραβείο φυσιολογίας ή Ιατρικής από το Ίδρυμα της Καρολίνας στη Στοκχόλμη· το βραβείο λογοτεχνίας από την Ακαδημία της Στοκχόλμης και το βραβείο για τους υπέρμαχους της ειρήνης από μια πενταμελή επιτροπή η οποία θα εκλέγεται από το Νορβηγικό Στόρτινγκ [Κοινοβούλιο].»
Κάθε ένα απ’ αυτά τα ιδρύματα έχει μια ειδική πενταμελή επιτροπή η οποία κάνει το προπαρασκευαστικό έργο για την εκλογή των υποψηφίων για τα βραβεία. Κάθε χρόνο αυτές οι επιτροπές, στέλνουν προσκλήσεις σε εκατοντάδες επιστήμονας, μέλη ακαδημιών και λογίους πανεπιστημίων σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι προσκλήσεις ζητούν να προταθούν υποψήφια άτομα που θεωρούνται κατάλληλα για τα βραβεία, τα οποία θα κατανεμηθούν το επόμενο έτος. Οι προτάσεις αυτές πρέπει να στέλλωνται μέχρι την 1η Φεβρουαρίου του έτους κατά το οποίο θα απονεμηθή το βραβείο.
Στις αρχές του φθινοπώρου, οι επιτροπές αναφέρουν μυστικά τα αποτελέσματα των ερευνών τους στα ιδρύματα τα οποία απονέμουν τα βραβεία. Έπειτα γίνεται ψηφοφορία για την τελική εκλογή, η οποία τηρείται μυστική ως τον Οκτώβριο ή Νοέμβριο. Οι αποφάσεις είναι τελικές και δεν μπορούν ν’ ανακαλεσθούν.
Μερικά Προβλήματα στην Απονομή των Βραβείων
Η απονομή των βραβείων Νόμπελ με τα χρόνια έχει παρουσιάσει μερικά προβλήματα. Ο Νόμπελ εδήλωσε στη διαθήκη του: «Είναι ρητή μου επιθυμία να μη δίδεται ιδιαίτερη προσοχή κατά την απονομή των βραβείων στην εθνικότητα των υποψηφίων, αλλά να λαμβάνη το βραβείο ο πιο άξιος είτε είναι Σκανδιναυός είτε όχι.» Εν τούτοις η εξεύρεσις των ‘πιο αξίων’ γίνεται δύσκολη από την παγκόσμια έκτασι της απονομής των βραβείων Νόμπελ.
Πρόσφατες εκλογές για το βραβείο ειρήνης έγιναν θέμα κριτικής και προκάλεσαν μεγάλη διαμάχη, κυρίως για πολιτικούς λόγους. Το 1973, λόγου χάριν, οι δύο κύριοι διαπραγματευταί στη Συνδιάσκεψι του Βιετνάμ που έλαβε χώρα στο Παρίσι εξελέγησαν να μοιρασθούν το βραβείο ειρήνης. Διαμαρτυρίες εξεφράσθησαν από ολόκληρο τον κόσμο. Δύο μέλη από την Επιτροπή Ειρήνης στο Όσλο εδήλωσαν την παραίτησί των και ένας από τους δύο που είχε εκλεγή για το βραβείο, το αρνήθηκε. Όταν ο άλλος το δέχθηκε, ένα κίνημα διαμαρτυρίας στην Νορβηγία συγκέντρωσε 1,5 εκατομμύριο Νορβηγικά κρόνερ (270.750 δολλάρια) σαν «Βραβείο Ειρήνης του Λαού,» το οποίον απενεμήθη σ’ ένα άτομο της δικής του εκλογής. Δυστυχώς κανείς νικητής του βραβείου Νόμπελ ειρήνης δεν έχει οδηγήσει πραγματικά το ανθρώπινο γένος σε παγκόσμια ειρήνη.
Ομοίως, θυελλώδεις καταστάσεις έχουν συνοδεύσει το βραβείο λογοτεχνίας. Λόγιοι έχουν διαμαρτυρηθή κατά καιρούς για την εκλογή αγνώστων συγγραφέων με ελάχιστο αναγνωστικό κοινό, ενώ παγκοσμίου φήμης συγγραφείς έχουν αγνοηθή. Όταν ο Λέων Τολστόι δεν εξελέγη το 1901, σαράντα δύο Σουηδοί συγγραφείς διαμαρτυρήθηκαν στέλνοντας μία επιστολή αιτήσεως συγγνώμης στον Τολστόι.
Όσο για την απονομή των βραβείων «τον επιστημονικό τομέα, η τάσις που υπάρχει σήμερα ν’ ανατίθεται σε ομάδες επιστημόνων και όχι σε άτομα η διεξαγωγή της ειρήνης, δυσκολεύει την εκλογή υποψηφίου ατόμου για το βραβείο. Και επειδή η επιστήμη έχει αναπτυχθή τόσο ραγδαία τα πρόσφατα χρόνια, οι υποψήφιοι για το βραβείο πρέπει να εργασθούν υπερβολικά σκληρά για να συμβαδίζουν με τις τελευταίες επιτεύξεις.
Οπωσδήποτε, ο Άλφρεντ Νόμπελ ενδιαφερόταν για τη βελτίωσι του ανθρωπίνου γένους. Οι εκατοντάδες νικηταί των βραβείων Νόμπελ από το 1901 δείχνουν ότι και άλλοι επίσης έχουν αυτό το ενδιαφέρον. Είναι φανερό, όμως, ότι ακόμη και οι καλύτερες ανθρώπινες προσπάθειες δεν μπορούν να φέρουν πραγματικά ωφέλιμες συνθήκες για όλο το ανθρώπινο γένος. Αυτό θα γίνη μόνο όταν ο Θεός αναλάβη δράσι για να ‘διαφθείρη τους διαφθείροντας την γην.’ (Αποκάλ. 11:18) Σύμφωνα με τη Βιβλική προφητεία, μπορούμε ν’ αποβλέπωμε γι’ αυτό στο προσεχές μέλλον.