Ο Βράχος που Έγινε ένας Ωραίος Τόπος—Η Μεγάλη Κοιλάδα Ριφτ

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στην Κένυα

ΑΥΤΟΣ ο «γκρεμός» στο πρόσωπο της γης φωτογραφήθηκε από το διαστημόπλοιο Απόλλων 17, 145.000 χιλιόμετρα (90.000 μίλια) έξω στο διάστημα. Εκτείνεται σε απόστασι 9.700 χιλιομέτρων (6.000 μιλίων) περίπου και ποικίλλει σε πλάτος από 8 μέχρι 80 χιλιόμετρα (πέντε μέχρι 50 μίλια), αλλά δεν είναι καθόλου μια ευθεία τάφρος. Οι γεωλογικές έρευνες απέδειξαν ότι είναι σύνθετη και δενδριτική—έχει διακλαδώσεις και παραφυάδες. Αναμφίβολα, σχηματίσθηκε από τρομακτικές δυνάμεις οι οποίες συστρέφοντο βίαια στον φλοιό της γης, καταλήγοντας σε τεράστιες καθιζήσεις για να παράγουν μερικά από τα πιο όμορφα και μοναδικά σκηνικά μεγαλείου του πλανήτη μας, που απολαμβάνομε και θαυμάζομε. Μιλάμε για τη Μεγάλη Τεκτονική Τάφρο.

Η πλήρης έκτασις αυτού του γεωλογικού θαύματος δεν κατέστη δυνατόν να εκτιμηθή παρά μόνο κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, με την έναρξι της εξερευνήσεως της Ανατολικής και Κεντρικής Αφρικής. Ύστερ’ από μια επίσκεψι στην Ανατολική Αφρική το 1893, ο Τζ. Γ. Γκρέγκορυ, ένας Σκωτσέζος, είπε στους συναδέλφους του γεωλόγους τα εξής: «Γι’ αυτό το είδος της τάφρου προτείνω το όνομα Τεκτονική Τάφρος και χρησιμοποιώ τον όρο τάφρος, με την έννοια ενός σχετικά στενού χώρου που προήλθε από καθίζησι (βούλιαγμα ή κατακάθισμα), ανάμεσα σε παράλληλες ρωγμές. Τέτοιες τάφροι είναι γνωστές σε πολλά μέρη του κόσμου, αλλά αυτή που βρίσκεται στην Ανατολική Αφρική μπορεί ορθά να ονομασθή η Μεγάλη Τεκτονική Τάφρος.»

Από την Ασία Μέχρι τον Ινδικό Ωκεανό

Το τμήμα που βρίσκεται στην Ανατολική Αφρική μπορεί να φιλοδοξή ότι είναι το πιο γοητευτικό τμήμα αυτού του γεωλογικού λάθους. Το φαινόμενο αρχίζει να εμφανίζεται μεταξύ των ορέων Λίβανος και Αντι-Λίβανος στην Ασία και συνεχίζει προς τα νότια μέσα από την Κοιλάδα του Ιορδάνου, περιλαμβάνοντας την θάλασσα της Γαλιλαίας, τη Νεκρά Θάλασσα και τον Κόλπο της Άκαμπα. Προχωρεί μέσα από την Ερυθρά Θάλασσα και εισέρχεται στην Αφρική από την Αιθιοπία, απέναντι από τη συμβολή του Κόλπου του Άντεν με την Ερυθρά Θάλασσα. Στην Κένυα, Ουγκάντα και Τανζανία, η Τεκτονική Τάφρος γίνεται πιο πολύπλοκη καθώς πλησιάζει στον Ισημερινό. Η φαρδύτερη δυτική διακλάδωσις της τάφρου ακολουθεί τις λίμνες Μομπούτου (πρώην Άλμπερτ), Ίντι Αμίν (πρώην Έντουαρντ), Κίβου, Τανγκανίκα και Ρούκουα, μέσω της Ουγκάντα, Ζαΐρ, Ρουάντα, Μπουρούντι και Τανζανίας. Η ανατολική διακλάδωσις ακολουθεί τη γραμμή των λιμνών Ζουάι, Σαλά, Αμπάγια, Τουρκάνα (πρώην Ρούντολφ) Μπαρίνγκο, Νακούρου, Ναϊβάσα, Νάτρον και Εγιάζι μέσω της Αιθιοπίας, της Κένυας και της Τανζανίας. Έτσι, η Λίμνη Βικτώρια ακουμπά και στις δύο πλευρές και οι διακλαδώσεις καταλήγουν στη νότια Τανζανία. Η Τάφρος προχωρεί από κει, μέσω της Λίμνης Μαλάουι στη Μοζαμβίκη και από κει στον Ινδικό Ωκεανό.

Ισχυρές δυνάμεις δημιούργησαν αυτή τη γιγαντιαία ρωγμή και τη διακόσμησαν με υψηλές, χιονοσκέπαστες ομορφιές σε διάφορα μέρη. Ως απόδειξι ότι βίαιες υποχθόνιες δυνάμεις δρούσαν στην Τεκτονική Τάφρο της Ανατολικής Αφρικής, βρίσκομε περίπου 30 ενεργά ή ημιενεργά ηφαίστεια από τις ακτές της Ερυθράς Θάλασσας στην Αιθιοπία μέχρι τα Όρη Μερού (4.566 μέτρα ή 14.979 πόδια) και Κιλιμάντζαρο (5.895 μέτρα ή 19.340 πόδια) στην Τανζανία.

Εκπληκτικό Μεγαλείο

Η οικογένειά μου και εγώ είδαμε για πρώτη φορά τη Μεγάλη Τεκτονική Τάφρο στη νοτιώτερη άκρη της. Σε μια επίσκεψι στα Όρη Ινυάγκα στη βόρεια περιοχή της Ροδεσίας, μπορέσαμε να πλησιάσωμε σ’ ένα πλεονεκτικό σημείο ‘της άκρης του κόσμου,’ απ’ όπου μπορούσαμε να δούμε τον απότομο γκρεμό των 610 μέτρων (2.000, ποδών) κάτω στον πάτο της τάφρου. Αργότερα, σε μια άλλη ευκαιρία στο βόρειο άκρο της Τάφρου, πήραμε τον δρόμο από τη Βηρυττό στο Μπάαλμπεκ του Λιβάνου. Από ένα ύψωμα 1.370 μέτρων (4.500 ποδών) στην οροσειρά του Λιβάνου είδαμε την Πεδιάδα Μπέκαα μέχρι τα όρη του Αντι-Λιβάνου, μια άλλη εντυπωσιακή άποψι της Τεκτονικής Τάφρου.

Λίγοι τόποι μπορούν ν’ ανταγωνισθούν το σκηνικό της ομορφιάς της απότομης Τεκτονικής Τάφρου, όπως μπορεί κανείς να το απολαύση καθ’ οδόν από το Ναϊρόμπι μέχρι το Νακούρου της Κένυας πριν κατεβή κανείς τον γκρεμό με μια σειρά από απότομες στροφές, μπορεί να ατενίση μια πλατειά κίτρινη πεδιάδα που εκτείνεται προς βορρά και νότο όσο φθάνει το μάτι και ορίζεται προς τ’ ανατολικά και δυτικά από σχεδόν κατακόρυφους απόκρημνους τοίχους. Σ’ αυτό το τμήμα της τάφρου βρίσκονται αρκετές λίμνες μεταξύ των οποίων και η Ναϊβάσα και η Νακούρου που στολίζουν την Τάφρο με τα ωραιότερα πτηνοτροφεία του κόσμου.

Η Βόρεια Άκρη της Τάφρου

Ας κάνωμε ένα φανταστικό ταξίδι μέσα στη Μεγάλη Τεκτονική Τάφρο, από βορρά προς νότο. Μολονότι καταφανώς στενώτερη, η τάφρος του Ιορδάνη-Νεκρής Θάλασσας, δεν υστερεί καθόλου σε εξέχοντα χαρακτηριστικά και ομορφιά. Η γη αυτής της γενικής περιοχής ήταν εκείνη που η Βίβλος, στο Δευτερονόμιο 8:7-9 περιέγραψε ως εξής: «Κύριος ο Θεός σου σε φέρει εις γην αγαθήν, γην ποταμών υδάτων, πηγών και αβύσσων, αίτινες αναβλύζουσιν από κοιλάδων και ορέων· γην σίτου, και κριθής και αμπέλων και συκών και ροδιών· γην ελαιών και μέλιτος· γην, επί της οποίας θέλεις τρώγει άρτον ουχί μετ’ ενδείας, δεν θέλεις στερείσθαι ουδενός επ’ αυτής.» Σαν φρουρός που δεσπόζει πάνω σ’ αυτή την τάφρο, υψώνεται το όμορφο Όρος Αερμών (2.700 μέτρα ή 9.000 πόδια). Ο ποταμός Ιορδάνης, καθώς ρέει μέσα στην Τάφρο, διασχίζει τη Θάλασσα της Γαλιλαίας και τερματίζει στο χαμηλότερο σημείο της γης, στη Νεκρά Θάλασσα. Εδώ η επιφάνεια του νερού είναι 394 μέτρα (1.292 πόδια) πιο χαμηλά από την επιφάνεια της Μεσογείου Θάλασσας. Το νερό της Νεκράς Θάλασσας, περιέχει περίπου 25 τοις εκατό στερεά, κυρίως το κοινό αλάτι.

Η ανατολική πλευρά της Τάφρου που εκτείνεται από το όρος Αερμών μέσα στην περιοχή Τζέμπελ Ντρουζ, είναι μια μακριά σειρά κορυφών ηφαιστείων, σβησμένων κρατήρων και μεγάλων αποθεμάτων λάβας, που στο ψηλότερο σημείο φθάνουν στα 900 και πλέον μέτρα (3.000 πόδια) και δίνουν μαρτυρία για παλαιότερες εκρήξεις. Σ’ αυτή τη Βιβλική χώρα, οι σεισμοί και η ηφαιστειακή δραστηριότης δεν ήταν σπάνια. Σοβαροί σεισμοί συμβαίνουν στην Παλαιστίνη κάθε 50 περίπου χρόνια, ενώ οι μικρότερες δονήσεις είναι πιο συχνές. Απ’ αυτούς τους σεισμούς γεννιούνται οι τεκτονικές τάφροι.

Μέσω της Θάλασσας Προς την Αφρική

Καθώς η Τεκτονική Τάφρος συνεχίζει προς την Ερυθρά Θάλασσα, μπαίνει σε μια περιοχή ασυνήθιστη ως προς τη γεωλογία και την οικολογία της. Αυτή η θάλασσα έχει μεγαλύτερο ποσοστό αλμύρας από οποιοδήποτε μέρος των ωκεανών και, σε αντίθεσι με τα παγωμένα νερά στα βάθη των περισσοτέρων ωκεανών, τα αβυσσαλαία νερά της μπορεί να φθάσουν στους 138 βαθμούς Φαρενάιτ (59 βαθμούς Κελσίου) στα ηφαιστειακά βάθη. Περιγράφεται ως ένα απόκρημνο αυλάκι, που έχει βάθος ενάμισυ μίλι, στο μέσον ολόκληρου του μήκους του. Η αφθονία των διαφόρων κοραλλιών και ο πλούτος της θαλάσσιας ζωής, την κάνουν ένα από τα πιο γοητευτικά «διακοσμητικά ενυδρεία» στον κόσμο.

Η Τεκτονική Τάφρος στρέφεται τώρα προς την ξηρά, μόλις που περνά ανάμεσα από τη Μασσάουα, το λιμάνι της Αιθιοπίας στην Ερυθρά Θάλασσα, και ένα σημείο της Σομαλίας, νοτίως του Τζιμπουτί. Εδώ, στο φαρδύτερο σημείο της, σύντομα εισέρχεται στο Ντανακίλ Ντηπρέσιον, σε ύψος 120 μέτρων (400 ποδών) κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Μια σειρά από 14 ενεργά ή ημιενεργά ηφαίστεια εμφανίζεται στο χάρτη αυτής της περιοχής, απόδειξις των βιαίων υποχθονίων δυνάμεων που είναι ακόμη παρούσες σ’ αυτή τη γιγαντιαία σχισμή. Σ’ αυτή την περιοχή βρίσκομε την Αλμυρά Λίμνη Κάρουμ με τους γεμάτους αλάτι υφάλους της και τις πολύχρωμες λιμνούλες που περιβάλλουν το Όρος Ντάλλολ, προσδίνοντας στην περιοχή προϊστορική εμφάνισι και παράξενη ομορφιά. Το απόθεμα θαλασσίου άλατος στη Λίμνη Κάρουμ έχει πάχος 1.128 μέτρων (3700 ποδών) και η θερμοκρασία των βράχων του Ντανακίλ φθάνει μέχρι τους 320 βαθμούς Φαρενάιτ (160 βαθμούς Κελσίου).

Διακλαδώσεις της Ανατολικής Αφρικής

Η λεπτή άκρη της σφηνοειδούς, σ’ αυτό το σημείο, τάφρου, μειώνεται τώρα σε πλάτος 50 χιλιομέτρων (30 μιλίων) περίπου, το οποίο διατηρείται και συνεχίζει ομοιόμορφα σ’ ολόκληρο το σύστημα των διακλαδώσεων της Ανατολικής Αφρικής. Μετά την επίδειξι των ηφαιστείων στο Ντανακίλ, η Τεκτονική Τάφρος παρουσιάζει τώρα ένα άλλο θέαμα, με μια σειρά από ήσυχες αλλά όμορφες λίμνες από τη Ζουάι μέχρι την Τσιού Μπαχίρ (πρώην Στεφανία). Μια απ’ αυτές, η Λίμνη Σαλά, που πήρε το όνομά της από τη λέξι που χρησιμοποιεί για τον «πελεκάνο» ο λαός Γκαλλά (ή Ορόμο), μόνο τα πρόσφατα χρόνια απεκάλυψε το μυστικό της, ως προς το γιατί οι πελεκάνοι αναπαράγονται εκεί κατά χιλιάδες, μολονότι αυτή η λίμνη περιέχει ελάχιστα από τα ψάρια με τα οποία τρέφονται οι πελεκάνοι. Αυτά τα όμορφα φτερωτά, είναι τώρα γνωστό ότι ταξιδεύουν με τα θερμικά ατμοσφαιρικά ρεύματα πάνω από τα όρη προς τη Λίμνη Αμπιάτα, που σφύζει από ψάρια τιλάπια, και επιστρέφουν σε 24 ώρες με εφόδια για να ταΐσουν τα μικρά τους στην ησυχία της Λίμνης Σαλά. Η απομακρυσμένη Λίμνη Τουρκάνα (πρώην Ρούντολφ), που μερικές φορές αναφέρεται ως Θάλασσα Τζέιντ, ομορφαίνει τώρα την Τάφρο καθώς αφήνει την Αιθιοπία και μπαίνει στην Κένυα και εδώ σ’ αυτό το σημείο γίνεται φανερή η ανατολική και δυτική διακλάδωσις.

Η Μεγάλη Τεκτονική Τάφρος προσφέρει πλεονεκτήματα που την κάνουν μια από τις πιο πολυταξιδεμένες πορείες που ακολουθούν τα μεταναστευτικά πουλιά στον κόσμο. Μερικές από τις πολλές όμορφες λίμνες που λαμπυρίζουν στον Αφρικανικό ήλιο, έχουν πόσιμο νερό, όπως οι Λίμνες Ζουάι, Αουάζα, Ναϊβάσα, και Μπαρίνγκο. Άλλες έχουν μια μικρή περιεκτικότητα νατρίου, και έτσι όλες προμηθεύουν έξοχους τόπους υδρεύσεως για τους αποδημητικούς ταξιδιώτες. Τα πανύψηλα τοιχώματα της Τεκτονικής Τάφρου προσφέρουν εκατοντάδες μιλίων θερμικών ρευμάτων, που ανυψώνονται στους απότομους γκρεμούς και διατηρούν σε ύψος τους αετούς, τα γεράκια και τους πελαργούς. Μικρότερα πουλιά, όπως τα χελιδόνια και οι πετροκλήδες, περνούν μέσα από την Τάφρο καθώς πετούν προς την Ευρώπη και τη Ρωσία.

Οι μεγάλες λίμνες Μαγκάντι και Νάτρον στην ανατολική διακλάδωσι, με μεγάλη περιεκτικότητα σε σόδα, αποτελούν ένα από τα μυστήρια της Τεκτονικής Τάφρου στην Ανατολική Αφρική. Η φαινομενικά ατέλειωτη προμήθεια κοινής σόδας, πιστεύεται ότι είναι προϊόν των θερμικών σπλάγχνων της Τάφρου. Το μυστήριο περιβάλλει την προέλευσι του νερού, επειδή δεν είναι φανερή στην περιοχή των λιμνών, αλλά το υπόγειο υδραυλικό σύστημα έχει τρομακτικές δυνατότητες. Λόγω της αφιλόξενης φύσεως των καυστικών στρωμάτων της Λίμνης Νάτρον, μέχρι πριν από 25 χρόνια, δεν είχε εκτιμηθή ότι η λίμνη παρέσχε τόπο αναπαραγωγής για όλους σχεδόν τους τεράστιους πληθυσμούς των Φλαμίγκο της Ανατολικής Αφρικής.

Ο δυτικός βραχίονας της Ανατολικής Αφρικανικής Τάφρου χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα από τις μεγαλύτερες λίμνες Μομπούτου (Άλμπερτ), Ίντι Αμίν (Έντουαρντ), Κίβου και Τανγκανίκα, που όλες παρουσιάζουν το σκηνικό με τους εντυπωσιακούς γκρεμούς που υψώνονται απότομα μέχρι 1600 μέτρα (5.300 πόδια). Η Λίμνη Τανγκανίκα είναι η δεύτερη βαθύτερη λίμνη του κόσμου, με βάθος περίπου 1.500 μέτρων. Σ’ αυτή τη διακλάδωσι της Τάφρου, η οροσειρά Ρουεντζόρι (τα μυθικά Όρη της Σελήνης) έχει κορυφές που φθάνουν μέχρι 5.100 και πλέον μέτρα (16.794 πόδια) πάνω από το έδαφος της τάφρου.

Η ανατολική και δυτική διακλάδωσις φαίνονται τώρα να συγχωνεύωνται πάλι και η όμορφη Λίμνη Μαλάουι γίνεται ένα από τα εξέχοντα χαρακτηριστικά της καθώς συνεχίζει προς και μέσω της Μοζαμβίκης και στον Ινδικό Ωκεανό.

Μολονότι από πλευράς δημιουργίας και χρόνου το σύστημα της Μεγάλης Τεκτονικής Τάφρου μπορεί να μην είναι εντελώς κατανοητό από τους γεωλόγους, τα ακόλουθα θεόπνευστα λόγια της Βίβλου εξηγούν την προέλευσί του: «Ανέβησαν όρη, κατέβησαν κοιλάδες, εις τόπον τον οποίον διώρισας δι’ αυτά.» Μόνο ένας στοργικός Δημιουργός θα μπορούσε να μεταμορφώση ένα τέτοιο ‘γκρεμό’ σε τόπο Ομορφιάς.—Ψαλμ. 104:8, ΜΝΚ.

[Χάρτης στη σελίδα 15]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Η Μεγάλη Τεκτονική Τάφρος

ΤΟΥΡΚΙΑ

ΛΙΒΑΝΟΣ

ΣΥΡΙΑ

ΙΡΑΝ

ΣΑΟΥΔΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ

Τζιμπουτί

ΑΦΡΙΚΗ

ΣΟΥΔΑΝ

ΑΙΘΙΟΠΙΑ

Λ. Σαλά

ΣΟΜΑΛΙΑ

ΚΕΝΥΑ

Λ. Βικτώρια

Λ. Νατρόν

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΟΥ ΖΑΪΡ

Λ. Μομπούτου

Λ. Ίντι Αμίν

Λ. Κίβου

ΤΑΝΖΑΝΙΑ

Λ. Τανγκανίκα

ΖΑΜΠΙΑ

ΜΟΖΑΜΒΙΚΗ

Λ. Μαλάουι

ΡΟΔΕΣΙΑ

ΝΟΤΙΟΣ ΑΦΡΙΚΗ

ΙΝΔΙΚΟΣ ΩΚΕΑΝΟΣ

ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΣ ΩΚΕΑΝΟΣ