Η Εκκλησία της Αγγλίας—Ένα «Είδος που Κινδυνεύει να Εξαφανιστεί»;

ΤΑ ΠΡΟΣΦΑΤΑ χρόνια έχουν κλείσει στην Αγγλία τόσοι πολλοί ναοί ώστε η επικεφαλίδα μιας εφημερίδας τους χαρακτήρισε σαν «είδος που κινδυνεύει να εξαφανιστεί.» Κάπου 1.000 ναοί και παρεκκλήσια που δεν χρησιμοποιούνταν έχουν κατεδαφιστεί να περασμένα 15 χρόνια. Τώρα, αναφέρει το Ασσόσιεϊτεντ Πρες, «κατά μέσο όρο 85 Αγγλικανικοί ναοί το χρόνο» χαρακτηρίζονται «πλεονάζοντες», δηλαδή παραπάνω απ’ όσους χρειάζονται.

Γιατί αυτή η απότομη πτώση στην Εκκλησία της Αγγλίας; Από το Λονδίνο, ο ανταποκριτής της Σταρ του Κάνσας Σίτυ, Μπράιαν Ντάννινγκ απαντά: «Ο λόγος είναι δυστυχώς απλός: Δεν υπάρχουν αρκετοί Χριστιανοί για να τους γεμίζουν. Πολλοί ναοί που συνήθως γέμιζαν τώρα είναι άδειοι.»

Λιγότερο από 10 τοις εκατό των βαπτισμένων Αγγλικανών πηγαίνουν στο ναό ακόμη και σε τέτοιες εξαιρετικές περιπτώσεις όπως το Πάσχα. Γιατί τόσο λίγοι; Ο Ντάννινγκ παρατηρεί «Μια απάντηση βρίσκεται στην ιδιόρρυθμη ιστορία της «επίσημης» Χριστιανοσύνης στην Αγγλία. Από τότε που ο Βασιλιάς Ερρίκος 8^ος αποσπάσθηκε απ’ τη Ρώμη θρησκευτικά, η Εκκλησία της Αγγλίας έγινε η κρατική ή ‘κατεστημένη’ θρησκεία.»

Τι ρόλο έπαιξε αυτό στον εκφυλισμό της; Ο κληρικός Ράναλντ Μάικλς της Εκκλησίας της Αγγλίας δηλώνει: «Πολλοί άνθρωποι σήμερα βρίσκουν αποπνικτική αυτή τη συμμαχία εκκλησίας και κράτους.» Παρατηρεί ότι ακόμη και ο αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπερυ «παραδέχεται ότι η εκκλησία του είναι παγιδευμένη από την ιστορία.»

Ποια είναι η ιστορία που έχει παίξει το ρόλο της στα να γίνει η Εκκλησία της Αγγλίας ένα «είδος που κινδυνεύει να εξαφανιστεί;» Μια ματιά στο παρελθόν θα βοηθήσει στην εξήγηση.

Οι Ρίζες της Εκκλησίας

Οι ρίζες της Εκκλησίας της Αγγλίας πηγαίνουν πίσω σχεδόν πέντε αιώνες, στην εποχή του Βασιλιά Ερρίκου Ζ΄ που ήταν Ρωμαιοκαθολικός. Ο μεγαλύτερος γιος του Ερρίκου, ο Αρθούρος, παντρεύτηκε την Ισπανίδα Αικατερίνη της Αραγωνίας. Αλλά μετά ο Άρθουρ πέθανε. Επιδιώκοντας να κρατήσει το βασιλικό δεσμό με την Ισπανία, ο Βασιλιάς Ερρίκος Ζ΄ αποφάσισε να παντρέψει την Αικατερίνη με το δεύτερο γιο του, τον Ερρίκο, που αργότερα έγινε ο Ερρίκος Η΄.

Ωστόσο, σύμφωνα με το νόμο της Καθολικής Εκκλησίας, ήταν παράνομο να παντρευτεί ο νεαρός Ερρίκος τη σύζυγο του νεκρού του αδελφού. Όμως ο Βασιλιάς Ερρίκος ο Ζ΄ είχε πολύ καλές σχέσεις με τον τότε πάπα Ιούλιο το Β΄, και του ζήτησε μια ειδική εξαίρεση. Επιδιώκοντας να ευχαριστήσει το Βρεταννό βασιλιά, ο πάπας του έκανε την εξαίρεση, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για το γάμο.

Μετά το θάνατο του πατέρα του το 1509, ο νεαρός Ερρίκος κληρονόμησε το θρόνο, κι έγινε έτσι, όπως αναφέρθηκε, ο Ερρίκος ο Η΄. Αμέσως μετά παντρεύτηκε την Αικατερίνη και απόκτησε μαζί της αρκετά παιδιά. Μόνο ένα, η Μαρία (που έγινε αργότερα γνωστή σαν ‘Αιμοσταγής Μαρία’) έζησε πέρα απ’ τα πρώτα παιδικά της χρόνια. Θέλοντας απελπισμένα ένα αγόρι για κληρονόμο, ο Ερρίκος αναρωτιόταν πώς θα μπορούσε με νόμιμο τρόπο ν’ απαλλαγεί την Αικατερίνη και να παντρευτεί μια νεότερη σύζυγο που θα μπορούσε να του δώσει γιο.

Το 1527 ο Ερρίκος έκανε αίτηση στο νέο πάπα, τον Κλήμεντα τον Ζ΄ ζητώντας ν’ ακυρωθεί ο γάμος του με την Αικατερίνη με την αιτιολογία ότι εν πρώτοις ήταν παράνομος. Ο Κλήμης δεν είχε διάθεση να προσβάλλει τον Ερρίκο, που ήταν νομιμόφρων Καθολικός. Πιθανότατα, ευχαρίστως θα είχε ακυρώσει το γάμο.

Αλλά ακριβώς την κρίσιμη στιγμή της αιτήσεως του Ερρίκου, ο Κλήμης ο Ζ΄ ήταν ουσιαστικά αιχμάλωτος του Γερμανού αυτοκράτορα Κάρολου του Ε΄, που είχε λεηλατήσει τη Ρώμη και είχε τον πάπα στην εξουσία του. Κάτι που χειροτέρευε την κατάσταση ήταν ότι ο Γερμανός αυτοκράτορας ήταν ανηψιός της Αικατερίνης, της συζύγου του Ερρίκου! Η Αικατερίνη γνώριζε ότι μπορούσε να υπολογίζει στην υποστήριξη του ανεψιού της για να διατηρήσει το γάμο, και ο πάπας επίσης το γνώριζε αυτό. Έτσι ήταν πολύ δύσκολο για τον πάπα να ικανοποιήσει τα αιτήματα του Ερρίκου, αφού τα αντίποινα του Γερμανού αυτοκράτορα θα μπορούσαν να είναι καταστρεπτικά και για τον πάπα και για τα κεκτημένα της παπωσύνης.

Η Μονομερής Ενέργεια του Ερρίκου

Ο δρόμος που ακολούθησε ο πάπας ήταν να προσπαθεί να κερδίζει χρόνο, ελπίζοντας ότι η πολιτική του κατάσταση ίσως ν’ άλλαζε. Αλλά η υπομονή του Ερρίκου εξαντλείτο. Είχε μάλιστα διαλέξει τη μελλοντική του βασίλισσα, μια ελκυστική κοπέλλα της αυλής του που ονομαζόταν Άννα Μπόλεϋν.

Ο Ερρίκος πίστευε πως ήταν απαράδεκτο να διακινδυνεύεται ο Αγγλικός θρόνος από δυο ξένες δυνάμεις—το Γερμανό αυτοκράτορα και τον πάπα. Έτσι αποφάσισε να πάρει δραστικά μέτρα για να λύσει το συζυγικό του πρόβλημα. Αφαίρεσε κάθε εξουσία απ’ τον Καθολικό Καρδινάλιο Γούλσυ, και κατόπιν κάλεσε όλο τον κλήρο να υποστηρίξει αυτόν, τον Ερρίκο τον Η΄ σαν κεφαλή της Εκκλησίας και του κλήρου στην Αγγλία.

Ακολούθησε ένας αριθμός νόμων του Κοινοβουλίου, που ο καθένας τους αποσκοπούσε να κόψει τους δεσμούς που ένωναν Αγγλία και Ρώμη. Σταμάτησε η πληρωμή φόρων στον πάπα. Ένας άλλος νόμος απαγόρευε σ’ οποιονδήποτε να αποταθεί στη Ρώμη αν διαφωνούσε σε κάποια απόφαση του βασιλιά. Έτσι μ’ ένα αποτελεσματικό τρόπο απομονώθηκε η Αικατερίνη απ’ τον πάπα, και η παπική εξουσία στην Αγγλία κατάρρευσε.

Ο Ερρίκος, που ήταν ακόμη Καθολικός, παντρεύτηκε μυστικά την Άννα βασιζόμενος στο ότι ο γάμος του με την Αικατερίνη ήταν άκυρος. Την 1η Ιουνίου 1533, η Άννα στέφθηκε βασίλισσα. Τον Ιούλιο, ο Ερρίκος αφορίστηκε.

Η Μεταρρύθμιση Παίρνει Σάρκα και Οστά

Όλο αυτό το διάστημα, η Εκκλησία στην Αγγλία έμεινε βασικά αμετάβλητη. Ήταν ακόμη Καθολική. Έπρεπε όμως να γίνει η Εκκλησία της Αγγλίας, με τα δικά της δόγματα το δικό της χαρακτήρα.

Τα τελευταία 14 χρόνια της βασιλείας του Ερρίκου, έγινε πραγματικότητα η σταθεροποίηση της Αγγλικής Καθολικής Εκκλησίας σαν εθνικής Εκκλησίας. Με την πράξη της Υπεροχής, ο Ερρίκος αυτοανακηρύχθηκε η Υπέρτατη Κεφαλή στη γη της Εκκλησίας της Αγγλίας.

Ωστόσο ο Ερρίκος ήταν υπερήφανος για την Καθολική του πίστη, και με μια πράξη του Κοινοβουλίου το 1539 βεβαίωσε και πάλι τα Καθολικά δόγματα. Οι ειλικρινείς μεταρρυθμιστές απογοητεύτηκαν πάρα πολύ απ’ αυτό, αλλά η αντίθεσή τους δεν είχε καμμιά επιτυχία. Έπρεπε να περιμένουν άλλα οκτώ χρόνια μέχρι που, το 1547, πέθανε ο Ερρίκος ο Η΄ και τον διαδέχθηκε ο γιος του Εδουάρδος ο ΣΤ΄, που είχε αποκτήσει από τη Τζέιν Σέυμουρ, την Τρίτη απ’ τις έξι συζύγους του.

Αρχίζουν οι Μεταρρυθμίσεις

Ο Εδουάρδος ο ΣΤ΄ είχε μορφωθεί από Προτεστάντες δασκάλους. Βασίλεψε μόνο έξι χρόνια, αλλά ήταν αρκετά για να επιτρέψει στον αρχιεπίσκοπο Τόμας Κράνμερ να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις.

Ωστόσο, με τον πρόωρο θάνατο του Εδουάρδου του ΣΤ΄ το 1553, το στέμμα, πέρασε στη Μαρία, την κόρη του Ερρίκου του Η΄ και της Αικατερίνης της Αραγωνίας. Σαν τη μητέρα της, η Μαρία ήταν μια πιστή Καθολική και υποστηρίκτρια του πάπα. Η πολιτική της ήταν να ξαναγυρίσει η Εκκλησία της Αγγλίας στην εξουσία του πάπα. Οι προηγούμενες μεταρρυθμίσεις ακυρώθηκαν. Οι φιλελεύθεροι ηγέτες της Μεταρρυθμίσεως καθαιρέθηκαν. Σχεδόν 300 Προτεστάντες κάηκαν ζωντανοί, μεταξύ τους κι ο Αρχιεπίσκοπος Κράνμερ.

Επειδή η Μαρία ήταν άτεκνη, όταν πέθανε το 1558 το στέμμα πέρασε στην άλλη κόρη του Ερρίκου του Η΄, την Ελισάβετ, που απέκτησε απ’ την Άννα Μπόλεϋν. Καθολική κατά το όνομα μόνο, η Βασίλισσα Ελισάβετ γρήγορα ανακάλεσε όλα να θρησκευτικά μέτρα που είχε πάρει η Μαρία, και επανέφερε σε ισχύ όσα ίσχυαν κατά το θάνατο του Εδουάρδου.

Αλλά το 1570, ο Πάπας Πίος Ε΄ αφόρισε τη Βασίλισσα Ελισάβετ. Επίσης απάλλαξε τους υπηκόους της απ’ την υποχρέωση υποταγής σ’ αυτήν και μάλιστα κήρυξε κενό το θρόνο της Αγγλίας. Πολλοί Ρωμαιοκαθολικοί αντιμετωπίζοντας μια τέτοια σύγκρουση καθηκόντων νομιμοφροσύνης θανατώθηκαν πρόωρα. Τώρα δεν μπορούσε να υπάρξει καμμιά ελπίδα συνδιαλλαγής.

Ωστόσο, ο πάπας δεν εγκατάλειψε τον αγώνα. Σαν τελευταία διέξοδο στράφηκε στο βασιλιά της Ισπανίας, το Φίλιππο Β΄. Με οικονομική ενίσχυση απ’ τον πάπα ο Φίλιππος προετοίμασε μια μεγάλη αρμάδα και το 1588 ξεκίνησε κατά της Ελισάβετ και της Προτεσταντικής της χώρας. Αλλά ο στόλος του νικήθηκε και αργότερα ναυάγησε από θύελλα.

Έτσι η Μεταρρύθμιση διασφαλίστηκε. Ο χωρισμός απ’ τη Ρώμη ήταν πλήρης. Τώρα υπήρχε μια εθνική Εκκλησία εντελώς χωρισμένη απ’ την παπική εκκλησία. Μια τέτοια σχέση, όμως, Εκκλησίας και Κράτους σιγά σιγά απομόνωσε μέρη της κοινότητας. Ο σχηματισμός των Εκκλησιαστικών ομάδων των «Ελεύθερων» και των «Μη Κονφορμιστών» στη διάρκεια των ετών δεν αποτελεί παρά μια ένδειξη τούτου. Όπως είπε ο κληρικός Μάικλης της Εκκλησίας της Αγγλίας: «Πολλοί σήμερα βρίσκουν αποπνικτική αυτή τη συνεργασία εκκλησίας και κράτους. Η εκκλησία πρέπει ν’ απελευθερωθεί. Δεν μπορεί ν’ αποτελέσει τη στρατευόμενη εκκλησία . . . αν φαίνεται να ενεργεί σαν όργανο της κυβερνητικής πολιτικής.»

Η ύπαρξη σήμερα της Εκκλησίας της Αγγλίας, που ελέγχεται τόσο αυστηρά απ’ το Κράτος ώστε οι διορισμοί των ανώτερων λειτουργών, και ακόμη και η μορφή του προσευχητάριου να καθορίζονται απ’ το Κοινοβούλιο, αποτελεί αναχρονισμό. Αυτή η κατάσταση έχει αποδειχθεί ένας παράγοντας στον οποίο οφείλεται η αδιάκοπη φυγή των μελών της. Μήπως είναι περίεργο το ότι η Εκκλησία της Αγγλίας χαρακτηρίζεται σήμερα σαν «είδος που κινδυνεύει να εξαφανιστεί;»

[Εικόνα στη σελίδα 25]

THE CANTERBURY CATHEDRAL