Θεολογία Απελευθέρωσης—Θα Βοηθήσει τους Φτωχούς;

Εκατομμύρια ανθρώπων ‘που ζουν σε ξύλινα σπίτια που αντί για πάτωμα έχουν κοπριά, εργάζονται αφάνταστα σκληρά μόνο και μόνο για να κερδίσουν τα αναγκαία της ζωής: κουβαλούν το νερό που χρησιμοποιούν· ταξιδεύουν με τα πόδια, με άλογο ή με βοϊδάμαξα· τρώνε ρύζι, φασόλια και μπανάνες. Μολονότι το έδαφος γύρω τους είναι πλούσιο, αυτοί γνωρίζουν ότι θα είναι πάντοτε φτωχοί. Κι έτσι, μέσα από τη φτώχεια, μέσα από τον αγώνα, μέσα από τα χείριστα είδη καταπίεσης, γεννιέται ένα νέο είδος της «πρώτης εκκλησίας»’.—The Christian Century (Ο Χριστιανικός Αιώνας).

«ΤΟ μέλλον της εκκλησίας φαίνεται ότι είναι με το μέρος των φτωχών». Αυτό αναφέρει το περιοδικό Newsweek. Μερικοί πιστεύουν ότι αυτή η «νέα εκκλησία» που παλεύει για απελευθέρωση, μπορεί να είναι «η μοναδική και η καλύτερη ελπίδα» για τους φτωχούς και για την επίτευξη ειρηνικών αλλαγών στις χώρες που ζουν. Είναι, όμως;

Κατ’ αρχή, ας εξετάσουμε τη θεολογία απελευθέρωσης από την άποψη των υποστηρικτών της. Γιατί ο ένοπλος αγώνας θεωρείται μερικές φορές απαραίτητος για την απελευθέρωση των φτωχών; Ποιες είναι οι συνθήκες εκείνες που λέγεται ότι δικαιολογούν την εφαρμογή της θεολογίας απελευθέρωσης;

Φτώχεια και Καταπίεση

Τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού—κυρίως στη Λατινική Αμερική, στην Αφρική και στην Ασία—ζουν σε εξαθλιωτική φτώχεια, και συχνά ακούμε απ’ αυτές τις ηπείρους ειδήσεις πολιτικής βίας. Γι’ «αυτούς τους καταπατημένους ανθρώπους», η φτώχεια, τα παθήματα και η υποδούλωση ήταν πάντοτε αναπόσπαστο μέρος της ζωής τους. Ακολουθούν ορισμένες τέτοιες ειδήσεις:

◻ Ο θεολόγος απελευθέρωσης Λεονάρντο Μποφ από τη Βραζιλία, λέει ότι στη χώρα του «κάθε 22 ώρες δολοφονείται και ένας χωρικός».

◻ «Η Νικαράγουα επιχειρεί να οργανώσει ένα κράτος που θα εξυπηρετεί τα συμφέροντα εκείνων που για γενιές τώρα γίνονταν αντικείμενο καταπίεσης—δηλαδή, το 80 τοις εκατό του πληθυσμού της χώρας». Ωστόσο, αναφέρεται ότι πάνω από το 40 τοις εκατό της οικονομίας της χώρας δαπανιέται για τη στρατιωτική άμυνα.

◻ Σύμφωνα με την καθημερινή εφημερίδα της Πόλης του Μεξικού El Universal, λέγεται ότι 40 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν στη φτώχεια εξαιτίας της «κοινωνικής αδικίας». Αναφέρεται ότι το σαράντα τοις εκατό του πληθυσμού καταφέρνει να «συντηρείται μόλις και μετά βίας», ενώ μόνο το 18 τοις εκατό τρέφεται με «ισορροπημένο διαιτολόγιο».

◻ Μια έκθεση αναφέρει ότι στη Γουατεμάλα, το 80 τοις εκατό της καλλιεργήσιμης γης ανήκει μόνο στο 2 τοις εκατό του πληθυσμού. Το 81 τοις εκατό των παιδιών ηλικίας κάτω των πέντε χρόνων υποφέρουν από υποσιτισμό. Στη διάρκεια των περασμένων 30 χρόνων, έχουν λάβει χώρα 100.000 πράξεις πολιτικής βίας και 38.000 απαγωγές.

◻ Στις Φιλιππίνες το 2 τοις εκατό του πληθυσμού κατέχει το 75 τοις εκατό του πλούτου. «Αν δεν λύσουμε αυτό το πρόβλημα», λέει η Φιλιππινέζα καλόγρια Μαίρη Τζων Μανανζάν, «τότε δεν θα μπορέσουμε να λύσουμε κανένα πρόβλημα!»

Σε πολλές χώρες, οι άνθρωποι λέγεται ότι ζουν συνεχώς κάτω από το φόβο των αρχών, των παραστρατιωτικών ομάδων και των ταγμάτων ασφαλείας. Χιλιάδες έχουν καταφύγει σε γειτονικές χώρες.

Γι’ αυτό το λόγο μερικοί Καθολικοί ιεράρχες «συμπαρατάσσονται με τους φτωχούς». «Πολλά λέγονται για εξομολογητές, για παρθένες και για προφήτες», λέει ο Μποφ, αλλά «ποιος θα μιλήσει για τους χωρικούς και τους εργάτες;» Όμως, ποια λύση προσφέρει η θεολογία απελευθέρωσης για τη θεραπεία αυτής της κατάστασης; Τι σημαίνει ‘συμπαράταξη με τους φτωχούς’;

Ο Αγώνας του Τρίτου Κόσμου

«Η φτώχεια είναι αδικία» διακηρύττουν οι θεολόγοι απελευθέρωσης. Έτσι η «προνομιακή μεταχείριση προς τους φτωχούς» απαιτεί «να βοηθηθούν να αγωνιστούν για το δικαίωμά τους να απολαμβάνουν μια αξιοπρεπή ζωή». Ο Περουβιανός Γκουστάβο Γκουτιέρεζ, που θεωρείται ο πατέρας της θεολογίας απελευθέρωσης, στο βιβλίο του The Power of the Poor in History (Η Ισχύς των Φτωχών στην Ιστορία), λέει ότι «σήμερα περισσότερο παρά ποτέ, είναι σημαντικό να είμαστε με το μέρος εκείνων που αντιστέκονται, που αγωνίζονται, που πιστεύουν και που ελπίζουν». Αλλά σύμφωνα με τους θεολόγους απελευθέρωσης, αυτό είναι δυνατό μόνο με «την επίτευξη κοινωνικής δικαιοσύνης μέσω βαθιών διαρθρωτικών μεταμορφώσεων της κοινωνίας». Πώς επιτυγχάνεται αυτό σε διάφορα μέρη του κόσμου;

◻ Στην Αϊτή, λέγεται ότι η Καθολική Εκκλησία βοήθησε στην ανατροπή της «τυραννίας» του Ντυβαλιέ.

◻ Αναφέρεται ότι ο Καρδινάλιος της Μανίλα, Τζέιμ Σιν, έχει συμβάλει «περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο Φιλιππινέζο στην απομάκρυνση της δικτατορίας του Φερδινάντο Μάρκος».

◻ Ο Μπονγκαντζάλο Γκόμπα από τη Νότια Αφρική, εξηγεί: ‘Είμαστε ένας λαός που βαδίζει με την Αγία Γραφή στο ένα χέρι και με το τουφέκι στο άλλο, που υποσχόμαστε να χτίσουμε στον Θεό μια εκκλησία όταν θα μας δώσει τη γη’.

Αλλά η φτώχεια είναι απλώς ένα από τα προβλήματα. Σε πολλές χώρες, οι συνέπειες των φτωχών κοινωνικο-οικονομικών συστημάτων περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τον αναλφαβητισμό, την ανεργία, την πείνα και τις ασθένειες. Συνεπώς οι «φτωχοί» και «καταπιεσμένοι» αγωνίζονται για να καλυτερέψουν την κατάστασή τους.

Αλλά πώς οι θεολόγοι απελευθέρωσης, όπως ο Γκουτιέρεζ και ο Μποφ, συμβιβάζουν την Αγία Γραφή με τα επιχειρήματά τους σ’ αυτό το ζήτημα;

Οι Θεολόγοι Απελευθέρωσης και η Αγία Γραφή

«Η απελευθέρωση είναι ένα από τα σημαντικά στοιχεία της Αγίας Γραφής», εξηγεί ο Καθολικός ιερέας Αυγουστίνος Χαμ Σεϊ Ουνγκ από τη Νότια Κορέα. Αλλά προκειμένου να το εξηγήσει αυτό, ο Γκουτιέρεζ λέει ότι «η ιστορία . . . πρέπει να επανεξεταστεί από την πλευρά των φτωχών».

Έτσι, οι θεολόγοι απελευθέρωσης ισχυρίζονται ότι ορισμένες αφηγήσεις της Αγίας Γραφής, όπως «η απελευθέρωση του Ισραήλ», είναι πολιτικές πράξεις. «Ο Θεός . . . μας αποκαλύπτεται μέσω . . . ‘των φτωχών’ και ‘των ασήμαντων’», λέει ο Γκουτιέρεζ. «Αν η εκκλησία θέλει να είναι πιστή στον . . . Θεό . . . , πρέπει να επαναθεωρήσει τον εαυτό της ‘εκ των κάτω’, μέσα από τους φτωχούς αυτού του κόσμου». Έτσι «η αγάπη του Θεού για το λαό του», υποστηρίζουν, «θα μπορούσε [και σήμερα επίσης] να πάρει τη μορφή πολιτικών ενεργειών».

Τι άποψη έχουν οι θεολόγοι απελευθέρωσης σχετικά με τη σχέση ανάμεσα στην Αγία Γραφή και στην πολιτική; Ο Λεονάρντο Μποφ εξήγησε στο Ξύπνα! ότι ο σκοπός «της Αγίας Γραφής δεν είναι να δίνει εμπνεύσεις για πολιτικές μεθόδους και πολιτικές εναλλακτικές λύσεις· αντίθετα, η Αγία Γραφή είναι πηγή έμπνευσης για την επιδίωξη δικαιότερων ανθρώπινων σχέσεων». Ωστόσο, ποια αποτελέσματα έχουν προκύψει από τη συμμετοχή των κληρικών στις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις;

Η βία συνήθως οδηγεί στο θάνατο. Δεν πρέπει να παραβλέψουμε το γεγονός ότι για αιώνες ο κλήρος είχε τη δυνατότητα να επηρεάζει απρόσκοπτα την παγκόσμια πολιτική. Οι κληρικοί έχουν πάρει το μέρος των βασιλιάδων της γης, των δικτατόρων και της άρχουσας τάξης που έχουν καταδυναστεύσει τους φτωχούς ανθρώπους. Σαν αποτέλεσμα έχουν χαθεί αμέτρητες ζωές.

«Προνομιακή Μεταχείριση»;

Τα σύγχρονα «κινήματα απελευθέρωσης» δεν αποτελούν εξαίρεση. Κι αυτά επίσης έχουν προκαλέσει πολλούς θανάτους. Όπως ομολογεί ο Γκουστάβο Γκουτιέρεζ: «Σήμερα, η πείνα και η εκμετάλλευση που χειροτερεύουν, καθώς και οι εξορίες και οι φυλακίσεις . . . , τα βασανιστήρια και ο θάνατος . . . , αποτελούν το τίμημα της ανταρσίας ενάντια στην κοσμική καταπίεση».

Έτσι, στην πραγματικότητα, καμιά ανθρώπινη θεολογία δεν μπορεί να εξαλείψει την αγωνία της ανθρωπότητας. Εφ’ όσον υπάρχει η απληστία και το μίσος, θα εξακολουθεί πάντα να υπάρχει ανάγκη για κάτι καλύτερο. Αλλά υπάρχει ελπίδα για καλύτερη μεταχείριση των φτωχών;

[Εικόνα στη σελίδα 6]

«Είναι σημαντικό να είμαστε με το μέρος εκείνων που αντιστέκονται, που αγωνίζονται, που πιστεύουν και που ελπίζουν».—Γκουστάβο Γκουτιέρεζ