Το Πυρηνικό Δίλημμα

ΛΙΓΟ πριν το χάραμα, πάνω σ’ έναν ισχνό πύργο στην έρημο του Νέου Μεξικού, κρεμόταν μια κοντόχοντρη μεταλλική σφαίρα, που οι άνθρωποι της είχαν δώσει το όνομα Γκάτζετ. Εννιά χιλιόμετρα μακριά, μέσα σε καταφύγια, οι φυσικοί, οι χημικοί, οι μαθηματικοί και οι στρατιώτες κοιτούσαν με ανυπομονησία τα ρολόγια τους και αναρωτιούνταν αν θα πετύχαινε το πείραμα με τη Γκάτζετ.

Και το πείραμα πέτυχε. Δεκαπέντε δευτερόλεπτα πριν τις 5.30 π.μ., η Γκάτζετ εξερράγη, ελευθερώνοντας την πυρηνική της ενέργεια μέσα σ’ ένα εκατομμυριοστό του δευτερολέπτου. Δημιούργησε μια πύρινη σφαίρα, που θα μπορούσε να γίνει ορατή ακόμη κι από άλλο πλανήτη, και προκάλεσε τέτοια έκρηξη που ακούστηκε 300 χιλιόμετρα μακριά. Η θερμότητα της έκρηξης της Γκάτζετ—το κέντρο της ήταν πιο θερμό και από το κέντρο του ήλιου—στερεοποίησε την άμμο της ερήμου, φτιάχνοντας ένα δακτύλιο από ραδιενεργό γυαλί, που είχε διάμετρο ένα περίπου χιλιόμετρο και πράσινο χρώμα σαν του νεφρίτη. Μερικοί ορκίζονταν ότι εκείνη τη μέρα ο ήλιος ανέτειλε δυο φορές.

Στις 6 Αυγούστου 1945, 21 μέρες αργότερα, η δεύτερη ατομική βόμβα μετέτρεψε την ιαπωνική πόλη Χιροσίμα σε ερείπια και υπολογίζεται ότι προκάλεσε τελικά το θάνατο 148.000 ανθρώπων. Ο πυρηνικός αιώνας είχε αρχίσει.

Αυτά συνέβησαν πριν από 43 χρόνια. Από τότε, έχουν δοκιμαστεί όπλα που είναι ως και 4.000 φορές πιο ισχυρά. Η συνδυασμένη ισχύς όλων των πυρηνικών κεφαλών του κόσμου υπολογίζεται ότι ισοδυναμεί με 20 δισεκατομμύρια τόνους ΤΝΤ—ισχύς της οποίας η δυνατότητα να σκοτώνει είναι ένα εκατομμύριο φορές και πλέον μεγαλύτερη από τη δυνατότητα της βόμβας της Χιροσίμα!

Έκκληση για την Εξάλειψή τους

Σύμφωνα με μια μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας η οποία έγινε το 1983, ένας πυρηνικός πόλεμος πλήρους κλίμακας θα προκαλούσε τον άμεσο θάνατο ενός δισεκατομμυρίου ανθρώπων. Άλλο ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι θα πέθαιναν αργότερα, εξαιτίας της έκρηξης, της φωτιάς και της ακτινοβολίας. Ορισμένες πρόσφατες μελέτες είναι ακόμη πιο απαισιόδοξες. Είναι λοιπόν εύκολο να καταλάβουμε γιατί έχει ενταθεί η κραυγή για ολοκληρωτική εξάλειψη των πυρηνικών όπλων.

Ωστόσο, δεν βασίζονται όλες οι εκκλήσεις για την εξάλειψή τους σε καθαρά ανθρωπιστικούς λόγους. Μερικοί φέρνουν το επιχείρημα ότι τα πυρηνικά όπλα έχουν απλώς μικρή ή καθόλου αξία, όταν πρόκειται για πραγματικό πόλεμο. Εξαιτίας της τρομακτικής τους καταστροφικής δύναμης, η χρήση τους θα μπορούσε να δικαιολογηθεί μονάχα σε περίπτωση εξαιρετικά ακραίας πρόκλησης. Γι’ αυτό δεν τα χρησιμοποίησαν οι Ηνωμένες Πολιτείες στην Κορέα ή στο Βιετνάμ, οι Βρετανοί στα Φόκλαντ και οι Σοβιετικοί στο Αφγανιστάν. Ο πρώην υπουργός άμυνας των Η.Π.Α., Ρόμπερτ Μακ Ναμάρα, λέει: «Τα πυρηνικά όπλα δεν εξυπηρετούν κανένα στρατιωτικό σκοπό. Είναι εντελώς άχρηστα—το μόνο που κάνουν είναι να αποτρέπουν τον αντίπαλο να τα χρησιμοποιήσει».

Παρόμοια, τα πυρηνικά όπλα δεν χρησιμεύουν και πολύ ως μέσο άσκησης διπλωματικής πίεσης, προκειμένου να απειληθούν ή να επηρεαστούν άλλα έθνη. Οι υπερδυνάμεις είναι και οι δυο τρωτές. Όσο για τις δυνάμεις που δεν διαθέτουν πυρηνικά όπλα, αυτές συχνά έχουν το θάρρος να πηγαίνουν κόντρα στις υπερδυνάμεις χωρίς να φοβούνται και πολύ για πυρηνικά αντίποινα.

Και τέλος, υπάρχει το κόστος. Σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Bulletin of the Atomic Scientists (Δελτίο των Ατομικών Επιστημόνων), οι Ηνωμένες Πολιτείες και μόνο έχουν παραγάγει περίπου 60.000 πυρηνικές κεφαλές, στη διάρκεια των ετών 1945-85.a Ποιο είναι το κόστος; Σχεδόν 82.000.000.000 δολάρια (περ. 11,07 τρισ. δρχ.)—ένα σωρό λεφτά για κάτι που ελπίζουν να μη χρησιμοποιήσουν ποτέ.

Η Βόμβα ως Παράγοντας Απότρεψης

Η ιδέα της απότρεψης είναι προφανώς τόσο παλιά όσο και η ιστορία του πολέμου. Αλλά στον πυρηνικό αιώνα, η τακτική της απότρεψης έχει πάρει καινούριες διαστάσεις. Κάθε έθνος που σκοπεύει να προβεί σε πυρηνική επίθεση είναι σίγουρο πως θα αντιμετωπίσει άμεσα και καταστροφικά πυρηνικά αντίποινα.

Ο στρατηγός Μπ. Λ. Ντέιβις, διοικητής της Διοίκησης Στρατηγικής Αεροπορίας των Η.Π.Α. λέει γι’ αυτό: «Μπορεί να προβληθεί ο πειστικός ισχυρισμός ότι τα πυρηνικά όπλα . . . έχουν κάνει τον κόσμο ασφαλέστερο μέρος. Σίγουρα δεν σταμάτησαν τις εχθροπραξίες· εξακολουθούν να πεθαίνουν χιλιάδες άνθρωποι κάθε χρόνο σε διαμάχες, που οπωσδήποτε δεν είναι μικρής σημασίας για τα έθνη που αναμιγνύονται σ’ αυτές. Αλλά η ανάμειξη των υπερδυνάμεων σ’ αυτές τις διαμάχες υπολογίζεται προσεκτικά ώστε να αποφευχθεί η άμεση αναμέτρηση, λόγω της δυνατότητας να υπάρξει κλιμάκωση με αποτέλεσμα τη γενική σύρραξη—πυρηνική ή συμβατική».

Αλλά σε κάθε σπίτι που έχει γεμισμένα όπλα, υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος να χτυπηθεί κάποιος κατά λάθος. Η ίδια αρχή εφαρμόζεται και στον κόσμο που είναι γεμάτος πυρηνικά όπλα. Θα μπορούσε λοιπόν να ξεσπάσει πυρηνικός πόλεμος κάτω από τις ακόλουθες περιστάσεις:

(1) Το λάθος ενός κομπιούτερ ή η κακή λειτουργία ενός μηχανήματος, που κάνει τη χώρα να νομίζει ότι υφίσταται πυρηνική επίθεση. Η αντίδραση θα ήταν πυρηνική αντεπίθεση.

(2) Πυρηνικά όπλα θα μπορούσαν να αποκτηθούν από μια εξτρεμιστική ή τρομοκρατική ομάδα, η οποία θα περιοριζόταν λιγότερο σ’ ό,τι αφορά τη χρήση τους απ’ ό,τι οι τωρινές πυρηνικές δυνάμεις.

(3) Κλιμάκωση ενός μικρού πολέμου σε μια περιοχή όπου επεισέρχονται τα συμφέροντα των υπερδυνάμεων, όπως ο Περσικός Κόλπος.

Παρά τους κινδύνους αυτούς, τα έθνη έχουν ακολουθήσει ως τώρα μια πολιτική ασφάλειας μέσω της τακτικής της απότρεψης. Αλλά σ’ έναν κόσμο που είναι γεμάτος πυρηνικά όπλα, οι άνθρωποι δεν αισθάνονται ασφαλείς. Η ισορροπία δυνάμεων είναι στην πραγματικότητα ισορροπία τρόμου· είναι ένα σύμφωνο αυτοκτονίας, το οποίο υπογράφουν παρά τη θέλησή τους οι δισεκατομμύρια άνθρωποι όλου του κόσμου. Αν τα πυρηνικά όπλα είναι σαν τη Δαμόκλειο σπάθη, η τακτική της απότρεψης είναι η τρίχα που τα κρατάει υπό έλεγχο. Τι θα γίνει όμως αν αποτύχει η τακτική της απότρεψης; Η απάντηση είναι τόσο τρομακτική, που θα ήταν καλύτερα να μην τη σκέφτεται κανείς.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 6]

Η ΙΣΧΥΣ ΤΗΣ ΒΟΜΒΑΣ ΕΝΟΣ ΜΕΓΑΤΟΝΟΥ

Θερμική Ακτινοβολία (Φως και Θερμότητα): Η πυρηνική έκρηξη δημιουργεί έντονη λάμψη φωτός που τυφλώνει ή ζαλίζει τους ανθρώπους που βρίσκονται μακριά από το σημείο της έκρηξης—την ημέρα, αυτούς που βρίσκονται ως και 21 χιλιόμετρα μακριά και τη νύχτα, αυτούς που βρίσκονται ως και 85 χιλιόμετρα μακριά· κι αυτό από έκρηξη ενός μεγατόνου.

Πάνω, ή κοντά, στο Σημείο Μηδέν (το σημείο που βρίσκεται ακριβώς κάτω από τη βόμβα που εκρήγνυται), η έντονη θερμότητα της πύρινης σφαίρας εξαερώνει τους ανθρώπους. Πιο πέρα (ως και 18 χιλιόμετρα μακριά), οι άνθρωποι παθαίνουν εγκαύματα δευτέρου και τρίτου βαθμού στα μέρη του δέρματός τους που είναι εκτεθειμένα. Τα ρούχα τους πιάνουν φωτιά. Τα χαλιά και τα έπιπλα πυρπολούνται. Κάτω από ορισμένες συνθήκες, δημιουργείται μια υπερθερμασμένη στατική μάζα φωτιάς, που τυλίγει τους ανθρώπους σε μια κόλαση.

Εκρηκτικό Κύμα: Η πυρηνική έκρηξη δημιουργεί ανέμους που έχουν την ισχύ ενός τυφώνα. Κοντά στο Σημείο Μηδέν, η καταστροφή είναι ολοκληρωτική. Πιο μακριά, οι άνθρωποι που βρίσκονται σε κτίρια πλακώνονται από στέγες ή τοίχους που πέφτουν· άλλοι τραυματίζονται ή σκοτώνονται από ιπτάμενα συντρίμμια και έπιπλα. Άλλοι πάλι παθαίνουν ασφυξία από την πυκνή σκόνη των σπασμένων τσιμέντων ή τούβλων. Η μεγάλη πίεση που ασκεί ο άνεμος προκαλεί ρήξη του τύμπανου του αφτιού ή αιμορραγία στους πνεύμονες.

Ακτινοβολία: Εκπέμπονται αυξημένες ποσότητες νετρονίων και ακτίνων γάμα. Η μέτρια έκθεση στην ακτινοβολία προκαλεί μια αρρώστια που χαρακτηρίζεται από ναυτία, εμετούς και κάματο. Η βλάβη των αιμοσφαιρίων μειώνει την αντίσταση στις μολύνσεις και καθυστερεί την επούλωση των τραυμάτων. Η υψηλή έκθεση στην ακτινοβολία προκαλεί σπασμούς, τρόμο, αταξία και λήθαργο. Επακολουθεί ο θάνατος σε διάστημα που κυμαίνεται από μια ως 48 ώρες.

Οι επιζώντες που έχουν εκτεθεί στην ακτινοβολία είναι ευάλωτοι στον καρκίνο. Υπάρχουν επίσης μεγαλύτερες πιθανότητες να μεταδώσουν κληρονομικά ελαττώματα στους απογόνους τους· σ’ αυτά περιλαμβάνονται η μειωμένη γονιμότητα, η αυτόματη αποβολή, τα παραμορφωμένα ή θνησιγενή παιδιά και οι ακαθόριστες γενικές αδυναμίες.

Πηγή: Comprehensive Study on Nuclear Weapons (Εκτενής Μελέτη στα Πυρηνικά Όπλα), που τυπώθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη.