Σχεδιασμένοι να Ζούμε για Πάντα

ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ σώμα είναι θαυμάσια σχεδιασμένο. Ο τρόπος με τον οποίο αναπτύσσεται και μεγαλώνει είναι ένα θαύμα. Κάποιος αρχαίος συγγραφέας αναφώνησε: «Φοβερώς και θαυμασίως επλάσθην». (Ψαλμός 139:14) Απόλυτα ενήμεροι για τα θαύματα του ανθρώπινου σώματος, μερικοί σύγχρονοι επιστήμονες θεωρούν τη γήρανση και το θάνατο ανεξήγητα φαινόμενα. Εσείς;

«Ερχόμαστε τόσο συχνά αντιμέτωποι με τη γήρανση», έγραψε ο βιολόγος Στίβεν Όσταντ του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, «ώστε εκπλήσσομαι που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν τη θεωρούν θεμελιώδες βιολογικό μυστήριο». Το γεγονός ότι όλοι γερνάνε, παρατήρησε ο Όσταντ, «κάνει [τη γήρανση] να φαίνεται λιγότερο ανεξήγητη». Ωστόσο, όταν το σκεφτείτε σοβαρά, έχουν νόημα τα γηρατειά και ο θάνατος;

Πέρυσι, στο βιβλίο του Πώς και Γιατί Γερνάμε (How and Why We Age), ο Δρ Λέναρντ Χέιφλικ υποστήριξε το θαύμα της ανθρώπινης ζωής και ανάπτυξης και έγραψε: «Αφότου η φύση επιτέλεσε τα θαύματα που μας οδηγούν από τη σύλληψη στη γέννηση και κατόπιν στη σεξουαλική ωριμότητα και στην ενηλικίωση, προτίμησε να μην εφεύρει έναν προφανώς πιο στοιχειώδη μηχανισμό για να διατηρήσει απλώς αυτά τα θαύματα για πάντα. Αυτή η βαθιά γνώση προβληματίζει τους βιογεροντολόγους [εκείνους που μελετούν τις βιολογικές πλευρές της γήρανσης] εδώ και δεκαετίες».

Μήπως προβληματίζουν και εσάς τα γηρατειά και ο θάνατος; Τι σκοπό επιτελούν αυτά; Ο Χέιφλικ παρατήρησε: «Ουσιαστικά όλα τα βιολογικά γεγονότα, από τη σύλληψη ως την ωριμότητα, φαίνεται πως έχουν κάποιο σκοπό, αλλά η γήρανση δεν έχει. Το γιατί γερνάει κάποιος δεν είναι προφανές. Αν και έχουμε μάθει πολλά σχετικά με τη βιολογία της γήρανσης . . . , έχουμε ακόμα να αντιμετωπίσουμε την αναπόφευκτη συνέπεια της άσκοπης γήρανσης μετά την οποία επέρχεται ο θάνατος».

Είναι δυνατόν να μην υπήρχε η προοπτική να γερνάμε και να πεθαίνουμε, αλλά αντίθετα να ζούμε για πάντα στη γη;

Επιθυμία για Ζωή

Ασφαλώς γνωρίζετε ότι σχεδόν όλοι δυσανασχετούν με την προοπτική των γηρατειών και του θανάτου. Μάλιστα, πολλοί φοβούνται αυτή την προοπτική. Στο βιβλίο του Πώς Πεθαίνουμε (How We Die), ο γιατρός Σέργουιν Μπ. Νούλαντ έγραψε: «Κανένας μας δεν φαίνεται ψυχολογικά ικανός να αντιμετωπίσει την ιδέα του δικού του θανάτου, την ιδέα της μόνιμης έλλειψης συνειδητότητας στην οποία δεν υπάρχει καν το αίσθημα του κενού—στην οποία απλώς δεν υπάρχει τίποτα». Ξέρετε εσείς κάποιο άτομο που θέλει να γεράσει, να αρρωστήσει και να πεθάνει;

Ωστόσο, αν τα γηρατειά και ο θάνατος ήταν φυσιολογικές καταστάσεις και μέρος κάποιου γενικού σχεδίου, δεν θα τα δεχόμασταν με χαρά; Αλλά δεν το κάνουμε αυτό. Γιατί; Η απάντηση βρίσκεται στον τρόπο με τον οποίο είμαστε φτιαγμένοι. Η Αγία Γραφή λέει: «Μάλιστα [ο Θεός] έθεσε την αιωνιότητα στο νου [μας]». (Εκκλησιαστής 3:11, Μπάινγκτον [Byington]) Λόγω αυτής της επιθυμίας τους για ένα ατελείωτο μέλλον, οι άνθρωποι ψάχνουν εδώ και πολύ καιρό τη λεγόμενη πηγή της νιότης. Θέλουν να παραμείνουν νέοι για πάντα. Αυτό εγείρει το ερώτημα: Έχουμε τη δυνατότητα να ζούμε περισσότερα χρόνια;

Σχεδιασμένο να Αυτοδιορθώνεται

Γράφοντας στο περιοδικό Φυσική Ιστορία (Natural History), ο βιολόγος Όσταντ παρουσίασε την εξής κοινή άποψη: «Τείνουμε να σκεφτόμαστε για τον εαυτό μας και για τα ζώα με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε για τις μηχανές: η φθορά είναι απλώς αναπόφευκτη». Αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. «Οι βιολογικοί οργανισμοί είναι ριζικά διαφορετικοί από τις μηχανές», είπε ο Όσταντ. «Αυτοδιορθώνονται: οι πληγές επουλώνονται, τα οστά δένουν, οι αρρώστιες περνάνε».

Έτσι, δημιουργείται το ενδιαφέρον ερώτημα: Γιατί γερνάμε; Όπως ρώτησε και ο Όσταντ: «Γιατί, λοιπόν, θα πρέπει [οι βιολογικοί οργανισμοί] να υπόκεινται στο ίδιο είδος φθοράς με τις μηχανές;» Εφόσον οι σωματικοί ιστοί αντικαθίστανται, δεν θα μπορούσαν να συνεχίσουν να το κάνουν αυτό επ’ άπειρον;

Στο περιοδικό Ντισκάβερ (Discover), ο εξελικτής βιολόγος Τζάρεντ Ντάιμοντ ασχολήθηκε με τη θαυμάσια ικανότητα των φυσικών οργανισμών να αυτοδιορθώνονται. Έγραψε: «Το πιο ορατό παράδειγμα ελέγχου της βλάβης που λειτουργεί στο σώμα μας είναι η επούλωση των πληγών, με την οποία διορθώνουμε τη βλάβη που έχει υποστεί το δέρμα μας. Πολλά ζώα μπορούν να πετύχουν πολύ πιο θεαματικά αποτελέσματα από ό,τι εμείς: οι σαύρες μπορούν να αντικαταστήσουν την κομμένη ουρά τους, ο αστερίας και οι κάβουρες μπορούν να αντικαταστήσουν τα άκρα τους, τα ολοθούρια τα έντερά τους».

Σχετικά με την αντικατάσταση των δοντιών, ο Ντάιμοντ δήλωσε: «Οι άνθρωποι βγάζουν δόντια δύο φορές, οι ελέφαντες έξι φορές και οι καρχαρίες αμέτρητο αριθμό δοντιών στη διάρκεια της ζωής τους». Στη συνέχεια, εξήγησε: «Η τακτική αντικατάσταση συνεχίζεται επίσης και σε επίπεδο μικροσκοπικών πραγμάτων. Αντικαθιστούμε τα κύτταρα που συνθέτουν το εσωτερικό τοίχωμα του εντέρου μας κάθε λίγες ημέρες, εκείνα που συνθέτουν το εσωτερικό τοίχωμα της ουροδόχου κύστης κάθε δύο μήνες και τα ερυθρά μας αιμοσφαίρια κάθε τέσσερις μήνες.

»Σε μοριακό επίπεδο, τα πρωτεϊνικά μας μόρια υπόκεινται σε συνεχή ανακύκλωση με ρυθμό ξεχωριστό για κάθε συγκεκριμένη πρωτεΐνη· έτσι αποφεύγουμε τη συσσώρευση καταστραμμένων μορίων. Συνεπώς, αν συγκρίνετε την εμφάνιση του αγαπημένου ή της αγαπημένης σας σήμερα με εκείνη που είχε πριν από ένα μήνα, μπορεί να φαίνεται ίδια, αλλά πολλά από τα μεμονωμένα μόρια που αποτελούν αυτό το σώμα είναι διαφορετικά».

Τα περισσότερα κύτταρα του σώματος αντικαθίστανται κατά διαστήματα από νεοσχηματισμένα κύτταρα. Αλλά ορισμένα κύτταρα, όπως οι νευρώνες του εγκεφάλου, μπορεί να μην αντικατασταθούν ποτέ. Ωστόσο, ο Χέιφλικ εξήγησε: «Αν κάθε μέρος του κυττάρου αντικαθίσταται, τότε δεν είναι πια αυτό το παλιό κύτταρο. Οι νευρώνες με τους οποίους γεννηθήκατε ίσως φαίνονται σήμερα ότι είναι τα ίδια κύτταρα, αλλά στην πραγματικότητα πολλά από τα μόρια που τους αποτελούσαν όταν γεννηθήκατε . . . ίσως έχουν αντικατασταθεί από καινούρια μόρια. Έτσι, τα αδιαίρετα κύτταρα ίσως τελικά να μην είναι τα ίδια κύτταρα που είχατε κατά τη γέννησή σας!» Αυτό συμβαίνει επειδή τα συστατικά στοιχεία των κυττάρων αντικαθίστανται. Συνεπώς, η αντικατάσταση των υλικών του σώματος θεωρητικά θα μπορούσε να μας διατηρεί ζωντανούς για πάντα!

Θυμηθείτε ότι ο Δρ Χέιφλικ μίλησε για «τα θαύματα που μας οδηγούν από τη σύλληψη στη γέννηση». Ποια είναι μερικά από αυτά; Καθώς θα τα εξετάζουμε εν συντομία, σκεφτείτε την πιθανότητα εφαρμογής ενός, όπως τον αποκάλεσε, ‘πιο στοιχειώδους μηχανισμού για να διατηρήσει απλώς αυτά τα θαύματα για πάντα’.

Το Κύτταρο

Ένας ενήλικος αποτελείται από περίπου 100 τρισεκατομμύρια κύτταρα, το καθένα από τα οποία είναι ασύλληπτα περίπλοκο. Για να δείξει την περιπλοκότητά του, το περιοδικό Νιούζγουικ (Newsweek) παρομοίασε το κύτταρο με μια περιτειχισμένη πόλη. «Ηλεκτροπαραγωγοί σταθμοί παράγουν την ενέργεια του κυττάρου», έλεγε το περιοδικό. «Εργοστάσια παράγουν πρωτεΐνες, ζωτικές μονάδες χημικού εμπορίου. Πολύπλοκα συστήματα μεταφοράς οδηγούν ορισμένα χημικά στοιχεία από σημείο σε σημείο μέσα στο κύτταρο και πέρα από αυτό. Φρουροί στα οχυρά παρακολουθούν τις αγορές εξαγωγής και εισαγωγής, και ελέγχουν τον έξω κόσμο για σημάδια που εγκυμονούν κινδύνους. Πειθαρχημένες βιολογικές στρατιές είναι σε ετοιμότητα για να αντιμετωπίσουν τους εισβολείς. Μια κεντρική γενετική κυβέρνηση διατηρεί την τάξη».

Σκεφτείτε πώς ήρθατε σε ύπαρξη εσείς—τα περίπου 100 τρισεκατομμύρια κύτταρά σας. Αρχίσατε από ένα και μόνο κύτταρο το οποίο σχηματίστηκε όταν το σπέρμα από τον πατέρα σας ενώθηκε με ένα ωάριο από τη μητέρα σας. Σε αυτή την ένωση, τα σχέδια καταστρώθηκαν μέσα στο DNA (συντομογραφία του δεσοξυριβονουκλεϊνικού οξέος) εκείνου του νεοσχηματισμένου κυττάρου για να παραχθεί αυτό που τελικά έγινε εσείς—ένας εντελώς νέος και μοναδικός άνθρωπος. Λέγεται ότι «αν γράφονταν» οι οδηγίες που βρίσκονται μέσα στο DNA «θα γέμιζαν χίλια βιβλία των 600 σελίδων το καθένα».

Με τον καιρό, αυτό το αρχικό κύτταρο άρχισε να διαιρείται, δημιουργώντας δύο κύτταρα, κατόπιν τέσσερα, οχτώ, και ούτω καθεξής. Τελικά, έπειτα από περίπου 270 ημέρες—στη διάρκεια των οποίων χιλιάδες εκατομμύρια κύτταρα πολλών διαφορετικών ειδών είχαν αναπτυχτεί μέσα στη μητέρα σας για το σχηματισμό ενός μωρού—γεννηθήκατε ΕΣΕΙΣ. Ήταν λες και αυτό το πρώτο κύτταρο είχε ένα τεράστιο δωμάτιο γεμάτο βιβλία με λεπτομερείς οδηγίες σχετικά με την κατασκευή σας. Αλλά εξίσου θαυμάσιο είναι το γεγονός ότι αυτές οι πολύπλοκες οδηγίες μεταδόθηκαν σε κάθε διαδοχικό κύτταρο. Ναι, είναι εκπληκτικό ότι όλα τα κύτταρα του σώματός σας έχουν τις ίδιες πληροφορίες που περιείχε το αρχικό γονιμοποιημένο ωάριο!

Σκεφτείτε επίσης το εξής. Εφόσον κάθε κύτταρο έχει τις πληροφορίες που χρειάζεται για να παράγει όλων των ειδών τα κύτταρα, όταν ήρθε ο καιρός, ας πούμε, για να γίνουν τα κύτταρα της καρδιάς, πώς αναχαιτίστηκαν οι οδηγίες για την παραγωγή όλων των άλλων κυττάρων; Όπως φαίνεται, κάποιο κύτταρο, ενεργώντας σαν εργολήπτης που έχει ένα ντουλάπι γεμάτο σχέδια για τη δημιουργία ενός μωρού, διάλεξε από την αρχειοθήκη του ένα σχέδιο για τη δημιουργία των κυττάρων της καρδιάς. Ένα άλλο κύτταρο διάλεξε κάποιο διαφορετικό σχέδιο με οδηγίες για την κατασκευή νευρικών κυττάρων, και κάποιο άλλο πήρε ένα σχέδιο για να φτιάξει τα κύτταρα του συκωτιού, κτλ. Ασφαλώς, αυτή η μέχρι τώρα ανεξήγητη ικανότητα του κυττάρου να διαλέγει τις οδηγίες που χρειάζεται προκειμένου να παράγει ένα συγκεκριμένο είδος κυττάρου και ταυτόχρονα να αναχαιτίζει όλες τις άλλες οδηγίες είναι άλλο ένα από τα πολλά «θαύματα που μας οδηγούν από τη σύλληψη στη γέννηση».

Εντούτοις, υπάρχουν πολύ περισσότερα. Για παράδειγμα, τα κύτταρα της καρδιάς χρειάζεται να διεγερθούν ώστε να συσπώνται ρυθμικά. Έτσι, κατασκευάστηκε μέσα στην καρδιά ένα περίπλοκο σύστημα για την παραγωγή ηλεκτρικών διεγέρσεων που κάνουν την καρδιά να χτυπάει με τον κατάλληλο ρυθμό προκειμένου να υποστηρίζει το σώμα στην εκάστοτε δραστηριότητά του. Αληθινά, ένα σχεδιαστικό θαύμα! Δεν είναι να απορεί κανείς που κάποιοι γιατροί έχουν πει για την καρδιά: «Είναι πιο αποτελεσματική από οποιαδήποτε μηχανή έχει εφεύρει ποτέ ο άνθρωπος».

Ο Εγκέφαλος

Ένα ακόμα μεγαλύτερο θαύμα είναι η ανάπτυξη του εγκεφάλου—το πιο μυστηριώδες μέρος του θαύματος που λέγεται άνθρωπος. Τρεις εβδομάδες μετά τη σύλληψη, αρχίζουν να σχηματίζονται τα κύτταρα του εγκεφάλου. Τελικά, περίπου 100 δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα, τα οποία ονομάζονται νευρώνες—όσα τα αστέρια που υπάρχουν στο Γαλαξία μας—συσσωρεύονται στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

«Το καθένα από αυτά λαβαίνει πληροφορίες από περίπου 10.000 άλλους νευρώνες στον εγκέφαλο», ανέφερε το περιοδικό Τάιμ (Time), «και στέλνει μηνύματα σε χίλιους άλλους νευρώνες». Σχολιάζοντας τους πιθανούς συνδυασμούς, ο νευρολόγος Τζέραλντ Έντελμαν είπε: «Ένα μέρος του εγκεφάλου τόσο μικρό όσο το κεφαλάκι ενός σπίρτου περιέχει περίπου ένα δισεκατομμύριο συνδέσεις οι οποίες είναι δυνατόν να συνδυαστούν με τρόπους που μόνο ως υπεραστρονομικούς μπορούμε να τους περιγράψουμε—της τάξης του δέκα ακολουθούμενου από εκατομμύρια μηδενικά».

Τι δυνατότητες δίνει αυτό στον εγκέφαλο; Ο αστρονόμος Καρλ Σαγκάν είπε ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος μπορεί να χωρέσει πληροφορίες που «θα γέμιζαν περίπου είκοσι εκατομμύρια τόμους, όσους περιέχουν οι μεγαλύτερες βιβλιοθήκες του κόσμου». Ο συγγραφέας Τζορτζ Λέναρντ προχώρησε περισσότερο, δηλώνοντας: «Πιθανότατα τώρα μπορούμε να κάνουμε μια απίστευτη υπόθεση: Η μέγιστη δημιουργική ικανότητα του εγκεφάλου ίσως είναι, ουσιαστικά, άπειρη».

Συνεπώς, δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσουν οι ακόλουθες δηλώσεις: «Ο εγκέφαλος», είπε ο μοριακός βιολόγος Τζέιμς Γουότσον ο οποίος συμμετείχε στην ανακάλυψη της φυσικής δομής του DNA, «είναι το πιο περίπλοκο πράγμα που έχουμε ανακαλύψει ποτέ στο σύμπαν μας». Ο νευρολόγος Ρίτσαρντ Ρέστακ, ο οποίος δυσανασχετεί όταν συγκρίνουν τον εγκέφαλο με κομπιούτερ, είπε: «Η μοναδικότητα του εγκεφάλου πηγάζει από το γεγονός ότι πουθενά αλλού στο γνωστό σύμπαν δεν υπάρχει κάτι που να του μοιάζει έστω και στο ελάχιστο».

Σύμφωνα με κάποιον υπολογισμό, οι νευρολόγοι λένε ότι στη διάρκεια της τωρινής ζωής μας χρησιμοποιούμε μόνο ένα μικρό μέρος της πιθανής δύναμης του εγκεφάλου μας, περίπου μόνο το 1/10.000, ή αλλιώς το 1/100 του 1 τοις εκατό. Για σκεφτείτε. Είναι λογικό να μας έχει δοθεί ένας εγκέφαλος με τόσο θαυμαστές δυνατότητες αν δεν επρόκειτο ποτέ να τον χρησιμοποιήσουμε στο πλήρες; Δεν είναι λογικό ότι οι άνθρωποι, με την ικανότητά τους για ατελείωτη μάθηση, είχαν στην πραγματικότητα σχεδιαστεί να ζουν για πάντα;

Αν αληθεύει αυτό, γιατί γερνάμε; Τι πήγε στραβά; Γιατί πεθαίνουμε έπειτα από 70 ή 80 χρόνια περίπου, μολονότι το σώμα μας ήταν προφανώς σχεδιασμένο για να διατηρείται για πάντα;

[Διάγραμμα στη σελίδα 7]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Το Κύτταρο—Ένα Σχεδιαστικό Θαύμα

Κυτταρική Μεμβράνη

Το περίβλημα που ελέγχει τα εισερχόμενα και τα εξερχόμενα από το κύτταρο

Πυρήνας

Περικλεισμένος σε ένα περίβλημα διπλής μεμβράνης, είναι το κέντρο ελέγχου που κατευθύνει τις δραστηριότητες του κυττάρου

Ριβοσώματα

Σωματίδια πάνω στα οποία τα αμινοξέα συγκροτούνται σε πρωτεΐνες

Χρωμοσώματα

Περιέχουν το DNA, το πρωτότυπο γενετικό σχέδιο του κυττάρου

Πυρήνιο

Ο τόπος όπου γίνεται η σύνθεση των ριβοσωμάτων

Ενδοπλασματικό Δίκτυο

Φύλλα από μεμβράνες οι οποίες αποθηκεύουν ή μεταφέρουν τις πρωτεΐνες που κατασκευάζονται από τα ριβοσώματα τα οποία είναι προσκολλημένα σε αυτές (μερικά ριβοσώματα πλέουν ελεύθερα μέσα στο κύτταρο)

Μιτοχόνδρια

Κέντρα παραγωγής του ΑΤΡ [Τριφωσφορική αδενοσίνη], τα μόρια που προμηθεύουν ενέργεια για το κύτταρο

Σύμπλεγμα Γκόλτζι

Μια ομάδα από πεπλατυσμένους μεμβρανώδεις σάκους που συσκευάζουν και διανέμουν πρωτεΐνες τις οποίες παράγει το κύτταρο

Κεντριόλια

Βρίσκονται κοντά στον πυρήνα και είναι σημαντικά για την αναπαραγωγή του κυττάρου