Λίμνη Βικτόρια—Η Μεγάλη Εσωτερική Θάλασσα της Αφρικής

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στην Κένυα

ΒΑΘΙΑ στην καρδιά της Αφρικής, το έτος 1858, ένας μοναχικός Άγγλος διέσχιζε μια άγρια και ανεξερεύνητη γη. Ταξιδεύοντας μόνο με μια χούφτα Αφρικανούς αχθοφόρους, καταπονημένος από την αρρώστια, την εξάντληση και την αβεβαιότητα, πρότρεπε τους άντρες του να προχωρήσουν. Ο Τζον Χάνινγκ Σπικ αναζητούσε κάτι δυσεύρετο και πολυπόθητο—την πηγή του Νείλου.

Παρακινημένος από ιστορίες για μια μεγάλη συγκέντρωση νερού στο εσωτερικό της χώρας την οποία οι Άραβες δουλέμποροι ονόμαζαν Ουκερέβε, ο Σπικ αγωνιζόταν να διασχίσει τη φαινομενικά ατέλειωτη θαμνώδη έκταση. Τελικά, έπειτα από 25 μέρες οδοιπορίας, η μικρή ομάδα των ταξιδιωτών ανταμείφθηκε με ένα μεγαλόπρεπο θέαμα. Ακριβώς μπροστά τους, έβλεπαν να εκτείνεται μέχρι εκεί που έφτανε το μάτι μια τεράστια εσωτερική θάλασσα με γλυκό νερό. Ο Σπικ έγραψε αργότερα: «Δεν είχα πια καμιά αμφιβολία ότι η λίμνη που απλωνόταν μπροστά μου έδινε ζωή σε αυτό το αξιοπρόσεκτο ποτάμι, η πηγή του οποίου έχει αποτελέσει θέμα τόσο πολλών θεωριών και αντικείμενο της αναζήτησης τόσο πολλών εξερευνητών». Ονόμασε την ανακάλυψή του Βικτόρια προς τιμή της τότε βασίλισσας της Αγγλίας.

Μια από τις Πηγές του Νείλου

Σήμερα η λίμνη που φέρει ακόμα αυτό το όνομα φημίζεται ως η δεύτερη σε μέγεθος λίμνη γλυκού νερού στον κόσμο—μόνο η λίμνη Σουπίριορ στη Βόρεια Αμερική είναι μεγαλύτερη. Σαν γιγαντιαίος καθρέφτης που λαμποκοπάει κάτω από τον ισημερινό ήλιο, η επίπεδη κρυστάλλινη επιφάνεια της λίμνης Βικτόρια καλύπτει μια έκταση 69.484 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Η λίμνη, που το βορειότερο άκρο της το διασχίζει ο ισημερινός και η οποία βρίσκεται ανάμεσα στον ανατολικό και στο δυτικό βραχίονα της Μεγάλης Ρηξιγενούς Κοιλάδας, καταλαμβάνει κυρίως κάποιο τμήμα της Τανζανίας και της Ουγκάντας και συνορεύει με την Κένυα.

Το κύριο στόμιο της λίμνης είναι ο ποταμός Καγκέρα στην Τανζανία, ο οποίος συγκεντρώνει τα νερά του από τα βουνά της Ρουάντας. Ωστόσο, ο μεγαλύτερος όγκος νερού που χύνεται στη Βικτόρια προέρχεται από τις βροχοπτώσεις οι οποίες συγκεντρώνονται στην τεράστια γειτονική λεκάνη απορροής η οποία ισοδυναμεί με χερσαία έκταση 200.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων και πλέον. Η μοναδική διέξοδος για τα νερά της λίμνης βρίσκεται στην Τζίντζα της Ουγκάντας. Σε αυτό το σημείο τα νερά προχωρούν με ορμή προς βορρά και δημιουργούν το Λευκό Νείλο. Μολονότι η λίμνη Βικτόρια δεν είναι η μοναδική πηγή του ποταμού Νείλου, εντούτοις αποτελεί μεγάλο υδροταμιευτήρα ο οποίος διατηρεί μια σταθερή ροή γλυκού νερού και συντηρεί τη ζωή μέχρι και την Αίγυπτο.

Η Ζωή στη Λίμνη

Ένα κανό, το λευκό πανί του οποίου κυματίζει στον άνεμο και μοιάζει με υψωμένο φτερό πεταλούδας, γλιστράει στην επιφάνεια της λίμνης. Οι άνεμοι που πνέουν κάθε μέρα από τη γύρω περιοχή μεταφέρουν το μικροσκοπικό πλοιάριο και το παρασύρουν στην καρδιά της λίμνης. Το μεσημέρι ο άνεμος αλλάζει κατεύθυνση και οδηγεί το κανό πίσω στο μέρος από όπου ξεκίνησε. Αυτή η ρουτίνα επαναλαμβάνεται επί χιλιάδες χρόνια από τους ψαράδες της λίμνης.

Μεγάλα και μικρά χωριά, με τις καφετιές καλαμοσκεπές τους, περιβάλλουν τα νερά της Βικτόρια. Για τους Νειλώτες χωρικούς, το ψάρι είναι βασικό προϊόν διατροφής, και εξαρτώνται από τη λίμνη για να εξασφαλίσουν την καθημερινή τους τροφή. Η μέρα ενός ψαρά αρχίζει πριν από την ανατολή του ήλιου. Οι άντρες αδειάζουν το νερό που έχει μπει στα κανό τους και ξεκινούν μέσα στην ομίχλη που απλώνεται πάνω από τα νερά της λίμνης. Τραγουδώντας σε πλήρη αρμονία, τραβούν κουπί κατευθυνόμενοι σε βαθύτερα νερά και σηκώνουν τα κουρελιασμένα πανιά τους. Οι γυναίκες παρακολουθούν από την όχθη καθώς τα μικρά πλοιάρια εξαφανίζονται στον ορίζοντα. Σύντομα οι γυναίκες απομακρύνονται, επειδή έχουν πολλές δουλειές να κάνουν.

Ενώ τα παιδιά τσαλαβουτούν και παίζουν στα ρηχά νερά, οι γυναίκες πλένουν ρούχα και βγάζουν πόσιμο νερό από τη λίμνη. Τελικά, οι δουλειές που έπρεπε να γίνουν στην όχθη ολοκληρώνονται. Οι γυναίκες κατευθύνονται αργά αργά προς τα σπίτια τους ισορροπώντας με χάρη στο κεφάλι τους στάμνες γεμάτες νερό, έχοντας τα μωρά τους δεμένα στην πλάτη τους και μεταφέροντας με τα δυο τους χέρια καλάθια με πλυμένα ρούχα. Εκεί, φροντίζουν τους μικρούς κήπους με το καλαμπόκι και τα φασόλια, μαζεύουν καυσόξυλα και επισκευάζουν τα πλίνθινα σπίτια τους με ένα μείγμα από κοπριά αγελάδας και στάχτη. Πιο πέρα, κατά μήκος της λίμνης, άλλες γυναίκες πλέκουν με επιδεξιότητα ίνες από το φυτό σισάλ για να φτιάξουν γερά σχοινιά και όμορφα καλάθια. Το χτύπημα του τσεκουριού αντηχεί στον αέρα καθώς μερικοί άντρες κοιλαίνουν έναν τεράστιο κορμό για να φτιάξουν κανό.

Καθώς αρχίζει να σουρουπώνει, τα μάτια των γυναικών στρέφονται για άλλη μια φορά στην τεράστια θάλασσα με το γλυκό νερό. Οι κορυφές των λευκών πανιών που φαίνονται στον ορίζοντα αναγγέλλουν την επιστροφή των αντρών. Αυτό ακριβώς περιμένουν με ανυπομονησία, επιθυμώντας να δουν τους συζύγους τους καθώς και τι ψάρια θα φέρουν.

Αυτές οι μικρές κοινότητες που υπάρχουν κατά μήκος των ακτών καθώς και στα νησιά της λίμνης δέχονται επισκέπτες οι οποίοι φέρνουν ένα άγγελμα ειρήνης. Με τα πόδια και με κανό, εκείνοι φτάνουν σε κάθε χωριό, μεγάλο και μικρό. Οι άνθρωποι είναι ταπεινοί και πρόθυμοι να ακούσουν. Ενθουσιάζονται ιδιαίτερα όταν διαβάζουν Βιβλικά έντυπα στις δικές τους νειλωτικές γλώσσες και στις γλώσσες μπαντού.

Υδρόβια Άγρια Ζωή

Η λίμνη Βικτόρια συντηρεί πάνω από 400 είδη ψαριών, μερικά από τα οποία δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στον κόσμο. Το πιο συνηθισμένο είναι το είδος κίχλη. Αυτό το πολύχρωμο ψαράκι έχει περιγραφικά ονόματα όπως ψάρι με την αστραποβόλα ράχη, ροζ αστραπή και βατραχόστομα Κισούμου. Μερικές κίχλες έχουν έναν παράξενο τρόπο να προστατεύουν τα μικρά τους. Όταν ελλοχεύει ο κίνδυνος, ο γονέας ανοίγει διάπλατα το στόμα του και τα μικροσκοπικά ψαράκια ορμούν μέσα στην ανοιχτή κοιλότητα για να προστατευτούν. Όταν περάσει ο κίνδυνος, απλώς τα βγάζει έξω και εκείνα συνεχίζουν τη φυσιολογική τους ζωή.

Στη λίμνη Βικτόρια κατοικούν διάφορα υπέροχα υδρόβια πουλιά. Βουτηχτάρες, κορμοράνοι και ανχίνγκες βουτούν στο νερό και καμακώνουν επιδέξια διάφορα ψάρια με τα μυτερά τους ράμφη. Γερανοί, ερωδιοί, πελαργοί και πλαταλέες τσαλαβουτούν στα ρηχά ή κάθονται ακίνητα με το ένα πόδι στον αέρα, περιμένοντας υπομονετικά να περάσει κάποιο ανυποψίαστο ψάρι από κοντά τους. Στον ουρανό πετάνε σμήνη πελεκάνων θυμίζοντας ανεμόπτερα με μεγάλη κοιλιά. Όταν κολυμπούν κατά ομάδες, περικυκλώνουν κοπάδια ψαριών και στη συνέχεια τα σηκώνουν στον αέρα με τα πελώρια καλαθοειδή ράμφη τους. Κυρίαρχος των ουρανών είναι ο αλιάετος, με τις ισχυρές φτερούγες του. Απογειώνεται από το κλαδί ενός δέντρου που βρίσκεται ψηλά πάνω από το νερό, εφορμά γλιστρώντας με δύναμη στον αέρα ενώ ο άνεμος σφυρίζει καθώς περνάει μέσα από τις αλύγιστες φτερούγες του και, χωρίς κόπο, αρπάζει ένα ψάρι από την επιφάνεια της λίμνης. Ζωηρόχρωμοι υφαντές φωλιάζουν στις πυκνές συστάδες που σχηματίζουν οι πάπυροι οι οποίοι πλαισιώνουν τη λίμνη, ενώ η λυπητερή κραυγή του βούκερου ακούγεται πιο πάνω στις όχθες, μέσα από τα δάση με τις ακακίες.

Τις πρωινές και τις βραδινές ώρες, τα βαθιά υπόκωφα γρυλίσματα των ιπποπόταμων προκαλούν μεγάλο αντίλαλο στη γαλήνια λίμνη. Το μεσημέρι κοιμούνται κατά μήκος των ακτών και μοιάζουν με λείες γκρίζες πέτρες μισοβυθισμένες στα ρηχά νερά. Οι άνθρωποι που ζουν στην περιοχή της λίμνης είναι διαρκώς σε επιφυλακή για τον επικίνδυνο κροκόδειλο του Νείλου. Μερικά από αυτά τα τρομακτικά ερπετά κατοικούν ακόμα στις πιο απομακρυσμένες γωνιές της λίμνης Βικτόρια, αν και τα περισσότερα από αυτά έχουν εξαλειφθεί από τον άνθρωπο.

Προβλήματα στη Λίμνη

Ο πληθυσμός της Αφρικής έχει σημειώσει κατακόρυφη αύξηση από τότε που ο Τζον Σπικ αντίκρισε για πρώτη φορά τη Βικτόρια. Μέσα στα όρια των ακτών της λίμνης ζουν πάνω από 30 εκατομμύρια άνθρωποι, των οποίων η επιβίωση εξαρτάται από τα γλυκά νερά της. Σε περασμένες εποχές, οι ντόπιοι ψαράδες βασίζονταν σε παραδοσιακές μεθόδους αλιείας. Εξοπλισμένοι με πλεκτές ψαροπαγίδες, δίχτυα από πάπυρο, αγκίστρια και καμάκια, έπιαναν ό,τι χρειάζονταν. Στη σημερινή εποχή, καθώς άρχισαν να χρησιμοποιούνται οι μηχανότρατες και τα συνθετικά επιπλέοντα δίχτυα, τα οποία επεκτείνονται σε μεγάλες αποστάσεις και φέρνουν στην επιφάνεια τόνους ψαριών από μεγαλύτερα βάθη, η υπεραλίευση απειλεί την οικολογία της λίμνης.

Το γεγονός ότι εισάχθηκαν εξωτικά είδη ψαριών διατάραξε την οικολογική ισορροπία και αναστάτωσε την τοπική αλιεία. Κάτι που επιδεινώνει την άσχημη κατάσταση της λίμνης είναι ο υάκινθος του νερού, ένα αγριόχορτο το οποίο επιπλέει και βγάζει ένα όμορφο πορφυρό λουλούδι. Αυτό το αγριόχορτο που εισάχθηκε από τη Νότια Αμερική μεγαλώνει τόσο γρήγορα ώστε έχει φράξει και έχει πνίξει μεγάλες εκτάσεις στις ακτές και στους όρμους της λίμνης, με αποτέλεσμα να μην έχουν πρόσβαση στις ακτές και στις προβλήτες της τα εμπορικά πλοία, τα φέριμποτ και τα κανό των ντόπιων ψαράδων. Η αποδάσωση της λεκάνης απορροής της λίμνης, οι αποχετεύσεις που καταλήγουν στα νερά της καθώς και η βιομηχανοποίηση καθιστούν το μέλλον της λίμνης αβέβαιο.

Θα επιζήσει η λίμνη Βικτόρια; Αυτό το ερώτημα έχει γίνει αντικείμενο αντιλογίας και κανένας δεν γνωρίζει με βεβαιότητα πώς θα λυθούν τα πολλά προβλήματα της λίμνης. Ωστόσο, η λίμνη Βικτόρια είναι ένα φυσικό χαρακτηριστικό το οποίο πιθανώς θα εξακολουθήσει να υπάρχει στη γη για πολύ καιρό αφού η Βασιλεία του Θεού απομακρύνει εκείνους που «καταστρέφουν τη γη». (Αποκάλυψη 11:18) Στη συνέχεια, η ανθρωπότητα θα είναι σε θέση να παρατηρεί για πάντα την ομορφιά της μεγάλης εσωτερικής θάλασσας της Αφρικής.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 18]

Το Ψάρι που Καταστρέφει τη Λίμνη

Είναι λιπαρό, αδηφάγο, πολλαπλασιάζεται γρήγορα και φτάνει σε μήκος το 1,80. Τι είναι; Η πέρκα του Νείλου (Lates niloticus)! Αυτό το τεράστιο, αχόρταγο ψάρι που εισάχθηκε στη λίμνη Βικτόρια τη δεκαετία του 1950 προξένησε οικολογική καταστροφή. Μέσα σε 40 χρόνια έχει καταφέρει να καταβροχθίσει σχεδόν τα μισά από τα 400 ιθαγενή είδη ψαριών. Αυτή η μαζική εξαφάνιση απειλεί την πηγή τροφής εκατομμυρίων ντόπιων κατοίκων οι οποίοι εξαρτώνται από τα μικρότερα ψάρια τιλάπια και κίχλη, καθώς και από άλλα ντόπια ψάρια, για να θρέψουν την οικογένειά τους. Αυτά τα μικρά ψάρια είναι επίσης υπεύθυνα για την υγεία της λίμνης. Μερικά από αυτά τρέφονται με τα σαλιγκάρια που προξενούν τη φοβερή αρρώστια σχιστοσωμίαση, συμβάλλοντας έτσι στον έλεγχο της νόσου. Άλλα καταναλώνουν τα άλγη και διάφορα υδρόβια φυτά τα οποία τώρα αναπτύσσονται ασυγκράτητα. Αυτή η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη έχει προξενήσει μια κατάσταση που ονομάζεται ευτροφισμός, κατά την οποία η αποσύνθεση της βλάστησης που σαπίζει προξενεί μείωση του οξυγόνου στο νερό. Εφόσον τα ντόπια ψάρια που καθαρίζουν αυτά τα απορρίμματα λιγοστεύουν, οι «νεκρές ζώνες», δηλαδή οι περιοχές νερού χωρίς οξυγόνο, έχουν αυξηθεί, σκοτώνοντας ακόμα περισσότερα ψάρια. Εφόσον υπάρχουν λιγότερα ψάρια για φαγητό, η αχόρταγη πέρκα του Νείλου έχει στραφεί σε μια καινούρια πηγή τροφής—τα ίδια της τα παιδιά! Το ψάρι που καταστρέφει τη λίμνη απειλεί τώρα να καταστρέψει τον εαυτό του!

[Χάρτης στη σελίδα 15]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΟΥΓΚΑΝΤΑ

ΚΕΝΥΑ

ΤΑΝΖΑΝΙΑ

ΛΙΜΝΗ ΒΙΚΤΟΡΙΑ

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Επίδοση μαρτυρίας στις όχθες της λίμνης Βικτόρια

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Υφαντής

[Εικόνα στη σελίδα 16, 17]

Πελεκάνοι

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Αιγκρέττα

[Εικόνα στη σελίδα 16, 17]

Κροκόδειλος του Νείλου

[Εικόνα στη σελίδα 16, 17]

Ερωδιός που στέκεται πάνω σε ιπποπόταμο