«Προσωρινοί Κάτοικοι» Μέσα σε έναν Πονηρό Κόσμο
«Έχοντας πίστη . . . όλοι αυτοί . . . διακήρυξαν δημόσια ότι ήταν ξένοι και προσωρινοί κάτοικοι στη χώρα».—ΕΒΡ. 11:13.
1. Τι είπε ο Ιησούς για τη θέση των ακολούθων του σε σχέση με τον κόσμο;
«ΑΥΤΟΙ είναι στον κόσμο», είπε ο Ιησούς αναφερόμενος στους μαθητές του. Κατόπιν, όμως, εξήγησε: «Δεν είναι μέρος του κόσμου, όπως εγώ δεν είμαι μέρος του κόσμου». (Ιωάν. 17:11, 14) Με αυτά τα λόγια, ο Ιησούς έδειξε καθαρά ποια θα ήταν η θέση των αληθινών ακολούθων του σε σχέση με “αυτό το σύστημα πραγμάτων”, του οποίου θεός είναι ο Σατανάς. (2 Κορ. 4:4) Αν και θα ζούσαν σε αυτόν τον πονηρό κόσμο, δεν θα αποτελούσαν μέρος του. Στην ουσία, θα ήταν “ξένοι και προσωρινοί κάτοικοι” σε αυτό το σύστημα.—1 Πέτρ. 2:11.
Έζησαν ως «Προσωρινοί Κάτοικοι»
2, 3. Γιατί μπορεί να λεχθεί ότι ο Ενώχ, ο Νώε, ο Αβραάμ και η Σάρρα έζησαν ως «ξένοι και προσωρινοί κάτοικοι»;
2 Από τα πολύ παλιά χρόνια, οι πιστοί υπηρέτες του Ιεχωβά ξεχώριζαν ως διαφορετικοί από τους ανθρώπους του ασεβούς κόσμου μέσα στον οποίο ζούσαν. Πριν από τον Κατακλυσμό, ο Ενώχ και ο Νώε “περπάτησαν με τον αληθινό Θεό”. (Γέν. 5:22-24· 6:9) Και οι δύο κήρυτταν θαρραλέα τις κρίσεις του Ιεχωβά εναντίον του πονηρού κόσμου του Σατανά. (Διαβάστε 2 Πέτρου 2:5· Ιούδα 14, 15) Επειδή περπάτησαν με τον Θεό μέσα σε έναν ασεβή κόσμο, ο Ενώχ “ευαρέστησε τον Θεό” και ο Νώε «αποδείχτηκε άψογος ανάμεσα στους συγχρόνους του».—Εβρ. 11:5· Γέν. 6:9.
3 Έπειτα από πρόσκληση του Θεού, ο Αβραάμ και η Σάρρα εγκατέλειψαν τις ανέσεις της αστικής ζωής στην Ουρ των Χαλδαίων και αποδέχτηκαν τις προκλήσεις της νομαδικής ζωής σε ξένο τόπο. (Γέν. 11:27, 28· 12:1) Ο απόστολος Παύλος έγραψε: «Μέσω πίστης ο Αβραάμ, όταν κλήθηκε, υπάκουσε στο να φύγει για έναν τόπο τον οποίο έμελλε να λάβει ως κληρονομιά· και έφυγε, μολονότι δεν ήξερε πού πήγαινε. Μέσω πίστης έμεινε ως πάροικος στη γη της υπόσχεσης σαν σε μια ξένη γη, και κατοίκησε σε σκηνές με τον Ισαάκ και τον Ιακώβ, τους κληρονόμους της ίδιας ακριβώς υπόσχεσης μαζί με αυτόν». (Εβρ. 11:8, 9) Σχετικά με αυτούς τους πιστούς υπηρέτες του Ιεχωβά, ο Παύλος είπε: «Έχοντας πίστη πέθαναν όλοι αυτοί, αν και δεν έλαβαν την εκπλήρωση των υποσχέσεων, αλλά τις είδαν από μακριά και τις καλοδέχτηκαν και διακήρυξαν δημόσια ότι ήταν ξένοι και προσωρινοί κάτοικοι στη χώρα».—Εβρ. 11:13.
Μια Προειδοποίηση για τους Ισραηλίτες
4. Ποια προειδοποίηση έλαβαν οι Ισραηλίτες προτού κατοικήσουν στη γη τους;
4 Οι απόγονοι του Αβραάμ, οι Ισραηλίτες, έγιναν πολυάριθμοι και τελικά συγκροτήθηκαν σε έθνος στο οποίο δόθηκε ένας κώδικας νόμων και μια γη. (Γέν. 48:4· Δευτ. 6:1) Ο λαός του Ισραήλ δεν έπρεπε να ξεχάσει ποτέ ότι ο πραγματικός Ιδιοκτήτης της γης τους ήταν ο Ιεχωβά. (Λευιτ. 25:23) Εκείνοι ήταν σαν ένοικοι που είχαν την υποχρέωση να σέβονται τις επιθυμίες του Ιδιοκτήτη. Επιπλέον, έπρεπε να θυμούνται ότι «ο άνθρωπος δεν ζει μόνο με ψωμί». Δεν έπρεπε να αφήσουν την υλική ευημερία να τους κάνει να ξεχάσουν τον Ιεχωβά. (Δευτ. 8:1-3) Προτού εγκατασταθούν στη γη τους, οι Ισραηλίτες έλαβαν την εξής προειδοποίηση: «Όταν ο Ιεχωβά ο Θεός σου σε φέρει στη γη που ορκίστηκε στους προπάτορές σου, στον Αβραάμ, στον Ισαάκ και στον Ιακώβ, να σου δώσει, σε μια γη με μεγάλες και όμορφες πόλεις που δεν έχτισες, και σπίτια γεμάτα με όλα τα αγαθά, τα οποία δεν γέμισες, και στέρνες λαξευτές τις οποίες δεν λάξευσες, αμπέλια και ελαιόδεντρα τα οποία δεν φύτεψες, και φας και χορτάσεις, πρόσεξε να μην ξεχάσεις τον Ιεχωβά».—Δευτ. 6:10-12.
5. Γιατί απέρριψε ο Ιεχωβά τον Ισραήλ, και σε ποιο νέο έθνος μετέθεσε την εύνοιά του;
5 Αυτή η προειδοποίηση δεν ήταν αβάσιμη. Στις μέρες του Νεεμία, μια ομάδα Λευιτών θυμήθηκαν με ντροπή τι συνέβη αφότου ο λαός του Ισραήλ κατέλαβε την Υποσχεμένη Γη. Όταν πια οι Ισραηλίτες κατοίκησαν σε άνετα σπίτια και είχαν άφθονη τροφή και κρασί, «άρχισαν να τρώνε και να χορταίνουν και να παχαίνουν». Στασίασαν εναντίον του Θεού και μάλιστα σκότωσαν τους προφήτες που έστειλε για να τους προειδοποιήσει. Γι’ αυτό, ο Ιεχωβά τούς εγκατέλειψε στους εχθρούς τους. (Διαβάστε Νεεμίας 9:25-27· Ωσηέ 13:6-9) Αργότερα, υπό τη ρωμαϊκή κυριαρχία, οι άπιστοι Ιουδαίοι έφτασαν στο σημείο να σκοτώσουν τον υποσχεμένο Μεσσία! Ο Ιεχωβά τούς απέρριψε και μετέθεσε την εύνοιά του σε ένα νέο έθνος, τον πνευματικό Ισραήλ.—Ματθ. 21:43· Πράξ. 7:51, 52· Γαλ. 6:16.
“Δεν Ήταν Μέρος του Κόσμου”
6, 7. (α) Πώς θα εξηγούσατε τα όσα είπε ο Ιησούς για τη θέση των ακολούθων του σε σχέση με τον κόσμο; (β) Γιατί δεν έπρεπε οι αληθινοί Χριστιανοί να γίνουν μέρος του συστήματος του Σατανά;
6 Όπως αναφέρθηκε στην αρχή αυτού του άρθρου, η Κεφαλή της Χριστιανικής εκκλησίας, ο Ιησούς Χριστός, εξήγησε καθαρά ότι οι ακόλουθοί του θα ήταν αποχωρισμένοι από τον κόσμο, το πονηρό σύστημα πραγμάτων του Σατανά. Λίγο προτού πεθάνει, είπε στους μαθητές του: «Αν ήσασταν μέρος του κόσμου, ο κόσμος θα έτρεφε συμπάθεια για αυτό που είναι δικό του. Επειδή, λοιπόν, δεν είστε μέρος του κόσμου, αλλά εγώ σας έχω εκλέξει και ξεχωρίσει από τον κόσμο, γι’ αυτό σας μισεί ο κόσμος».—Ιωάν. 15:19.
7 Καθώς η Χριστιανοσύνη εξαπλωνόταν, μήπως επρόκειτο οι Χριστιανοί να αποδεχτούν τον κόσμο, υιοθετώντας τις συνήθειές του και αποτελώντας μέρος του; Όχι. Οπουδήποτε και αν ζούσαν, έπρεπε να είναι διαφορετικοί από το σύστημα του Σατανά. Περίπου 30 χρόνια μετά το θάνατο του Χριστού, ο απόστολος Πέτρος έγραψε στους Χριστιανούς που ζούσαν σε διάφορα μέρη του ρωμαϊκού κόσμου: «Αγαπητοί, σας προτρέπω ως ξένους και προσωρινούς κατοίκους να απέχετε από σαρκικές επιθυμίες, οι οποίες είναι αυτές που συγκρούονται με την ψυχή. Να διατηρείτε καλή τη διαγωγή σας ανάμεσα στα έθνη».—1 Πέτρ. 1:1· 2:11, 12.
8. Πώς περιέγραψε ένας ιστορικός τη σχέση των πρώτων Χριστιανών με τον κόσμο;
8 Επιβεβαιώνοντας ότι οι πρώτοι Χριστιανοί ζούσαν ως «ξένοι και προσωρινοί κάτοικοι» στο ρωμαϊκό κόσμο, ο ιστορικός Κένεθ Σκοτ Λατουρέτ έγραψε: «Αποτελεί κοινή ιστορική παραδοχή ότι, τους πρώτους τρεις αιώνες της ύπαρξής της, η Χριστιανοσύνη αντιμετώπισε ακατάπαυστο και, συχνά, σφοδρό διωγμό . . . Οι κατηγορίες ποίκιλλαν. Οι Χριστιανοί δεν δέχονταν να συμμετέχουν σε ειδωλολατρικές τελετές και γι’ αυτό τους αποκαλούσαν άθεους. Εξαιτίας της αποχής τους από πολλές πλευρές της δημόσιας ζωής—τις ειδωλολατρικές γιορτές, τις κοσμικές διασκεδάσεις οι οποίες για τους Χριστιανούς ήταν διαποτισμένες πέρα για πέρα από ειδωλολατρικές δοξασίες, συνήθειες και ανήθικες πράξεις—τους περιφρονούσαν θεωρώντας τους μισανθρώπους».
Δεν Χρησιμοποιούμε τον Κόσμο στο Πλήρες
9. Ως αληθινοί Χριστιανοί, πώς αποδεικνύουμε ότι δεν είμαστε “μισάνθρωποι”;
9 Ποια είναι η κατάσταση σήμερα; Αναφορικά με «το παρόν πονηρό σύστημα πραγμάτων», διακρατούμε την ίδια στάση με τους πρώτους Χριστιανούς. (Γαλ. 1:4) Εξαιτίας αυτού, πολλοί μας παρεξηγούν και μερικοί μάλιστα μας μισούν. Ασφαλώς, όμως, εμείς δεν είμαστε “μισάνθρωποι”. Από αγάπη για τους συνανθρώπους μας, πηγαίνουμε από σπίτι σε σπίτι, καταβάλλοντας κάθε δυνατή προσπάθεια για να μεταδώσουμε σε όλους «τα καλά νέα της βασιλείας» του Θεού. (Ματθ. 22:39· 24:14) Το κάνουμε αυτό επειδή είμαστε πεπεισμένοι ότι η κυβέρνηση της Βασιλείας του Ιεχωβά υπό τον Χριστό θα τερματίσει σύντομα την ατελή ανθρώπινη διακυβέρνηση, αντικαθιστώντας την με ένα δίκαιο νέο σύστημα πραγμάτων.—Δαν. 2:44· 2 Πέτρ. 3:13.
10, 11. (α) Πώς χρησιμοποιούμε σε περιορισμένο βαθμό τον κόσμο; (β) Ποιοι είναι μερικοί τρόποι με τους οποίους οι άγρυπνοι Χριστιανοί αποφεύγουν να χρησιμοποιούν τον κόσμο στο πλήρες;
10 Καθώς το παρόν σύστημα πραγμάτων πλησιάζει στο τέλος του, εμείς ως υπηρέτες του Ιεχωβά αντιλαμβανόμαστε ότι τώρα δεν είναι καιρός για μια ζωή επανάπαυσης σε αυτόν τον ετοιμοθάνατο κόσμο. Δίνουμε προσοχή στα λόγια του αποστόλου Παύλου: «Λέω αυτό, αδελφοί: Ο καιρός που απομένει έχει ελαττωθεί. Στο εξής . . . αυτοί που αγοράζουν [ας είναι] σαν αυτούς που δεν κατέχουν, και αυτοί που χρησιμοποιούν τον κόσμο σαν αυτούς που δεν τον χρησιμοποιούν στο πλήρες· διότι το σκηνικό αυτού του κόσμου αλλάζει». (1 Κορ. 7:29-31) Αλλά πώς χρησιμοποιούν τον κόσμο οι Χριστιανοί σήμερα; Το κάνουν αυτό αξιοποιώντας τη σύγχρονη τεχνολογία και τα μέσα επικοινωνίας για να διαδώσουν παγκόσμια τη Γραφική γνώση σε εκατοντάδες γλώσσες. Επίσης, χρησιμοποιούν σε περιορισμένο βαθμό τον κόσμο για να βγάζουν τα προς το ζην. Με τα χρήματά τους εξασφαλίζουν αναγκαία αγαθά και υπηρεσίες που υπάρχουν διαθέσιμα στον κόσμο. Ωστόσο, δεν χρησιμοποιούν τον κόσμο στο πλήρες με την έννοια ότι κρατούν στη θέση τους τα κοσμικά αποκτήματα και τις κοσμικές ασχολίες.—Διαβάστε 1 Τιμόθεο 6:9, 10.
11 Οι Χριστιανοί που είναι άγρυπνοι αποφεύγουν να χρησιμοποιούν τον κόσμο στο πλήρες αναφορικά με την ανώτερη εκπαίδευση. Πολλοί άνθρωποι σε αυτόν τον κόσμο θεωρούν την ανώτερη εκπαίδευση απαραίτητο σκαλοπάτι για την απόκτηση γοήτρου και υλικών ανέσεων. Αλλά εμείς οι Χριστιανοί ζούμε ως προσωρινοί κάτοικοι και επιδιώκουμε διαφορετικούς στόχους. Δεν “ζητάμε μεγάλα πράγματα”. (Ιερ. 45:5· Ρωμ. 12:16) Εφόσον είμαστε ακόλουθοι του Ιησού, δίνουμε προσοχή στην προειδοποίησή του: «Να έχετε τα μάτια σας ανοιχτά και να φυλάγεστε από κάθε είδους πλεονεξία, επειδή, ακόμη και όταν έχει κανείς αφθονία, η ζωή του δεν είναι αποτέλεσμα των υπαρχόντων του». (Λουκ. 12:15) Γι’ αυτόν το λόγο, οι νεαροί Χριστιανοί παροτρύνονται να επιδιώκουν πνευματικούς στόχους, λαβαίνοντας μόνο όση εκπαίδευση χρειάζονται για να ικανοποιούν τις βασικές τους ανάγκες, ενώ παράλληλα συγκεντρώνουν την προσοχή τους στην απόκτηση των προσόντων που απαιτούνται για να υπηρετήσουν τον Ιεχωβά “με όλη τους την καρδιά, την ψυχή, τη δύναμη και τη διάνοια”. (Λουκ. 10:27) Ενεργώντας έτσι, μπορούν να γίνουν “πλούσιοι ως προς τον Θεό”.—Λουκ. 12:21· διαβάστε Ματθαίος 6:19-21.
Μην Αφήνετε τις Ανησυχίες της Ζωής να σας Καταβαρύνουν
12, 13. Γιατί η υπακοή στα λόγια του Ιησού που είναι καταγραμμένα στα εδάφια Ματθαίος 6:31-33 μας κάνει να διαφέρουμε από τους ανθρώπους του κόσμου;
12 Οι υπηρέτες του Ιεχωβά έχουν διαφορετική στάση απέναντι στα υλικά πράγματα από ό,τι οι άνθρωποι του κόσμου. Σε σχέση με αυτό, ο Ιησούς είπε στους ακολούθους του: «Ποτέ μην ανησυχήσετε και πείτε: “Τι θα φάμε;” ή “Τι θα πιούμε;” ή “Τι θα φορέσουμε;” Διότι όλα αυτά είναι τα πράγματα που επιδιώκουν με λαχτάρα τα έθνη. Διότι ο ουράνιος Πατέρας σας ξέρει ότι τα έχετε ανάγκη όλα αυτά. Εξακολουθήστε, λοιπόν, να επιζητείτε πρώτα τη βασιλεία και τη δικαιοσύνη του, και όλα αυτά τα άλλα πράγματα θα σας προστεθούν». (Ματθ. 6:31-33) Πολλοί ομόπιστοί μας έχουν διαπιστώσει από προσωπική πείρα ότι ο ουράνιος Πατέρας μας προμηθεύει αυτά που έχουν ανάγκη.
13 «Η ευσέβεια με αυτάρκεια είναι μεγάλος πλουτισμός». (1 Τιμ. 6:6, Η Αγία Γραφή σε Νεοελληνική Μεταφορά, Σπύρου Φίλου) Η άποψη που έχουν οι άνθρωποι του σημερινού κόσμου είναι εντελώς διαφορετική. Για παράδειγμα, όταν παντρεύονται, πολλοί νέοι αναμένουν να “έχουν τα πάντα” ευθύς εξαρχής—σπίτι ή διαμέρισμα πλήρως επιπλωμένο και εξοπλισμένο, καλό αυτοκίνητο και ηλεκτρονικές συσκευές τελευταίου τύπου. Εντούτοις, οι Χριστιανοί που ζουν ως προσωρινοί κάτοικοι δεν αφήνουν τις επιθυμίες τους να προχωρούν πέρα από ό,τι είναι λογικό καθώς και ρεαλιστικό για αυτούς. Μάλιστα, αξίζει να σημειωθεί ότι πολλοί προτιμούν να στερηθούν υλικές ανέσεις προκειμένου να αφιερώσουν περισσότερο χρόνο και δυνάμεις στην υπηρεσία του Ιεχωβά ως ζηλωτές διαγγελείς της Βασιλείας. Άλλοι υπηρετούν ως σκαπανείς, Μπεθελίτες, ιεραπόστολοι ή στο έργο περιοδεύοντα επισκόπου. Πόσο πολύ εκτιμούμε όλοι μας την ολόκαρδη υπηρεσία των συλλάτρεών μας!
14. Ποιο μάθημα μπορούμε να αντλήσουμε από την παραβολή του Ιησού για το σπορέα;
14 Στην παραβολή του για το σπορέα, ο Ιησούς είπε ότι «η ανησυχία αυτού του συστήματος πραγμάτων και η απατηλή δύναμη του πλούτου» μπορούν να πνίξουν το λόγο του Θεού στην καρδιά μας και να μας κάνουν άκαρπους. (Ματθ. 13:22) Το να ζούμε με αυτάρκεια ως προσωρινοί κάτοικοι στο παρόν σύστημα πραγμάτων μάς βοηθάει να αποφύγουμε αυτή την παγίδα. Και όχι μόνο αυτό, αλλά μας ικανώνει να κρατάμε το μάτι μας «απλό», δηλαδή «εστιασμένο», ώστε να κοιτάζουμε “πλήρως συγκεντρωμένοι” τη Βασιλεία του Θεού και να βάζουμε τα συμφέροντά της πρώτα στη ζωή μας.—Ματθ. 6:22, υποσ. στη ΜΝΚ.
«Ο Κόσμος Παρέρχεται»
15. Ποια λόγια του αποστόλου Ιωάννη καθορίζουν την άποψη των αληθινών Χριστιανών για τον παρόντα κόσμο και τη συμπεριφορά τους μέσα σε αυτόν;
15 Ένας βασικός λόγος για τον οποίο εμείς, ως αληθινοί Χριστιανοί, θεωρούμε ότι είμαστε “ξένοι και προσωρινοί κάτοικοι” σε αυτόν τον κόσμο είναι η πεποίθηση που έχουμε ότι οι μέρες του είναι μετρημένες. (1 Πέτρ. 2:11· 2 Πέτρ. 3:7) Αυτή η άποψή μας καθορίζει τις επιλογές μας στη ζωή, τις επιθυμίες μας και τις προσδοκίες μας. Ο απόστολος Ιωάννης συμβούλεψε τους ομοπίστους του να μην αγαπούν τον κόσμο ούτε τα πράγματα που είναι μέσα στον κόσμο, επειδή «ο κόσμος παρέρχεται καθώς και η επιθυμία του, αλλά αυτός που κάνει το θέλημα του Θεού παραμένει για πάντα».—1 Ιωάν. 2:15-17.
16. Πώς μπορούμε να δείξουμε ότι είμαστε ξεχωρισμένοι ως διαφορετικός λαός;
16 Ο Ιεχωβά είπε στους Ισραηλίτες ότι, αν τον υπάκουαν, θα γίνονταν «ειδική ιδιοκτησία [του] ανάμεσα από όλους τους άλλους λαούς». (Έξοδ. 19:5) Όταν ο Ισραήλ ήταν πιστός, διέφερε από όλα τα άλλα έθνη ως προς τη λατρεία και τον τρόπο ζωής. Παρόμοια και σήμερα, ο Ιεχωβά έχει ξεχωρίσει για τον εαυτό του έναν λαό που είναι εντελώς διαφορετικός από τον κόσμο του Σατανά. Η Γραφή μάς λέει «να αποκηρύξουμε την ασέβεια και τις κοσμικές επιθυμίες και να ζήσουμε με σωφροσύνη και δικαιοσύνη και θεοσεβή αφοσίωση σε αυτό το παρόν σύστημα πραγμάτων, ενόσω περιμένουμε την ευτυχισμένη ελπίδα και ένδοξη φανέρωση του μεγάλου Θεού και του Σωτήρα μας του Χριστού Ιησού, ο οποίος έδωσε τον εαυτό του για εμάς, ώστε να μας ελευθερώσει από κάθε είδους ανομία και να καθαρίσει για τον εαυτό του έναν λαό αποκλειστικά δικό του, ζηλωτή για καλά έργα». (Τίτο 2:11-14) Αυτός ο “λαός” αποτελείται από χρισμένους Χριστιανούς καθώς και από εκατομμύρια «άλλα πρόβατα» του Ιησού, τα οποία τους βοηθούν και τους υποστηρίζουν.—Ιωάν. 10:16.
17. Γιατί οι χρισμένοι και οι σύντροφοί τους δεν θα μετανιώσουν ποτέ για το ότι έζησαν ως προσωρινοί κάτοικοι σε αυτόν τον πονηρό κόσμο;
17 Η «ευτυχισμένη ελπίδα» των χρισμένων είναι να βασιλέψουν μαζί με τον Χριστό στον ουρανό. (Αποκ. 5:10) Όταν η ελπίδα της αιώνιας ζωής στη γη εκπληρωθεί για τα άλλα πρόβατα, τότε αυτοί δεν θα είναι πια προσωρινοί κάτοικοι μέσα σε έναν πονηρό κόσμο. Θα έχουν όμορφα σπίτια και άφθονα αγαθά για να τρώνε και να πίνουν. (Ψαλμ. 37:10, 11· Ησ. 25:6· 65:21, 22) Σε αντίθεση με τους Ισραηλίτες, δεν θα ξεχάσουν ποτέ ότι όλα αυτά προέρχονται από τον Ιεχωβά, τον “Θεό όλης της γης”. (Ησ. 54:5) Ούτε οι χρισμένοι ούτε τα άλλα πρόβατα θα μετανιώσουν για το ότι έζησαν ως προσωρινοί κάτοικοι σε αυτόν τον πονηρό κόσμο.
Πώς θα Απαντούσατε;
• Με ποια έννοια έζησαν ως προσωρινοί κάτοικοι οι πιστοί άνθρωποι των αρχαίων χρόνων;
• Πώς συμπεριφέρονταν οι πρώτοι Χριστιανοί απέναντι στον κόσμο;
• Πώς κάνουν περιορισμένη χρήση του κόσμου οι αληθινοί Χριστιανοί;
• Γιατί δεν θα μετανιώσουμε ποτέ για το ότι ζήσαμε ως προσωρινοί κάτοικοι σε αυτόν τον πονηρό κόσμο;
[Εικόνα στη σελίδα 18]
Οι πρώτοι Χριστιανοί απείχαν από τη βίαιη και ανήθικη ψυχαγωγία