Μια Ματιά στα Χρώματα και στα Υφάσματα των Βιβλικών Χρόνων

ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ βρίσκουμε πολλές αναφορές στο στιλ, στα χρώματα και στα υφάσματα των ρούχων που φορούσαν οι άνθρωποι πριν από αιώνες.

Φυσικά, η Γραφή δεν είναι βιβλίο που ασχολείται με μόδες και στιλ. Ωστόσο, τέτοιες λεπτομέρειες των Γραφικών αφηγήσεων ζωντανεύουν τα γεγονότα στη διάνοια του αναγνώστη.

Παραδείγματος χάρη, διαβάζουμε για τα αυτοσχέδια ρούχα που έφτιαξαν ο Αδάμ και η Εύα ώστε να καλύψουν τη γύμνια τους​—καλύμματα για την οσφύ από φύλλα συκιάς ραμμένα μεταξύ τους. Αυτά, όμως, αντικαταστάθηκαν αργότερα από ενδύματα που τους έδωσε ο Θεός​—πιο ανθεκτικά «μακριά ενδύματα από δέρμα».​—Γένεση 3:7, 21.

Επίσης, στο βιβλίο της Εξόδου, κεφάλαια 28 και 39, υπάρχουν λεπτομερείς περιγραφές των ενδυμάτων που φορούσε ο αρχιερέας του Ισραήλ. Σε αυτά περιλαμβάνονταν ένα λινό εσωτερικό ένδυμα, ένας λευκός χιτώνας, ένα υφαντό περίζωμα, ένα μπλε αμάνικο πανωφόρι, το κεντητό εφόδ και το κεντητό περιστήθιο, καθώς και ένα τουρμπάνι με αστραφτερή χρυσή πλάκα. Και μόνο διαβάζοντας το πώς συνδυάστηκαν τα πολλά ακριβά υλικά, φανταζόμαστε πόσο εντυπωσιακά πρέπει να ήταν τα ενδύματα που φτιάχτηκαν από αυτά.​—Έξοδος 39:1-5, 22-29.

Το ντύσιμο του προφήτη Ηλία ήταν τόσο χαρακτηριστικό ώστε τον αναγνώριζαν αμέσως από την περιγραφή της εμφάνισής του: «Ένας άνθρωπος που είχε τρίχινο ένδυμα και δερμάτινη ζώνη ζωσμένη στην οσφύ του». Ύστερα από εκατοντάδες χρόνια, μερικοί νόμιζαν ότι ο Ιωάννης ο Βαφτιστής ήταν ο Ηλίας, και αυτό μπορεί να οφειλόταν εν μέρει στο παρόμοιο ντύσιμό τους.​—2 Βασιλέων 1:8· Ματθαίος 3:4· Ιωάννης 1:21.

Υφάσματα και Χρώματα Η Γραφή δίνει πολλές πληροφορίες για τα υλικά που χρησιμοποιούνταν στην κατασκευή ρούχων, για τα χρώματα και τις βαφικές ουσίες, καθώς επίσης για την κλώση, την ύφανση και το ράψιμο.a Τα κυριότερα είδη υφάσματος που αναφέρονται ήταν το μάλλινο, από το μαλλί οικόσιτων ζώων, και το λινό από το λινάρι. Ο Άβελ λέγεται ότι ήταν «βοσκός προβάτων». (Γένεση 4:2) Η Γραφή δεν λέει αν εξέτρεφε πρόβατα για το μαλλί τους. Η πρώτη Βιβλική μνεία για το εκλεκτό λινό ύφασμα αφορά τα ενδύματα με τα οποία έντυσε ο Φαραώ τον Ιωσήφ το 18ο αιώνα Π.Κ.Χ. (Γένεση 41:42) Παρότι η Γραφή δεν αναφέρει καθόλου αν οι Ιουδαίοι έφτιαχναν ρούχα από βαμβάκι, αυτό χρησιμοποιούνταν από τα πολύ αρχαία χρόνια σε χώρες της Μέσης Ανατολής.

Τόσο από το λινάρι όσο και από το μαλλί έπαιρναν λεπτές ίνες τις οποίες έκλωθαν για να φτιάξουν κλωστές διαφορετικού πάχους. Στη συνέχεια, ύφαιναν τις κλωστές σχηματίζοντας κομμάτια υφάσματος. Έβαφαν κλωστές και υφάσματα σε πολλά και διάφορα χρώματα. Μετά, έκοβαν το ύφασμα στα μέτρα εκείνου που θα φορούσε το ρούχο. Πολλές φορές στόλιζαν κάποια ρούχα με κεντήματα​—νήματα διαφόρων χρωμάτων υφασμένα μαζί—​κάτι που πρόσθετε πολύ στην εμφάνιση και στην αξία τους.​—Κριτές 5:30.

Στη Γραφή αναφέρεται συχνά ότι έβαφαν τα υφάσματα μπλε, πορφυρά και βυσσινί. Στους Ισραηλίτες δόθηκε η οδηγία να βάλουν «ένα μπλε κορδόνι πάνω από τα κρόσσια» του ενδύματός τους για να τους θυμίζει την ειδική σχέση που είχαν με τον Θεό τους, τον Ιεχωβά. (Αριθμοί 15:38-40) Οι εβραϊκές λέξεις τεχέλεθ, μια απόχρωση του μπλε, και ’αργκαμάν, η οποία μεταφράζεται συνήθως «πορφυρό», προσδιορίζουν τα χρώματα που σχετίζονται με τα ενδύματα του αρχιερέα και με διακοσμητικά αντικείμενα στη σκηνή της μαρτυρίας και στο ναό.

Σκηνή της Μαρτυρίας και Ναός Η σκηνή της μαρτυρίας στην έρημο​—και μετέπειτα ο ναός του Σολομώντα στην Ιερουσαλήμ—​αποτελούσε το κέντρο λατρείας των Ισραηλιτών. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, γιατί η Γραφή δίνει τόσες λεπτομέρειες γύρω από την ετοιμασία και τον εξοπλισμό τους. Εκτός από τα υλικά και τα χρώματα, βρίσκουμε λεπτομέρειες σχετικά με το πώς ύφαναν, έβαψαν, έραψαν και κέντησαν τα καλύμματα και τις κουρτίνες της σκηνής.

Υπό την καθοδήγηση και την κατεύθυνση του Θεού, οι άριστοι τεχνίτες Βεσελεήλ και Οολιάβ, καθώς και άλλοι άντρες και γυναίκες, έφεραν πιστά σε πέρας έναν μοναδικό διορισμό, κάνοντας τη σκηνή της συνάντησης αντάξια της λατρείας του Ιεχωβά. (Έξοδος 35:30-35) Στο βιβλίο της Εξόδου, κεφάλαιο 26, περιγράφονται με την παραμικρή λεπτομέρεια τα υλικά και η κατασκευή όλων των τμημάτων της σκηνής της μαρτυρίας. Λόγου χάρη, τα μεγάλα, χρωματιστά υφάσματά της ήταν φτιαγμένα από «εκλεκτό στριμμένο λινάρι και μπλε κλωστή και μαλλί βαμμένο πορφυροκόκκινο και κόκκινη κλωστή». Πολλά από αυτά τα υλικά πιθανότατα μεταφέρθηκαν από την Αίγυπτο κατά την Έξοδο. Δόθηκε ιδιαίτερη προσοχή στη χρωματιστή βαριά κουρτίνα που ήταν κεντημένη με απεικονίσεις χερουβείμ και χώριζε “τα Άγια από τα Άγια των Αγίων” στο εσωτερικό της σκηνής της μαρτυρίας. (Έξοδος 26:1, 31-33) Παρόμοιες λεπτομέρειες δόθηκαν και σε όσους επεξεργάστηκαν τα υφάσματα για το ναό στην Ιερουσαλήμ, υπό την κατεύθυνση του Βασιλιά Σολομώντα.​—2 Χρονικών 2:1, 7.

Από τις λεπτομέρειες που έχουν διαφυλαχτεί στη Γραφή, καταλαβαίνουμε ότι οι αρχαίοι Εβραίοι επιδείκνυαν εξαιρετική δημιουργικότητα και επινοητικότητα στην αξιοποίηση των διαθέσιμων υλικών. Η αίσθηση που μας μεταδίδεται δεν είναι ότι επρόκειτο για ανθρώπους που ντύνονταν μονότονα με ακαλαίσθητα υφάσματα επειδή τα έβγαζαν πέρα δύσκολα. Απεναντίας, επρόκειτο για έναν λαό που του άρεσαν τα ζωηρόχρωμα ρούχα, τα οποία ήταν κατάλληλα για διάφορες περιστάσεις, ανάλογα με την εποχή του έτους και τα οικονομικά της κάθε οικογένειας.

Η Γραφή μάς λέει ότι στους Ισραηλίτες δόθηκε ως πατρίδα μια καλή γη, “μια γη όπου έρρεε το γάλα και το μέλι”. (Έξοδος 3:8· Δευτερονόμιο 26:9, 15) Ενόσω επιδίωκαν την αληθινή λατρεία του Ιεχωβά, απολάμβαναν την ευλογία του. Ζούσαν καλά, ήταν δε χαρούμενοι και ικανοποιημένοι. Ενδεικτικά, η Γραφή αναφέρει: «Ο Ιούδας και ο Ισραήλ κατοικούσαν με ασφάλεια, ο καθένας κάτω από το κλήμα του και κάτω από τη συκιά του, από τη Δαν μέχρι τη Βηρ-σαβεέ, όλες τις ημέρες του [Βασιλιά] Σολομώντα».​—1 Βασιλέων 4:25.

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο/​Εικόνες στις σελίδες 26, 27]

Μαλλί και Λινό

Στους Βιβλικούς χρόνους, τα πρόβατα εκτρέφονταν κυρίως για το γάλα και το μαλλί τους. Αν ο κτηνοτρόφος είχε λίγα πρόβατα, το μαλλί που έπαιρνε αρκούσε για τα ρούχα της οικογένειάς του, ενώ αν εξέτρεφε πολλά, μπορούσε να πουλήσει το πλεόνασμα στους τοπικούς υφαντές. Ορισμένες πόλεις και χωριά διέθεταν δική τους συντεχνία υφαντών. Από τα αρχαία χρόνια, η κουρά των προβάτων περιλαμβανόταν στις ετήσιες εργασίες.​—Γένεση 31:19· 38:13· 1 Σαμουήλ 25:4, 11.

Το λινό, δημοφιλές ύφασμα για ρούχα, κατασκευαζόταν από τις ίνες του λιναριού. (Έξοδος 9:31) Η συγκομιδή γινόταν όταν το φυτό κόντευε να αναπτυχθεί πλήρως. Άφηναν τα λινοκάλαμα να ξεραθούν στον ήλιο και μετά τα μούσκευαν στο νερό ώστε να μαλακώσουν τα ξυλώδη μέρη. Αφού τα ξέραιναν, στη συνέχεια τα χτυπούσαν, και αποχώριζαν τις ίνες, τις οποίες έκλωθαν φτιάχνοντας κλωστές για ύφανση. Τα λινά ήταν τα ρούχα που προτιμούσαν οι αριστοκράτες και οι ανώτεροι αξιωματούχοι.

[Εικόνα]

Ξερό λινάρι προτού το μουσκέψουν

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 27]

Κλώση

Μία και μόνο ίνα​—λόγου χάρη από λινάρι, μαλλί ή τρίχες κατσικιού—​δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί επειδή είναι πολύ εύθραυστη και κοντή. Γι’ αυτό, συστρέφουν, ή αλλιώς κλώθουν, πολλές ίνες ώστε να φτιάξουν κλωστή ή νήμα στο επιθυμητό πάχος και μήκος. Σχετικά με την «άξια σύζυγο», η Γραφή λέει: «Βάζει τα χέρια της στη ρόκα, και τα χέρια της κρατούν το αδράχτι». (Παροιμίες 31:10, 19) Εδώ περιγράφεται η κλώση, στην οποία χρησιμοποιείται η ρόκα και το αδράχτι, ουσιαστικά δύο απλές ράβδοι.

Στο ένα χέρι, η γυναίκα κρατάει τη ρόκα, όπου είναι χαλαρά τυλιγμένες οι ίνες. Με το άλλο χέρι, τραβάει μερικές ίνες, τις συστρέφει σε κλωστή και τις στερεώνει σε άγκιστρο ή εγκοπή στο ένα άκρο του αδραχτιού. Στο άλλο άκρο, υπάρχει ένας βαρύς δίσκος, το σφοντύλι, που κάνει το αδράχτι να περιστρέφεται συνεχώς. Η γυναίκα, στριφογυρίζοντας το αδράχτι που κρέμεται ελεύθερο, κλώθει τις ίνες σε κλωστή ορισμένου πάχους. Η κλωστή τυλίγεται γύρω από το στέλεχος του αδραχτιού, σαν γύρω από καρούλι, και η διαδικασία επαναλαμβάνεται μέχρις ότου όλες οι ίνες που υπήρχαν στη ρόκα μετατραπούν σε μακριά κλωστή, έτοιμη για βαφή ή ύφανση.

[Πλαίσιο/​Εικόνες στις σελίδες 28, 29]

Βαφή

Μετά την κλώση και το καθάρισμα, οι κλωστές από μαλλί και λινάρι​—ή το ύφασμα—​βάφονται σε διάφορα χρώματα. Με πολλαπλές εμβαπτίσεις, αποκτούν εντονότερο χρώμα. Επειδή η βαφή είναι ακριβή, στύβουν τα νήματα ή το ύφασμα, καθώς τα βγάζουν από τη λεκάνη, ώστε να ξαναχρησιμοποιήσουν όση περισσεύει. Μετά, απλώνουν τις βαμμένες κλωστές ή το βαμμένο ύφασμα για να στεγνώσουν.

Επειδή οι αρχαίοι δεν διέθεταν συνθετικές χρωστικές, παρήγαν από το ζωικό και το φυτικό βασίλειο ανεξίτηλες βαφές για εκπληκτική ποικιλία αποχρώσεων και χρωματικών τόνων. Για παράδειγμα, έφτιαχναν κίτρινη βαφή από φύλλα αμυγδαλιάς και αλεσμένες φλούδες ροδιού, ενώ μαύρη βαφή από φλοιό ροδιάς. Η κόκκινη βαφή προερχόταν από τις ρίζες του ερυθρόδανου ή από το έντομο κέρμης, ενώ η μπλε χρωστική από τα άνθη ινδικοφόρων φυτών. Συνδυάζοντας χρωστικές από θαλάσσια μαλάκια του γένους μύρηξ, δημιουργούσαν αποχρώσεις και χρώματα που κυμαίνονταν από τη βασιλική πορφύρα ως το μπλε και το βυσσινί.

Πόσα μαλάκια χρειάζονταν για να βαφτεί ένα ένδυμα; Καθένα παράγει ελάχιστη χρωστική. Σύμφωνα με κάποια μελέτη, χρειάζονταν περίπου 10.000 μαλάκια ώστε να συγκεντρωθεί αρκετή ουσία για τη βαφή ενός χιτώνα ή μανδύα στην έντονη απόχρωση που ονομαζόταν εύστοχα βασιλική πορφύρα. Όταν βασίλευε ο Ναβονίδης της Βαβυλώνας, το μαλλί που ήταν βαμμένο πορφυρό λέγεται ότι κόστιζε 40 φορές περισσότερο από το μαλλί που ήταν βαμμένο σε άλλα χρώματα. Επειδή η αρχαία Τύρος ήταν ξακουστή ως τόπος προμήθειας αυτής της ακριβής βαφής, η πορφύρα έγινε γνωστή ως πορφύρα της Τύρου.

[Εικόνες]

Όστρακο από μαλάκιο

Λεκάνη πορφύρας, 2ος ή 3ος αιώνας Π.Κ.Χ., Τελ Ντορ, Ισραήλ

[Ευχαριστίες]

The Tel Dor Project

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 29]

Ύφανση

Στον αργαλειό υφαίνονται κλωστές ώστε να φτιάχνονται υφάσματα στο επιθυμητό μέγεθος για ρούχα ή άλλα πράγματα. Κάποια νήματα διαπλέκονται κατά μήκος του υφάσματος, απαρτίζοντας το στημόνι, και κάποια κατά πλάτος, αποτελώντας το υφάδι, ή αλλιώς την κρόκη. Τα νήματα του υφαδιού υφαίνονται εναλλάξ πάνω και κάτω από τα νήματα του στημονιού.

Ο αργαλειός των Βιβλικών χρόνων ήταν είτε οριζόντιος, οπότε τοποθετούνταν στο πάτωμα, είτε ψηλός και κατακόρυφος. Σε μερικούς κατακόρυφους αργαλειούς, προσάρμοζαν βάρη στις κάτω άκρες των νημάτων του στημονιού. Σε πολλές τοποθεσίες του Ισραήλ έχουν ανακαλυφτεί βάρη από αρχαίους αργαλειούς.

Η ύφανση ήταν συνήθως οικιακή δραστηριότητα, αλλά σε κάποια μέρη ολόκληρα χωριά ασχολούνταν με την υφαντική. Για παράδειγμα, στο εδάφιο 1 Χρονικών 4:21 γίνεται αναφορά στον “οίκο αυτών που έφτιαχναν εκλεκτό ύφασμα”, προφανώς σε κάποια συντεχνία υφαντών.

[Εικόνα στις σελίδες 26, 27]

«Μπλε κλωστή και μαλλί βαμμένο πορφυροκόκκινο».​—Έξοδος 26:1