ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ

[εβρ. κείμενο, γιωνάχ, γκωζάλ (νεαρό περιστέρι ή μικρό [δηλαδή νεοσσός])· ελλ. κείμενο, περιστερά].

Το περιστέρι είναι το ένα από τα πρώτα δύο πουλιά που κατονομάζονται στη Γραφή—ο Νώε έστειλε έξω ένα περιστέρι τρεις φορές μετά τον Κατακλυσμό για να διαπιστώσει κατά πόσον είχαν υποχωρήσει τα νερά. (Γε 8:8-12) Η εβραϊκή ονομασία γιωνάχ πιστεύεται ότι παράγεται από τη λέξη ’ανάχ που σημαίνει «πενθώ», και προφανώς αποτελεί μίμηση του πένθιμου γρουξίματος του περιστεριού. (Ησ 38:14· 59:11, 12· Ιεζ 7:16· Να 2:7) Η φράση «νεαρό περιστέρι (ή νεαρά περιστέρια)» (ΜΝΚ, KJ, RS· βλέπε επίσης ΒΑΜ) αντιστοιχεί στην εβραϊκή κυριολεκτική φράση «γιος (ή γιοι) (του) περιστεριού».—Λευ 1:14· 5:7.

Ποικιλίες και Περιγραφή. Τα περιστέρια κατατάσσονται στην οικογένεια Περιστερίδες, υπάρχουν δε αποδημητικές και επιδημητικές ποικιλίες, μικρόσωμα και πιο μεγαλόσωμα πουλιά, καθώς επίσης άγρια και ήμερα. Οι πιο κοινές ποικιλίες περιστεριών που βρίσκονται στο Ισραήλ είναι το αγριοπερίστερο (περιστερά η πελιδνή [Columba livia]), η φάσσα (περιστερά η λευκόλαιμος [Columba palumbus]· ονομάζεται και δασοπερίστερο) και το φασσοπερίστερο (περιστερά η οινάς [Columba oenas]). Οι φάσσες συναντώνται κυρίως στα δάση της Γαλαάδ και του Καρμήλου. Το φασσοπερίστερο εγκαθίσταται ιδίως γύρω από την Ιεριχώ και στην ανατολική πλευρά του Ιορδάνη, ενώ το αγριοπερίστερο αναπαράγεται στα παράλια, κατά μήκος των φαραγγιών της Κοιλάδας του Ιορδάνη και στα δυτικά υψίπεδα. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα του περιστεριού είναι το παχουλό σώμα με το προτεταμένο στέρνο, ο χαριτωμένος λαιμός, το μικρό και στρογγυλό κεφάλι με το σχετικά λεπτό ράμφος και τα κοντά πόδια. Τα πούπουλά του είναι πολύ πυκνά, πράγμα που κάνει την εξωτερική τους επιφάνεια να φαίνεται λεία. Τα περιστέρια έχουν συνήθως γκριζογάλανο χρώμα, ενώ μερικά φέρουν ιριδίζουσες ανταύγειες σε ορισμένα σημεία του φτερώματός τους, οι οποίες τους προσδίδουν μεταλλική απόχρωση όταν πέφτουν πάνω τους οι χρυσαφιές ακτίνες του ήλιου. Ίσως αυτό είναι το χαρακτηριστικό για το οποίο γίνεται νύξη στο εδάφιο Ψαλμός 68:13, μολονότι ορισμένοι πιστεύουν ότι η φράση που αναφέρεται εκεί—«οι φτερούγες ενός περιστεριού που θα είναι καλυμμένες με ασήμι και τα φτερά του με κιτρινοπράσινο χρυσάφι»—υποδηλώνει κάποιο πολυποίκιλτο έργο τέχνης το οποίο έχει παρθεί ως λάφυρο.

Το παρουσιαστικό και ο χαρακτήρας του περιστεριού φανερώνουν ηπιότητα και πραότητα, γι’ αυτό και δικαιολογημένα έχει περιγραφεί ως “το πρόβατο του κόσμου των πουλιών”. Έτσι λοιπόν, το όνομα Ιωνάς (Γιωνάχ) ήταν και εξακολουθεί να είναι δημοφιλές για τα αγόρια των Ιουδαίων. (Ιων 1:1) Τα περιστέρια φημίζονται για την αφοσίωσή τους στο σύντροφό τους και για την αγάπη τους, στη διάρκεια δε της ερωτοτροπίας ενώνουν τα κεφάλια τους και το ένα βάζει το ράμφος του μέσα στο ράμφος του άλλου, πράγμα που μοιάζει πολύ με ερωτικό φιλί. Η φράση «περιστέρα μου» ήταν, λοιπόν, μια κατάλληλη στοργική προσφώνηση την οποία χρησιμοποίησε ο αγαπημένος ποιμένας της Σουλαμίτισσας κόρης. (Ασμ 5:2) Τα μάτια της κόρης παρομοιάστηκαν με τα τρυφερά και μειλίχια μάτια του περιστεριού (Ασμ 1:15· 4:1), ενώ εκείνη παρομοίασε τα μάτια του ποιμένα με γκριζογάλανα περιστέρια που λούζονται σε λιμνούλες από γάλα, προφανώς περιγράφοντας με αυτή την ωραία παρομοίωση τη σκούρα ίριδα η οποία περιβάλλεται από το λαμπερό άσπρο του ματιού. (Ασμ 5:12) Τα περιστέρια χαίρονται να λούζονται, και γι’ αυτό προτιμούν να φωλιάζουν κοντά σε κάποια πηγή νερού.

Το περιστέρι, που είναι δειλό και τρέμει όταν φοβηθεί (Ωσ 11:11), στην άγρια κατάστασή του φωλιάζει συνήθως σε κοιλάδες (Ιεζ 7:16), ενώ συγκεκριμένα η ποικιλία που ονομάζεται αγριοπερίστερο φτιάχνει φωλιά σε προεξοχές και κοιλώματα που βρίσκονται σε γκρεμούς και σε βραχώδεις χαράδρες. (Ασμ 2:14· Ιερ 48:28) Τα ήμερα περιστέρια επιστρέφουν πετώντας στους περιστερώνες που έχουν κατασκευαστεί για αυτά και, όταν πρόκειται για μεγάλο σμήνος, μοιάζουν με κινούμενο σύννεφο λόγω του λευκού κάτω μέρους των φτερών τους. (Ησ 60:8) Ανασκαφές στο Ισραήλ έχουν φέρει στο φως περιστερώνες, μερικοί από τους οποίους είχαν αξιόλογο μέγεθος.

Το περιστέρι χαρακτηρίζεται από μεγάλη αντοχή και γρηγοράδα όταν πετάει, ενώ μπορεί να αναπτύξει ταχύτητα που ξεπερνάει τα 80 χλμ./ώ. Επειδή διαθέτει το ένστικτο της επιστροφής στη φωλιά, έχει χρησιμοποιηθεί από πολύ παλιά για τη μεταφορά μηνυμάτων. Σε αντίθεση με τους ανθρώπινους πλοηγούς, οι οποίοι χρειάζονται χρονόμετρα και εξάντες για να καθορίζουν τη θέση τους, τα περιστέρια που επιστρέφουν στη φωλιά τους βρίσκουν σχεδόν αμέσως την κατεύθυνση προς την οποία πρέπει να πετάξουν—διαισθανόμενα το μαγνητικό πεδίο της γης και με βάση τη θέση του ήλιου—ακόμη και αν αφεθούν ελεύθερα σε άγνωστη περιοχή εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τον τόπο τους. Αυτόματα υπολογίζουν την κίνηση του ήλιου στον ουρανό, και έτσι καθορίζουν σωστά τη γωνία πτήσης τους.

Το περιστέρι μπορεί να διανύει μεγάλες αποστάσεις αναζητώντας τροφή και είναι αρκετά ταχύ ώστε να ξεφεύγει από τους περισσότερους εχθρούς του. (Ψλ 55:6-8) Ωστόσο, τα περιστέρια εμπιστεύονται πολύ τους ανθρώπους και παγιδεύονται εύκολα με δίχτυ. Γι’ αυτό, ο αποστάτης Εφραΐμ, που με ανοησία εμπιστεύτηκε πρώτα στην Αίγυπτο και κατόπιν στην Ασσυρία, παρομοιάστηκε με «αφελές περιστέρι» που επρόκειτο να πιαστεί σε δίχτυ. (Ωσ 7:11, 12) Ο Ιησούς, προειδοποιώντας τους μαθητές του για τους όμοιους με λύκους εναντιουμένους, τους συμβούλεψε να είναι, όχι μόνο «αθώοι σαν τα περιστέρια», αλλά και «προσεκτικοί σαν τα φίδια».—Ματ 10:16.

Όταν ο Ιησούς βαφτίστηκε και χρίστηκε με το άγιο πνεύμα του Θεού, αυτό το άγιο πνεύμα παρουσιάστηκε «με σωματική μορφή σαν περιστέρι», και η ορατή κάθοδός του πάνω στον Ιησού ίσως ήταν παρόμοια με το καθοδικό φτεροκόπημα του περιστεριού που πλησιάζει στο κλαδί. (Λου 3:22· Ματ 3:16· Μαρ 1:10· Ιωα 1:32-34) Το περιστέρι ήταν κατάλληλο σύμβολο λόγω της χαρακτηριστικής του αθωότητας.—Ματ 10:16.

Τα περιστέρια, εξίσου κοινά με τα κοτόπουλα σε πολλά μέρη της γης, διαφέρουν από τα κατοικίδια πτηνά, όχι μόνο λόγω της πτητικής τους ικανότητας, αλλά επίσης λόγω της κατασκευής τους και του γεγονότος ότι είναι μονογαμικά. Αντίθετα με τον πετεινό, το πιστό αρσενικό περιστέρι βοηθάει το θηλυκό στο χτίσιμο της φωλιάς και στην επώαση των αβγών. Τα περιστέρια διαφέρουν από όλα τα άλλα πουλιά λόγω του μοναδικού τρόπου με τον οποίο ταΐζουν τα μικρά τους με το «γάλα του περιστεριού», μια πηχτή ουσία που παράγεται στον πρόλοβο των γονέων. Οι νεοσσοί του περιστεριού, που ονομάζονται πιτσούνια, αποτελούν συνηθισμένη τροφή σε πολλές χώρες.

ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ

[εβρ. κείμενο, γιωνάχ, γκωζάλ (νεαρό περιστέρι ή μικρό [δηλαδή νεοσσός])· ελλ. κείμενο, περιστερά].

Το περιστέρι είναι το ένα από τα πρώτα δύο πουλιά που κατονομάζονται στη Γραφή—ο Νώε έστειλε έξω ένα περιστέρι τρεις φορές μετά τον Κατακλυσμό για να διαπιστώσει κατά πόσον είχαν υποχωρήσει τα νερά. (Γε 8:8-12) Η εβραϊκή ονομασία γιωνάχ πιστεύεται ότι παράγεται από τη λέξη ’ανάχ που σημαίνει «πενθώ», και προφανώς αποτελεί μίμηση του πένθιμου γρουξίματος του περιστεριού. (Ησ 38:14· 59:11, 12· Ιεζ 7:16· Να 2:7) Η φράση «νεαρό περιστέρι (ή νεαρά περιστέρια)» (ΜΝΚ, KJ, RS· βλέπε επίσης ΒΑΜ) αντιστοιχεί στην εβραϊκή κυριολεκτική φράση «γιος (ή γιοι) (του) περιστεριού».—Λευ 1:14· 5:7.

Ποικιλίες και Περιγραφή. Τα περιστέρια κατατάσσονται στην οικογένεια Περιστερίδες, υπάρχουν δε αποδημητικές και επιδημητικές ποικιλίες, μικρόσωμα και πιο μεγαλόσωμα πουλιά, καθώς επίσης άγρια και ήμερα. Οι πιο κοινές ποικιλίες περιστεριών που βρίσκονται στο Ισραήλ είναι το αγριοπερίστερο (περιστερά η πελιδνή [Columba livia]), η φάσσα (περιστερά η λευκόλαιμος [Columba palumbus]· ονομάζεται και δασοπερίστερο) και το φασσοπερίστερο (περιστερά η οινάς [Columba oenas]). Οι φάσσες συναντώνται κυρίως στα δάση της Γαλαάδ και του Καρμήλου. Το φασσοπερίστερο εγκαθίσταται ιδίως γύρω από την Ιεριχώ και στην ανατολική πλευρά του Ιορδάνη, ενώ το αγριοπερίστερο αναπαράγεται στα παράλια, κατά μήκος των φαραγγιών της Κοιλάδας του Ιορδάνη και στα δυτικά υψίπεδα. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα του περιστεριού είναι το παχουλό σώμα με το προτεταμένο στέρνο, ο χαριτωμένος λαιμός, το μικρό και στρογγυλό κεφάλι με το σχετικά λεπτό ράμφος και τα κοντά πόδια. Τα πούπουλά του είναι πολύ πυκνά, πράγμα που κάνει την εξωτερική τους επιφάνεια να φαίνεται λεία. Τα περιστέρια έχουν συνήθως γκριζογάλανο χρώμα, ενώ μερικά φέρουν ιριδίζουσες ανταύγειες σε ορισμένα σημεία του φτερώματός τους, οι οποίες τους προσδίδουν μεταλλική απόχρωση όταν πέφτουν πάνω τους οι χρυσαφιές ακτίνες του ήλιου. Ίσως αυτό είναι το χαρακτηριστικό για το οποίο γίνεται νύξη στο εδάφιο Ψαλμός 68:13, μολονότι ορισμένοι πιστεύουν ότι η φράση που αναφέρεται εκεί—«οι φτερούγες ενός περιστεριού που θα είναι καλυμμένες με ασήμι και τα φτερά του με κιτρινοπράσινο χρυσάφι»—υποδηλώνει κάποιο πολυποίκιλτο έργο τέχνης το οποίο έχει παρθεί ως λάφυρο.

Το παρουσιαστικό και ο χαρακτήρας του περιστεριού φανερώνουν ηπιότητα και πραότητα, γι’ αυτό και δικαιολογημένα έχει περιγραφεί ως “το πρόβατο του κόσμου των πουλιών”. Έτσι λοιπόν, το όνομα Ιωνάς (Γιωνάχ) ήταν και εξακολουθεί να είναι δημοφιλές για τα αγόρια των Ιουδαίων. (Ιων 1:1) Τα περιστέρια φημίζονται για την αφοσίωσή τους στο σύντροφό τους και για την αγάπη τους, στη διάρκεια δε της ερωτοτροπίας ενώνουν τα κεφάλια τους και το ένα βάζει το ράμφος του μέσα στο ράμφος του άλλου, πράγμα που μοιάζει πολύ με ερωτικό φιλί. Η φράση «περιστέρα μου» ήταν, λοιπόν, μια κατάλληλη στοργική προσφώνηση την οποία χρησιμοποίησε ο αγαπημένος ποιμένας της Σουλαμίτισσας κόρης. (Ασμ 5:2) Τα μάτια της κόρης παρομοιάστηκαν με τα τρυφερά και μειλίχια μάτια του περιστεριού (Ασμ 1:15· 4:1), ενώ εκείνη παρομοίασε τα μάτια του ποιμένα με γκριζογάλανα περιστέρια που λούζονται σε λιμνούλες από γάλα, προφανώς περιγράφοντας με αυτή την ωραία παρομοίωση τη σκούρα ίριδα η οποία περιβάλλεται από το λαμπερό άσπρο του ματιού. (Ασμ 5:12) Τα περιστέρια χαίρονται να λούζονται, και γι’ αυτό προτιμούν να φωλιάζουν κοντά σε κάποια πηγή νερού.

Το περιστέρι, που είναι δειλό και τρέμει όταν φοβηθεί (Ωσ 11:11), στην άγρια κατάστασή του φωλιάζει συνήθως σε κοιλάδες (Ιεζ 7:16), ενώ συγκεκριμένα η ποικιλία που ονομάζεται αγριοπερίστερο φτιάχνει φωλιά σε προεξοχές και κοιλώματα που βρίσκονται σε γκρεμούς και σε βραχώδεις χαράδρες. (Ασμ 2:14· Ιερ 48:28) Τα ήμερα περιστέρια επιστρέφουν πετώντας στους περιστερώνες που έχουν κατασκευαστεί για αυτά και, όταν πρόκειται για μεγάλο σμήνος, μοιάζουν με κινούμενο σύννεφο λόγω του λευκού κάτω μέρους των φτερών τους. (Ησ 60:8) Ανασκαφές στο Ισραήλ έχουν φέρει στο φως περιστερώνες, μερικοί από τους οποίους είχαν αξιόλογο μέγεθος.

Το περιστέρι χαρακτηρίζεται από μεγάλη αντοχή και γρηγοράδα όταν πετάει, ενώ μπορεί να αναπτύξει ταχύτητα που ξεπερνάει τα 80 χλμ./ώ. Επειδή διαθέτει το ένστικτο της επιστροφής στη φωλιά, έχει χρησιμοποιηθεί από πολύ παλιά για τη μεταφορά μηνυμάτων. Σε αντίθεση με τους ανθρώπινους πλοηγούς, οι οποίοι χρειάζονται χρονόμετρα και εξάντες για να καθορίζουν τη θέση τους, τα περιστέρια που επιστρέφουν στη φωλιά τους βρίσκουν σχεδόν αμέσως την κατεύθυνση προς την οποία πρέπει να πετάξουν—διαισθανόμενα το μαγνητικό πεδίο της γης και με βάση τη θέση του ήλιου—ακόμη και αν αφεθούν ελεύθερα σε άγνωστη περιοχή εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τον τόπο τους. Αυτόματα υπολογίζουν την κίνηση του ήλιου στον ουρανό, και έτσι καθορίζουν σωστά τη γωνία πτήσης τους.

Το περιστέρι μπορεί να διανύει μεγάλες αποστάσεις αναζητώντας τροφή και είναι αρκετά ταχύ ώστε να ξεφεύγει από τους περισσότερους εχθρούς του. (Ψλ 55:6-8) Ωστόσο, τα περιστέρια εμπιστεύονται πολύ τους ανθρώπους και παγιδεύονται εύκολα με δίχτυ. Γι’ αυτό, ο αποστάτης Εφραΐμ, που με ανοησία εμπιστεύτηκε πρώτα στην Αίγυπτο και κατόπιν στην Ασσυρία, παρομοιάστηκε με «αφελές περιστέρι» που επρόκειτο να πιαστεί σε δίχτυ. (Ωσ 7:11, 12) Ο Ιησούς, προειδοποιώντας τους μαθητές του για τους όμοιους με λύκους εναντιουμένους, τους συμβούλεψε να είναι, όχι μόνο «αθώοι σαν τα περιστέρια», αλλά και «προσεκτικοί σαν τα φίδια».—Ματ 10:16.

Όταν ο Ιησούς βαφτίστηκε και χρίστηκε με το άγιο πνεύμα του Θεού, αυτό το άγιο πνεύμα παρουσιάστηκε «με σωματική μορφή σαν περιστέρι», και η ορατή κάθοδός του πάνω στον Ιησού ίσως ήταν παρόμοια με το καθοδικό φτεροκόπημα του περιστεριού που πλησιάζει στο κλαδί. (Λου 3:22· Ματ 3:16· Μαρ 1:10· Ιωα 1:32-34) Το περιστέρι ήταν κατάλληλο σύμβολο λόγω της χαρακτηριστικής του αθωότητας.—Ματ 10:16.

Τα περιστέρια, εξίσου κοινά με τα κοτόπουλα σε πολλά μέρη της γης, διαφέρουν από τα κατοικίδια πτηνά, όχι μόνο λόγω της πτητικής τους ικανότητας, αλλά επίσης λόγω της κατασκευής τους και του γεγονότος ότι είναι μονογαμικά. Αντίθετα με τον πετεινό, το πιστό αρσενικό περιστέρι βοηθάει το θηλυκό στο χτίσιμο της φωλιάς και στην επώαση των αβγών. Τα περιστέρια διαφέρουν από όλα τα άλλα πουλιά λόγω του μοναδικού τρόπου με τον οποίο ταΐζουν τα μικρά τους με το «γάλα του περιστεριού», μια πηχτή ουσία που παράγεται στον πρόλοβο των γονέων. Οι νεοσσοί του περιστεριού, που ονομάζονται πιτσούνια, αποτελούν συνηθισμένη τροφή σε πολλές χώρες.

Χρήση στις Θυσίες. Τα περιστέρια ήταν αποδεκτά για να χρησιμοποιούνται σε ολοκαυτώματα. (Λευ 1:14) Εκείνοι που δεν μπορούσαν να διαθέσουν αρκετά για ένα θηλυκό αρνί ή κατσικάκι μπορούσαν να φέρουν ένα ζευγάρι περιστέρια ως προσφορά για ενοχή. (Λευ 5:5-7) Ένα περιστέρι (ή ένα τρυγόνι), ως προσφορά για αμαρτία, έπρεπε να συνοδεύει την προσφορά ενός νεαρού κριαριού στις τελετουργίες καθαρισμού μιας γυναίκας μετά τον τοκετό, εκτός αν αυτή δεν είχε τη δυνατότητα να προσφέρει το κριάρι, οπότε ήταν αποδεκτά «δύο νεαρά περιστέρια» (Λευ 12:6-8) (όπως συνέβη στον καθαρισμό της Μαρίας μετά τη γέννηση του Ιησού· Λου 2:22-24). Επίσης, ένα ζευγάρι περιστέρια ή τρυγόνια έπρεπε να περιλαμβάνεται στις προσφορές καθαρισμού ενός ατόμου που είχε αναρρώσει από εκκρίσεις. (Λευ 15:13, 14, 28, 29) Επίσης, τα περιστέρια ήταν αποδεκτά σε σχέση με τον καθαρισμό ενός Ναζηραίου ο οποίος είχε μολυνθεί.—Αρ 6:10.

Μολονότι πολλές οικογένειες Ισραηλιτών αναμφίβολα είχαν δικά τους περιστέρια, η φράση: «Τώρα, αν δεν έχει τα μέσα για δύο τρυγόνια ή για δύο νεαρά περιστέρια» προφανώς υποδηλώνει ότι συχνά τα αγόραζαν για να τα χρησιμοποιήσουν σε θυσίες. (Λευ 5:11) Κάτι τέτοιο διαφαίνεται από το γεγονός ότι τα περιστέρια συγκαταλέγονταν στα εμπορεύματα που πουλούσαν διάφορα άτομα στο ναό της Ιερουσαλήμ, αν και η λέξη περιστεραί του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου ίσως εννοεί εδώ τα «τρυγόνια» ή τα «νεαρά περιστέρια» τα οποία μνημόνευε ο Μωσαϊκός Νόμος.—Μαρ 11:15· Ιωα 2:14-16.

Η εβραϊκή λέξη γκωζάλ, η οποία χρησιμοποιείται στην αφήγηση σχετικά με την προσφορά που έκανε ο Αβραάμ όταν «ο Ιεχωβά σύναψε με τον Άβραμ μια διαθήκη», θεωρείται ότι αναφέρεται σε «ένα νεαρό περιστέρι». (Γε 15:9, 18) Αυτό συμβαίνει διότι το περιστέρι συσχετίζεται πάντα με το τρυγόνι στις θυσίες τις οποίες όριζε ο Νόμος που δόθηκε αργότερα στον Ισραήλ. Η ίδια εβραϊκή λέξη αποδίδεται «μικρά» στο εδάφιο Δευτερονόμιο 32:11. Αναμφίβολα το περιστέρι αποτέλεσε μέρος της θυσίας που έκανε παλιότερα ο Νώε, εφόσον εκείνη η θυσία συμπεριέλαβε «μερικά . . . από όλα τα καθαρά πετούμενα πλάσματα».—Γε 8:20.

Η διάταξη του Νόμου που παρείχε τη δυνατότητα χρήσης είτε νεαρών περιστεριών είτε τρυγονιών ήταν μια υποβοηθητική διευθέτηση για τους Ισραηλίτες, εφόσον τα περισσότερα τρυγόνια μετανάστευαν από τη γη του Ισραήλ τους χειμερινούς μήνες, ενώ τα επιδημητικά περιστέρια ήταν διαθέσιμα όλο το χρόνο.—Βλέπε ΤΡΥΓΟΝΙ.