ΝΑΒΟΝΙΔΗΣ

(Ναβονίδης) [βαβυλωνιακής προέλευσης· σημαίνει «Ο Νεβώ [θεός των Βαβυλωνίων] Είναι Εξυψωμένος»].

Ο τελευταίος ανώτατος μονάρχης της Βαβυλωνιακής Αυτοκρατορίας και πατέρας του Βαλτάσαρ. Βάσει ορισμένων κειμένων σφηνοειδούς γραφής πιστεύεται ότι κυβέρνησε περίπου 17 χρόνια (556-539 Π.Κ.Χ.). Επιδόθηκε στα γράμματα, στις τέχνες και στη θρησκεία.

Στις επιγραφές του ισχυρίζεται ότι είχε ευγενή καταγωγή. Μια πινακίδα που βρέθηκε κοντά στην αρχαία Χαρράν μαρτυρεί ότι η μητέρα ή η γιαγιά του Ναβονίδη ήταν ένθερμη λάτρις του θεού της σελήνης Σιν. (Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή [Ancient Near Eastern Texts], επιμέλεια Τζ. Πρίτσαρντ, 1974, σ. 311, 312) Ως βασιλιάς, ο Ναβονίδης έδειχνε μεγάλη ευλάβεια στη λατρεία του θεού της σελήνης, τόσο στη Χαρράν όσο και στην Ουρ, όπου αυτός ο θεός κατείχε κυρίαρχη θέση.—ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 2, σ. 324.

Πινακίδες σφηνοειδούς γραφής από το όγδοο έτος του Ναβουχοδονόσορα (Νισάν 617-Νισάν 616 Π.Κ.Χ.) αναφέρουν κάποιον Ναμπού-ναΐντ τον οποίο χαρακτηρίζουν «κυβερνήτη της πόλης», και μερικοί ιστορικοί πιστεύουν ότι αυτός είναι ο ίδιος Ναβονίδης που έγινε αργότερα βασιλιάς. Κάτι τέτοιο, όμως, θα σήμαινε πως ο Ναβονίδης ανέλαβε πολύ νέος αυτή τη διοικητική θέση και πως, όταν έπεσε η Βαβυλώνα, περίπου 77 χρόνια αργότερα (539 Π.Κ.Χ.), ήταν πολύ ηλικιωμένος.

Αναφερόμενος σε γεγονότα του 20ού έτους του Ναβουχοδονόσορα (Νισάν 605-Νισάν 604 Π.Κ.Χ.), ο ιστορικός Ηρόδοτος (Α΄, 74) περιγράφει μια συνθήκη μεταξύ των Λυδών και των Μήδων στην οποία διαμεσολαβητής ήταν κάποιος «Λαβύνητος από τη Βαβυλώνα». «Λαβύνητος» πιστεύεται ότι είναι η εκδοχή του ονόματος «Ναβονίδης» κατά τον Ηρόδοτο. Αργότερα, ο Ηρόδοτος (Α΄, 188) αναφέρει ότι ο Κύρος ο Πέρσης πολέμησε εναντίον του γιου του Λαβύνητου και της Νιτώκριδος.

Σε ένα βιβλίο της Σειράς Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Γέιλ τιτλοφορούμενο Ναβονίδης και Βαλτάσαρ (Nabonidus and Belshazzar), ο καθηγητής Ρ. Φ. Ντόχερτι προωθεί την άποψη ότι η Νίτωκρις ήταν κόρη του Ναβουχοδονόσορα, οπότε και ο Ναβονίδης (Λαβύνητος) θα ήταν γαμπρός του Ναβουχοδονόσορα. (1929, σ. 63· βλέπε επίσης σ. 17, 30.) Ως εκ τούτου, ο «γιος» της Νιτώκριδος και του Ναβονίδη (Λαβύνητου) που αναφέρει ο Ηρόδοτος πιστεύεται ότι είναι ο Βαλτάσαρ, με τον οποίο όντως πολέμησε ο Κύρος. Παρ’ όλο που αυτό το επιχείρημα βασίζεται σε αρκετούς παραγωγικούς και επαγωγικούς συλλογισμούς, ίσως εξηγεί το λόγο της ανάρρησης του Ναβονίδη στο βαβυλωνιακό θρόνο. Επίσης, συμφωνεί με το στοιχείο ότι στην Αγία Γραφή ο Ναβουχοδονόσορ αποκαλείται «πατέρας» του γιου του Ναβονίδη, του Βαλτάσαρ (Δα 5:11, 18, 22), καθώς η λέξη «πατέρας» μερικές φορές σημαίνει «παππούς» ή «πρόγονος». Αν ισχύει αυτή η εκδοχή, τότε ο Βαλτάσαρ ήταν εγγονός του Ναβουχοδονόσορα.—Βλέπε, ωστόσο, ΒΑΛΤΑΣΑΡ.

Ο Ναβονίδης ανέβηκε στο θρόνο μετά τη δολοφονία του Λαβασί-Μαρντούκ. Ωστόσο, το γεγονός ότι σε μία από τις επιγραφές του ο Ναβονίδης αυτοαποκαλείται «κραταιός εκπρόσωπος» του Ναβουχοδονόσορα και του Νηριγλίσαρου υποδηλώνει ότι, κατά τους ισχυρισμούς του, έλαβε το θρόνο με νόμιμα μέσα και όχι ως σφετεριστής.

Σε μερικά πρίσματα ο Ναβονίδης αναφέρει, παράλληλα με τον εαυτό του, και τον πρωτότοκο γιο του, τον Βαλτάσαρ, στις προσευχές του προς το θεό της σελήνης. (Έγγραφα από την Εποχή της Παλαιάς Διαθήκης [Documents From Old Testament Times], επιμέλεια Ντ. Γ. Τόμας, 1962, σ. 73) Μια επιγραφή δείχνει ότι κατά το τρίτο έτος του, προτού ξεκινήσει για μια εκστρατεία που κατέληξε στην κατάκτηση της Θεμά στην Αραβία, ο Ναβονίδης ανέθεσε στον Βαλτάσαρ τη βασιλεία της Βαβυλώνας. Το ίδιο κείμενο υποδηλώνει ότι ο Ναβονίδης πρόσβαλε το λαό της αυτοκρατορίας του καθιστώντας επίκεντρο της λατρείας το θεό της σελήνης και απουσιάζοντας από τη Βαβυλώνα όταν επρόκειτο να τελεστεί η γιορτή του Νέου Έτους. Το έγγραφο που είναι γνωστό ως Χρονικό του Ναβονίδη δηλώνει ότι κατά το 7ο, το 9ο, το 10ο και το 11ο έτος της βασιλείας του ο Ναβονίδης βρισκόταν στην πόλη Θεμά, και για καθένα από αυτά τα έτη γίνεται η εξής δήλωση: «Ο βασιλιάς δεν ήρθε στη Βαβυλώνα [για τις εορταστικές εκδηλώσεις του μήνα Νισανού]· (η εικόνα) του θεού Νεβώ δεν ήρθε στη Βαβυλώνα, (η εικόνα) του θεού Βηλ δεν βγήκε (από τον Εσαγκίλα σε πομπή), η γιορτή [του Νέου Έτους δεν έγινε]». (Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή, σ. 306) Επειδή κάποια τμήματα του κειμένου έχουν υποστεί φθορά, το υπόμνημα των υπόλοιπων ετών είναι ατελές.

Σχετικά με την πόλη Θεμά της ομώνυμης όασης, έχουν καταγραφεί αλλού τα εξής: «Εξωράισε την πόλη, οικοδόμησε (εκεί) [ανάκτορο για τον εαυτό του] όπως το ανάκτορο στη Σου-αν-να (Βαβυλώνα)». (Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή, σ. 313) Ο Ναβονίδης φαίνεται ότι είχε μεταφέρει τη βασιλική κατοικία του στη Θεμά, και άλλα κείμενα δείχνουν ότι καραβάνια με καμήλες κουβαλούσαν προμήθειες εκεί από τη Βαβυλωνία. Παρότι δεν αποποιήθηκε το αξίωμα του ανώτατου άρχοντα της αυτοκρατορίας, ανέθεσε την κυβερνητική διοίκηση της Βαβυλώνας στον Βαλτάσαρ. Δεδομένου ότι η Θεμά αποτελούσε κόμβο στις αρχαίες οδούς των καραβανιών, διαμέσου των οποίων μεταφέρονταν χρυσάφι και μυρωδικά από την Αραβία, το ενδιαφέρον του Ναβονίδη για αυτήν μπορεί να υποκινούνταν από οικονομικούς λόγους ή λόγους στρατηγικής. Προβάλλεται επίσης η άποψη ότι θεωρούσε πολιτικά ενδεδειγμένη τη διαχείριση των βαβυλωνιακών υποθέσεων μέσω του γιου του. Άλλοι παράγοντες, όπως το υγιεινό κλίμα της Θεμά και η εξέχουσα θέση της λατρείας της σελήνης στην Αραβία, έχουν επίσης επισημανθεί ως πιθανά αίτια της φανερής προτίμησης που έδειχνε ο Ναβονίδης στη Θεμά.

Δεν έχουμε στη διάθεσή μας πληροφορίες για τις δραστηριότητες του Ναβονίδη από το 12ο μέχρι και το τελευταίο έτος του. Αναμένοντας επίθεση των Μήδων και των Περσών υπό τον Κύρο τον Μέγα, ο Ναβονίδης είχε συνάψει συμμαχία με τη Λυδική Αυτοκρατορία και την Αίγυπτο. Το Χρονικό του Ναβονίδη δείχνει ότι το έτος της μηδοπερσικής επίθεσης ο Ναβονίδης είχε επιστρέψει στη Βαβυλώνα, ότι η γιορτή του Νέου Έτους τελέστηκε και ότι οι διάφοροι θεοί της Βαβυλωνίας φέρθηκαν μέσα στην πόλη. Σχετικά με την προέλαση του Κύρου, το Χρονικό δηλώνει ότι, έπειτα από μια νίκη του στην Ώπιδα, κατέλαβε τη Σιπάρ (περ. 60 χλμ. Β της Βαβυλώνας) και «ο Ναβονίδης τράπηκε σε φυγή». Ακολουθεί η εξιστόρηση της κατάκτησης της Βαβυλώνας από τους Μηδοπέρσες και λέγεται πως, όταν ο Ναβονίδης επέστρεψε εκεί, αιχμαλωτίστηκε. (Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή, σ. 306) Τα συγγράμματα του Βηρωσσού, ενός Βαβυλώνιου ιερέα ο οποίος έζησε τον τρίτο αιώνα Π.Κ.Χ., αναφέρουν ότι ο Ναβονίδης βγήκε να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις του Κύρου σε μάχη αλλά ηττήθηκε. Αναφέρουν ακόμη ότι ο Ναβονίδης κατέφυγε στη Βορσίππα (ΝΝΔ της Βαβυλώνας) και ότι μετά την πτώση της Βαβυλώνας ο Ναβονίδης παραδόθηκε στον Κύρο και στη συνέχεια εκτοπίστηκε στην Καρμανία (στη νότια Περσία). Η αφήγηση αυτή βρίσκεται σε αρμονία με το Βιβλικό υπόμνημα στο 5ο κεφάλαιο του βιβλίου του Δανιήλ, το οποίο δείχνει πως όταν έπεσε η Βαβυλώνα ο Βαλτάσαρ ήταν ο εν ενεργεία βασιλιάς της.

Όσον αφορά την απουσία άμεσης μνείας του Ναβονίδη στο 5ο κεφάλαιο του Δανιήλ, ας σημειωθεί ότι η περιγραφή του Δανιήλ ασχολείται με ελάχιστα μόνο γεγονότα τα οποία προηγήθηκαν της πτώσης της Βαβυλώνας, ενώ και αυτή ακόμη η κατάρρευση της αυτοκρατορίας συνοψίζεται σε λίγες λέξεις. Ωστόσο, η εξουσία του προφανώς υποδηλώνεται στα εδάφια Δανιήλ 5:7, 16, 29, όπου ο Βαλτάσαρ προσφέρεται να κάνει τον Δανιήλ τρίτο άρχοντα του βασιλείου, κάτι που αφήνει να εννοηθεί ότι ο Ναβονίδης ήταν ο πρώτος άρχοντας και ο Βαλτάσαρ ο δεύτερος. Έτσι λοιπόν, ο καθηγητής Ντόχερτι σχολιάζει: «Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η παράλειψη του Ναβονίδη από την αφήγηση του πέμπτου κεφαλαίου του Δανιήλ ταιριάζει στα γεγονότα, δεδομένου ότι αυτός δεν φαίνεται να είχε ανάμειξη στα όσα έλαβαν χώρα όταν ο Γωβρύας [ο επικεφαλής του στρατού του Κύρου] εισέβαλε στην πόλη».—Ναβονίδης και Βαλτάσαρ, σ. 195, 196· βλέπε επίσης σ. 73, 170, 181· βλέπε Δα 5:1, υποσ.

Τι ακριβώς περιέχει το Χρονικό του Ναβονίδη;

Το Χρονικό του Ναβονίδη, ονομαζόμενο και «Χρονικό Κύρου-Ναβονίδη» καθώς και «Πινακίδα με τα Χρονικά του Κύρου», είναι ένα σπάραγμα πήλινης πινακίδας το οποίο τώρα φυλάσσεται στο Βρετανικό Μουσείο. Βασικά περιγράφει τα κυριότερα γεγονότα της βασιλείας του Ναβονίδη, του τελευταίου ανώτατου μονάρχη της Βαβυλώνας, και περιέχει μια λιτή εξιστόρηση της κατάληψης της Βαβυλώνας από τα στρατεύματα του Κύρου. Παρότι προέρχεται αναμφισβήτητα από τη Βαβυλώνα και είναι γραμμένο με τη βαβυλωνιακή σφηνοειδή γραφή, οι λόγιοι που έχουν εξετάσει τον τύπο της γραφής λένε ότι ίσως ανάγεται στην περίοδο των Σελευκιδών (312-65 Π.Κ.Χ.), δηλαδή δύο αιώνες ή και περισσότερο μετά την εποχή του Ναβονίδη. Θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι είναι αντίγραφο προγενέστερου εγγράφου. Το ύφος του χρονικού αυτού εξυμνεί τόσο έντονα τον Κύρο, μειώνοντας συγχρόνως τον Ναβονίδη, ώστε πιστεύεται ότι είναι έργο Πέρση γραφέα—έχει μάλιστα χαρακτηριστεί «περσική προπαγάνδα». Ωστόσο, αν και μπορεί να ισχύει κάτι τέτοιο, οι ιστορικοί θεωρούν αξιόπιστα τα στοιχεία που περιέχει.

Παρά το συνοπτικό χαρακτήρα του—η πινακίδα έχει μέγιστο πλάτος περίπου 14 εκ. και περίπου το ίδιο μήκος—το Χρονικό του Ναβονίδη παραμένει το πληρέστερο κείμενο σφηνοειδούς γραφής που έχουμε για την πτώση της Βαβυλώνας. Στην τρίτη από τις τέσσερις στήλες του, από τον 5ο στίχο και κάτω, διαβάζουμε τα εξής στις συναφείς περικοπές: «[Δέκατο έβδομο έτος:] . . . Το μήνα Τασρίτου, όταν ο Κύρος επιτέθηκε στο στράτευμα της Ακκάδ στην Ώπιδα επί του Τίγρη, οι κάτοικοι της Ακκάδ εξεγέρθηκαν, αλλά αυτός (ο Ναβονίδης) σφάγιασε τους σαστισμένους κατοίκους. Τη 14η ημέρα, η Σιπάρ καταλήφθηκε αμαχητί. Ο Ναβονίδης τράπηκε σε φυγή. Τη 16η ημέρα, ο Γωβρύας (Ουγκμπαρού), ο κυβερνήτης του Γούτιουμ, και τα στρατεύματα του Κύρου εισέβαλαν στη Βαβυλώνα αμαχητί. Έπειτα ο Ναβονίδης συνελήφθη στη Βαβυλώνα, όταν επέστρεψε (εκεί). . . . Το μήνα Αραχσάμνα, την 3η ημέρα, ο Κύρος μπήκε στη Βαβυλώνα. Εμπρός του έστρωσαν χλωρά κλαδιά—το καθεστώς της “Ειρήνης” (σουλμού) επιβλήθηκε στην πόλη».—Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή, σ. 306.

Ας σημειωθεί ότι η φράση «Δέκατο έβδομο έτος» δεν υπάρχει στην πινακίδα, καθώς αυτό το κομμάτι του κειμένου έχει καταστραφεί. Τη φράση την έχουν προσθέσει οι μεταφραστές επειδή πιστεύουν ότι το 17ο βασιλικό έτος του Ναβονίδη ήταν και το τελευταίο του. Υποθέτουν, λοιπόν, ότι η πτώση της Βαβυλώνας έλαβε χώρα εκείνο το έτος της βασιλείας του και ότι, αν η πινακίδα δεν είχε υποστεί φθορές, οι λέξεις αυτές θα υπήρχαν στο σημείο που είναι τώρα κατεστραμμένο. Ακόμη και αν η βασιλεία του Ναβονίδη είχε μεγαλύτερη διάρκεια από ό,τι εικάζεται γενικά, αυτό δεν αλλάζει τη χρονολογία 539 Π.Κ.Χ. που είναι αποδεκτή ως το έτος της πτώσης της Βαβυλώνας, διότι υπάρχουν και άλλες πηγές που υποδεικνύουν αυτό το έτος. Το στοιχείο αυτό, όμως, μειώνει σε κάποιον βαθμό την αξία του Χρονικού του Ναβονίδη.

Αν και λείπει η αναφορά στο έτος, ο μήνας και η ημέρα της πτώσης της πόλης αναγράφονται στο κείμενο που διασώζεται. Στηριζόμενοι σε αυτά, οι χρονολόγοι υπολογίζουν ότι η 16η ημέρα του Τασρίτου (Τισρί) συμπίπτει με την 11η Οκτωβρίου, κατά το Ιουλιανό ημερολόγιο, και με την 5η Οκτωβρίου, κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο, του έτους 539 Π.Κ.Χ. Εφόσον η χρονολογία αυτή είναι αποδεκτή, και δεν υπάρχουν αποδείξεις που να την καταρρίπτουν, χρησιμοποιείται ως βασική χρονολογία για την εναρμόνιση της ιστορίας εν γένει με το ιστορικό υπόμνημα της Αγίας Γραφής.—Βλέπε ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ.

Είναι ενδιαφέρον αυτό που λέει το Χρονικό για τη νύχτα της πτώσης της Βαβυλώνας: «Τα στρατεύματα του Κύρου εισέβαλαν στη Βαβυλώνα αμαχητί». Αυτό πιθανότατα σημαίνει ότι δεν έλαβε χώρα κάποια γενικευμένη σύρραξη και συμφωνεί με την προφητεία του Ιερεμία ότι “οι κραταιοί άντρες της Βαβυλώνας θα σταματούσαν να πολεμούν”.—Ιερ 51:30.

Ενδιαφέρουσες είναι επίσης οι προφανείς αναφορές στον Βαλτάσαρ οι οποίες περιέχονται στο Χρονικό. Αν και δεν κατονομάζεται συγκεκριμένα ο Βαλτάσαρ, ο Σίντνεϊ Σμιθ, στο σύγγραμμά του Βαβυλωνιακά Ιστορικά Κείμενα για την Κατάληψη και την Πτώση της Βαβυλώνας ([Babylonian Historical Texts: Relating to the Capture and Downfall of Babylon] Λονδίνο, 1924, σ. 100), ερμηνεύει τον 8ο στίχο της 1ης στήλης, με βάση παρακάτω τμήματα του Χρονικού (τους στίχους 5, 10, 19, 23 της 2ης στήλης), λέγοντας πως αυτός ο στίχος υποδεικνύει ότι ο Ναβονίδης ανέθεσε τη βασιλεία στον Βαλτάσαρ, καθιστώντας τον συμβασιλιά. Κατ’ επανάληψη το Χρονικό δηλώνει ότι ο “διάδοχος του θρόνου βρισκόταν στην Ακκάδ [Βαβυλωνία]”, ενώ ο ίδιος ο Ναβονίδης βρισκόταν στη Θεμά (στην Αραβία). Το γεγονός, βέβαια, ότι στο Χρονικό του Ναβονίδη δεν γίνεται ονομαστική μνεία του Βαλτάσαρ ή αναφορά στο θάνατό του δεν εγείρει καμιά αμφιβολία για την ακρίβεια του θεόπνευστου βιβλίου του Δανιήλ, όπου το όνομα Βαλτάσαρ εμφανίζεται οχτώ φορές και ο θάνατός του επισφραγίζει την παραστατική εξιστόρηση της πτώσης της Βαβυλώνας στο 5ο κεφάλαιο. Τουναντίον, οι ειδήμονες της σφηνοειδούς γραφής παραδέχονται ότι το Χρονικό του Ναβονίδη είναι εξαιρετικά συνοπτικό, και επιπρόσθετα, όπως φαίνεται παραπάνω, διακρατούν την άποψη ότι γράφτηκε για να δυσφημήσει τον Ναβονίδη και όχι για να δώσει λεπτομερείς ιστορικές πληροφορίες. Μάλιστα, όπως λέει ο Ρ. Φ. Ντόχερτι στο σύγγραμμά του Ναβονίδης και Βαλτάσαρ (σ. 200): «Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η Γραφική αφήγηση υπερέχει επειδή χρησιμοποιεί το όνομα Βαλτάσαρ».—Τα πλάγια γράμματα δικά μας.

Παρ’ όλο που η 4η στήλη του Χρονικού είναι κατεστραμμένη, οι λόγιοι συμπεραίνουν από ό,τι σώζεται ότι το θέμα της ήταν μια μεταγενέστερη πολιορκία της Βαβυλώνας από κάποιον σφετεριστή. Η πρώτη πολιορκία της Βαβυλώνας έπειτα από αυτήν του Κύρου πιστεύεται ότι έλαβε χώρα κατά την εξέγερση του Ναβουχοδονόσορα Γ΄, ο οποίος ισχυριζόταν ότι ήταν γιος του Ναβονίδη, ο Νιντιντού-μπελ. Ηττήθηκε κατά το έτος ανάρρησης του Δαρείου Α΄, στα τέλη του 522 Π.Κ.Χ.

[Εικόνα στη σελίδα 413]

Το Χρονικό του Ναβονίδη, το οποίο μιλάει για την πτώση της Βαβυλώνας