Η Αρχή ενός Βιβλικού Μυστηρίου

Ο ΙΕΧΩΒΑ είναι Θεός φωτός. Καθώς απεργάζεται τους σκοπούς του έχει ιερά μυστικά, πλην όμως δεν τα κρατεί αιωνίως για τον εαυτό του, αλλά τα αποκαλύπτει πλήρως στον δέοντα καιρό του. Δεν είναι Θεός ανεξηγήτων μυστηρίων, αλλά ο αναγνώστης του Βιβλίου του, της Αγίας Γραφής, θα διαπιστώση ότι, αρχίζοντας με το πρώτο της βιβλίο, τη Γένεσι, και τελειώνοντας με το τελευταίο της βιβλίο, την Αποκάλυψι, αποκαλύπτει, βήμα προς βήμα, ένα μεγάλο μυστήριο, όχι δικής του επινοήσεως, αλλά με παραχώρησι του Θεού. Στο τέλος της Γραφής η λύσις αποκαλύπτεται ως στη λαμπρότητα του φωτός της ημέρας. Αν ακολουθήσετε το νήμα του μυστηρίου αυτού δια μέσου της Γραφής, θα βρήτε την παρά Θεού αποκάλυψί του ενδιαφέρουσα σε σημείο που να σας απορροφά περισσότερο από κάθε άλλο μυθολογικό μυστήριο και θα ενασχοληθήτε περισσότερο σ’ αυτό, όχι μόνον διότι πρόσωπα και πράγματα είναι πραγματικά, αλλά διότι αυτή η ίδια η ζωή σας εξαρτάται από την εκ μέρους σας κατανόησι της λύσεώς του. Δεν μπορείτε ν’ αγνοήσετε οιονδήποτε από τους υπαινιγμούς που γίνονται διαφορετικά, θα έχετε μια ασαφή μόνο κατανόησι κι έτσι δεν θα μπορέσετε ν ακολουθήσετε την πορεία που σώζει τη ζωή και την οποία ο Θεός φανερώνει καθώς το μυστήριο φθάνει στο αποκορύφωμά του.

Ποιό είναι το θέμα αυτού του μυστηρίου; Είναι η πτώσις της «Βαβυλώνος της Μεγάλης». Ο λόγος, για τον οποίον είναι τόσο ζωτική για τον αναγνώστη είναι ότι η πτώσις αυτή συνδέεται στενά με τη βασιλεία του Θεού. Πραγματικά, η πτώσις της σημαίνει ότι η βασιλεία του Θεού κυβερνά. Επρόκειτο να έλθη μ’ αιφνιδιαστικό τρόπο τόσο συγκλονιστικό, που η μεγάλη πλειοψηφία του ανθρωπίνου γένους επρόκειτο να εκπλαγή και να συλληφθή μέσα στις παγκοσμίου κλίμακος συνέπειές της. Η κατανόησις του μυστηρίου αυτού θα καταστήση ικανόν τον άνθρωπο που έχει ευθεία καρδιά να ενωθή με άλλους, οι οποίοι έχουν προσευχηθή επί αιώνες για το γεγονός αυτό, γνωρίζοντας ότι αυτό σημαίνει απελευθέρωσι από μια καταπίεσι που διήρκεσε τόσο πολύ.

Αν η Βαβυλών είναι καταδικασμένη, τότε τίθεται ενώπιόν μας μια εκλογή, που πρέπει ν’ αντιμετωπίσωμε με εντιμότητα και θάρρος. Έχοντας πρόχειρο τον Λόγο του Θεού, την Αγία Γραφή, δεν πρέπει ν’ αφήσωμε τον εαυτό μας σε άγνοια σχετικά με την εκλογή αυτή. Δια μέσου των σελίδων αυτού του Βιβλίου ακούμε τη διεγερτική εντολή προς εκείνους, που επιθυμούν να είναι λαός του Θεού για να εξέλθουν από τη Βαβυλώνα. Τούτο δηλοί ότι όλοι αυτοί είναι κατά ένα τρόπον σε αιχμαλωσία ως δούλοι της Βαβυλώνος. Πρέπει να γνωρίζωμε τι είναι η Βαβυλών η Μεγάλη και επίσης τι είναι η βασιλεία του Θεού, διότι η εκλογή είναι: Να μείνωμε στην καταδικασμένη Βαβυλώνα και να πεθάνωμε ή να βγούμε απ’ αυτή και να θέσωμε τον εαυτό μας υπό τη διακυβέρνησι της βασιλείας του Θεού για ζωή.

Για ν’ αποκτήσωμε πλήρη κατανόησι του τι είναι η Βαβυλών η Μεγάλη, πρέπει πρώτα να εξετάσωμε την αρχαία Βαβυλώνα, που είχε στο έτος 539 π.Χ. μια πτώσι που παρέμεινε ιστορική. Πολλές πληροφορίες μπορούμε να έχωμε σχετικά με τη Βαβυλώνα, τόσο από αρχαιολογικής, όσο και από ιστορικής απόψεως, ειδικώς τώρα που τα ερείπιά της, τα οποία κάνουν εντύπωσι, έχουν αποκαλυφθή από το 1899 κι εντεύθεν και εφόσον η Γραφή μάς προσφέρει πολλά από την ιστορία της αρχαίας Βαβυλώνος. Γιατί η Γραφή περιέχει τόσο πολλά για την αρχαία Βαβυλώνα; Το Ρωμαίους 15:4 μας λέγει: «Όσα προεγράφησαν, δια την διδασκαλίαν ημών προεγράφησαν, δια να έχωμεν την ελπίδα δια της υπομονής και της παρηγορίας των Γραφών.» Το μυστήριο της Βαβυλώνος της Μεγάλης έχει τώρα σχεδόν συντελεσθή. Συνεπώς είναι ενδιαφέρον, ναι, πολύ επείγον να κατανοήσωμε την ιστορία της αρχαίας Βαβυλώνος, την πτώσι της και την τελική της καταστροφή, παίρνοντας απ’ εκεί φως για το αντίτυπό της, την Βαβυλώνα τη Μεγάλη, περί της οποίας το βιβλίο της Αποκαλύψεως αναφέρει ότι ασκεί κυβερνητική εξουσία σε πολύ μεταγενέστερο χρόνο αφότου η πόλις της Βαβυλώνος είχε απολέσει την παγκόσμια πολιτική της αυτοκρατορία.

ΕΝΑΣ ΕΝΑΝΤΙΟΥΜΕΝΟΣ ΣΤΟΝ ΘΕΟ ΟΙΚΟΔΟΜΕΙ ΤΗΝ ΒΑΒΥΛΩΝΑ

Η πρώτη-πρώτη μνεία περί της Βαβυλώνος στην Αγία Γραφή γίνεται στη Γένεσι, κεφάλαιο δέκατο, εδάφιο δέκατο, που λέγει: «Και η αρχή της βασιλείας αυτού εστάθη Βαβυλών.» Η Βαβυλών είναι η ίδια με την Βαβέλ, διότι η πρώτη γραπτή μετάφρασις των Εβραϊκών Γραφών σε ξένη γλώσσα είναι η Ελληνική Μετάφρασις των Εβδομήκοντα και οι Ελληνόφωνοι Εβραίοι, που έκαμαν την εργασία αυτή, μετέφρασαν το όνομα Βαβέλ ως Βαβυλώνα. Η Λατινική μετάφρασις Βουλγάτα μεταχειρίζεται, επίσης, το όνομα Βαβυλών, όπως κάνουν και άλλες μεταφράσεις. Είναι ένα ενδιαφέρον γεγονός ότι η Γραφή αποτελεί το μόνο ιστορικό υπόμνημα, που μας πληροφορεί για την αρχή και για τον ιδρυτή της Βαβέλ ή Βαβυλώνος. Μας λέγει ότι ο ιδρυτής της Βαβυλώνος ήταν ένας άνθρωπος ονόματι Νεβρώδ, απόγονος του Χους, υιού του Χαμ. Ήταν λοιπόν δισέγγονος του Νώε. Μας πληροφορεί, επίσης, ότι ο Νεβρώδ ήταν ο πρώτος ανθρώπινος βασιλεύς. Η Αμερικανική Στερεότυπη Μετάφρασις της Γραφής παρουσιάζει την αφήγησι με αυτά τα λόγια: «Και αύται είναι αι γενεαλογίαι των υιών του Νώε, Σημ, Χαμ, και Ιάφεθ· και εγεννήθησαν εις αυτούς υιοί μετά τον κατακλυσμόν. Οι υιοί του . . . Χαμ, Χους, και Μισραΐμ, και Φουθ, και Χαναάν. . . . Και ο Χους εγέννησε τον Νεβρώδ. Ούτος ήρχισε να ήναι ισχυρός επί της γης· αυτός ήτο ισχυρός κυνηγός ενώπιον του Ιεχωβά· δια τούτο λέγεται, Ως Νεβρώδ, ισχυρός κυνηγός ενώπιον του Ιεχωβά· και η αρχή της βασιλείας αυτού εστάθη Βαβυλών, και Ερέχ, και Αχάδ, και Χαλνέ, εν τη γη Σενναάρ. Εκ της γης εκείνης εξήλθεν εις Ασσυρίαν, και ωκοδόμησε την Νινευή, και την Ρεχωβώθ-Ιρ, και την Χαλάχ, και την Ρεσέν μεταξύ της Νινευή και της Χαλάχ (η ιδία είναι η πόλις η μεγάλη).»​—Γέν. 10:1-12, ΜΝΚ.

Κυνηγοί με φήμη, ακόμη και σήμερα φέρουν το παρώνυμο «Νεβρώδ». Αλλ’ αυτός ο Νεβρώδ ήταν απλώς κυνηγός ζώων; Τι είδους ακριβώς κυνηγός ήταν; Η Ιουδαϊκή Εγκυκλοπαιδεία, Τόμος 9, έκδοσις 1909, σελίς 309, λέγει ότι ο Νεβρώδ, στα συγγράμματα των Ιουδαίων ραββίνων, «είναι το πρότυπον στασιαστικών ατόμων, το δε όνομά του εξηγείται, ‘εκείνος που έκαμε όλους τους ανθρώπους να στασιάσουν εναντίον του Θεού’.»

Ο Αλέξανδρος Μάρλοου, στο έργο του Το Βιβλίο των Γενέσεων, αποδίδει το Γένεσις 10:8, 9 ως ακολούθως: «Και ο Χους εγέννησε τον Νεβρώδ· ούτος ήρχισε να είναι ισχυρός τύραννος εις την γην. Ήτο τρομερός καταδυνάστης, προκαλών τον Ιεχωβά κατά πρόσωπον· όθεν λέγεται, καθώς ο Νεβρώδ, ο γιγάντειος κυνηγός, κατέχων αλαζονικώς την θέσιν του Ιεχωβά.»a

Η Εβραϊκή πρόθεσις λιφνεΐ είναι η λέξις που μεταφράζεται «ενώπιον» στην έκφρασι «ενώπιον του Ιεχωβά». Η Εγκυκλοπαιδεία Μακ Κλίντοκ και Στρονγκ, Τόμος 7ος, έκδοσις του 1894, σελίς 109, λέγει:

Η πρόθεσις αυτή έχει συχνά, όπως ο [Λεξικογράφος] Γεσένιος παραδέχεται, εχθρική έννοια​—κατενώπιον, επί σκοπώ εναντιώσεως (Αριθμοί 16:2· 1 Χρονικών 14:8· 2 Χρονικών 14:10)· και η Μετάφρασις των Εβδομήκοντα τέτοια έννοια αποδίδει στο υπό εξέτασιν εδάφιο​—εναντίον Κυρίου. Τα [Ιουδαϊκά] Ταργκούμ και ο [ιστορικός] Ιώσηπος δίδουν στην πρόθεσι την εχθρική αυτή έννοια. Επίσης τα συμφραζόμενα μας κάνουν να αποκλίνωμε προς αυτή. Το ότι το ισχυρό κυνήγι δεν περιωρίζετο στη θήρευσι καταφαίνεται από τη στενή του σχέσι με την ανοικοδόμησι οκτώ πόλεων . . . Εκείνο που έκανε ο Νεβρώδ στο κυνήγι ως ένας κυνηγός ήταν το πρώιμο τεκμήριο του τι επετέλεσε ως κατακτητής. Διότι, το κυνήγι και ο ηρωισμός ήσαν ειδικώς και κατά φυσικόν λόγον συνδεδεμένα από τους αρχαίους χρόνους, . . . Τα Ασσυριακά μνημεία, επίσης, απεικονίζουν πολλά κατορθώματα στο κυνήγι και η λέξις συχνά χρησιμοποιείται για να υποδηλώση εκστρατεία . . . Η έννοια, λοιπόν, θα είναι ότι ο Νεβρώδ ήταν ο πρώτος μετά τον κατακλυσμό που ίδρυσε βασίλειο, που ήνωσε τα υπολείμματα πατριαρχικής διακυβερνήσεως που είχε διασπασθή, και τα εστερεοποίησε συνηνωμένα κάτω από τον εαυτό του ως μοναδικήν κεφαλήν και κύριον· και όλο αυτό κατά πρόκλησιν του Ιεχωβά, διότι αυτό αποτελούσε τη βίαιη παρείσδυσι Χαμιτικής δυνάμεως σε Σημιτική περιοχή.

Σε αρμονία μ’ αυτή την διευκρινισμένη απόψι των πραγμάτων, η Μετάφρασις Νέου Κόσμου των Αγίων Γραφών, έκδοσις 1961, μεταφράζει τα εδάφια Γένεσις 10:8-10 ως εξής: «Και ο Χους έγινε πατήρ του Νεβρώδ. Έκαμε αρχήν αποκτήσεως ισχύος επί της γης. Ούτος ήρχισε να ήναι ισχυρός κυνηγός εναντίον του Ιεχωβά. Δια τούτο λέγεται: “Ως Νεβρώδ, ισχυρός κυνηγός εναντίον του Ιεχωβά”. Και η αρχή της βασιλείας αυτού εστάθη η Βαβέλ και η Ερέχ και η Αχάδ και η Χαλνέ, εν τη γη Σενναάρ.»

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΘΕΟ ΓΙΑ ΕΚΧΥΣΙ ΑΙΜΑΤΟΣ

Όταν ο Νώε και η οικογένειά του εξήλθαν στο ξηρό έδαφος έπειτα από διαμονή επί ένα ηλιακό έτος μέσα στην κιβωτό, είχαν το ίδιο πνεύμα ή την ίδια διανοητική διάθεσι. Η πρώτη τους πράξις, αφηγείται το υπόμνημα, ήταν η ανασύστασις της αληθινής λατρείας επί της γης με το να οικοδομήσουν ένα θυσιαστήριο και να προσφέρουν στον Δημιουργό και Διαφυλακτή των ευχαριστήριες θυσίες, ευάρεστες κι ευπρόσδεκτες. Αντιστοίχως, ο Θεός ηυλόγησε τον Νώε και τους υιούς του και εξέθεσε σ’ αυτούς τον νόμο που θα ερρύθμιζε τώρα τις σχέσεις του ανθρώπου με το βασίλειο των ζώων και τον συνάνθρωπό του. Για πρώτη φορά επέτρεψε σε ανθρώπινα πλάσματα να τρώγουν τη σάρκα ζώων, πτηνών και ιχθύων. Αλλά ως Δημιουργός και Κύριος των όλων, περιλαμβανομένης και της ζωής ζώων και ανθρώπων, ο Θεός διετύπωσε απεριφράστως στον Νώε, κατά τον καιρό εκείνο, το γεγονός ότι η ζωή είναι ιερά γι’ αυτόν. Αυτό συνέβη 1.657 χρόνια μετά τη δημιουργία του Αδάμ (2369 π.Χ., υπολογιζομένου κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο).

Εδώ ο Ιεχωβά Θεός εξήγησε στον Νώε ότι η ζωή, ή ψυχή, της σαρκός είναι στο αίμα και ότι, ενώ τώρα παραχωρούσε στον άνθρωπο τη σάρκα των ζώων για να την τρώγη προς συντήρησιν της ζωής του, δεν είχε κανείς το δικαίωμα να τρώγη ή να πίνη το αίμα του πλάσματος, διότι αυτό θα εσήμαινε το να λάβη για τον εαυτό του τη ζωή του πλάσματος, η οποία ζωή ή ψυχή ανήκει στον Ζωοδότη. (Γέν. 9:3, 4) Ποιος ήταν ο τρόπος που έπρεπε να διατεθή αυτό τα αίμα; Έπρεπε ν’ αποστραγγισθή, όταν το ζώο εφονεύετο, και να εκχυθή στο έδαφος, στη «μητέρα» γη. (Λευιτ. 17:13· Δευτ. 12:16· 15:23· Πράξ. 15:20) Ήταν ως να έδιδε ένας πάλι τη ζωή στον Θεό, αλλ’ ελάμβανε μόνο τη σάρκα σαν κάτι που κατά χάριν του παρεχωρείτο. Ως εκ τούτου, η Γραφή δεν καταδικάζει το κυνήγι ζώων για τροφή, ενδυμασία ή για λόγους προστασίας, αλλά καταδικάζει πράγματι τον αχαλίνωτο φόνο χάριν αθλητισμού ή ψυχαγωγίας, με το να εκχύνεται το αίμα ή η ζωή για σκοπό που δεν είναι επωφελής ή διατεταγμένος από τον Θεό.

Σπουδαιότερη από τη ζωή των κατωτέρων ζωικών πλασμάτων είναι η ζωή του ανθρώπου, διότι ο άνθρωπος επλάσθη κατ’ εικόνα Θεού. Ο Θεός ετόνισε πόσο σοβαρά την θεωρούσε, όταν είπε στον Νώε και στους υιούς του: «Και εξάπαντος το αίμα σας, το αίμα της ζωής σας, θέλω εκζητήσει· εκ της χειρός παντός ζώου θέλω εκζητήσει αυτό, και εκ της χειρός του ανθρώπου· εκ της χειρός παντός αδελφού αυτού θέλω εκζητήσει την ζωήν του ανθρώπου· όστις χύση αίμα ανθρώπου, υπό ανθρώπου θέλει χυθή το αίμα αυτού· διότι κατ’ εικόνα Θεού εποίησεν ο Θεός τον άνθρωπον.»​—Γέν. 9:5, 6.

Λοιπόν, το αίμα ή ζωή του ανθρώπου εθεωρήθη πολύ περισσότερο πολύτιμη από εκείνη των ζώων, και ο Θεός είπε ότι θα ζητούσε λογαριασμό από οποιονδήποτε που θα ελάμβανε ανθρώπινη ζωή. Θα έπρεπε να πληρώση με τη δική του ζωή. Όλοι οι άνθρωποι, αφού είναι απόγονοι του Νώε και των υιών του, είναι δεσμευμένοι μ’ αυτόν τον νόμο του Θεού.

ΧΟΝΔΡΟΕΙΔΗΣ ΠΑΡΑΒΑΣΙΣ ΤΗΣ ΕΝΤΟΛΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΑΙΜΑ

Αλλά ο Νεβρώδ εξεδήλωσε διαφορετικό πνεύμα από τον Νώε και τον Σημ. Επέδειξε το κακό, ιδιοτελές, φιλόδοξο, αιμοδιψές πνεύμα του μεγάλου αντιπάλου του Θεού, Σατανά του Διαβόλου. Με το να είναι ο δισέγγονος του Νώε, ήταν ασφαλώς δεσμευμένος με τον νόμον εκείνον που καθώριζε τη χρήσι του αίματος. Αλλά η πορεία του έδειξε ότι κατείχετο από πλήρη περιφρόνησι για τον νόμο του Θεού, όχι μόνο κυνηγώντας άγρια θηρία με αχαλίνωτο τρόπο για να κάμη τον εαυτό του ήρωα, αλλ’ επεκτείνοντας το κυνήγι αυτό για κατακτήσεις με μάχες και φονεύοντας ανθρώπινα πλάσματα. Η Καθολική Εγκυκλοπαιδεία, Τόμος 10, σελίς 741, λέγει σχετικά με τον Νεβρώδ ως «ισχυρόν κυνηγόν ενώπιον του Κυρίου»: «Το τελευταίο αυτό μπορεί να ληφθή υπό στενήν έννοιαν​—κυνηγός αγρίων θηρίων, διότι τέτοιοι γνωρίζομε ότι υπήρξαν οι Βαβυλώνιοι πρίγκηπες· ή, υπό την έννοιαν του πολεμιστού, καθόσον η αρχική λέξις γκιμπόρ σημαίνει ‘ήρως’.» Με την τελευταία αυτή άποψι συμφωνεί Η Αμερικανική Εγκυκλοπαιδεία, Τόμος 20, έκδοσις 1929, σελίς 350, λέγοντας: «Προσδιορίζεται ως ένας ‘ισχυρός κυνηγός ενώπιον του Κυρίου’, που είναι μια ασαφής έκφρασις, αλλά προφανώς αναφέρεται σε μάχες και κατακτήσεις ως επίσης και στο κυνήγι.» Η Γραφή λέγει, στη Γένεσι 10:11, 12: «Εκ της γης εκείνης [της Σεναάρ] εξήλθεν εις Ασσυρίαν και ωκοδόμησε την Νινευή και την Ρεχωβώθ-Ιρ και την Χαλάχ και την Ρεσέν μεταξύ της Νινευή και της Χαλάχ· αύτη είναι η πόλις η μεγάλη.» (ΜΝΚ )

Στον καιρό του Νεβρώδ ο πληθυσμός πρέπει να είχε αυξηθή σε πολύ μεγάλο βαθμό από υπακοή προς την εντολή του Θεού, που εδόθη στον Νώε και στους υιούς του Σημ, Χαμ και Ιάφεθ να ‘αυξηθούν και να πληθυνθούν και να γεμίσουν την γην’. (Γέν. 9:1, 7) Συνεπώς υπήρχαν άνθρωποι για να θέση ο Νεβρώδ τον εαυτό του επάνω σ’ αυτούς ως βασιλέα στην πόλι της Βαβυλώνος (Βαβέλ) της χώρας Σενναάρ.

Κατόπιν, για να επεκτείνη την αυτοκρατορία του εντός της Ασσυρίας από τη Βαβυλώνα, έπρεπε να εισβάλη στην περιοχή του υιού του Σημ, διότι η Ασσυρία ήταν η χώρα του Ασσούρ, υιού του Σημ. (Γέν. 10:22) Αυτή ήταν πράξις επιθετική και αναμφιβόλως συνωδεύθη από αιματοχυσία, τουτέστι τον φόνο εκείνων, των οποίων την περιοχή κατέλαβε για να ιδρύση τη Νινευή, την πρωτεύουσα της Ασσυρίας. Έτσι, ο Νεβρώδ ήταν φονεύς, σε μεγαλύτερο ακόμη βαθμό από τον πρώτο φονέα, τον Κάιν. Η Βαβυλών, η πρωτεύουσα του Νεβρώδ, ήταν υπεύθυνη, διότι οικοδομούσε την αυτοκρατορία της με αιματοχυσία. Δεν είναι παράδοξο το ότι η χώρα της επιθετικής Ασσυριακής Παγκοσμίου Δυνάμεως ονομάζεται, στον Μιχαία 5:5, 6, η «γη του Νεβρώδ». Τι υπόδειγμα ήταν αυτό που ο Νεβρώδ έκαμε τη Βαβυλώνα να θέση για να το ακολουθήση το αντίτυπό της, η Βαβυλών η Μεγάλη!​—Αποκάλ. 17:5, 6.

Η Γραφή δεν μας λέγει πώς ο Θεός εξεζήτησε από τον Νεβρώδ όλο το αίμα που είχε χύσει, αλλά στον κατάλογο των ατόμων των οικογενειακών γραμμών των τριών υιών του Νώε, ο Νεβρώδ δεν αναφέρεται να έχη τέκνα. Συνεπώς, η Γραφή τον αποκόπτει, μη λαμβάνοντας υπ’ όψιν τέκνα που είχε τυχόν αποκτήσει. Μύθοι και παραδόσεις, που αναφέρονται από ειδωλολάτρας ιστορικούς, δείχνουν ότι ο Νεβρώδ βρήκε βίαιο θάνατο στα χέρια εκτελεστών.

Αλλά ο Νεβρώδ δεν εσταμάτησε ούτε στους επιθετικούς πολέμους ούτε στους φόνους, παραβαίνοντας έτσι τον νόμο του Θεού στην πορεία του της «εναντιώσεως προς τον Ιεχωβά.» Όπως θα δούμε στο προσεχές τεύχος του περιοδικού αυτού, μετεχειρίσθη την πόλι του, τη Βαβυλώνα, για να προχωρήση, ακόμη και στο σημείο να προκαλέση την παγκόσμια κυριαρχία του Ιεχωβά Θεού, προμηθεύοντας έτσι ένα άλλο υποβοηθητικό στοιχείο για τη λύσι του μυστηρίου της Βαβυλώνος της Μεγάλης.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 457]

ΒΑΒΥΛΩΝ Η ΜΕΓΑΛΗ