Κεφάλαιον 7

Μήπως η Βίβλος Αντιφάσκει στον Εαυτό Της;

 1-3. Ποιο γεγονός πρέπει ν’ αληθεύη για τη Βίβλο για ν’ ανταποκρίνεται στον ισχυρισμό της ότι είναι ο Λόγος του Θεού, αλλά ποια είναι η άποψις πολλών ως προς τη Βίβλο;

ΟΠΟΙΟΔΗΠΟΤΕ βιβλίο, για να κερδίση την εμπιστοσύνη ενός ατόμου, πρέπει να είναι συνεπές στον εαυτό του. Αυτό ιδιαίτερα πρέπει να ισχύη για τη Βίβλο, αν πρόκειται ν’ ανταποκριθή στην αξίωσι ότι είναι ο Λόγος του Θεού. Είναι πραγματικά η Γραφή συνεπής και αρμονική στο σύνολό της;

² Μερικοί θ’ απαντήσουν, «Όχι.» Λέγουν ότι η Βίβλος αντιφάσκει στον εαυτό της. Ίσως να έχετε ακούσει κάποιον να το λέγη αυτό. Αλλά συλλογισθήτε το αυτό πάλι. Εκείνος που έκαμε αυτόν τον ισχυρισμό άνοιξε πραγματικά τη Βίβλο και σας έδειξε ένα παράδειγμα; Συνήθως εκείνοι που λέγουν ότι η Γραφή αντιφάσκει στον εαυτό της δεν επιχειρούν να το αποδείξουν. Γνωρίζουν πραγματικά ότι δεν υπάρχει απόδειξις. Απλώς επαναλαμβάνουν ό,τι άκουσαν να λέγουν άλλοι.

³ Εξ άλλου, υπάρχουν άνθρωποι που έχουν διαβάσει περικοπές της Βίβλου τις οποίες δεν έχουν καταλάβει. Βρίσκονται σε αμηχανία, ίσως ειλικρινώς πιστεύοντας ότι υπάρχουν αντιφάσεις. Μπορεί να δοθή ικανοποιητική απάντησις στις ερωτήσεις των; Πού έγκειται το πρόβλημα;

ΦΑΙΝΟΜΕΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ ΣΕ ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ

 4, 5. Ποια παραδείγματα φαινομενικών αντιφάσεων στις αφηγήσεις των Ευαγγελίων θα μπορούσαν να παρατεθούν;

⁴ Πολλά γεγονότα στη Βίβλο αναγράφονται σε περισσότερες από μια αφηγήσεις. Ακόμη και μέσα σ’ ένα και το αυτό βιβλίο της Αγ. Γραφής ένα ιδιαίτερο θέμα μπορεί να έλθη για συζήτησι περισσότερες από μια φορές. Είναι οι παράλληλες αυτές αφηγήσεις πάντοτε σύμφωνες;

⁵ Κάποιος μπορεί να ρωτήση: «Πώς μπορεί να είναι σύμφωνες όταν ο απόστολος Ιωάννης λέγη ότι ο Ιησούς ‘εβάπτιζεν’ και κατόπιν λίγα εδάφια παρακάτω αναφέρει ότι ‘ο Ιησούς αυτός δεν εβάπτιζεν, αλλ’ οι μαθηταί αυτού’; (Ιωάννης 3:22· 4:2) Και αν ο Ματθαίος έχη δίκαιο να λέγη ότι ένας ‘εκατόνταρχος’ παρακαλούσε τον Ιησού να θεραπεύση τον ασθενή δούλον του, γιατί έγραψε ο Λουκάς ότι έστειλε ‘πρεσβυτέρους’ στον Ιησού για να τον παρακαλέσουν να θεραπεύση τον δούλον του; (Ματθαίος 8:5· Λουκάς 7:3) Επίσης ο Ματθαίος γράφει ότι η μητέρα των γυιων του Ζεβεδαίου επλησίασε τον Ιησού με τους γυιους της και είπε: ‘Ειπέ να καθίσωσιν ούτοι οι δύο υιοί μου, είς εκ δεξιών σου, και είς εξ αριστερών, εν τη βασιλεία σου.’ Αλλ’ ο Μάρκος αναφέρει ότι οι δύο γυιοι, Ιάκωβος και Ιωάννης, υπέβαλαν αυτή την παράκλησι. (Ματθαίος 20:20, 21· Μάρκος 10:35-37) Αν δεν πρόκειται για αντιφάσεις εδώ, τότε ποια είναι η εξήγησις;»

 6-8. Πώς θα μπορούσαν να επιλυθούν αυτές οι φαινομενικές αντιφάσεις, και πώς μπορεί να καταδειχθή αυτό από τον τρόπο με τον οποίο εκφράζονται οι άνθρωποι σήμερα;

⁶ Ρωτήστε τον εαυτό σας, Δεν είναι συνήθεια στην καθημερινή ομιλία ν’ αποδίδωμε σ’ έναν άνθρωπο μια πράξι την οποίαν αυτός προσωπικά διέταξε να γίνη, και της οποίας αυτός είναι υπεύθυνος, μολονότι αναθέτει σε κάποιον άλλον να την εκτελέση; Λόγου χάριν, στη Βρεττανική Εγκυκλοπαιδεία, (έκδοσις 1959) υπό το όνομα «Άγκρα,» γίνεται λόγος για τον τάφο τον γνωστό ως «Τατζ Μαχάλ»: «Κτίσθηκε από τον Σάχη Γιάχαν για την αυτοκράτειρά του.» Αλλά παρακάτω στο ίδιο άρθρο αναγινώσκομε: «Οι τεχνίται που απασχολήθηκαν στη διάρκεια των 17 ετών της ανεγέρσεώς του προήλθαν απ’ όλα τα μέρη της Ασίας και περιελάμβαναν πιθανώς κι ένα Γάλλο χρυσοχόο, τον Ωστέν του Μπορντώ.»

⁷ Τώρα, υπάρχει τίποτε αντιφατικό σ’ αυτό; Ο Σάχης Γιάχαν έδωσε εντολή για το έργο της ανεγέρσεως, αλλ’ άλλοι έκαμαν την πραγματική εργασία.

⁸ Το ίδιο συμβαίνει και με αυτές τις Βιβλικές αφηγήσεις. Ο Ιησούς προσωπικά δεν εβάπτιζε, αλλ’ οι μαθηταί του εβάπτιζαν υπό τη διεύθυνσί του. Η αίτησις για τη θεραπεία του δούλου του εκατοντάρχου προήλθε από τον εκατόνταρχο, αλλ’ αυτός έστειλε ωρισμένους πρεσβυτέρους να παρουσιάσουν αυτή την αίτησι. Και στην περίπτωσι των γυιων του Ζεβεδαίου, η μητέρα προφανώς ενήργησε καθ’ υπόδειξίν των ή με την έγκρισίν των. Αυτό υποστηρίζεται από την αφήγησι του Ματθαίου ότι οι άλλοι μαθηταί, όταν άκουσαν για την αίτησι, αγανάκτησαν, όχι εναντίον της μητέρας, αλλ’ εναντίον των δύο αδελφών. (Ματθαίος 20:24) Έτσι, μολονότι αυτές οι αφηγήσεις παρουσιάζουν τα πράγματα από διάφορες απόψεις, θα λέγατε μήπως ότι υπάρχει πραγματικά κάποια αντίφασις;

 9. Καθώς εξετάζομε παράλληλες αφηγήσεις της Βίβλου, ποιος είναι ο λογικός τρόπος να το κάνωμε αυτό, και γιατί;

⁹ Προφανώς, πρέπει να γίνεται μια λογική εξέτασις προκειμένου για παράλληλες αφηγήσεις. Σε μια δικαστική υπόθεσι, λόγου χάριν, είναι απίθανο ότι δυο μάρτυρες θα δώσουν ακριβώς την ίδια περιγραφή για ένα συμβάν. Το ότι ένας μάρτυς περιλαμβάνει ή παραλείπει ωρισμένες λεπτομέρειες δεν κάνει εσφαλμένη τη μαρτυρία του άλλου. Ομοίως, ένα μέρος της Γραφής μπορεί να δίνη λεπτομέρειες τις οποίες μια παράλληλη αφήγησις σε άλλο μέρος της Γραφής δεν δίνει, και τούτο χωρίς αντίφασι. Όταν, λοιπόν, υπάρχουν διαφορές, δεν είναι συνετό πράγμα να σπεύδωμε να συμπεράνωμε ότι πρόκειται για ασυμφωνίες.

Η ΑΠΟΨΙΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΣ

10, 11. Πώς μπορεί να εξηγηθή η φαινομενική αντίφασις που υπάρχει μεταξύ των λόγων του Μωυσέως (Αριθμ. 35:14) και του Ιησού του Ναυή (Ιησ. Ναυή 14:3);

¹⁰ Σε άλλες περιπτώσεις υποτιθεμένων αντιφάσεων, η δυσκολία συχνά αίρεται, όταν εξετασθή η άποψις του Βιβλικού συγγραφέως.

¹¹ Η χρήσις της φράσεως «εντεύθεν του Ιορδάνου» από τον Μωυσή, αποτελεί παράδειγμα. Στο βιβλίο Αριθμοί 35:14 η φράσις «εντεύθεν του Ιορδάνου» σημαίνει ανατολικώς του Ιορδάνου. Εν τούτοις, ο Ιησούς του Ναυή χαρακτηρίζει το έδαφος που είναι ανατολικά του Ιορδάνου Ποταμού ως «πέραν του Ιορδάνου.» (Ιησ. Ναυή 14:3· 17:5· 22:4) Είναι πραγματική η αντίφασις μεταξύ των δύο δηλώσεων ή μόνο φαινομενική; Όταν έγραφε ο Μωυσής, ήταν στη γη Μωάβ, ανατολικά του Ιορδάνου, που θα ήταν τότε γι’ αυτόν «εντεύθεν». Στην άλλη περίπτωσι, ο Ιησούς του Ναυή ήταν στη γη Χαναάν, δυτικά του ποταμού κι έτσι από δική του άποψι τα ανατολικά του Ιορδάνου ήσαν «πέραν».Έτσι, η γνώσις της απόψεως σε κάθε περίπτωσι αίρει κάθε αντίφασι.

12-14. (α) Πώς μπορούν να εναρμονισθούν οι αφηγήσεις του Μάρκου και του Λουκά, σχετικά μ’ ένα τυφλό ζητιάνο, με την αφήγησι του Ματθαίου, ως προς τον αριθμό; (β) ως προς την τοποθεσία;

¹² Η ίδια αρχή όσον αφορά την άποψι μπορεί να εφαρμοσθή στις διάφορες Βιβλικές αφηγήσεις για τη θεραπεία από τον Ιησού των τυφλών επαιτών κοντά στην Ιεριχώ. Αναγινώσκοντας τις αφηγήσεις, θα παρατηρήσετε ότι ο Μάρκος κι ο Λουκάς αναφέρουν τη θεραπεία ενός τυφλού, αλλ’ ο Ματθαίος μνημονεύει δύο. Υπάρχει ασυνέπεια; Μήπως θα ελέγατε ότι η δήλωσις του Λουκά ότι «τυφλός τις» θεραπεύθηκε αντιφάσκει στα όσα αναφέρει ο Μάρκος ότι ο «Βαρτίμαιος ο τυφλός» επαίτης θεραπεύθηκε; Όχι, το ένα είναι απλώς πιο συγκεκριμένο από το άλλο, δίνοντας το όνομα του ανθρώπου και προσδιορίζοντας αυτόν ως επαίτην. Έπειτα, μήπως η μια ή η άλλη αφήγησις αποκλείει τη δυνατότητα να θεραπευθή ταυτόχρονα ένας σύντροφος αυτού του ανθρώπου, άλλος ένας τυφλός επαίτης, όπως ετόνισε ο Ματθαίος αναφέροντας «δύο τυφλούς»; Και πάλι, δεν υπάρχει αντίφασις· υπάρχουν απλώς επιπρόσθετα γεγονότα και διαφορετική άποψις.—Ματθαίος 20:29-34· Μάρκος 10:46-52· Λουκάς 18:35-43.

¹³ Και τι θα λεχθή για τον τόπο όπου έλαβε χώραν η θεραπεία; Ο Ματθαίος κι ο Μάρκος λέγουν ότι αυτό έγινε όταν ο Ιησούς «εξήρχετο» από την Ιεριχώ. Ο Λουκάς, όμως, λέγει ότι έγινε όταν ο Ιησούς «επλησίαζε» στην Ιεριχώ. Αυτό δεν είναι μια απλή επιπρόσθετη λεπτομέρεια· έτσι δεν είναι; Φαίνεται σαν να υπάρχη αντίφασις. Αλλ’ υπάρχει πραγματικά; Εξετάστε αυτή την ενδιαφέρουσα έκθεσι στο βιβλίο Αρχαιολογία και Βιβλική Ιστορία: (στην Αγγλική)

«Στις αρχές του εικοστού αιώνος μ.Χ. έγιναν ανασκαφές στην Ιεριχώ από τον Έρνεστ Σέλλιν της Γερμανικής Ανατολικής Εταιρίας (1907-1909). Οι ανασκαφές κατέδειξαν ότι η Ιεριχώ των ημερών του Ιησού ήταν μια διπλή πόλις. Η παλιά Ιουδαϊκή πόλις απείχε περίπου ένα μίλι από τη Ρωμαϊκή πόλι.»—1950, σελ. 295.

¹⁴ Ώστε, δεν θα ήταν μήπως πιθανό να συνήντησε ο Ιησούς τους επαίτας αναχωρώντας από την Ιουδαϊκή πόλι και πλησιάζοντας στη Ρωμαϊκή πόλι, ή αντιστρόφως; Μια γνώσις των περιστάσεων που υφίσταντο στον καιρό της συγγραφής βοηθεί στην κατανόησι της απόψεως του συγγραφέως. Διασαφηνίζει, επίσης, εκείνο που θα μπορούσε να φανή ως αντίφασις, όταν εξετάζεται ύστερ’ από αιώνες χωρίς μια τέτοια ιστορική γνώσι.

ΤΑ ΣΥΜΦΡΑΖΟΜΕΝΑ ΣΥΧΝΑ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΖΟΥΝ ΤΙΣ ΦΑΙΝΟΜΕΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ

15, 16. Τι είναι πάντοτε συνετό να εξετάζωμε όταν μερικά εδάφια φαίνεται ότι αντιφάσκουν μεταξύ τους; (Δώστε παράδειγμα.)

¹⁵ Όταν εγείρεται ερώτημα ως προς την έννοια εδαφίων που φαίνονται ως να συγκρούωνται, είναι φρόνιμο πάντοτε να εξετάζωνται τα συμφραζόμενα, η ύλη που τα πλαισιώνει. Ίσως και σεις οι ίδιοι να είχατε την πείρα να κακοπαρασταθήτε, διότι κάτι που είπατε ελήφθη χωρίς τα συμφραζόμενα. Μπορείτε, λοιπόν, ν’ αντιληφθήτε ότι κάθε χρήσις Γραφικού εδαφίου με τρόπο που δεν εναρμονίζεται με τα συμφραζόμενα θα αλλοίωνε την έννοια.

¹⁶ Για παράδειγμα, το εδάφιο Ιωάννης 1:18 λέγει: «Ουδείς είδε ποτε τον Θεόν.» Εν τούτοις, τα εδάφια Έξοδος 24:9, 10 λέγουν: «Τότε ανέβη Μωυσής και Ααρών, Ναδάβ και Αβιούδ, και εβδομήκοντα εκ των πρεσβυτέρων του Ισραήλ· και είδον τον Θεόν του Ισραήλ.» Μήπως συγκρούονται αυτά τα εδάφια; Χωριστά από τα συμφραζόμενα, μπορεί να φαίνωνται έτσι. Εν τούτοις, το επόμενο εδάφιο της Εξόδου παρέχει μια διευκρινιστική λεπτομέρεια, λέγοντας: «Έλαβαν όρασιν του αληθινού Θεού.» (ΜΝΚ) Ώστε, δεν είδαν προσωπικά ή κατά γράμμα τον Θεό· έτσι δεν είναι;

17. Πώς αλλιώς μπορεί να καταδειχθή η σπουδαιότητα της εξετάσεως των συμφραζομένων;

¹⁷ Η ανάγνωσις των συμφραζομένων απαντά, επίσης, στο συνηθισμένο ερώτημα: Πού βρήκε τη σύζυγό του ο Κάιν, ο πρώτος γυιος του Αδάμ και της Εύας; (Γένεσις 4:1, 2, 17) Η Εύα, η μητέρα του, δεν ήταν η μόνη γυναίκα επάνω στη γη; Όχι· διότι τα εδάφια Γένεσις 5:1-5, κάνοντας ανακεφαλαίωσι της ζωής του Αδάμ, μας λέγουν ότι ο Αδάμ «εγέννησεν υιούς και θυγατέρας.» Προφανώς, λοιπόν, ο Κάιν έλαβε μια από τις αδελφές του ως σύζυγο. Γάμος μεταξύ των τέκνων του πρώτου ανθρωπίνου ζεύγους αποτελούσε τη θεία διευθέτησι για να γεμίση από κατοίκους η γη. (Γένεσις 1:28· 2:23, 24) Και εκείνο τον καιρό, όταν ο άνθρωπος ήταν πολύ πλησιέστερα στη φυσική τελειότητα, με την οποίαν άρχισε η ζωή του Αδάμ, αυτοί οι γάμοι δεν θα επηρέαζαν δυσμενώς τους απογόνους όπως θα εγίνετο συχνά στην εποχή μας με γάμους μεταξύ αδελφών.

18, 19. Εφόσον και ο Ματθαίος και ο Λουκάς ήσαν από τα πρώτα μέλη της Χριστιανικής εκκλησίας, τι πρέπει να συμπεράνωμε σχετικά με τις διαφορετικές γενεαλογίες που αναφέρουν;

¹⁸ Ένα άλλο παράδειγμα είναι εκείνο των δύο γενεαλογιών της καταγωγής του Ιησού που παρουσιάζονται από τον Ματθαίο και τον Λουκά. (Ματθαίος 1:1-16· Λουκάς 3:23-38) Μολονότι σε μερικά μέρη και των δύο καταλόγων τα ονόματα συμπίπτουν, πολλά απ’ αυτά διαφέρουν. Αλλά μήπως αντιφάσκουν; Ο Ματθαίος κι ο Λουκάς ήσαν και οι δύο από τα πρώτα μέλη της Χριστιανικής εκκλησίας. Εκείνος, λοιπόν, που έγραψε τελευταίος την αφήγησί του ασφαλώς ήξερε τι είχε ήδη αναγράψει ο άλλος. Είναι, λοιπόν, φανερό ότι αυτές οι διαφορές ήσαν σκόπιμες. Ποιος, τότε, μπορεί να ήταν ο λόγος;

¹⁹ Αν διαβάσωμε τα συμφραζόμενα, θα παρατηρήσωμε ότι ο Ματθαίος μνημονεύει σημαντικά περισσότερο τον Ιωσήφ, τον θετό πατέρα του Ιησού, παρά τη Μαρία. Μιλεί για την ανησυχία του Ιωσήφ όταν έμαθε για την εγκυμοσύνη της Μαρίας, πώς του απεκάλυψε ο Θεός τη σημασία τούτου, πώς προειδοποιήθηκε να οδηγήση τη σύζυγό του και το παιδί της στην Αίγυπτο, και ότι αργότερα έφερε την οικογένεια στη Ναζαρέτ. Εν τούτοις, διαβάζοντας την αφήγησι του Λουκά, παρατηρούμε ότι ασχολείται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό με τη Μαρία, ενώ τον Ιωσήφ τον μνημονεύει μόνο συμπτωματικά. Διαβάζομε ότι η Μαρία έλαβε ένα μήνυμα από τον άγγελο του Θεού, ότι επισκέφθηκε την εξαδέλφη της Ελισάβετ, ότι έψαλε άσμα αίνου στον Ιεχωβά, εγέννησε τον υιόν της, και ότι εφύλαττε στην καρδιά της τα λόγια των ποιμένων που την επεσκέφθηκαν.

20, 21. Ποια αιτία υπάρχει για να πιστεύσωμε ότι αυτές οι δύο διαφορετικές γενεαλογίες δεν αντιφάσκουν μεταξύ τους;

²⁰ Φαίνεται, λοιπόν, ότι υπάρχει εύλογη αιτία να πιστεύωμε ότι ο Ματθαίος καθώρισε τη γενεαλογία του Ιησού μέσω του Ιωσήφ ως θετού πατρός του, ενώ ο Λουκάς καθώρισε την καταγωγή του μέσω της γενεαλογικής γραμμής της Μαρίας. Γιατί γίνεται αυτό; Και πάλι τα συμφραζόμενα μας βοηθούν στην κατανόησι. Και οι δύο αφηγήσεις πιστοποιούν το γεγονός ότι ο Ιησούς ήταν από τη βασιλική γραμμή του Βασιλέως Δαβίδ, έχοντας νόμιμο δικαίωμα βασιλείας μέσω του θετού πατρός του Ιωσήφ και φυσικό δικαίωμα μέσω της πραγματικής του μητρός Μαρίας. Έτσι, η θέσις του Ιησού ως βασιλικού κληρονόμου του Δαβίδ υποστηρίχθηκε διττώς.

²¹ Η ανάγνωσις των συμφραζομένων, λοιπόν, μας βοηθεί να διαλευκάνωμε φαινομενικές αντιφάσεις και ν’ αποκτήσωμε κατάλληλη αντίληψι της Βίβλου.

Η ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΑΠΟΨΙΣ ΤΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΙΚΩΝ ΑΝΤΙΦΑΣΕΩΝ

22, 23. Τι πρέπει να κάνωμε αν συναντήσουμε φαινομενικές αντιφάσεις στη Βίβλο;

²² Τα παραδείγματα που εξετάσθηκαν εδώ δείχνουν ότι μια λογική εξήγησις μπορεί να βρεθή γενικά για υποτιθέμενες αντιφάσεις. Σε κάθε περίπτωσι που εξετάσθηκε έγινε καταφανές ότι η Γραφή δεν αντιφάσκει. Έχοντας αυτό υπ’ όψιν, τι θα κάμετε, αν κάποια μέρα συναντήσετε άλλες Γραφικές δηλώσεις που φαίνονται ως να συγκρούωνται μεταξύ των;

²³ Για να είσθε συνεπής προς τον εαυτό σας και προς την Βίβλο, διαβάστε πρώτα τι λέγει πραγματικά η ίδια η Βίβλος. Πολλές φορές θα διαπιστώσετε ότι κάθε υποτιθέμενη δυσκολία βασίζεται σε μια παρανόησι. Εξετάστε τα γύρω εδάφια για να προσδιορίσετε το εξεταζόμενο θέμα και την άποψι του συγγραφέως. Λάβετε υπ’ όψιν τον χρόνο, στον οποίον συνέβη το γεγονός, και τις συνθήκες που υπήρχαν τότε. Διαβάστε σχετικές περικοπές της Βίβλου για να ιδήτε τι λέγουν. Αυτό μπορείτε να το κάμετε χρησιμοποιώντας ένα ταμείον της Βίβλου. Αλλά τι θα γίνη αν και αυτές ακόμη οι ενέργειες δεν σας οδηγήσουν σε μια ικανοποιητική εξήγησι;

24. Αν μερικές αντιφάσεις φαίνωνται άλυτες σ’ εμάς, τι δεν σημαίνει αυτό κατ’ ανάγκη; (β) Τι θα μπορούσε να κάνη κανείς για να επίλυση τέτοια προβλήματα;

²⁴ Καλό είναι να έχετε υπ’ όψιν ότι, μολονότι ένα πρόβλημα μπορεί να φαίνεται δύσκολο ή ακόμη και άλυτο σ’ έναν άνθρωπο, αυτό δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην ότι δεν μπορεί να λυθή. Κάποιος άλλος που έχει μια πληρέστερη γνώσι των Γραφών μπορεί γρήγορα κι εύκολα να βρη μια λύσι. Ένας που χειρίζεται ένα πρόβλημα αλγεβρικό, λόγου χάριν, μπορεί να μην εύρη τρόπο να το λύση μόνος. Εν τούτοις, κάποιος άλλος μπορεί να υποδείξη μια πολύ απλή λύσι. Ασφαλώς ένας που είναι αρχάριος στην άλγεβρα δεν θα έλεγε ότι το βιβλίο της μελέτης του είναι αναξιόπιστο, διότι δεν κατώρθωσε στην αρχή να λύση ένα από τα προχωρημένα προβλήματα. Το ίδιο συμβαίνει και με τις Γραφές. Αν συναντάτε μερικές δυσκολίες, συζητήστε τις με κάποιον άλλον, κάποιον που έχει σεβασμό για τη Βίβλο και καλή γνώσι των περιεχομένων της. Κατανοήστε, επίσης, ότι συχνά χρειάζεται να προϋπάρχη ένα απόθεμα προσωπικής γνώσεως για να εκτιμηθή η σοφία που εκδηλώνεται στις απαντήσεις που δίδονται. Να είσθε υπομονητικοί.

25. Οι φαινομενικές αντιφάσεις, αντί να παρέχουν βάσι για αμφιβολίες, γιατί πρέπει ν’ αποτελούν αιτία για πίστι;

²⁵ Καθώς εξακολουθείτε να διαβάζετε τη Βίβλο, μπορεί να παρατηρήσετε ότι και οι φαινομενικές αντιφάσεις της ακόμη, μολονότι είναι συγκριτικώς λίγες και ασήμαντες, προσλαμβάνουν μια νέα σημασία για σας. Αντί να δίνουν αφορμή σε αμφιβολίες, μπορεί να γίνουν αιτία πίστεως. Πώς συμβαίνει αυτό; Διότι αυτές οι παραλλαγές αποτελούν ένδειξι ότι δεν υπήρχε προσυνεννόησις μεταξύ των συγγραφέων της Βίβλου. Είναι φανερό ότι κανένας δεν έχει «παραποιήσει» το υπόμνημα. Η αφήγησις της Βίβλου, που περιέχει τη μαρτυρία πολλών μαρτύρων, φέρει τη σφραγίδα της αληθείας. Είναι συνεπής. Αυτό δίνει πρόσθετο λόγο για να πιστεύωμε ότι η Βίβλος είναι εκείνο που ομολογεί ότι είναι—ο Λόγος του Θεού.