Μια Ισχυρή Αναγνώρισις της Ταυτότητος του Μεσσίου
1. Πώς ο Θεός έδωσε ελπίδα από την ίδια την εποχή της πτώσεως του ανθρώπου στην Εδέμ;
ΑΠΟ αυτή την αρχή, αμέσως μετά την πτώσι του ανθρώπου στην Εδέμ, ο Θεός εξήγγειλε μια προφητεία ελπίδος. Υπεσχέθη ότι θα υπήρχε ένα σπέρμα, που θα συνέτριβε την κεφαλή του εχθρού του Θεού. (Γέν. 3:15) Διηύρυνε αυτή την υπόσχεσι και ενίσχυσε την πίστι των ανθρώπων των αρχαίων χρόνων με το να χορηγήση πληροφορίες σχετικά με το Σπέρμα, δείχνοντας τελικά ότι το Σπέρμα θα ήταν Εκείνος, τον οποίο στην Εβραϊκή γλώσσα θα ωνόμαζαν Μεσσία. Σ’ αυτόν τον Μεσσία επρόκειτο να ελπίσουν τα έθνη. Ελπίς και εμπιστοσύνη σ’ αυτόν ακριβώς, τον πραγματικό Μεσσία, ήταν ένα ζήτημα ζωής ή θανάτου. Συνεπώς, θα έπρεπε να ήμεθα εφωδιασμένοι με αλάνθαστα σημεία προσδιορισμού της ταυτότητος του Μεσσίου, έτσι ώστε να μη τεθή εκεί που δεν πρέπει η ελπίδα μας, προς απογοήτευσίν μας και απώλεια της σωτηρίας μας. Διότι θα υπήρχαν και ψευδομεσσίαι.
2. (α) Πώς ο Θεός εφρόντισε ώστε να μη θέσωμε εκεί που δεν πρέπει την ελπίδα μας, και πόσο λεπτομερής είναι αυτή η προμήθεια; (β) Ποια ιδιαίτερα μέσα προσδιορισμού της ταυτότητος του Μεσσίου πρόκειται να εξετάσωμε σ’ αυτό το άρθρο;
2 Ο Θεός μέσω του Λόγου του, της Γραφής, επρομήθευσε αυτό τον αλάνθαστο τρόπο προσδιορισμού της ταυτότητος. Στις προ-Χριστιανικές Εβραϊκές Γραφές ο Θεός κατέγραψε εκατοντάδες λεπτομέρειες, προσόντα, στα οποία θα έπρεπε ν’ ανταποκρίνεται ο Μεσσίας και πράγματα τα οποία απητείτο να εκπληρώση. Όλα αυτά τα πράγματα θα ήσαν τόσο συνδεδεμένα και συνυφασμένα, ώστε η πιθανότης να τα εκπληρώση ένας απατεών όλα θα ήταν μία προς δισεκατομμύρια, ουσιαστικώς κάτι αδύνατο, πραγματικά, τελείως αδύνατο, εφόσον ο Μέγας Παντοδύναμος Θεός κατηύθυνε τα πράγματα ώστε να είναι αλάνθαστος ο προσδιορισμός της ταυτότητος του υποσχεμένου Μεσσίου. Υπήρχαν πολλοί τρόποι αναγνωρίσεώς του, σ’ αυτούς δε περιελαμβάνοντο η γενεαλογική γραμμή, ο τόπος, το περιστατικό, ο τρόπος των γεγονότων και ο χρόνος. Υπάρχει ένας απ’ αυτούς τους τρόπους, ο χρόνος, ο οποίος συνδέεται, επίσης, με άλλους συντελεστάς όπως ο τόπος και το περιστατικό, επί των οποίων επιθυμούμε να επισύρωμε την προσοχή σας σ’ αυτό το άρθρο.
3. (α) Τι θα πρέπει να κάμη η εξέτασις αυτού του ζητήματος για κείνους, οι οποίοι δεν πιστεύουν τη Γραφή ως θεόπνευστον; (β) Τι θα έπρεπε να κάμη σε άτομα που βρίσκονται στην Ιουδαϊκή πίστι;
3 Εκείνοι, που δεν πιστεύουν ότι η Γραφή είναι θεόπνευστος, αν με ειλικρίνεια εξετάσουν αυτό το ζήτημα, δεν μπορούν παρά να πεισθούν τουλάχιστον για να εξετάσουν βαθύτερα τον Λόγο του Θεού με μεγαλύτερο σεβασμό. Άτομα, της Ιουδαϊκής πίστεως, τα οποία πιστεύουν στον Λόγο του Θεού και τα οποία πιστεύουν ότι οι προφήται του Θεού δεν μπορούσαν να ψευσθούν και δεν εψεύσθησαν, θα βρεθούν στην ανάγκη να επανεξετάσουν τη θέσι της θρησκείας των σχετικά με το ζήτημα της ελεύσεως του Μεσσίου.
4. Ποιος ήταν ο άνθρωπος που εχρησιμοποιήθη για να μας φέρη αυτή την προφητεία;
4 Η προφητεία αυτή έχει δοθή μέσω του προφήτου Δανιήλ, ο οποίος είχε μια πολύ ευνοϊκή στάσι ενώπιον του Θεού και ο οποίος αναφέρεται στο Λόγο του Θεού ως ένας άνθρωπος υψίστης ακεραιότητος. Στο ένατο κεφάλαιο της προφητείας του, εδάφια 24 έως 27, ο Δανιήλ ενεπνεύσθη να πη:
5. Ποια αναγνώρισι της ταυτότητος του Μεσσίου δίνει η προφητεία στα εδάφια Δανιήλ 9:24-27;
5 «Εβδομήκοντα εβδομάδες διωρίσθησαν επί τον λαόν σου, και επί την πόλιν την αγίαν σου, δια να συντελεσθή η παράβασις, και να τελειώσωσιν αι αμαρτίαι, και να γείνη εξιλέωσις περί της ανομίας, και να εισαχθή δικαιοσύνη αιώνιος, και να σφραγισθή όρασις και προφητεία, και να χρισθή ο Άγιος των αγίων. Γνώρισον λοιπόν και κατάλαβε, ότι από της εξελεύσεως της προσταγής τού να ανοικοδομηθή η Ιερουσαλήμ, έως του Χριστού του Ηγουμένου, θέλουσιν είσθαι εβδομάδες επτά, και εβδομάδες εξήκοντα δύο· θέλει οικοδομηθή πάλιν η πλατεία και το τείχος, μάλιστα εν καιροίς στενοχωρίας. Και μετά τας εξήκοντα δύο εβδομάδας, θέλει εκκοπή ο Χριστός, πλην ουχί δι’ εαυτόν· και ο λαός του ηγουμένου όστις θέλει ελθεί, θέλει αφανίσει την πόλιν και το αγιαστήριον· και το τέλος αυτής θέλει ελθεί μετά κατακλυσμού, και έως του τέλους του πολέμου είναι διωρισμένοι αφανισμοί. Και θέλει στερεώσει την διαθήκην εις πολλούς εν μια εβδομάδι· και εν τω ημίσει της εβδομάδος θέλει παύσει η θυσία και η προσφορά, και επί το πτερύγιον του ιερού θέλει είσθαι το βδέλυγμα της ερημώσεως και έως της συντελείας του καιρού, θέλει δοθή διορία επί την ερήμωσιν.»
6. (α) Ποια πράγματα πρέπει να καθορισθούν σχετικά με τις «εβδομήκοντα εβδομάδες»; (β) Πώς γνωρίζομε ότι οι «εβδομήκοντα εβδομάδες» δεν ήσαν εβδομήντα κατά γράμμα εβδομάδες επτά ημερών η καθεμιά;
6 Από την ανάγνωσι αυτής της προφητείας είναι προφανές ότι εδώ υπάρχει ένα πραγματικό κόσμημα στο ζήτημα της αναγνωρίσεως της ταυτότητος του Μεσσίου και ότι είναι υψίστης σπουδαιότητος ο καθορισμός του χρόνου της ενάρξεως των εβδομήντα εβδομάδων και επίσης του μήκους αυτών των προφητικών εβδομάδων. Θα μπορούσαμε να πούμε αμέσως από την αρχή ότι, αν αυτές ήσαν κατά γράμμα εβδομάδες επτά ημερών η καθεμιά, τότε ο Μεσσίας ήλθε πριν από είκοσι τέσσερες και πλέον αιώνες στις ημέρες της Περσικής Αυτοκρατορίας και δεν ανεγνωρίσθη η ταυτότης του. Επίσης, ότι οι εκατοντάδες άλλες ιδιότητες στη Γραφή δεν έχουν, επομένως, εκπληρωθή. Έτσι προκύπτει ότι οι εβδομήντα εβδομάδες ήσαν συμβολικές ενός πολύ μακροτέρου χρόνου. Πότε αυτός ο χρόνος άρχισε και έληξε;
7. (α) Τι πρέπει να καθορίσωμε πρώτα για να μάθωμε πότε άρχισε ο υπολογισμός των «εβδομήκοντα εβδομάδων»; (β) Ποια πληροφορία μας δίνει ο Νεεμίας σχετικά με αυτό;
7 Στην προφητεία του Δανιήλ, που παρετέθη ανωτέρω, το 25ον εδάφιο μας δείχνει ότι, από τον καιρό, που θα ετίθετο σε ισχύ το διάταγμα, θ’ ακολουθούσε ένα ωρισμένο χρονικό διάστημα, που θα έδειχνε το ακριβές έτος, κατά το οποίο θα έκανε την εμφάνισί του επάνω στη γη το υποσχεμένο Σπέρμα της γυναικός του Θεού ή ο Μεσσίας. Για να καθορισθή πότε έλαβε χώραν αυτό το διάταγμα και πότε ετέθη σε ισχύ, είναι ανάγκη να καθορισθή ποιος ήταν ο βασιλεύς, ο οποίος έδωσε την προσταγή, και να προσδιορισθή το έτος ενάρξεως της βασιλείας αυτού του βασιλέως, διότι στο εικοστό έτος αυτού του βασιλέως εξεδόθη το διάταγμα. Ο Νεεμίας μάς λέγει: «Και εν τω μηνί Νισάν, εν τω εικοστώ έτει Αρταξέρξου του βασιλέως, ήτο οίνος έμπροσθεν αυτού· και λαβών τον οίνον έδωκα εις τον βασιλέα.» (Νεεμ. 2:1) Τη στιγμή εκείνη ο Νεεμίας έφερε υπό την προσοχή του βασιλέως τη θλιβερή κατάστασι της Ιερουσαλήμ κι εζήτησε να εξουσιοδοτηθή να υπάγη ν’ ανοικοδομήση και πάλι την πόλι. Η χρονολογία αυτής της συνομιλίας ήταν το 455 π.Χ. και ο βασιλεύς ήταν ο Αρταξέρξης της Περσίας, όπως αποδεικνύεται από τα επόμενα ιστορικά γεγονότα.
ΤΕΣΣΕΡΕΣ ΒΑΣΙΛΕΙΣ ΠΟΥ ΠΡΟΗΓΗΘΗΣΑΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΤΑΞΕΡΞΗ
8. (α) Ποιοι ήσαν οι δύο βασιλείς, οι οποίοι εβασίλευσαν στην Περσία μεταξύ των βασιλειών του Δαρείου του Μήδου και Δαρείου Α΄; (β) Πότε συνέβη η δευτέρα Περσική εισβολή στην Ελλάδα, και ποια ήταν η έκβασις;
8 Στο εδάφιο Δανιήλ 11:1 αναφέρεται ο Δαρείος ο Μήδος και στο εδάφιο 2 ο Δανιήλ προφητεύει ότι τρείς βασιλείς ακόμη πρόκειται να εγερθούν στην Περσία και ένας τέταρτος, ο οποίος θα είναι πολύ πλουσιώτερος παρά πάντας και ο οποίος «θέλει διεγείρει το παν εναντίον του βασιλείου της Ελλάδος.» Ο τρίτος βασιλεύς ήταν ο Δαρείος Α΄, ο οποίος άρχισε να κυβερνά την Περσική Αυτοκρατορία το 522 π.Χ. Είχαν προηγηθή αυτού από τον Δαρείο τον Μήδο κι εντεύθεν δύο βασιλείς, ο Κύρος ο Πέρσης και ο Καμβύσης, ο γυιός του Κύρου. Το 490 π.Χ. ο Βασιλεύς Δαρείος διέταξε μια δευτέρα εισβολή των Περσών στην Ελλάδα. Οι Περσικές δυνάμεις υπερτερούσαν πολύ τους Αθηναίους, αλλά στον Μαραθώνα, οι Πέρσαι ενικήθηκαν. Ο Βασιλεύς Δαρείος είχε την πρόθεσι να εισβάλη στην Ελλάδα και τρίτη φορά αλλά πέθανε το 486 π.Χ. προτού μπορέση να τερματίση τις προετοιμασίες του.
9. (α) Ποιος ήταν ο τέταρτος βασιλεύς που αναφέρει ο Δανιήλ ότι «θέλει διεγείρει το παν εναντίον του βασιλείου της Ελλάδος»; (β) Ποιες ήσαν μερικές από τις πράξεις του Ξέρξου, γιατί αυτός εισέρχεται στη συζήτησι σχετικά με τις εβδομήντα εβδομάδες, και ως ποιο έτος επεξετάθη η βασιλεία του;
9 Ύστερα ο τέταρτος βασιλεύς που αναφέρεται από τον Δανιήλ ηγέρθη για να κάμη περαιτέρω προσπάθειες κατακτήσεως της Ελλάδος. Σε μερικές σύγχρονες μεταφράσεις της Γραφής το όνομα του αναφέρεται ως Ξέρξης. (Εσθήρ 1:1-3, ΜΑΜ, ΜΜ) Σε άλλες μεταφράσεις της Γραφής αναφέρεται ως Ασσουήρης, όπως αποδίδεται από την Εβραϊκή. Αν ο Ασσουήρης είναι ο Ξέρξης, άρχισε να βασιλεύη τον Δεκέμβριο του 486 π.Χ. Ο λόγος, για τον οποίον ο Βασιλεύς Ξέρξης 1 αναφέρεται σε μια συζήτησι των εβδομήντα εβδομάδων της προφητείας του Δανιήλ, τούτο είναι διότι ήταν ο πατέρας του Βασιλέως Αρταξέρξου, ο οποίος εξέδωσε το διάταγμα της ανοικοδομήσεως της Ιερουσαλήμ. (Νεεμ. 1:1· 2:1, 7, 8) Ο Βασιλεύς Ξέρξης 1 ήταν εκείνος, που έδωσε νόμιμο δικαίωμα στους Ιουδαίους να αμυνθούν εναντίον της αποπείρας σφαγής των από τους εχθρούς των. Ο Μαροδοχαίος, εξάδελφος της Ιουδαίας Εσθήρ συζύγου του Ξέρξου, ενεργούσε τότε ως πρωθυπουργός του Ξέρξου και εγκαθίδρυσε τότε για τους Ιουδαίους την αναμνηστική εορτή των Φουρείμ ή Κλήρων τη δεκάτη τετάρτη και δεκάτη πέμπτη ημέρα του δωδεκάτου σεληνιακού μηνός Αδάρ (Φεβρουάριος/Μάρτιος). (Εσθήρ 9:20, 21) Αυτό ήταν τότε το δωδέκατο έτος της βασιλείας του Ξέρξου (Εσθήρ 3:7) και η βασιλεία του πρέπει να έχη επεκταθή έως το δέκατο τρίτο έτος, κάποια εποχή του 474 π.Χ., διότι μετά το διάταγμα του Ξέρξου άλλα πράγματα έλαβαν χώραν, όπως αναφέρεται στο βιβλίον της Εσθήρ 9:32 έως 10:3:
10. Πώς το βιβλίον της Εσθήρ 9:32 έως 10:3 δίνει πληροφορία, η οποία υποδεικνύει ότι ο Ξέρξης επέζησε και του δεκάτου τρίτου έτους της βασιλείας του;
10 «Δια διαταγής της Εσθήρ εκυρώθη η υπόθεσις αυτή των Φουρείμ· και εγράφθη εν βιβλίω. Και επέβαλεν ο βασιλεύς Ξέρξης φόρον επί την γην, και τας νήσους της θαλάσσης. Πάσαι δε αι πράξεις της δυνάμεως αυτού και της ισχύος αυτού, και η περιγραφή της μεγαλειότητος του Μαροδοχαίου, εις την οποίαν ο βασιλεύς προεβίβασεν αυτόν, δεν είναι γεγραμμέναι εις το βιβλίον των Χρονικών των Βασιλέων της Μηδίας και Περσίας; Διότι ο Μαροδοχαίος, ο Ιουδαίος, ήτο δεύτερος κατά σειράν μετά τον Βασιλέα Ξέρξην, και μέγας μεταξύ των Ιουδαίων, και αγαπώμενος υπό του πλήθους των συμπατριωτών του· διότι εζήτει το καλόν του λαού αυτού, και ελάλει δια την ευημερίαν πάσης της φυλής αυτού.»—ΜΑΜ.
11. (α) Πότε έλαβε χώραν η τρίτη Περσική εισβολή στην Ελλάδα και ποια ήσαν τ’ αποτελέσματά της; (β) Μήπως αυτή η νίκη των Ελλήνων απεμάκρυνε την Περσία από τη θέσι της Τετάρτης Παγκοσμίου Δυνάμεως;
11 Η τρίτη εισβολή στην Ελλάδα είχε λάβει χώρα πριν από το δωδέκατο έτος του Ξέρξου. Αφού διέσχισαν τον Ελλήσποντο το 480 π.Χ., οι δυνάμεις εισβολής του Ξέρξου, οι οποίες υπερτερούσαν κατά πολύ τους Έλληνας, ενικήθηκαν με τη στρατηγική μέθοδο που εφήρμοσε ο Αθηναίος στρατηγός Θεμιστοκλής. Μια επιβραδυντική ενέργεια των Ελλήνων στις Θερμοπύλες επέφερε μεγάλες απώλειες στους Πέρσας, τις οποίες ακολούθησε η καταστροφή του ημίσεος και πλέον του στόλου του Ξέρξου. Το επόμενο έτος οι Έλληνες ενίκησαν τον Περσικό στρατό, που είχε αφεθή οπίσω υπό τη διοίκησι ενός από τους ικανωτέρους στρατηγούς του. Την ίδια ημέρα κατεστράφησαν τα υπολείμματα του Περσικού στόλου κοντά στο ακρωτήριο της Μυκάλης στη Μικρά Ασία. Οι Πέρσαι ουδέποτε εισέβαλαν πάλι στην Ελλάδα. Έτσι οι προσπάθειες της Τετάρτης Παγκοσμίου Δυνάμεως να εισβάλη βαθιά μέσα στην Ευρώπη ανεχαιτίσθησαν το 479 π.Χ., το όγδοο έτος της βασιλείας του Ξέρξου. Εν τούτοις, η Περσική Αυτοκρατορία εξακολούθησε να διατηρή την παγκόσμιο κυριαρχία επί ενάμισυ αιώνα.
ΕΝΑΡΞΙΣ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΤΟΥ ΑΡΤΑΞΕΡΞΟΥ
12. Τι συνέβη στον Θεμιστοκλή λίγο μετά τη νίκη που εκέρδισε εναντίον της Περσίας;
12 Εδώ παρουσιάζομε τώρα ιστορική απόδειξι ότι η βασιλεία του Αρταξέρξου άρχισε το 474 π.Χ.: Μολονότι ο Θεμιστοκλής είχε επιτύχει αυτές τις νίκες και είχε ενισχύσει πολύ την Ελληνική άμυνα, αργότερα άρχισε να χάνη την εμπιστοσύνη του λαού. Τελικά κατηγορήθηκε για προδοτικές διαπραγματεύσεις με τους Πέρσας. Διέφυγε στη Μικρά Ασία και ανεκηρύχθη προδότης και η ιδιοκτησία του εδημεύθη. Διαβάζομε, εν τούτοις, ότι οι Πέρσαι τον υπεδέχθησαν καλά:
13. Στην αυλή τίνος εζήτησε και βρήκε προστασία ο Θεμιστοκλής;
13 Τελικά εζήτησε προστασία στην Περσική αυλή, όπου απέκτησε μεγάλη εύνοια από τον βασιλεύοντα μονάρχη, Αρταξέρξη τον Μακρόχειρα. Ασχολήθηκε πολύ με την εκπόνησι σχεδίων για την υποταγή της Ελλάδος από τους Πέρσας, την οποία υπεσχέθη στον Αρταξέρξη να επιτύχη, όταν, . . . σύμφωνα με μερικές αφηγήσεις, έλαβε δηλητήριο· . . .—Η Αμερικανική Εγκυκλοπαιδεία, έκδοσις 1929, Τόμος 26, σελίς 507.
14. Πότε συνέβη ο θάνατος του Θεμιστοκλέους, και πώς αυτό μας βοηθεί να υπολογίσωμε πότε έφθασε στη Μικρά Ασία;
14 Ο εξόριστος Θεμιστοκλής απέθανε στη Μικρά Ασία στη διάρκεια της βασιλείας του Αρταξέρξου. Σύμφωνα με τα χρονικά ή τη χρονολογία του Διόδωρου του Σικελιανού, ενός Έλληνος ιστορικού του πρώτου αιώνος π.Χ., το έτος του θανάτου του Θεμιστοκλέους ήταν το 471 π.Χ. Πρέπει να είχε φθάσει στη Μικρά Ασία το 473 π.Χ., σύμφωνα με την κατωτέρω πληροφορία: Μόλις έφθασε στη Μικρά Ασία έστειλε επιστολή προς τον Βασιλέα Αρταξέρξη και εζήτησε από αυτόν ακρόασι, αλλά παρεκάλεσε πρώτα να του παραχωρηθή χρονικό διάστημα ενός έτους για να μάθη να ομιλή Περσικά, οπότε θα μπορούσε να έλθη και να θέση υπ’ όψιν του Αρταξέρξου μερικά σχέδια για την υποταγή της Ελλάδος. Του παρεχωρήθη αυτό το αίτημα από τον Αρταξέρξη, και ο Θεμιστοκλής παρουσιάσθηκε στην αυλή του κατά το τέλος του έτους.
15. Πώς ο Θουκυδίδης (ο Έλλην ιστορικός) υποστηρίζει τη σκέψι ότι ο Θεμιστοκλής διέφυγε στη Μικρά Ασία το 473 π.Χ.;
15 Ο Έλλην ιστορικός Θουκυδίδης των Αθηνών έζησε στη διάρκεια της βασιλείας του Αρταξέρξου του Πέρσου, και μας λέγει ότι ο Στρατηγός Θεμιστοκλής διέφυγε από την πατρίδα του στην Ασία (Περσία), όταν ο Αρταξέρξης μόλις «προσφάτως είχε αναβή στον θρόνο.»—Βλέπε Θουκυδίδου Βιβλίον 1, κεφάλαιο 137.
16. Πώς ο ιστορικός Νέπως υποστηρίζει τη δήλωσι του Θουκυδίδου;
16 Ο Νέπως, ένας Ρωμαίος ιστορικός του πρώτου αιώνος π.Χ., υποστηρίζει τον Θουκυδίδη, λέγοντας: «Γνωρίζω ότι πλείστοι ιστορικοί έγραψαν ότι ο Θεμιστοκλής διέφυγε στην Ασία επί της βασιλείας του Ξέρξου, αλλά πιστεύω στον Θουκυδίδη κατά προτίμησιν από άλλους, επειδή αυτός από όλους, οι οποίοι άφησαν στοιχεία της περιόδου εκείνης, ήταν ο πλησιέστερος προς την εποχή του Θεμιστοκλέους, και ήταν από την ίδια πόλι. Ο Θουκυδίδης λέγει ότι πήγε στον Αρταξέρξη.»—Νέπως, «Θεμιστοκλής», κεφάλαιο 9.a
17. (α) Πότε λέγει ο Ιερώνυμος ότι έφθασε ο Θεμιστοκλής στην Ασία; (β) Πότε άρχισε η βασιλεία του Αρταξέρξου, σύμφωνα με τον λόγιο Χένγκστεμπεργκ;
17 Ο Ιερώνυμος στο σύγγραμμά του Ευσέβιος, τοποθετεί την άφιξι του Θεμιστοκλέους στην Ασία το τέταρτο έτος της 76ης Ολυμπιάδος (τετραετείς περίοδοι που άρχισαν το 776 π.Χ.), δηλαδή, το 473 π.Χ. Ο Γερμανός λόγιος Ερνέστος Χένγκστεμπεργκ λέγει ότι η βασιλεία του Αρταξέρξου άρχισε το 474 π.Χ.
18. Ποια είναι, λοιπόν, η σπουδαία χρονολογία, που καθορίζουν τα προηγούμενα ιστορικά στοιχεία;
18 Με βάσι τα ιστορικά αυτά στοιχεία, μπορούμε να καθορίσωμε την πολύ σπουδαία χρονολογία: το πρώτο έτος της βασιλείας του Αρταξέρξου. Διότι, εφόσον «προσφάτως είχε αναβή στον θρόνο», όταν ο Θεμιστοκλής έφθασε στην Ασία το 473 π.Χ., αυτό υποστηρίζει άλλες πηγές, οι οποίες τονίζουν το 474 π.Χ. ως το έτος ενάρξεως της βασιλείας του Αρταξέρξου.
ΠΟΤΕ ΑΡΧΙΣΑΝ ΟΙ ΕΒΔΟΜΗΝΤΑ ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ
19. Πότε ήταν η αρχή και πότε το τέλος του έτους σύμφωνα με τον υπολογισμό του Νεεμία, και με ποιο τρόπο ημερολογιακού υπολογισμού συμφωνεί αυτό σήμερα;
19 Όσον αφορά την έναρξι του χρόνου της προφητείας του Δανιήλ, η οποία αναγράφεται εις Δανιήλ 9:24-27, ο Νεεμίας δεν αφήνει καμμιά αμφιβολία. Το ημερολογιακό του έτος άρχιζε τον μήνα Τισρί (Σεπτέβριο/Οκτώβριο, ακριβώς όπως έχει σήμερα το πολιτικό ημερολόγιο των Ιουδαίων) και έληγε τον μήνα Ελούλ (Αύγουστο/Σεπτέμβριο) ως τον δωδέκατο μήνα. Ο μήνας Χισλεύ, στον οποίο ο Νεεμίας έλαβε εκθέσεις για τη θλιβερή κατάστασι των Ιουδαίων και την κακή υλική κατάστασι της Ιερουσαλήμ, ήταν ο τρίτος μήνας από τον Τισρί και συνέπιπτε κατά μέρος στο Νοέμβριο και κατά μέρος στο Δεκέμβριο. Ο Νεεμίας μάς λέγει (Νεεμ. 1:1, 2):
20. Πότε λέγει ο Νεεμίας ότι έλαβε έκθεσι για την κατάστασι στην Ιερουσαλήμ;
20 «Και εν τω μηνί Χισλεύ, εν τω εικοστώ έτει, ότε ήμην εν Σούσοις τη βασιλευούση, ο Ανανί, είς εκ των αδελφών μου, ήλθεν αυτός και τινές εκ του Ιούδα, και ηρώτησα αυτούς περί των διασωθέντων Ιουδαίων, οίτινες εναπελείφθησαν εκ της αιχμαλωσίας, και περί Ιερουσαλήμ.»
21. (α) Πότε άρχιζε και πότε έληγε το έτος κατά τον υπολογισμό του συγγραφέως του βιβλίου της Εσθήρ; (β) Τι αποτελούσε το πρώτο έτος του Ξέρξου και το δωδέκατο έτος του; (γ) Τι υπελόγιζε ο Νεεμίας ως την αρχή και το τέλος του έτους; (δ) Τι αποτελούσε το πρώτο έτος του Αρταξέρξου, και το εικοστό έτος του;
21 Ποιο έτος του κοινώς χρησιμοποιουμένου Γρηγοριανού ημερολογίου πρέπει να ήταν το εικοστό έτος του Αρταξέρξου; Παραθέτομε τις χρονολογικές αποδείξεις: Ο Ξέρξης άρχισε να βασιλεύη τον Δεκέμβριο του 486 π.Χ. Εφόσον η αφήγησις στο βιβλίο της Εσθήρ υπολογίζει την έναρξι του έτους από την άνοιξι (Νισάν, ή Μάρτιο/Απρίλιο), το πρώτο έτος του Ξέρξου μ’ εκείνο το ημερολόγιο έληξε τον Φεβρουάριο/Μάρτιο 485 π.Χ. (Εσθήρ 9:1) και το δωδέκατο έτος του Ξέρξου επεξετάθη από τον Μάρτιο/Απρίλιο 475 έως τον Φεβρουάριο/Μάρτιο του 474. Είναι πιθανόν να έζησε ο Ξέρξης και πέραν του δωδεκάτου έτους του (δηλαδή, πέραν του μηνός Αδάρ [Φεβρουαρίου/Μαρτίου του 474] έως το δέκατο τρίτο έτος του, όπως αναφέρεται ανωτέρω.) Ο Αρταξέρξης τον διεδέχθη το ίδιο έτος, 474. Αλλά το ημερολόγιο του Νεεμία υπολογίζει το έτος ότι αρχίζει το φθινόπωρο (Τισρί, ή Σεπτέμβριο/Οκτώβριο), ώστε το ημερολογιακό έτος που εκτείνεται από τον μήνα Τισρί του 475 έως τον Τισρί του 474 ήταν το έτος κατά το οποίο άρχισε η βασιλεία του Αρταξέρξου.b (Νεεμ. 1:1· 2:1) Το εικοστό έτος του Αρταξέρξου επεξετάθη, επομένως, από τον Σεπτέμβριο/Οκτώβριο του 456 π.Χ. έως τον Αύγουστο/Σεπτέμβριο του 455 π.Χ.
22. Ποια ήταν η επιθυμία του Νεεμία, και πότε είχε την ευκαιρία να την εκπληρώση;
22 Ο Νεεμίας, ένας ζηλωτής δούλος του Ιεχωβά Θεού, είχε ζωτικό ενδιαφέρον για την αληθινή λατρεία στον τόπο, όπου ο Ιεχωβά είχε θέσει το όνομά του, την πόλι Ιερουσαλήμ. Στο άκουσμα των δυσαρέστων ειδήσεων για την Ιερουσαλήμ, προσευχήθηκε στον Ιεχωβά, με την επιθυμία να χρησιμοποιηθή για να φέρη ανακούφισι στην Ιερουσαλήμ. Τον έβδομο μήνα του σεληνιακού ημερολογιακού έτους σ’ αυτό το ίδιο το εικοστό έτος του Αρταξέρξου, ο οποίος ήταν ο Νισάν (Μάρτιος/Απρίλιος) σύμφωνα με τον υπολογισμό του Νεεμία, το έτος 455 π.Χ., ο Νεεμίας ως οινοχόος είχε την ευκαιρία να παρουσιάση το ζήτημα, για να εξασφαλίση τη συγκατάθεσι του βασιλέως, καθώς αφηγείται: «Και εν τω μηνί Νισάν, εν τω εικοστώ έτει Αρταξέρξου του βασιλέως, ήτο οίνος έμπροσθεν αυτού· και λαβών τον οίνον, έδωκα εις τον βασιλέα» «Και ευηρεστήθη ο βασιλεύς και με έπεμψε· και έδωκα εις αυτόν προθεσμίαν.» (Νεεμ. 2:1, 6) Ο Νεεμίας ενήργησε ταχέως.
23. Πότε άρχισε ο υπολογισμός της χρονικής περιόδου των ‘εβδομήκοντα εβδομάδων’, όπως στην περίπτωσι ποιας άλλης προφητείας περί χρονικής περιόδου;
23 Όπως ακριβώς το τέλος της εβδομηκονταετούς ερημώσεως της Ιερουσαλήμ έλαβε χώρα όταν ετέθη σε ισχύ το διάταγμα του Κύρου με την άφιξι των Ιουδαίων στην Ιερουσαλήμ για να θέσουν τα θεμέλια του ναού, έτσι θα περνούσαν εβδομήντα εβδομάδες ετών από την εποχή που η προσταγή του Αρταξέρξου ετέθη σε ισχύ, δηλαδή, αφού έφθασαν οι Ιουδαίοι με τον Νεεμία στην Ιερουσαλήμ και όταν αυτός έδωσε εντολή να οικοδομηθούν τα τείχη της πόλεως. Ας ιδούμε τώρα πότε ετέθη πράγματι σε ισχύ η προσταγή για την ανοικοδόμησι της πόλεως.
24. Πόσο καιρό τουλάχιστον μετά την έκδοσι της προσταγής από τον Αρταξέρξη ετέθη αυτή η προσταγή σε ισχύ, και ποια ημέρα και έτος έγινε αυτό;
24 Εχρειάζοντο τέσσερες μήνες περίπου για να γίνη το ταξίδι από τα Σούσα, τη χειμερινή πρωτεύουσα του βασιλέως, ως την Ιερουσαλήμ, πράγμα που τοποθετεί την άφιξι του Νεεμία περίπου στην αρχή του ενδεκάτου μηνός Αβ. Ο Νεεμίας παρέμεινε και είχε συσκέψεις επί τρεις ημέρες, επεθεώρησε τα τείχη της πόλεως τη νύχτα, κατόπιν έδωσε διαταγές για την έναρξι της ανοικοδομήσεως. Αυτό πρέπει να συνέβη την τρίτη ή τετάρτη περίπου ημέρα του μηνός Αβ, του 455 π.Χ., ή περίπου στις 26-27 ή 27-28 Ιουλίου του 455 π.Χ., πάντοτε στο εικοστό έτος του Αρταξέρξου.c (Νεεμ. 2:11-18) Αυτό χαράσσει το σημείο εκκινήσεώς μας για τον υπολογισμό του χρόνου που μας εδόθη από αυτή τη σπουδαία προφητεία του Δανιήλ. Είναι όταν ετέθη σε ισχύ η προσταγή για την αποκατάστασι και ανοικοδόμησι της Ιερουσαλήμ.d
ΜΗΚΟΣ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ ΕΒΔΟΜΗΝΤΑ ΕΒΔΟΜΑΔΩΝ
25. (α) Στην εκπλήρωσι, πόσο είναι το μήκος των εβδομήντα εβδομάδων και των εξήντα εννέα εβδομάδων; (β) Πότε αρχίζει ο υπολογισμός των εβδομάδων, και πώς υπολογίζομε πότε έληξαν οι εξήντα εννέα εβδομάδες;
25 Όσον αφορά το μήκος των προφητικών εβδομάδων η Μία Αμερικανική Μετάφρασις και η μετάφρασις Δρος Ιακ. Μόφφατ αποδίδουν τα εδάφια Δανιήλ 9:24-27 «εβδομήκοντα εβδομάδες ετών.» Αυτές, λοιπόν, ήσαν εβδομήντα «εβδομάδες» από επτά έτη η κάθε μία, ή 490 (70x7) έτη. Μετά τις 69 (7+62) εβδομάδες ετών επρόκειτο να εμφανισθή ο Μεσσίας. Αρχίζοντας από το 455 π.Χ., σε ποιο έτος μας οδηγεί η προφητεία για την έλευσι του Μεσσίου του Ηγουμένου;
[Πίνακας]
455 π.Χ. έως 1 π.Χ. = 454 έτη
1 π.Χ. έως 1 μ Χ. = 1 έτος
1 μ.Χ. έως 29 μ Χ. = 28 έτη
69 εβδομάδες ετών = 483 έτη
26. (α) Πότε δείχνει η προφητεία ότι θα έπρεπε ν’ αναμένεται να εμφανισθή ο Μεσσίας; (β) Ποιος εμφανίσθηκε το έτος εκείνο για να εκπληρώση την προφητεία, και γιατί τότε μπορούσε να ονομασθή ο «Μεσσίας»; (γ) Εδόθη τότε και άλλη επιβεβαιωτική απόδειξις για την αναγνώρισι της ταυτότητός του ως του Μεσσίου; (δ) Ποιο σημείο είναι ενδιαφέρον σχετικά με το χρόνο της ενάρξεως των εξήντα εννέα εβδομάδων; (ε) Πότε συνετελέσθη η ανοικοδόμησις των τειχών;
26 Ώστε το 29 μ Χ. είναι το έτος που μπορούσε ν’ αναμένεται ότι θα εμφανισθή ο Μεσσίας. Η ιστορία αποδεικνύει ότι πράγματι σ’ εκείνο το έτος εμφανίσθηκε ο Ιησούς, για να βαπτισθή από τον Ιωάννη στον Ιορδάνη, και το άγιο πνεύμα κατέβη από τον ουρανό για να τον χρίση και να τον κάμη τον Μεσσία ή τον Χριστόν, που σημαίνει «Κεχρισμένος» ή «Ο Κεχρισμένος». Πριν από αυτό τον καιρό ήταν ο άνθρωπος Ιησούς, αλλά δεν μπορούσε να λέγεται ο Κεχρισμένος ως τον καιρό του χρίσματός του με το άγιο πνεύμα. Ο Ιωάννης έδωσε μαρτυρία για το χρίσμα του, και ο Ιεχωβά έδωσε μαρτυρία με το σύμβολο μιας περιστεράς και αυτής της ιδίας της φωνής του που ωμίλησε από τον ουρανό. (Λουκ. 3:1, 2, 21-23) Ένα ενδιαφέρον γεγονός σχετικά με την ακρίβεια αυτού του υπολογισμού του χρόνου είναι ότι το έτος, στο οποίο έκαμαν οι 69 εβδομάδες την έναρξί τους, άρχισε, όχι τον μήνα Νισάν, αλλά τον μήνα Τισρί, ο οποίος είναι ο μήνας που εβαπτίσθη και εχρίσθη ο Ιησούς. Η χρονολογία της ενάρξεως της οικοδομήσεως των τειχών προκύπτει από το εδάφιο Νεεμίας 6:15, το οποίο λέγει: «Ούτω συνετελέσθη το τείχος κατά την εικοστήν πέμπτην του μηνός Ελούλ [του δωδεκάτου μηνός], εν πεντήκοντα δύο ημέραις.» Ο μήνας Αβ, ο οποίος προηγήθη του Ελούλ, είχε τριάντα ημέρες, ώστε το έργο της ανοικοδομήσεως πρέπει να είχε αρχίσει στις τέσσερες του μηνός Αβ του 455 π.Χ., ή 27-28 Ιουλίου, και να έληξε στις 16-17 Σεπτεμβρίου 455 π.Χ., πάντοτε εντός του εικοστού έτους του Αρταξέρξου.
27. Γιατί το έτος 455 π.Χ. ήταν ένα αξιοσημείωτο έτος ευνοίας για τη Σιών;
27 Ασφαλώς η προφητεία του Δανιήλ ήταν αληθινή, με το ότι το έτος 455 π.Χ., που ήταν το εικοστό έτος του Πέρσου αυτοκράτορος, Αρταξέρξου του Μακρόχειρος, ήταν ένα αξιοσημείωτο έτος, οπότε άρχιζε μια εποχή θείας ευνοίας προς τη Σιών. Ήταν μία από τις πιο εξέχουσες χρονολογίες στην ιστορία, διότι εσημείωνε την έναρξι των εξήντα εννέα εβδομάδων ετών, οι οποίες ωδήγησαν ως την άφιξι του από μακρού υποσχεμένου Σπέρματος της γυναικός του Θεού, του Μεσσίου.—Δαν. 9:25.
28. (α) Για ποιον σκοπό η προφητεία του Δανιήλ περί των ‘εβδομήκοντα εβδομάδων’ εχρησίμευσε στο Ιουδαϊκό έθνος και σε μας σήμερα; (β) Πώς γνωρίζομε ότι στην εποχή της εμφανίσεως του Ιωάννου του Βαπτιστού οι Ιουδαίοι ήσαν ενήμεροι του χρόνου που ετόνιζε η προφητεία του Δανιήλ; (γ) Τι συνέβη στο μέσον και το τέλος της εβδομηκοστής εβδομάδος;
28 Αυτή η αξιοσημείωτη προφητεία του Δανιήλ εχρησίμευσε επί 400 και πλέον χρόνια ως ένα φως. Και όχι μόνο αυτό: υπήρξε μία από τις πιο μεγάλες προμήθειες για την αναγνώρισι της ταυτότητος του Μεσσίου στο Ιουδαϊκό έθνος και σε μας σήμερα. Προτού συμπληρωθούν τα 483 χρόνια, η προφητεία σχετικά με τον πρόδρομο του Μεσσίου είχε εκπληρωθή και οι Ιουδαίοι άκουσαν τον Ιωάννη τον Βαπτιστή ν’ αναγγέλλη την παρουσία του Μεσσίου. Είναι γεγονός ότι οι Ιουδαίοι απέβλεπαν στην εμφάνισι του Μεσσίου του Ηγουμένου καθώς εξήταζαν τις προφητείες, στις οποίες περιελαμβάνοντο και η χρονική προφητεία του Δανιήλ, και το έργο του Ιωάννου του Βαπτιστού. Το εδάφιο Λουκάς 3:15 λέγει: «Ενώ δε επρόσμενεν ο λαός, και διελογίζοντο πάντες εν ταις καρδίαις αυτών περί του Ιωάννου, μήποτε αυτός είναι ο Χριστός.» Όπως είχε προείπει ο Δανιήλ, στο μέσον της τελικής εβδομάδος ετών, ή ύστερα από τριάμισυ έτη διακονίας του Ιησού αυτός εκόπη. Απέθανε επάνω στο ξύλο του μαρτυρίου την 14η του μηνός Νισάν, στο μέσον του σεληνιακού έτους, που είχε αρχίσει το φθινόπωρο με τον μήνα Τισρί. Ύστερ’ από τριάμισυ χρόνια έληξε η εβδομηκοστή εβδομάς ετών, όταν εχρίσθη ο Κορνήλιος, ο πρώτος Εθνικός, ο οποίος εισήχθη στο σώμα του Χριστού, για να είναι μεταξύ του σώματος των κεχρισμένων.—Ησ. 40:3· Ματθ. 3:3· Δαν. 9:24.
29. Ποιο αποτέλεσμα πρέπει να έχη επάνω μας η εκτίμησις αυτής της προφητείας του Δανιήλ, τι πρέπει να κάνωμε σχετικά με αυτήν, και γιατί;
29 Όταν ένα λογικευόμενο άτομο σκεφθή την πρόβλεψι και την τρομακτική δύναμι, που απαιτείται για να επιτευχθή η εκπλήρωσις μιας τέτοιας προφητείας, η οποία περιλαμβάνει όχι μόνο άτομα αλλά και ολόκληρα έθνη, δεν μπορεί παρά να διαπιστώση ή τουλάχιστον να δώση τη μεγαλύτερη προσοχή στην αναγνώρισι της ταυτότητος του Ιησού Χριστού ως Μεσσίου. Όσοι ειλικρινά επιθυμούν να ζήσουν θα το πράξουν αυτό, διότι ο Μεσσίας είναι το Σπέρμα της γυναικός του Θεού και το Σπέρμα του Αβραάμ, ο οποίος θα καταστρέψη όλους τους εχθρούς του Θεού. Επίσης, μέσω αυτού όλες οι φυλές της γης θα ευλογηθούν, αν ασκήσουν πίστι στον Κεχρισμένο Βασιλέα και Ηγούμενον, τον Υιόν του Παντοδυνάμου Θεού Ιεχωβά και ακολουθήσουν τις εντολές του.—Γέν. 22:17, 18.
[Υποσημειώσεις]
a Κάτω από τον τίτλο «Θεμιστοκλής», ο Έλλην βιογράφος Πλούταρχος, του πρώτου αιώνος μ.Χ., λέγει: «Ο Θουκυδίδης, και ο Χάρων από τη Λάμψακο, λέγουν ότι ο Ξέρξης είχε πεθάνει, και ότι ο Θεμιστοκλής είχε μια ακρόασι με το γυιό του, τον Αρταξέρξη· αλλά οι Έφορος, Δείνων, Κλείταρχος, Ηρακλείδης και πολλοί άλλοι, γράφουν ότι ήλθε στον Ξέρξη. Οι Χρονολογικοί πίνακες συμφωνούν καλύτερα με την αφήγησι του Θουκυδίδου.»—κεφ. 27.
b Για να το εξεικονίσωμε: Με το παρόν (Γρηγοριανό) ημερολόγιό μας (Ιανουάριος-Δεκέμβριος), αν ένας άρχων απέθανε τον Δεκέμβριο του 1964 και ο διάδοχός του άρχισε να κυβερνά τον ίδιο μήνα, θα μπορούσαμε να ειπούμε ότι το πρώτο έτος του διαδόχου και το τελευταίο έτος του προκατόχου του ήταν το 1964, το έτος, που άρχισε πριν από ένδεκα μήνες, τον Ιανουάριο, μολονότι και τα δύο γεγονότα έλαβαν χώραν στο τέλος του ημερολογιακού έτους.
c Με ιστορικά γεγονότα που τον υποστηρίζουν ο γνωστός Γερμανός λόγιος Ερνέστος Γουλ. Χένγκστεμπεργκ (1802-1869) αποδεικνύει ότι η χρονολογία 445 π.Χ., που εδόθη από τον Δρα Χένρυ Ντάντουελ, είναι λανθασμένη. Στο έργο του, που φέρει τον τίτλο Χριστολογία της Παλαιάς Διαθήκης, στον δεύτερο τόμο της, στη σελίδα 394 (παραγρ. 2), ο Χένγκστεμπεργκ λέγει: «Η διαφορά [γνώμης] αφορά μόνο το έτος ενάρξεως της βασιλείας του Αρταξέρξου. Το πρόβλημά μας λύεται πλήρως, όταν αποδείξωμε ότι το έτος αυτό είναι το 474 προ Χριστού. Διότι τότε το εικοστό έτος του Αρταξέρξου είναι το 455 προ Χριστού, σύμφωνα με τον συνήθη υπολογισμό, . . .»
Αφού αποδεικνύει ότι η βασιλεία του Αρταξέρξου άρχισε το 474 π.Χ., ο Χένγκστεμπεργκ λέγει, στη σελίδα 395: «Ο Κρύγκερ . . . τοποθετεί τον θάνατο του Ξέρξου στο έτος 474 ή 473, και τη φυγή του Θεμιστοκλέους ένα έτος αργότερα.» Στη σελίδα 399 ο Χένγκστεμπεργκ ομιλεί για «μια πενήντα ενός ετών βασιλεία του Αρταξέρξου», ενώ ο Έλλην ιστορικός Κτησίας, του πέμπτου αιώνος π.Χ., υπολογίζει ότι ο Αρταξέρξης εβασίλευσε μόνο 42 έτη.—Βλέπε την Αγγλική μετάφρασι εκ του Γερμανικού υπό Ρέουελ Καίηθ, πρώτη έκδοσις, Νέα Υόρκη (1836-1839), σε τρεις τόμους.
Ο Χένγκστεμπεργκ δίνει ως μια πιθανή αιτία για το καταφανές λάθος του Κανόνος του Πτολεμαίου ο οποίος καθορίζει τη βασιλεία του Ξέρξου σε 21 έτη, στο ότι, όταν ο Πτολεμαίος συνέταξε τον κατάλογο των βασιλέων από τα αρχεία παλαιοτέρων χρονολόγων, εξέλαβε το Ελληνικά 11:για κα΄, τα οποία αντιστοιχούν στην Ελληνική με τα αριθμητικά 11 και 21 αντιστοίχως.
Ο αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος Άσσερ, Ιρλανδίας, (1581-1656) ως χρονολόγος, υποστηρίζει (στη σελίδα 131 του βιβλίου του Αννάλες Βετέρις ετ Νόβι Τεσταμεντόρουμ, κάτω από την επικεφαλίδα «Η Περσική Αυτοκρατορία», όπως εδημοσιεύθη το 1650,) ότι ο Αρταξέρξης ο Μακρόχειρ ανήλθε στον Περσικό θρόνο το 474 π.Χ., αλλά η χρονολογία του αυτή δεν ετέθη στα ευρετήρια της Γραφής. Οι διάσημοι συγγραφείς Βιτρίνγκα (1659-1722) και Κρύγκερ (1838) συμφωνούν με τον Άσσερ στο έτος 474 π.Χ. ως τη χρονολογία της ανόδου του Αρταξέρξου στον Περσικό θρόνο.
d Ο τόμος 9 της Εγκυκλοπαιδείας της Βιβλικής, Θεολογικής και Εκκλησιαστικής Φιλολογίας του Μακ Κλίντοκ και Στρονγκ ασχολείται με τις «Εβδομήκοντα Εβδομάδες της Προφητείας του Δανιήλ», και στη σελίδα 602, κάτω από την επικεφαλίδα «1. Η Ημερομηνία του Διατάγματος», λέγει: «Υπεθέσαμε ότι αυτή αρχίζει από την εποχή που έλαβε ισχύ στην Ιερουσαλήμ μάλλον παρά από την εποχή της ονομαστικής του εκδόσεως στη Βαβυλώνα. Η διαφορά, εν τούτοις (επειδή είναι μόνο τέσσερες μήνες), δεν θα επηρεάση σοβαρώς τον συλλογισμό.»
(Υποσημείωσις) Τι λέγει ο Έλλην βιογράφος Πλούταρχος, σε αρμονία με τον Θουκυδίδη;
(Υποσημείωσις) Εξηγήστε πώς το τέλος της βασιλείας του Ξέρξου και το πρώτο έτος της βασιλείας του Αρταξέρξου ήταν το 474 π.Χ.
(Ύποσημείωσις) (α) Ποιες χρονολογίες δίνει ο λόγιος Χένγκστεμπεργκ για το πρώτο έτος και το εικοστό έτος του Αρταξέρξου; (β) Πώς οι χρονολογίες αυτές υποστηρίζονται και από άλλους ιστορικούς;