Το Βιβλίο του Εκκλησιαστού—Ένα Μάθημα με Αληθινές Αξίες
ΠΟΙΟΣ είναι ο καλύτερος τρόπος με τον οποίο να δαπανήση κανείς το χρόνο και τις δυνάμεις του; Θα ήταν επωφελές να κάνετε κύριο στόχο σας την ψυχαγωγία; Μήπως πρέπει να προσπαθήσετε να συσσωρεύσετε υλικό πλούτο ή ν’ αποκτήσετε ένδοξη φήμη; Ποιες επιδιώξεις στη ζωή έχουν τη μεγαλύτερη αξία;
Σχετικά μ’ αυτό μπορείτε να βρήτε θαυμάσια καθοδηγία στο Γραφικό βιβλίο του Εκκλησιαστού. Εκεί βρίσκονται οι «λόγοι του Εκκλησιαστού, υιού του Δαβίδ, βασιλέως εν Ιερουσαλήμ.» (Εκκλ. 1:1, 12) Προφανώς ‘ο εκκλησιαστής’ είναι ο Βασιλιάς Σολομών, ο οποίος έγινε διεθνώς γνωστός για τη σοφία του. Το βιβλίο του Εκκλησιαστού περιέχει τις συμβουλές του και για ασήμαντα πράγματα και για πράγματα που έχουν αληθινή αξία.
«ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΜΑΤΑΙΟΤΗΣ»
Ο Εκκλησιαστής αρχίζει με τα εξής λόγια: «Ματαιότης ματαιοτήτων, είπεν ο Εκκλησιαστής· ματαιότης ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότης. Τις ωφέλεια εις τον άνθρωπον εκ παντός του μόχθου αυτού, τον οποίον μοχθεί υπό τον ήλιον;» (Εκκλ. 1:2, 3) Η Εβραϊκή λέξις «ματαιότης,» κατά γράμμα σημαίνει «πνοή.» Υποδεικνύει κάτι που στερείται σταθερότητας, βεβαιότητας και μονιμότητας. Η έκφρασις «ματαιότης ματαιοτήτων» περιγράφει κατάλληλα τις ανθρώπινες υποθέσεις.
Κατόπιν, ο Εκκλησιαστής αναφέρει τους επαναληπτικούς κύκλους που παρατηρούνται στη φύσι. Γενιές ανθρώπων συνεχώς έρχονται και φεύγουν, ο ήλιος εξακολουθεί ν’ ανατέλλη και να δύη, οι άνεμοι πάντοτε πνέουν και οι ποταμοί συνεχώς εκβάλλουν στη θάλασσα, αλλά ποτέ δεν τη γεμίζουν. (Εκκλ. 1:4-7) Ο σοφός βασιλιάς, αφού έκανε στοχασμούς πάνω σ’ αυτά, παρατήρησε: «Πάντα τα πράγματα είναι εν κόπω· δεν δύναται άνθρωπος να εκφράση τούτο· ο οφθαλμός δεν χορταίνει βλέπων, και το ωτίον δεν γεμίζει ακούον. Ό,τι έγεινε, τούτο πάλιν θέλει γείνει· και ό,τι συνέβη, τούτο πάλιν θέλει συμβή· και δεν είναι ουδέν νέον υπό τον ήλιον.»—Εκκλ. 1:8, 9.
Η εξέτασις όλων αυτών των φυσικών κύκλων φάνηκε στον Σολομώντα κουραστική, ως «εν κόπω.» Είναι, ασφαλώς, αλήθεια ότι η απεραντοσύνη και η πολυπλοκότητα αυτών των κύκλων είναι τέτοιου είδους ώστε ο άνθρωπος θα μπορούσε να εξαντλήση ολόκληρη τη ζωή του και ποτέ να μην μπορέση να τους καταλάβη στο πλήρες. Το λεξιλόγιό του δεν θα μπορούσε ποτέ επαρκώς να τους περιγράψη όλους με κάθε λεπτομέρεια. Αλλά δεν ξεχνούμε ότι ο Σολομών εδώ εξετάζει τη ματαιότητα που αντιμετωπίζουν οι ατελείς άνθρωποι. Έτσι, μπορούμε επίσης να αντιληφθούμε πόσο κοπιαστικό μπορεί να είναι για τον άνθρωπο να συλλογίζεται την αδιάκοπη επανάληψι αυτών των ατέρμονων κύκλων και κατόπιν να τους συγκρίνη με τη δική του σύντομη διάρκεια ζωής. Σ’ εκείνον που στερείται θείας σοφίας, η προσωρινότητά του και η ανικανότητά του ν’ αποκτήση μονιμότητα δημιουργεί ένα αίσθημα απογοητεύσεως που συχνά τον κάνει να ψάξη μάταια για κάτι διαφορετικό, κάτι καινούργιο—απλώς και μόνο για να διαπιστώση ότι, σε τελευταία ανάλυσι, πρόκειται για την ‘ίδια παλιά ιστορία.’ Κι’ αυτό, επίσης, είναι κοπιαστικό.
Η γνώσις αυτού μας βοηθεί ν’ αποφεύγωμε να σπαταλούμε πολύ χρόνο, προσπάθεια και χρήμα προσπαθώντας να βρούμε ικανοποίησι και ευτυχία μέσω αισθησιακής ικανοποιήσεως. Η αναζήτησις νέων πραγμάτων και εμπειριών μπορεί να φέρη κάποια ευχαρίστησι, αλλά ποτέ δεν φέρνει πλήρη ικανοποίησι. Και στο τέλος, όλα καταλήγουν στο Σιεόλ, όπου «δεν είναι πράξις ούτε λογισμός ούτε γνώσις ούτε σοφία,» διότι οι νεκροί «δεν γνωρίζουσιν ουδέν.»—Εκκλ. 9:5, 10.
ΕΝΑ ΠΕΙΡΑΜΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ
Ο Βασιλιάς Σολομών αναφέρει ένα ενδιαφέρον πείραμα με την πολυτελή διαβίωσι. Δημιούργησε για τον εαυτό του ένα παραδεισιακό περιβάλλον και ερεύνησε κάθε είδος ευχάριστης δραστηριότητας. (Εκκλ. 2:3-9) «Παν ό,τι εζήτησαν οι οφθαλμοί μου, δεν ηρνήθην εις αυτούς,» γράφει. (Εκκλ. 2:10α) Σε κάποιο βαθμό, ο βασιλιάς απόλαυσε το πείραμα αυτό με την πολυτέλεια. Τονίζει: «Δεν εμπόδισα την καρδίαν μου από πάσης ευφροσύνης, διότι η καρδία μου ευφραίνετο εις πάντας τους μόχθους μου· και τούτο ήτο η μερίς μου εκ παντός του μόχθου μου.»—Εκκλ. 2:10β.
Αλλά ως προς την εξεύρεσι πραγματικής ικανοποιήσεως και γνήσιας ευτυχίας μ’ αυτό τον τρόπο, ο εκκλησιαστής παραδέχεται: «Και παρετήρησα εγώ εν πάσι τοις έργοις μου τα οποία έκαμον αι χείρες μου, και εν παντί τω μόχθω τον οποίον εμόχθησα, και ιδού, τα πάντα ματαιότης και θλίψις πνεύματος (αγών οπίσω ανέμου, ΜΝΚ), και ουδέν όφελος υπό τον ήλιον.»—Εκκλ. 2:11.
ΠΛΟΥΤΟΣ ΚΑΙ ΦΗΜΗ
Ίσως γνωρίζετε άτομα που εργάζονται μέρα και νύχτα για ν’ αποκτήσουν ένα μεγάλο «κομπόδεμα» υλικού πλούτου. Γι’ αυτά τα άτομα, το βιβλίο του Εκκλησιαστού περιέχει αυτό το σπουδαίο μάθημα: «Ο αγαπών το αργύριον δεν θέλει χορτασθή αργυρίου· ουδέ εισοδημάτων ο αγαπών την αφθονίαν· ματαιότης και τούτο.» (Εκκλ. 5:10) Μια από τις μάταιες πλευρές αποκτήσεως πλούτου εκτίθεται στο επόμενο εδάφιο: «Πληθυνομένων των αγαθών πληθύνονται και οι τρώγοντες αυτά· και τις η ωφέλεια εις τους κυρίους αυτών, ειμή το να θεωρώσιν αυτά δια των οφθαλμών αυτών;»—Εκκλ. 5:11.
Ακόμη κι όταν γίνεται κανείς «ο μεγάλος κάτοχος» άφθονου πλούτου, παραμένει ανικανοποίητος. Η αληθινή σοφία θα μπορούσε να τον είχε ωφελήσει πολύ περισσότερο. (Εκκλ. 7:12) Επί πλέον, όσο πιο πολύ αυξάνουν τα αποκτήματα ενός ατόμου, τόσο περισσότερο μεγαλώνει και η ανάγκη εμμίσθων ατόμων για να τα φροντίζουν. Επειδή ο πλούσιος πρέπει να τρέφη και να φροντίζη τους υπηρέτες του, καθώς τα πλούτη πολλαπλασιάζονται, παρατηρείται και μια αντίστοιχη αύξησις στους «τρώγοντες αυτά.» Ένα έργο του Έλληνα συγγραφέα Ξενοφώντα περιλαμβάνει τα εξής σχόλια ενός ανδρός ο οποίος κάποτε ήταν φτωχός αλλά είχε γίνει πλούσιος:
«Μήπως νομίζεις, Σακίων, ότι ζω με περισσότερη ευχαρίστησι επειδή έχω περισσότερα αποκτήματα; Δεν ξέρεις ότι ούτε τρώω, ούτε πίνω, ούτε κοιμάμαι, με περισσότερη ευχαρίστησι τώρα απ’ ό,τι όταν ήμουν φτωχός; Αλλά, έχοντας αυτή την αφθονία, το μόνο που έχω κερδίσει απλώς είναι ότι πρέπει να μοιράζω περισσότερα στους άλλους, και να έχω το πρόβλημα να φροντίζω για περισσότερα πράγματα· διότι πάρα πολλοί υπηρέτες τώρα απαιτούν από μένα την τροφή τους, το ποτό τους και τα ρούχα τους· μερικοί έχουν ανάγκη γιατρών· ο ένας έρχεται και μου φέρνει πρόβατα που τα έχουν ξεσχίσει λύκοι, ή βόδια που φονεύθηκαν πέφτοντας από γκρεμό, ή μου λέει ότι κάποια αρρώστια έχει πέσει στο κοπάδι· βλέπω λοιπόν, ότι, τώρα που έχω άφθονα αποκτήματα, δοκιμάζω περισσότερες θλίψεις απ’ όσες πριν που είχα μόνο λίγα. . . . Αν το να έχη κανείς πλούτη ήταν τόσο ευχάριστο όσο το να τα αποκτήση, ο πλούσιος θα υπερείχε πάρα πολύ από το φτωχό σε ευτυχία. Αλλά είναι υποχρεωμένος ο πλούσιος που έχει άφθονα αποκτήματα να δαπανά και με αφθονία.»
Το βιβλίο του Εκκλησιαστού εξετάζει μια τραγική κατάστασι που συχνά αντιμετωπίζουν τα άτομα εκείνα που είναι αποφασισμένα να πλουτίσουν: «Πάλιν εστράφην εγώ και είδον ματαιότητα υπό τον ήλιον· υπάρχει τις και δεν έχει δεύτερον· ναι, δεν έχει ούτε υιόν ούτε αδελφόν· και όμως δεν παύει από παντός του μόχθου αυτού· μάλιστα ο οφθαλμός αυτού δεν χορταίνει πλούτου· και δεν λέγει, Δια τίνα εγώ κοπιάζω και στερώ την ψυχήν μου από αγαθών; Και τούτο είναι ματαιότης και περισπασμός λυπηρός.»—Εκκλ. 4:7, 8
Στην αναζήτησι του πλούτου, πάρα πολύ συχνά οι άνθρωποι θυσιάζουν τις ανθρώπινες σχέσεις, και μέσα και έξω από την οικογένεια. Πόσο αξιοθρήνητος είναι ο φιλάργυρος ο οποίος, επιδιώκοντας υλικά αγαθά, απομονώνεται από τους άλλους! Πιστεύει ότι είναι επωφελές να μην έχη ούτε οικογένεια ούτε φίλους, επειδή αυτά τα άτομα θα καταστούσαν αναγκαία από μέρους του τη δαπάνη χρημάτων. Όποιος έχει την τάσι να σκέπτεται μ’ αυτό τον τρόπο, πρέπει να διερωτηθή: «Δια τίνα εγώ κοπιάζω και στερώ την ψυχήν μου από αγαθών;» Όσο μεγάλα κι’ αν είναι τα αποκτήματα ενός πλούσιου, «ο οφθαλμός αυτού δεν χορταίνει πλούτου.» Ο Σολομών, επειδή το εγνώριζε αυτό, γράφει:
«Καλήτεροι οι δύο υπέρ τον ένα· επειδή αυτοί έχουσι καλήν αντιμισθίαν εν τω κόπω αυτών. Διότι, εάν πέσωσιν, ο εις θέλει σηκώσει τον σύντροφον αυτού· αλλ’ ουαί εις τον ένα, όστις πέση και δεν έχη δεύτερον να σηκώση αυτόν. Πάλιν, εάν δύο πλαγιάσωσιν ομού, τότε θερμαίνονται· ο εις όμως πώς θέλει θερμανθή; Και εάν τις υπερισχύση κατά του ενός, οι δύο θέλουσιν αντισταθή εις αυτόν· και το τριπλούν σχοινίον δεν κόπτεται ταχέως.»—Εκκλ. 4:9-12.
Αυτά τα λόγια διδάσκουν ένα σπουδαίο μάθημα. Οι ανθρώπινες σχέσεις δίνουν πολύ μεγαλύτερες ανταμοιβές απ’ ό,τι τα αποκτήματα. Το γνήσιο ενδιαφέρον που επιδεικνύει κάποιος για το συνάνθρωπό του και οι προσπάθειες να τον βοηθήση αξίζουν πολύ περισσότερο από τον χρυσό, τον άργυρο ή οποιοδήποτε άλλο άψυχο αντικείμενο.
ΚΑΤΑΠΙΕΣΙΣ ΚΑΙ ΑΔΙΚΙΑ
Το βιβλίο του Εκκλησιαστού αναγνωρίζει με ειλικρίνεια ότι το ανθρώπινο γένος έχει υποστή πολλή καταπίεσι: «Τότε εγώ εστράφην και είδον πάσας τας αδικίας τας γινομένας υπό τον ήλιον· και ιδού, δάκρυα των αδικουμένων, και δεν υπήρχεν εις αυτούς ο παρηγορών· η δε δύναμις ήτο εν τη χειρί των αδικούντων αυτούς· και δεν υπήρχεν εις αυτούς ο παρηγορών.» (Εκκλ. 4:1) Όταν ο καταπιεζόμενος ζητά ανακούφισι από τα άτομα που βρίσκονται στην εξουσία, συχνά επικρατεί αδικία. Ο Σολομών παρατηρεί: «Και είδον έτι υπό τον ήλιον τον τόπον της κρίσεως, και εκεί είναι η ανομία· και τον τόπον της δικαιοσύνης και εκεί η ανομία.»—Εκκλ. 3:16.
Πώς πρέπει ν’ αντιδρούν οι άνθρωποι στη διαδεδομένη καταπίεσι και αδικία; Πρέπει, πρώτα απ’ όλα, να κατανοήσουν αυτή τη θεόπνευστη δήλωσι: «Το στρεβλόν δεν δύναται να γείνη ευθές, και αι ελλείψεις δεν δύνανται να αριθμηθώσιν.» (Εκκλ. 1:15) Μερικά άτομα με ειλικρινή ελατήρια δαπάνησαν τη ζωή τους προσπαθώντας να φέρουν δίκαιες συνθήκες στη γη, αλλά χωρίς επιτυχία. Ο Λόγος του Θεού διασαφηνίζει ότι μόνο η βασιλεία του Θεού μπορεί να εξαλείψη την πονηρία από το ανθρώπινο γένος. (Δαν. 2:44· 2 Πέτρ. 3:13· Αποκ. 21:1-5) Όσες ανθρώπινες προσπάθειες κι’ αν γίνουν δεν θα μπορέσουν να τακτοποιήσουν τις πολυάριθμες ‘στρεβλές’ πλευρές της συμπεριφοράς του ανθρώπου.
Επειδή συμβαίνει αυτό, ο εκκλησιαστής δίνει άλλη μια υποβοηθητική οδηγία: «Εγώ σε συμβουλεύω να φυλάττης την προσταγήν του βασιλέως, και δια τον όρκον του Θεού. Μη σπεύδε να φύγης απ’ έμπροσθεν αυτού· μη εμμένης εις πράγμα κακόν· διότι παν ό,τι θελήση, κάμνει. Εν τω λόγω του βασιλέως είναι εξουσία· και τις θέλει ειπεί προς αυτόν, Τι κάμνεις;»—Εκκλ. 8:2-4.
Ο Εκκλησιαστής δεν συνηγορεί υπέρ της επαναστάσεως και των προσπαθειών για την ανατροπή κυβερνήσεων που υπάρχουν. Η συνετή πορεία είναι να υποτάσσεται κανείς ευπειθώς στις κυβερνητικές ‘ανώτερες εξουσίες.’ (Ρωμ. 13:1-7) Σε σπάνιες περιπτώσεις, η επιθυμία ενός ατόμου να έχη την επιδοκιμασία του Θεού ίσως τον υποκινήση ν’ απέχη από την εκτέλεσι μερικών προσταγμάτων των αξιωματούχων. (Δαν. 3:12, 16-18) Ωστόσο εκεί όπου τα επίσημα διατάγματα ή οι απαιτήσεις δεν απαιτούν να παραβιάση το άτομο το νόμο του Θεού, είναι συνετή πορεία να ‘φυλάττη την προσταγήν του βασιλέως.’
Ο εκκλησιαστής, αναπτύσσοντας περισσότερο τη σκέψι αυτή, δηλώνει: «Ο φυλάττων την προσταγήν δεν θέλει δοκιμάσει πράγμα κακόν· και η καρδία του σοφού γνωρίζει τον καιρόν και τον τρόπον. Παντί πράγματι είναι καιρός και τρόπος· όθεν η αθλιότης του ανθρώπου είναι πολλή έπ’ αυτόν· διότι δεν γνωρίζει τι θέλει συμβή· επειδή τις δύναται να απαγγείλη προς αυτόν πώς θέλει ακολουθήσει;» (Εκκλ. 8:5-7) Ακόμη κι’ όταν ο τρόπος διακυβερνήσεως είναι σκληρός και αυθαίρετος, το συνετό άτομο δεν θα επαναστατήση. Αντιλαμβάνεται ότι υπάρχει ένας «καιρός» ή εποχή που κάτι θα συμβή και θα αλλάξη τα πράγματα προς το καλύτερο. Αλλά επειδή δεν γνωρίζει «ακριβώς πώς» θα συμβή αυτή η αλλαγή, η φρόνιμη πορεία προς το παρόν είναι ν’ ασχολήται κανείς με τις δικές του υποθέσεις μόνο, ασκώντας καλή κρίσι στην αντιμετώπισι των δυσάρεστων πλευρών της καθημερινής ζωής.—Παράβαλε με Εκκλησιαστή 3:1-13.
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΑΠΡΟΣΔΟΚΗΤΟ
Μια άλλη αιτία για την οποία πολλές ανθρώπινες προσπάθειες αποδεικνύονται μάταιες αναφέρεται στο εδάφιο Εκκλησιαστής 9:11: «Επέστρεψα και είδον υπό τον ήλιον, ότι ο δρόμος δεν είναι εις τους ταχύποδας, ουδέ ο πόλεμος εις τους δυνατούς, αλλ’ ουδέ ο άρτος εις τους σοφούς, αλλ’ ουδέ τα πλούτη εις τους νοήμονας, αλλ’ ουδέ η χάρις εις τους αξίους· διότι καιρός και περίστασις συναντά εις πάντας αυτούς.»
Θα φαινόταν ίσως ότι οι ιδιότητες όπως η ταχύτητα, η δύναμις και η σοφία, θα έκαναν τους ανθρώπους να επιτυγχάνουν σε κάθε έργο που αναλάμβαναν. Αλλά συχνά συμβαίνουν απροσδόκητες καταστάσεις. Μολονότι οι απρόβλεπτες καταστάσεις μερικές φορές είναι ευνοϊκές, συχνά έρχονται υπό μορφή ατυχημάτων, ασθενειών ή άλλων συμφορών. Και στο θάνατο «ο άνθρωπος δεν υπερτερεί κατ’ ουδέν το κτήνος· διότι τα πάντα είναι ματαιότης.»—Εκκλ. 3:19-21.
Έχοντας υπ’ όψιν αυτό, ο σοφός Βιβλικός συγγραφέας συνιστά ιδιαίτερα δύο πράγματα: (1) Να εργάζεσθε επιμελώς κάθε μέρα· (2) να ‘βλέπετε αγαθά’ από τη σκληρή σας εργασία απολαμβάνοντας αυτό που έχετε τώρα. Τα σχετικά λόγια βρίσκονται στα εδάφια Εκκλησιαστής 5:18-20:
«Ιδού, τι είδον εγώ αγαθόν· είναι καλόν να τρώγη τις και να πίνη και να απολαμβάνη τα αγαθά όλου του κόπου αυτού, τον οποίον κοπιάζει υπό τον ήλιον, κατά τον αριθμόν των ημερών της ζωής αυτού, όσας έδωκεν ο Θεός εις αυτόν· διότι τούτο είναι η μερίς αυτού. Και εις όντινα άνθρωπον ο Θεός δόσας πλούτη και υπάρχοντα, έδωκεν εις αυτόν και εξουσίαν να τρώγη απ’ αυτών και να λαμβάνη το μερίδιον αυτού και να ευφραίνεται εις τον κόπον αυτού, τούτο είναι δώρον Θεού· διότι δεν θέλει ενθυμείσθαι πολύ τας ημέρας της ζωής αυτού· επειδή ο Θεός αποκρίνεται εις την καρδίαν αυτού δι’ ευφροσύνης.»
Μολονότι υπάρχει μεγάλη καταπίεσις, αδικία και άλλες άσχημες πλευρές στην ανθρώπινη ζωή σήμερα, το συνετό άτομο δεν αφήνει αυτά τα πράγματα ν’ αμαυρώσουν τη χαρά του για πράγματα που πηγαίνουν καλά. Αντιθέτως, ο συνετός είναι αποφασισμένος να «λαμβάνη το μερίδιον αυτού» από τις παρούσες ευλογίες με το ν’ απολαμβάνη ό,τι έχει, έστω κι’ αν αυτά που έχει είναι λίγα.
Ο χώρος δεν επιτρέπει μια πιο εκτενή εξέτασι εδώ της σοφίας που βρίσκεται στο βιβλίο του Εκκλησιαστού. Αλλά ελπίζομε ότι τα λίγα παραδείγματα που αναφέρθηκαν παραπάνω θα σας υποκινήσουν να μελετήσετε ολόκληρο το βιβλίο προσεκτικά. Αν το κάνετε αυτό, θα βοηθηθείτε να αποφεύγετε να σπαταλάτε χρόνο και δυνάμεις για ανώφελα πράγματα, και θα βοηθηθείτε επίσης να κατευθύνετε τη ζωή σας και τους υλικούς σας πόρους σε ό,τι έχει πραγματική αξία.