Αποφεύγετε τον Παγιδεύοντα Φόβο του Ανθρώπου

ΣΥΧΝΑ, είναι αδύνατο να ευαρεστήση κανείς και τους ανθρώπους και τον Θεό. Ένας γαμήλιος σύντροφος, εμπορικοί σύντροφοι ή άλλα πρόσωπα πιθανόν να θέλουν να κάμετε κάτι που δεν είναι σε αρμονία με ό,τι λέγει ο Θεός στον Λόγο του. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις πρέπει να κάμετε μια εκλογή. Πρέπει να εκλέξετε αν θα υπηρετήσετε τον Θεό ή θα κάμετε κάτι που κάποιος ανθρώπινος σύντροφος επιθυμεί.

Η ορθή λογίκευσις θα υπηγόρευε το να θέτωμε το θέλημα του Θεού πρώτο, και ως εκ τούτου να επιζητούμε τη δική του εύνοια μάλλον παρά την εύνοια του ανθρώπου. Πάρα πολλά, όμως, άτομα, όταν αντιμετωπίζουν την πραγματική απόφασι, υποκύπτουν στις επιθυμίες των ανθρώπων. Ο φόβος ενός ωργισμένου γαμηλίου συντρόφου, θυμωμένων συγγενών, ή ο χλευασμός εκ μέρους φίλων παραλύει την ορθή λογίκευσι. Ένα άτομο πιθανόν ν’ αρχίση να υπολογίζη ότι το να βρίσκεται σε αγαθές σχέσεις με τους συνανθρώπους του είναι πρωτίστης σπουδαιότητος. Η λογίκευσις αυτή, εν συνεχεία, γεννά αντιγραφικό συμβιβασμό. Συμβαίνει, ακριβώς, όπως η Γραφή λέγει: «Ο φόβος του ανθρώπου στήνει παγίδα.»​—Παροιμ. 29:25.

Μπορείτε μήπως ν’ αντισταθήτε σ’ αυτή την παγίδα του να κάμετε μάλλον εκείνο που οι φίλοι σας και οι σύντροφοι σας πιθανόν να θέλουν, παρά εκείνο που ο Θεός λέγει ότι πρέπει να κάμετε; Εκτιμάτε την επιδοκιμασία του Θεού περισσότερο από την επιδοκιμασία των ανθρώπων; Αυτά είναι διερευνητικά ερωτήματα, που ένας Χριστιανός πρέπει να τ’ αντιμετωπίση τετραγωνικά, επειδή η Χριστιανοσύνη δεν είναι δημοφιλής πορεία, που επιδοκιμάζεται από την πλειονότητα. Πραγματικά, ο ιδρυτής της Χριστιανοσύνης, ο Ιησούς Χριστός, είπε ότι αν τον ακολουθήσετε, οι άνθρωποι θα «σας ονειδίσωσι και διώξωσι, και είπωσιν εναντίον σας πάντα κακόν λόγον ψευδόμενοι.»​—Ματθ. 5:11· 7:13, 14.

ΕΝΑΝΤΙΩΣΙΣ ΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ

Ο Ιησούς προειδοποίησε ότι οι διδασκαλίες του Λόγου του Θεού θα προκαλούσαν διαιρέσεις ακόμη και μέσα σε οίκους και σε οικογένειες. «Μη νομίσητε ότι ήλθον να βάλω ειρήνην επί την γην,» είπε. «Δεν ήλθον να βάλω ειρήνην, αλλά μάχαιραν. Διότι ήλθον να διαχωρίσω άνθρωπον κατά του πατρός αυτού, και θυγατέρα κατά της μητρός αυτής, και νύμφην κατά της πενθεράς αυτής. Και εχθροί του ανθρώπου θέλουσιν είσθαι οι οικιακοί αυτού.»​—Ματθ. 10:34-36.

Τώρα, ο Ιησούς δεν περιήρχετο διεγείροντας ταραχές μέσα σε οικογένειες, θέτοντας εκ προθέσεως τα μέλη των οικογενειών εναντίον αλλήλων. Έτρεφε γνήσια αγάπη για τους ανθρώπους και ήθελε να τους βλέπη να ζουν μαζί με ειρήνη. Εν τούτοις, οι διδασκαλίες του ήσαν πράγματι αποτελεσματικές σαν μάχαιρα επί ωρισμένων οικογενειών, διαχωρίζοντας τα μέλη που εδέχοντο τη Γραφική αλήθεια από εκείνα που προσεκολλώντο στις ψευδείς θρησκευτικές παραδόσεις. Αυτό δεν ήταν λάθος του Ιησού ή του διακόνου που έφερε τις διδασκαλίες του, αλλά το λάθος ευρίσκετο στα μέλη των οικογενειών, τα οποία ηρνούντο να εξετάσουν τις εκ παραδόσεως θρησκευτικές των ιδέες κάτω από το φως του εμπνευσμένου Λόγου του Θεού. Αυτοί είναι που διήγειραν ταραχή κι εμάχοντο εναντίον εκείνων που ήθελαν να μελετήσουν τη Βίβλο.

ΑΝΤΙΡΡΗΣΙΣ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ

Επομένως, δεν είναι παράδοξο σήμερα το ότι ένα άτομο συναντά εναντίωσι από φίλους και συγγενείς, όταν αρχίση να μελετά τακτικά τη Γραφή. Ίσως αυτό να έχη συμβή σε σας. Πιθανόν ν’ απολαύετε μια εβδομαδιαία κατ’ οίκον Γραφική μελέτη, που οδηγείται από έναν υποβοηθητικό διάκονο χωρίς οικονομική επιβάρυνσι. Ουδέποτε προηγουμένως εμάθατε τόσο πολλά και ωφέλιμα πράγματα από τον Λόγο του Θεού. Αλλά, όταν οι συγγενείς και φίλοι διεπίστωσαν ότι μελετούσατε τη Γραφή, μπορεί να εχλεύασαν και να έκαμαν απότομες παρατηρήσεις. Μερικοί πιθανόν ν’ αντετάχθησαν με σφοδρότητα, φθάνοντας ακόμη στο υπερβολικό σημείο να σας απειλήσουν με δυσάρεστες συνέπειες, εκτός αν θα εγκατελείπατε τη μελέτη.

Η εναντίωσις αυτή απαιτεί μια δύσκολη απόφασι εκ μέρους σας. Αντιλαμβάνεσθε ότι εκείνο που μαθαίνετε είναι η αλήθεια του Λόγου του Θεού και ότι είναι θέλημα Θεού για τους αληθινούς Χριστιανούς ν’ αποκτήσουν τη ζωτική αυτή πληροφορία. Αλλά τι θα κάμετε σεις; Θα εγκαταλείψετε τη μελέτη λόγω φόβου μήπως δυσαρεστήσετε τους συγγενείς και τους γείτονας; Ενδιαφέρεσθε να ευαρεστήσετε αυτούς περισσότερο, παρά τον Θεό;

Απαιτείται πραγματικό θάρρος και αγάπη για τον Θεό ώστε ν’ αποφύγετε να υποκύψετε στον παγιδευτικό φόβο ανθρώπου. Αυτό αληθεύει ειδικά, όταν οι εναντιούμενοι σ’ έναν άνθρωπο είναι μέλη της δικής του οικογενείας, η δε εχθρότης των απειλή διάσπασι του οίκου και διάρρηξι των οικογενειακών σχέσεων. Κάτω από τέτοιες συνθήκες μπορεί ένας να πειρασθή ώστε να κάμη τη λογίκευσι ότι ο Θεός δεν αναμένει από μας να μελετούμε τον Λόγο του, αν αυτό θα έθετε σε κίνδυνο τους φυσικούς αυτούς οικογενειακούς δεσμούς.

Είναι αυτό, όμως, εκείνο που είπε ο Ιησούς; Αφού εξήγησε ότι «εχθροί του ανθρώπου θέλουσιν είσθαι οι οικιακοί αυτού», προχώρησε και είπε: «Όστις αγαπά πατέρα ή μητέρα υπέρ εμέ, δεν είναι άξιος εμού· και όστις αγαπά υιόν ή θυγατέρα υπέρ εμέ, δεν είναι άξιος εμού.» Επίσης, σε άλλη περίπτωσι, ετόνισε τον βαθμό της αγάπης που ένας πρέπει να έχη γι’ αυτόν, λέγοντας: «Εάν τις έρχηται προς με, και δεν μισή τον πατέρα αυτού, και την μητέρα, και την γυναίκα, και τα τέκνα, και τους αδελφούς, και τας αδελφάς, έτι δε και την εαυτού ζωήν, δεν δύναται να ήναι μαθητής μου.»​—Ματθ. 10:37· Λουκ. 14:26.

Ο Ιησούς τώρα δεν εννοούσε ότι οι Χριστιανοί πρέπει κατά γράμμα να μισούν τους συγγενείς των, αλλά, μάλλον, ότι πρέπει ν’ αγαπούν τον Θεό περισσότερο από τον πατέρα, τη μητέρα, τη σύζυγο, τα τέκνα, τους αδελφούς, τις αδελφές, ή ακόμη και από την παρούσα επίγεια ζωή των. Αυτό σημαίνει ότι η αγάπη σας για τον Θεό και τον Λόγο του πρέπει να είναι τόσο δυνατή ώστε να μην επιτραπή και σε στενούς ακόμη σαρκικούς συγγενείς να παρέμβουν στη μελέτη σας επί της Γραφής. Είναι αλήθεια ότι στα τέκνα δίδεται εντολή να σέβωνται τους γονείς των, στους άνδρες δε και στις γυναίκες, που είναι σύζυγοι, ν’ αγαπούν αλλήλους, αλλ’ όταν αναφύεται ζήτημα αποφάσεως για το ποιος πρέπει να τύχη υπακοής, ο Θεός πρέπει να έρχεται πρώτος.

Μόνον αυτή η μεγαλύτερη αγάπη για τον Θεό μπορεί να σας ενδυναμώση να σταθήτε άφοβα υπέρ εκείνου που γνωρίζετε ότι είναι ορθόν. Αυτή θα σας ενδυναμώση ν’ αποφύγετε τον παγιδευτικό φόβο ανθρώπου, καθιστώντας σας ικανούς ν’ αντικρούσετε τις αντιρρήσεις των συγγενών και των γειτόνων. Όπως είπε ο απόστολος του Ιησού Χριστού: «Φόβος δεν είναι εν τη αγάπη, αλλ’ η τελεία αγάπη έξω διώκει τον φόβον· διότι ο φόβος έχει κόλασιν.»​—1 Ιωάν. 4:18.

ΑΜΟΙΒΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΦΟΒΙΑ

Είναι υποβοηθητικό να εξετάσετε τα οφέλη του ν’ αποφεύγετε τον παγιδευτικό φόβο ανθρώπου. Πρώτον θα έχετε καθαρή συνείδησι διότι θα γνωρίζετε ότι πράττετε το ορθό, εκείνο που είναι ευάρεστο στα όμματα του Θεού. Επιπροσθέτως, μερικοί από τους εναντιουμένους μπορεί να φθάσουν στο σημείο να σεβασθούν τη σταθερότητά σας και, εν καιρώ, πιθανόν και οι ίδιοι να διακρίνουν την αξία της Γραφικής μελέτης. Αλλ’ αν εγκαταλείψετε μια μελέτη του Λόγου του Θεού, όταν θα εγερθή εναντίωσις, πώς οι φίλοι και οι προσφιλείς θα βοηθηθούν να εκτιμήσουν ότι η ακριβής γνώσις της Γραφής έχει σπουδαιότητα ως ζήτημα ζωής και θανάτου;

Το να υποχωρήσετε στις επιθυμίες τους λόγω φόβου για το τι πιθανόν να σκεφθούν δείχνει πραγματικά έλλειψι ενδιαφέροντος για την ευημερία τους. Είναι σαν να υποχωρήτε στις επιθυμίες των μελών της οικογενείας, τα οποία έχουν έναν υπερβολικό πόθο για οινοπνευματώδη ποτά. Πιθανόν να σας συμπαθούν επειδή τους εφοδιάζετε με ποτό, αλλ’ είναι αυτό τρόπος για να τους βοηθήσετε να διάγουν μια ευτυχισμένη ζωή; Δεν θα ήταν πολύ καλύτερα να ορθωθήτε εναντίον της οργής και των απειλών των, ελπίζοντας να τους βοηθήσετε να υπερνικήσουν την αδυναμία των; Ασφαλώς θα συμφωνήσετε ότι το να υπομένετε όλη τους την εναντίωσι θα άξιζε πράγματι την πιθανότητα να τους δήτε θεραπευμένους.

Παρόμοια, δεν αξίζει μήπως, να υπομένετε την αντιπάθεια των φίλων και συγγενών, ελπίζοντας ότι μπορεί να σημειώσουν μια αλλαγή καρδιάς και ν’ αποδεχθούν τα ζωοπάροχα νερά της Γραφικής αληθείας; Ουδέποτε θα τους βοηθήσετε φοβούμενοι τι σκέπτονται για σας. Ούτε και τον εαυτό σας θα βοηθήσετε· διότι, όχι μόνον η συνείδησίς σας θα κατατρύχεται επειδή επιέσθητε να συμβιβασθήτε, αλλά θα χάσετε, επίσης, την εύνοια του Θεού. Πόσο ευτυχής θα είσθε, αν αποφύγετε τον παγιδευτικό φόβο ανθρώπου!

ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ

Ίσως, όμως, να έχετε υποστή ολίγη ή μηδαμινή εναντίωσι στο να μελετάτε τη Γραφή μέσα στο σπίτι σας. Εν τούτοις, αντιλαμβάνεσθε τώρα ότι ένας Χριστιανός βρίσκεται κάτω από την υποχρέωσι να μιλήση σε άλλους για τις Βιβλικές αλήθειες. Ο Ιησούς Χριστός έθεσε το παράδειγμα κάνοντας αυτό, ‘διερχόμενος αυτός πάσαν πόλιν και κώμην, κηρύττων και ευαγγελιζόμενος την βασιλείαν του Θεού.’ Η Γραφή, επίσης, λέγει ότι ο απόστολος Παύλος, ακολουθώντας το παράδειγμά του, εδίδαξε «δημοσία και κατ’ οίκους.»​—Λουκ. 8:1· Πράξ. 20:20.

Μολαταύτα, σήμερα, το να μιλούμε δημοσία σε άλλους για τη Γραφή δεν είναι δημοφιλές. Αλλ’ αυτό δεν ήταν ούτε τότε, στον πρώτον αιώνα. Ο Ιησούς και οι απόστολοί του εχλευάσθησαν, έτυχαν κακομεταχειρίσεως, και εθεωρήθησαν ως παραπλανημένοι φανατικοί και ανατρεπτικοί λόγω του κηρύγματός των. (Ματθ. 10:22· Λουκ. 23:2, 3· Ιωάν. 15:18· Πράξ. 5:40) Μήπως απέχετε από το να μιλήτε τη Γραφική αλήθεια δημοσία λόγω φόβου παρομοίας κακομεταχειρίσεως; Φοβείσθε ότι οι φίλοι και οι γείτονες θα σας εμπαίξουν, και ότι οι σχέσεις σας με γνωστούς επιχειρηματίας θα ριψοκινδυνεύσουν; Μήπως ο φόβος του να χάσετε το γόητρό σας μεταξύ των ανθρώπων σας παρέλυσε και σας έρριψε σε πνευματική αδράνεια; Δυνατόν, αν του το επιτρέψετε.

Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός, ότι από όσους άκουσαν την αλήθεια για τον Ιησούν στον πρώτον αιώνα, δεν είχαν όλοι το θάρρος να μιλήσουν γι’ αυτή. «Αλλ’ όμως και εκ των αρχόντων πολλοί επίστευσαν εις αυτόν [τον Ιησούν],» παρετήρησε ο απόστολος Ιωάννης, «πλην δια τους Φαρισαίους δεν ωμολόγουν, δια να μη γείνωσιν αποσυνάγωγοι. Διότι ηγάπησαν την δόξαν των ανθρώπων μάλλον παρά την δόξαν του Θεού.»​—Ιωάν. 12:42, 43.

Προφανώς αυτοί οι επιφανείς άνθρωποι είχαν πεισθή ότι ο Ιησούς ήταν ο υποσχεμένος Μεσσίας, αλλά, επειδή το ζήτημα της ιδιότητός του ως Μεσσίου προκαλούσε μεγάλη αμφισβήτησι, εφοβούντο να κάμουν δημοσία ομολογία που θα μπορούσε να τους κάνη αντιδημοτικούς. Οι θρησκευτικοί Φαρισαίοι που ασκούσαν επιρροή είχαν καταδικάσει με βιαιότητα τον Ιησούν ως έναν αγύρτη, και προσπαθούσαν να διεγείρουν τον λαό εναντίον του. Έτσι, αυτοί οι άνθρωποι, λόγω του ότι εφοβούντο το τι εσκέπτοντο οι άνθρωποι γι’ αυτούς περισσότερο από την κρίσι του Θεού, παρέμεναν σιωπηλοί ως προς την πίστι τους στον Ιησούν.

Σήμερα η αληθινή θρησκεία είναι, παρομοίως, ένα πολύ αμφισβητούμενο ζήτημα. Το να κηρύξη ένας καθαρές Γραφικές αλήθειες—όπως το ότι το όνομα του Θεού είναι Ιεχωβά, ότι η βασιλεία του είναι μία κυβέρνησις, που σύντομα θα καταστρέψη όλες τις επίγειες κυβερνήσεις και θα φέρη διαρκή ειρήνη, ότι ο Ιησούς δεν είναι ίσος με τον Θεό, ότι η ψυχή του ανθρώπου δεν είναι αθάνατη και δεν υπάρχει πυρ του άδου—είναι σαν να δίδη λαβή σε χλευασμό και σε επικρίσεις από εκείνους που διακρατούν αντιγραφικές, εκ παραδόσεως ιδέες.​—Ψαλμ. 83:18· Ησ. 42:8· Δαν. 2:44· Ιωάν. 18:36· Ψαλμ. 72:5-8· Ιωάν. 8:42· 13:16· 14:28· Ιεζ. 18:4· Εκκλησ. 9:5, 10· Πράξ. 2:32.

Αλλ’ αν ένας παραμένη ήσυχος σχετικά με την πίστι του ένεκα φόβου, τι θα σκεφθή ο Ιησούς γι’ αυτό το άτομο; Ακούστε τι είπε αυτός: «Πας λοιπόν όστις με ομολογήση έμπροσθεν των ανθρώπων, θέλω ομολογήσει και εγώ αυτόν έμπροσθεν του Πατρός μου του εν ουρανοίς. Όστις δε με αρνηθή έμπροσθεν των ανθρώπων, θέλω αρνηθή αυτόν και εγώ έμπροσθεν του Πατρός μου του εν ουρανοίς.»​—Ματθ. 10:32, 33.

Πόσο, λοιπόν, ζωτικό είναι ν’ αποφεύγωμε τον παγιδευτικό φόβο ανθρώπου! Η παγίδα αυτή είναι θανατηφόρος, ενώ, αφ’ ετέρου, «ο . . . πεποιθώς επί τον Ιεχωβά θέλει είσθαι εν ασφαλεία.» (Παροιμ. 29:25, ΜΝΚ) Είναι αληθές, ότι απαιτείται θάρρος ν’ αντιμετωπίση ένας την εναντίωσι, αλλ’ ο Ιεχωβά θα προστατεύση εκείνους τους δούλους του που το πράττουν αυτό. Διαβάστε το εικοστό έκτο κεφάλαιο του Ιερεμία. Παρατηρήστε πώς ο Ιερεμίας συνέχισε άφοβα το κήρυγμα αντιμετωπίζοντας ακόμη και απειλές κατά της ζωής του, ενώ ο προσωρινός προφήτης Ουρίας «εφοβήθη, και έφυγε, και υπήγεν εις την Αίγυπτον.» Ποια ήταν η έκβασις; Ο Ιερεμίας, που ενεπιστεύθη στον Ιεχωβά, επροστατεύθη, ενώ ο Ουρίας, που εφοβείτο τους ανθρώπους, ανεζητήθη από την Αίγυπτο υπό του Βασιλέως Ιωακείμ, ο οποίος «επάταξεν αυτόν εν μαχαίρα, και έρριψε το πτώμα αυτού εις τους τάφους του όχλου.» Πόσο αληθεύει ότι το να φοβήται κανείς τους ανθρώπους είναι εκείνο που στήνει παγίδα, αλλ’ εκείνος που εμπιστεύεται στον Ιεχωβά προστατεύεται!

ΖΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ

Δεν είναι εύκολο να διάγη ένας μια Χριστιανική ζωή σ’ αυτόν τον πονηρό κόσμο. Το έχετε πιθανώς διαπιστώσει ότι έτσι είναι. Ο Χριστιανός απόστολος Πέτρος ασφαλώς το διεπίστωσε. Επειδή εγνώριζε ότι ήταν ορθό και κατάλληλο να συνταυτίζεται τόσο με Ιουδαίους όσο και με Εθνικούς, όταν επεσκέφθη την Αντιόχεια έφαγε και συνανεστράφη εκεί με μη Ιουδαίους. Αλλ’ όταν έφθασαν ωρισμένοι άνδρες από την Ιερουσαλήμ, που ήσαν πολύ προκατειλημμένοι εναντίον της φιλικής συναναστροφής με Εθνικούς, ο Πέτρος, φοβούμενος το τι θα ήταν δυνατόν να σκεφθούν, συνεστάλη και δεν διατηρούσε πια επαφή με τους εξ Εθνικών Χριστιανούς. Λόγω αυτής της συμβιβαστικής ενεργείας, ο Πέτρος δεν ζούσε την αλήθεια, ο δε απόστολος Παύλος είπε ότι «ήτο αξιόμεμπτος.»​—Γαλ. 2:11-14.

Σήμερα, είναι απλώς εύκολο για έναν να παγιδευθή ένεκα φόβου από ό,τι άλλοι δυνατόν να σκεφθούν. Είναι πιθανόν, παραδείγματος χάριν, να εργάζεσθε σ’ ένα γραφείο και ίσως να έλθη κάποιος, που περιέρχεται συλλέγοντας χρήματα για ένα σκοπό για τον οποίον, αν συνεισφέρατε, θα παρεβιάζατε τη Χριστιανική σας συνείδησι. Κάθε άλλος μπορεί να δώση· μερικοί, ίσως παρακινούμενοι από γνησίως γενναιόδωρο πνεύμα. Άλλοι συνεισφέρουν διότι αισθάνονται ότι κάποιοι τους παρατηρούν και θέλουν να κάμουν καλή εντύπωσι. Αλλά τι θα κάμετε σεις; Θα παραβιάσετε τη Χριστιανική σας συνείδησι για να μη φανήτε διαφορετικός;

Θ’ αντιμετωπίσετε πολλές παρόμοιες περιστάσεις, που θα καταστήσουν αναγκαία την αποφυγή του φόβου ανθρώπου. Ένας εργοδότης μπορεί να αναμένη από σας να εξαπατάτε τους πελάτας, ή να παρουσιάζετε με απατηλό τρόπο τα προϊόντα του. Πιθανόν να ισχυρίζεται ότι είναι μια επικερδής εμπορική συνήθεια, και ότι, στην πράξι, όλοι το κάνουν αυτό. Ωστόσο, είναι απάτη και, συνεπώς, δεν είναι Χριστιανικό. Θα διστάσετε να πήτε στον εργοδότη σας ότι δεν μπορείτε να συμμετέχετε σε τέτοιες συνήθειες, ή, λόγω φόβου μήπως τον δυσαρεστήσετε και ίσως χάσετε την εργασία σας, θα βυθισθήτε δίχως αντίστασι στους χωρίς αρχές κοσμικούς τρόπους ενεργείας;

Απαιτείται θάρρος για να ζήτε σε αρμονία με τη Γραφική αλήθεια και ν’ αποφεύγετε το φόβο του τι οι άνθρωποι πιθανόν να σκέπτωνται για σας. Πάντοτε, όμως, να ενθυμήσθε ότι, αν εμπιστεύεσθε στον Ιεχωβά, αυτός θα σας προστατεύση. Έχετε τον λόγο του σχετικά μ’ αυτό. «Διότι αυτός είπε, “Δεν θέλω σε αφήσει, ουδέ σε εγκαταλείψει”.» Λοιπόν, «θαρρούντες να λέγωμεν, “Ο Ιεχωβά βοηθός μου, και δεν θέλω φοβηθή, τι να μοι κάμη άνθρωπος”.»​—Εβρ. 13:5, 6, ΜΝΚ.

[Εικόνα στη σελίδα 710]

Εναντίωσις στη μελέτη του Λόγου του Θεού μπορεί να προέλθη από μέλη της οικογενείας