Μέρος Δεύτερο

 1. Στην εποχή του Ιησού, τι ήταν η Γέεννα, και ως σύμβολο ποιας ποινής εχρησιμοποιείτο;

Η ΓΕΕΝΝΑ, ή Κοιλάς του Εννόμ, αναφέρεται δώδεκα φορές στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές. Την εποχή, που ο Ιησούς Χριστός ήταν επί της γης, αυτή ήταν ένας πύρινος τόπος και, εφόσον ήταν μια κοιλάδα έξω από τα τείχη της Ιερουσαλήμ, ευρίσκετο στη γη. Κατέστη ένα σύμβολο της χειρίστης ποινής που μπορούσε να επιβληθή σ’ ένα άτομο. Επί παραδείγματι, εις Ματθαίον 5:22, στην επί του Όρους Ομιλία του, ο Ιησούς λέγει: «Πας ο οργιζόμενος αναιτίως κατά του αδελφού αυτού, θέλει είσθαι ένοχος εις την κρίσιν, και όστις είπη προς τον αδελφόν αυτού, Ρακά [ανέκφραστη λέξι περιφρονήσεως, ΜΝΚ], θέλει είσθαι ένοχος εις το συνέδριον όστις δε είπη, Μωρέ θέλει είσθαι ένοχος εις την γέενναν του πυρός.» Έτσι ο Ιησούς κατατάσσει την «Γέενναν του πυρός» τρίτη και χειρότερη. Γιατί; Διότι εκείνος, ο οποίος αποκαλούσε έναν άλλον μωρόν και ο οποίος κατεδικάζετο στη Γέεννα του πυρός, εθανατώνετο και δεν εθάπτετο. Το πτώμα του εκαίετο στο πυρ της Γεέννης και η τέφρα δεν συνεκεντρώνετο ποτέ για να διατηρηθή σε μια τεφροδόχο υδρία. Έτσι περιγράφεται ως να μη πηγαίνη στον Άδη.

 2, 3. Τι δείχνουν τα εδάφια Ματθαίος 5:29, 30 όσον αφορά το πτώμα του αμαρτωλού;

² Μερικά εδάφια κατωτέρω στην ίδια επί του Όρους Ομιλία του ο Ιησούς δείχνει ότι το πτώμα του αμαρτωλού ρίπτεται στη Γέεννα σαν σ’ ένα κλίβανον αποτεφρώσεως νεκρών. Εις Ματθαίον 5:29, 30 ο Ιησούς λέγει:

³ «Εάν δε ο οφθαλμός σου ο δεξιός σε σκανδαλίζη, έκβαλε αυτόν, και ρίψον από σου· διότι σε συμφέρει να χαθή έν των μελών σου, και να μη ριφθή όλον το σώμα σου εις την γέενναν. Και εάν η δεξιά σου χειρ σε σκανδαλίζη, έκκοψον αυτήν, και ρίψον από σου [όχι να την βασανίσης] διότι σε συμφέρει να χαθή έν των μελών σου, και να μη ριφθή όλον το σώμα σου εις την γέενναν.»

 4. Με ποια έννοια εχρησιμοποίησε εκεί ο Ιησούς τη Γέεννα, και πώς φαίνεται αυτό;

⁴ Από αυτή τη γλώσσα βλέπομε ότι ο Ιησούς εχρησιμοποίησε μ’ ένα συμβολικό τρόπο την αρχαία Γέεννα που ευρίσκετο έξω από τα τείχη της Ιερουσαλήμ. Ο Ιησούς δεν εννοούσε ότι οι ακόλουθοί του έπρεπε να εξορύξουν ένα κατά γράμμα μάτι ή ν’ αποκόψουν ένα κατά γράμμα δεξί χέρι. Μάλλον, ο Ιησούς ωμιλούσε για κάτι πολύτιμο που μας κάνει ν’ αμαρτήσωμε με το δεξί μάτι ή με το δεξί χέρι. Συνεπώς, λοιπόν, όπως το μάτι και το δεξί χέρι χρησιμοποιούνται συμβολικώς, και η Γέεννα, επίσης, πρέπει να εχρησιμοποιήθη κατά ένα συμβολικό τρόπο, όχι κατά γράμμα.

 5. Εις Ματθαίον 18:8, 9, με τι αντιπαραβάλλει ο Ιησούς εκείνον που ρίχνεται στη συμβολική Γέενννα;

⁵ Σημειώστε πώς ο Ιησούς αντιπαραβάλλει έναν που ρίπτεται στη Γέεννα μ’ έναν που εισέρχεται στη ζωή. Τούτο δείχνει ότι η συμβολική Γέεννα είναι ένας τόπος όπου δεν υπάρχει καθόλου ζωή. Εις Ματθαίον 18:8, 9 ο Ιησούς λέγει: «Και εάν η χειρ σου ή ο πους σου σε σκανδαλίζη, έκκοψον αυτά, και ρίψον από σου· καλήτερόν σοι είναι να εισέλθης εις την ζωήν χωλός ή κουλλός, παρά έχων δύο χείρας ή δύο πόδας να ριφθής εις το πυρ το αιώνιον. Και εάν ο οφθαλμός σου σε σκανδαλίζη, έκβαλε αυτόν, και ρίψον από σου [όχι να τον βασανίσης]· καλήτερόν σοι είναι μονόφθαλμος να εισέλθης εις την ζωήν, παρά έχων δύο οφθαλμούς να ριφθής εις την γέενναν του πυρός.» Σ’ αυτή την «Γέενναν του πυρός» είναι όπου καίει το ‘αιώνιον πυρ’ κατά ένα συμβολικό τρόπο.

 6, 7. (α) Εκτός από φωτιά, τι άλλα καταστρεπτικά πράγματα υπήρχαν στη Γέεννα έξω από την Ιερουσαλήμ; (β) Πώς ο Ιησούς το ετόνισε αυτό εις Μάρκον 9:43-48;

⁶ Ο Ιησούς μάς υπενθυμίζει ότι στη Γέεννα έξω από την Ιερουσαλήμ υπήρχαν, επίσης, σκώληκες, όχι, βεβαίως, στη φωτιά, αλλά στην αποσυντεθειμένη οργανική ύλη κοντά στη φωτιά. Αυτοί, ασφαλώς, δεν είναι σκώληκες της γης που έρπουν δια μέσου του χώματος και τρέφονται από τα ανθρώπινα σώματα, τα οποία είναι θαμμένα στους τάφους. Είναι οι σκώληκες, από τους οποίους απέθανε ο Βασιλεύς Ηρώδης Αγρίππας Α΄, σύμφωνα με τα εξής λόγια των Πράξεων 12:23 (ΜΝΚ): «Παρευθύς επάταξεν αυτόν άγγελος Ιεχωβά, διότι δεν έδωκε την δόξαν εις τον Θεόν· και γενόμενος σκωληκόβρωτος εξεψύχησεν.» Χρησιμοποιώντας την ίδια αυτή Ελληνική λέξι (σκώληξ), ο Ιησούς είπε:

⁷ «Εάν σε σκανδαλίζη η χειρ σου, απόκοψον αυτήν· καλήτερόν σοι είναι να εισέλθης εις την ζωήν κουλλός, παρά έχων τας δύο χείρας να απέλθης εις την γέενναν, εις το πυρ το άσβεστον. Και εάν ο πους σου σε σκανδαλίζη, απόκοψον αυτόν καλήτερόν σοι είναι να εισέλθης εις την ζωήν χωλός, παρά έχων τους δύο πόδας να ριφθής εις την γέενναν. Και εάν ο οφθαλμός σου σε σκανδαλίζη, έκβαλε αυτόν καλήτερόν σοι είναι να εισέλθης μονόφθαλμος εις την βασιλείαν του Θεού, παρά έχων δύο οφθαλμούς να ριφθής εις την γέενναν του πυρός· όπου “ο σκώληξ αυτών δεν τελευτά, και το πυρ δεν σβύνεται”.»—Μάρκ. 9:43-48· Ησ. 66:24.

 8. Ώστε ποιον τόπο εξεικόνιζε η Γέεννα, και τι λέγει για τη Γέεννα η Εγκυκλοπαιδεία Μακ Κλίντοκ και Στρονγκ;

⁸ Ώστε, αν το νεκρό σώμα, που ερρίπτετο στη Γέεννα έξω από την Ιερουσαλήμ, δεν έπεφτε μέσα στη φωτιά, η οποία ήταν ανακατεμένη με θειάφι, θα κατηναλίσκετο οπωσδήποτε. Πώς; Από τους σκώληκες, που θα έβγαιναν από τ’ αυγά που οι μυίγες θα απέθεταν στα αποσυντεθειμένα πτώματα. Η Γέεννα ήταν, επομένως, ένας τόπος πλήρους καταστροφής ή καταναλώσεως, στον οποίον ερρίπτοντο τα νεκρά σώματα των ατόμων εκείνων, τα οποία εθεωρούντο ανάξια ταφής σ’ ένα ξεχωριστό τάφο ή μνημείο. Σχετικά με τη Γέεννα, η Εγκυκλοπαιδεία Μακ Κλίντοκ και Στρονγκ λέγει στη σελίδα 764 του 3ου Τόμου τα εξής:

Συνεπεία αυτών των βδελυγμάτων η κοιλάδα εμολύνθη από τον Ιωσία (2 Βασιλέων 23:10)· κατ’ ακολουθίαν έγινε ο κοινός τόπος συγκεντρώσεως απορριμμάτων της πόλεως, όπου ερρίπτοντο τα νεκρά σώματα των κακούργων, και τα πτώματα ζώων, καθώς και κάθε είδος ακαθαρσίας, και όπου, σύμφωνα με πρόσφατες αμφισβητήσιμες κάπως αυθεντίες, το καύσιμο τμήμα κατηναλίσκετο από τη φωτιά. Λόγω του βάθους και της στενότητος της διόδου, και, πιθανόν, λόγω των ασβέστων πυρών της, καθώς επίσης και διότι είχε καταστή ο τόπος συγκεντρώσεως κάθε είδους αποσυντεθειμένου πράγματος και όλων όσα εμόλυναν την αγία πόλι, κατέστη σε μεταγενεστέρους καιρούς η εικόνα του τόπου της αιωνίας καταστροφής, «όπου ο σκώληξ αυτών δεν τελευτά, και το πυρ δεν σβύνεται·» στον οποίο τόπο οι Ταλμουδισταί έθεσαν το στόμιο του Άδου: «Υπάρχουν δύο φοινικόδενδρα στην κοιλάδα του Εννόμ, μεταξύ των οποίων ένας καπνός ανυψώνεται . . . και αυτή είναι η θύρα της Γεέννης.»a

ΤΙ ΣΥΜΒΟΛΙΖΕΙ

 9. (α) Τι είπε ο Ιησούς για τη Γέεννα εις Ματθαίον 10:28 και Λουκάν 12:4, 5; (β) Όταν ο Θεός καταστρέφη σώμα και ψυχή, τι προκύπτει;

⁹ Άσχετα με το τι έχει να πη για τη Γέεννα οποιαδήποτε από τις αναφερόμενες αυθεντίες, τι είχε να πη σχετικά με αυτήν ο Ιησούς Χριστός, ο Υιός του Θεού; Τι εσήμαινε για το άτομο η καταδίκη του από τον Παντοδύναμο Θεό στη συμβολική Γέεννα; Ο Ιησούς απήντησε σαφώς, όταν απέστειλε τους δώδεκα αποστόλους του σε ιεραποστολικό έργο και είπε: «Και μη φοβηθήτε από των αποκτεινόντων το σώμα, την δε ψυχήν μη δυναμένων να αποκτείνωσι· φοβήθητε δε μάλλον τον δυνάμενον και ψυχήν και σώμα να απολέση εν τη γεέννη.» (Ματθ. 10:28) Σε μια άλλη περίπτωσι ο Ιησούς είπε σ’ ένα πλήθος από χιλιάδες: «Λέγω δε προς εσάς τους φίλους μου, Μη φοβηθήτε από των αποκτεινόντων το σώμα, και μετά ταύτα μη δυναμένων περισσότερόν τι να πράξωσι. Θέλω δε σας δείξει ποίον να φοβηθήτε· Φοβήθητε εκείνον όστις αφού αποκτείνη, έχει έξουσίαν να ρίψη εις την γέενναν ναι, σας λέγω, τούτον φοβήθητε.» (Λουκ. 12:4, 5) Όταν ο Παντοδύναμος Θεός καταστρέφη και το σώμα και την ψυχή ενός ανθρωπίνου πλάσματος, τι απομένει; Πρόκειται για πλήρη καταστροφή· και, επειδή αυτή η καταστροφή είναι αιώνια, μια τέτοια καταστροφή ανθρωπίνου σώματος και ψυχής είναι μια αιώνια τιμωρία. Δεν υπάρχει ανάστασις από μια τέτοια καταστροφή.

10. Τι πρέπει να εννοηθή από το ότι το «πυρ» της συμβολικής Γεέννης είναι ένα ‘πυρ αιώνιον’;

¹⁰ Ο Ιησούς εχρησιμοποίησε έτσι τη Γέεννα ως σύμβολο πλήρους, αιωνίας καταστροφής, ακριβώς όσο καταστρεπτική είναι η φωτιά. Επειδή η καταστροφή είναι αιώνια, το πυρ της συμβολικής Γεέννης λέγεται ότι είναι ‘πυρ αιώνιον.’ Αυτό σημαίνει ότι μια τέτοια Γέεννα θα υφίσταται πάντοτε· ποτέ δεν θα δώση αυτούς που βρίσκονται εκεί· ποτέ δεν θα κενωθή, ποτέ δεν θα εκλείψη όπως θα συμβή με τον Αδαμιαίο θάνατο και τον Άδη. (Αποκάλ. 20:13) Υπό μεταφορικήν έννοιαν, η συμβολική Γέεννα καίει πάντοτε και θα είναι πάντοτε έτοιμη να εκτελέση οποιονδήποτε, ο οποίος θα εστασίαζε εναντίον του Θεού, παντοτινά, σε όλη την αιωνιότητα.

11. Γιατί δεν υπάρχει ανάστασις από τη συμβολική Γέεννα;

¹¹ Εφόσον η συμβολική Γέεννα είναι ο τόπος της αιωνίας καταστροφής, ο Ιησούς ορθώς έθεσε την είσοδο ενός ατόμου στη Γέεννα ως το αντίθετο της εισόδου του στη ζωή. Επομένως, αν ένας εισέλθη στη συμβολική Γέεννα, στην οποίαν ο Θεός καταστρέφει και το σώμα και την ψυχή, πώς μπορεί να έχη ανάστασι για ευκαιρία αιωνίου ζωής στην ουράνια βασιλεία του Θεού ή στον αποκαταστημένο εδώ επί της γης Παράδεισο κάτω από την βασιλεία του Θεού; Δεν υπάρχει ανάστασις από τη συμβολική Γέεννα.

12, 13. (α) Η αχαλίνωτη γλώσσα πόσους μπορεί να φλογίση και τι να μολύνη; (β) Σαν τη Γέεννα, τι μπορεί να προξενήση;

¹² Επειδή η Γέεννα του πυρός είναι καταστρεπτική, ο μαθητής Ιάκωβος την συνδέει με την αχαλίνωτη ανθρώπινη γλώσσα, με τα εξής λόγια: «Και [όπως ολίγον πυρ ανάπτει ένα μεγάλο δάσος] η γλώσσα πυρ είναι, ο κόσμος της αδικίας. Ούτω μεταξύ των μελών ημών η γλώσσα είναι η μολύνουσα όλον το σώμα, και φλογίζουσα τον τροχόν του βίου, και φλογιζομένη υπό της γεέννης.»—Ιάκ. 3:6.

¹³ Επομένως, όλος ο κόσμος του ανθρωπίνου γένους, όχι ένα ειδικό πρόσωπο, οφείλει να προσέχη τη γλώσσα, διότι όλος ο κόσμος είναι γεννημένος στην αδικία. Η γλώσσα, με την προπαγάνδα που απλώνεται από γλώσσα σε γλώσσα, μπορεί ν’ ανάψη έναν ολόκληρο κόσμο ανθρώπων και να τους υποκινήση σε αδικία. Μολύνει όχι μόνο το στόμα μέσα στο οποίον κινείται, αλλά όλο το ανθρώπινο σώμα· έτσι ώστε, αν ένας έχη ένα ωραίο σώμα αλλά μια αχαλίνωτη γλώσσα, χάνει από την ωραία εντύπωσι που έκαμε το ελκυστικό σώμα. Τούτο αληθεύει ιδιαιτέρως ενώπιον του Θεού, διότι, όπως μας λέγει ο Ιησούς, από τους λόγους μας θέλομε δικαιωθή και από τους λόγους μας θέλομε καταδικασθή. (Ματθ. 12:37) Όπως η Γέεννα, η γλώσσα μπορεί να προξενήση καταστροφή που δεν θα επιδέχεται επανόρθωσι.

14. Σε τι μπορεί να κάμη έναν να καταδικασθή η γλώσσα όταν είναι «φλογιζομένη υπό της γεέννης»;

¹⁴ Ολόκληρος ο κύκλος ζωής ενός ατόμου μπορεί να επηρεασθή από πύρινα λόγια, τα οποία μολύνουν το σώμα του ομιλητού, και το φλογίζουν για καταστρεπτική ενέργεια. Το εδάφιο Ιάκωβος 3:8 ορθώς λέγει: «Την γλώσσαν όμως ουδείς των ανθρώπων δύναται να δαμάση· είναι ακράτητον κακόν, μεστή θανατηφόρου φαρμάκου.» Η γλώσσα, όταν είναι «φλογιζομένη υπό της γεέννης», μπορεί να κάμη τον κάτοχό της να καταδικασθή από τον Θεό να πάη στη συμβολική Γέεννα, διότι μαρτυρεί κακή κατάστασι καρδιάς.—Βλέπε Ψαλμό 5:9· Ρωμαίους 3:13.

Η «ΓΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ»

15. (α) Πώς συμβολίζεται στην Αποκάλυψι εκείνο που παριστάνει η Γέεννα; (β) Πώς το πυρ και θείον από τον ουρανό επηρέασε τα Σόδομα και Γόμορρα;

¹⁵ Στο τελευταίο βιβλίο της Γραφής, Αποκάλυψις Ιωάννου, η λέξις «Γέεννα» δεν συναντάται. Εν τούτοις, εκείνο, που παριστάνεται από τη Γέεννα, συμβολίζεται με «την λίμνην του πυρός την καιομένην με το θείον», ή «την λίμνην του πυρός και του θείου», «την λίμνην του πυρός», ‘την λίμνην την καιομένην με πυρ και θείον’. (Αποκάλ. 19:20· 20:10, 14, 15· 21:8) Γνωρίζομε ποιο είναι το αποτέλεσμα της αναμίξεως της φωτιάς με θειάφι επάνω σε κάθε καύσιμο πράγμα; Στις ημέρες του Αβραάμ και του ανεψιού του Λωτ, όπως μας λέγει η Γένεσις 19:24 (ΜΝΚ), «έβρεξεν ο Ιεχωβά επί τα Σόδομα και Γόμορρα θείον και πυρ παρά του Ιεχωβά εκ του ουρανού.» Πώς αυτό επηρέασε τα Σόδομα και τα Γόμορρα μας εξηγεί ο Ιησούς, λέγοντας; «Καθ’ ην δε ημέραν εξήλθεν ο Λωτ από Σοδόμων, έβρεξε πυρ και θείον απ’ ουρανού, και απώλεσεν άπαντας.»—Λουκ. 17:29.

16. (α) Στην περίπτωσι των Σοδόμων, πώς μια λίμνη συνεδέετο με πυρ και θείον; (β) Ποιο ήταν το προσωρινό αποτέλεσμα και το τελικό αποτέλεσμα από το πυρ και θείον που έπεσε επάνω στους ανθρώπους;

¹⁶ Επί πλέον, τα Σόδομα ήσαν κοντά στη Νεκρά Θάλασσα ή Θάλασσα του Άλατος. Αυτή είναι μια μεγάλη εσωτερική λίμνη, στην οποία τίποτε ζωντανό δεν υπάρχει· γεγονός, το οποίον ενισχύει τη σκέψι της πλήρους απονεκρώσεως που επροξένησε το κατά γράμμα πυρ και θείον που έπεσε επάνω στις πόλεις της περιφερείας εκείνης. Έτσι, επίσης—όπως στην Αποκάλυψι—έχομε μια θανατηφόρο λίμνη που σχετίζεται με πυρ και θείον. Οι άνθρωποι, επάνω στους οποίους έβρεξε πυρ και θείον, είναι πιθανόν να βασανίσθηκαν κατά το διάστημα που διατηρούσαν τις αισθήσεις των, αλλά το τελικό αποτέλεσμα από το πυρ και θείον μαζί ήταν να καταστραφούν.b Αυτή η καταστροφή, της οποίας προηγήθη βασανισμός, είναι η σκέψις που μεταδίδει η Αποκάλυψις 14:10, 11, καθώς και ο Ψαλμός 11:5, 6, όπου πυρ και θείον αναφέρονται μαζί, προφανώς με μια συμβολική έννοια.

17. Τι θα ριφθή επάνω στα στρατεύματα του Γωγ του Μαγώγ, και ποιο θα είναι το αποτέλεσμα τούτου;

¹⁷ Μεταξύ των καταστρεπτικών δυνάμεων, που θα μεταχειρισθή ο Θεός εναντίον των στρατευμάτων του Γωγ της γης του Μαγώγ, όταν θα επιτεθή κατά του αποκαταστημένου λαού του Ιεχωβά, περιλαμβάνεται και «πυρ και θείον», όπως αναγράφεται στον Ιεζεκιήλ 38:22. Μολονότι τα στοιχεία αυτά πιθανόν να βασανίσουν και να προκαλέσουν αγωνία στα στρατεύματα του Γωγ για λίγο, τελικά καταστρέφουν τα εχθρικά στρατεύματα, διότι τα θανατώνουν. Το ότι περί αυτού πρόκειται φαίνεται στο επόμενο κεφάλαιο, εις Ιεζεκιήλ 39:11-20, το οποίο περιγράφει πώς τα νεκρά σώματα του στρατού του Γωγ του Μαγώγ εξαφανίζονται μέχρι και του τελευταίου οστού.

18. Στην Αποκάλυψι 20:14, πώς φαίνεται η διαφορά μεταξύ Άδου και Σιεόλ και της λίμνης του πυρός και θείου;

¹⁸ Από όλα τα ανωτέρω είναι αλάνθαστα προφανές ότι Άδης ή Σιεόλ είναι κάτι διάφορο από τη Γέεννα και την ‘λίμνην την καιομένην με πυρ και θείον’. Αλλιώς, πώς θα μπορούσε η Αποκάλυψις 20:14 να λέγη: «Και ο θάνατος και ο άδης ερρίφθησαν εις την λίμνην του πυρός»; Το εδάφιο αυτό δείχνει, επίσης, τη σημασία της ‘λίμνης του πυρός’, λέγοντας: «Εις την λίμνην του πυρός· ούτος είναι ο δεύτερος θάνατος.»

19. (α) Αποδίδει ο «δεύτερος θάνατος» («λίμνη του πυρός») εκείνους που ερρίφθησαν εκεί; (β) Επομένως τίνος σύμβολο είναι η Γέεννα ή η λίμνη «πυρός και θείου»;

¹⁹ Έτσι ο θάνατος, ο οποίος απλώθηκε επάνω σ’ όλους τους ανθρώπους μέσω γεννήσεως από τον Αδάμ, θα θανατωθή στον ‘δεύτερο θάνατο’. Ο θάνατος θα καταστραφή στον ‘δεύτερο θάνατο’ και δεν θα βασανίζεται εκεί αιωνίως. Ούτε ο Άδης θα βασανίζεται αιωνίως στον ‘δεύτερο θάνατο’, αλλά θα καταστραφή για πάντα σ’ αυτή τη συμβολική «λίμνην του πυρός». Αυτή η ‘λίμνη του πυρός’ ή «δεύτερος θάνατος» ποτέ δεν παραδίδει τον ‘θάνατον και τον Άδη’ που ρίχνονται μέσα σ’ αυτή. Επομένως η Γέεννα ή η λίμνη η καιομένη με πυρ και θείον είναι μια Βιβλική εικών της αιωνίας και απολύτου καταστροφής, από την οποία δεν υπάρχει ανάστασις. Γι’ αυτό, αναστημένα πρόσωπα, τα οποία επεστράφησαν από τον κληρονομημένο θάνατο και από τον Άδη, μπορούν αργότερα να ‘ριφθούν εις την λίμνην του πυρός’ και να υποστούν τον ‘δεύτερον θάνατον’, διότι δεν εγράφησαν τα ονόματά των στο βιβλίον της ζωής.—Αποκάλ. 20:15.

20. (α) Πού ρίχνονται το «θηρίον» και ο «ψευδοπροφήτης», πότε, και για πόσον καιρό; (β) Τι συμβολίζεται μ’ αυτό;

²⁰ Σύμφωνα με την Αποκάλυψι 19:20, το συμβολικό «θηρίον» και ο «ψευδοπροφήτης» θα ‘ριφθούν εις την λίμνην του πυρός την καιομένην με το θείον’ κατά τον προσεχή «πόλεμον της ημέρας εκείνης της μεγάλης του Θεού του Παντοκράτορος». Αυτό λαμβάνει χώραν λίγο προτού ο Διάβολος, ο Σατανάς, και οι δαίμονες του δεθούν και ριφθούν στην άβυσσο για τα χίλια χρόνια της βασιλείας του Χριστού. Στο τέλος των χιλίων ετών το συμβολικό «θηρίον» και ο «ψευδοπροφήτης» βρίσκονται ακόμη μέσα στη συμβολική «λίμνην του πυρός και του θείου» και δεν απελευθερώνονται από εκεί ούτε και όταν ο Σατανάς και οι δαίμονες του λύνωνται από την άβυσσο για να προσπαθήσουν να παραπλανήσουν το ανθρώπινο γένος. Το συμβολικό «θηρίον» και ο «ψευδοπροφήτης» ποτέ δεν απολύονται από τον τόπο εκείνο της καταστροφής, ‘τον δεύτερον θάνατον’, αλλά βρίσκονται ακόμη εκεί, όπου και ενώνονται μαζί με όλους όσοι αργότερα ρίχνονται στην «λίμνην του πυρός». (Αποκάλ. 20:10, 15) Έτσι στον προσεχή «πόλεμον της ημέρας εκείνης της μεγάλης», τον Αρμαγεδδώνα, το συμβολικό «θηρίον» και ο «ψευδοπροφήτης» θα καταστραφούν για πάντα, δίχως καμμιά ποτέ ελπίδα αναστάσεως.

21. (α) Πού ρίπτεται ο Σατανάς ή Διάβολος ύστερ’ από την βραχεία απόλυσί του από την άβυσσο, και πώς εκπληρώνεται έτσι πλήρως το εδάφιο Εβραίους 2:14; (β) Πώς αυτός ο τόπος αιωνίου τιμωρίας συμβολίζεται εις Ματθαίον 25:41;

²¹ Στο τέλος της χιλιετούς επιτυχούς διακυβερνήσεως του εξαγορασμένου ανθρωπίνου γένους από τον Χριστό, ο Σατανάς και οι δαίμονές του θα λυθούν από την άβυσσο. Έτσι, πράγματι, η άβυσσος εκείνη θα παύση να υπάρχη, διότι θα έχη κενωθή από αυτούς. Στη διάρκεια του ολίγου χρόνου της ελευθερίας των προσπαθούν να παραπλανήσουν σε καταστροφή όσους μπορούν περισσοτέρους από τους επιγείους υπηκόους της βασιλείας του Θεού. Ύστερ’ απ’ αυτό ρίχνονται στον ‘δεύτερον θάνατον’, όπου το «θηρίον» και ο «ψευδοπροφήτης» ευρίσκοντο σε όλο αυτό το διάστημα. (Αποκάλ. 20:1-3, 7-10) Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίον ο Ιεχωβά Θεός απεργάζεται τον ένδοξο σκοπό του μέσω του αυτοθυσιασθέντος Υιού του Ιησού Χριστού, «δια να καταργήση δια του θανάτου τον έχοντα τα μέσα να προξενήση θάνατον, τουτέστι τον διάβολον.» (Εβρ. 2:14, ΜΝΚ) Αυτή η τιμωρία της ‘αιωνίου καταστροφής’ είναι εκείνο που συμβολίζεται από «το πυρ το αιώνιον, το ητοιμασμένον δια τον διάβολον και τους αγγέλους αυτού», στο οποίον στέλλονται κατά τον Αρμαγεδδώνα και οι κατηραμένοι όμοιοι με ερίφια άνθρωποι της γης, σύμφωνα με τους λόγους του Ιησού εις Ματθαίον 25:31-33, 41, 46.

ΑΝΑΞΙΟΙ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ

22, 23. (α) Με ποια λόγια προειδοποίησε ο Ιησούς τους Ιουδαίους θρησκευτικούς ηγέτας, αλλά με ποιο αποτέλεσμα; (β) Πώς οι λόγοι του Στεφάνου προς το Συνέδριο της Ιερουσαλήμ δείχνουν αν οι κριταί εκείνοι έλαβαν υπ’ όψι την προειδοποίησι του Ιησού;

²² Πριν από δέκα εννέα αιώνες, στις ημέρες που ήταν ως άνθρωπος επί της γης, ο Ιησούς Χριστός προειδοποίησε τους Ιουδαίους της γενεάς εκείνης για τον κίνδυνο να μεταβούν σε αιώνια καταστροφή που συμβολίζεται από τη Γέεννα. Είπε στους υποκριτάς θρησκευτικούς ηγέτας των Ιουδαίων, ότι έκαναν τους Εθνικούς, τους οποίους προσηλύτιζαν, ‘υιούς της γεέννης διπλοτέρους υμών’. Απεκάλεσε τους υποκριτάς Ιουδαίους γραμματείς και Φαρισαίους όφεις και γεννήματα εχιδνών, ταυτίζοντάς τους έτσι με τέκνα του Σατανά, του Διαβόλου, του ‘όφεως του αρχαίου’. Έπειτα τους ερώτησε πώς ήθελαν «φύγει από της καταδίκης της γεέννης», εφόσον εκουσίως εναντιώνοντο στη βασιλεία του Θεού και στους κήρυκας της βασιλείας. (Ματθ. 23:13-15, 29-36) Εξακολουθούσαν να ψεύδωνται, ενεργώντας τις ανθρωποκτόνους πράξεις του «πατρός [των] του διαβόλου.» (Ιωάν. 8:44) Και ακριβώς λίγο πριν θανατώσουν τον Στέφανο, «άνδρα πλήρη πίστεως και πνεύματος αγίου», αυτός είπε στους Ιουδαίους κριτάς στο συνέδριον:

²³ «Σκληροτράχηλοι και απερίτμητοι την καρδίαν και τα ώτα, σεις πάντοτε αντιφέρεσθε κατά του πνεύματος του αγίου· καθώς οι πατέρες σας, ούτω και σεις. Τίνα των προφητών δεν εδίωξαν οι πατέρες σας; μάλιστα εφόνευσαν εκείνους οίτινες προκατήγγειλαν περί της ελεύσεως του Δικαίου, του οποίου σεις εγείνατε τώρα προδόται και φονείς· οίτινες ελάβετε τον νόμον εκ διαταγών αγγέλων, και δεν εφυλάξατε.»—Πράξ. 6:5· 7:51-60.

24. (α) Πού πήγαν οι αμετανόητοι Ιουδαίοι θρησκευτικοί ηγέται κατά τον θάνατο και με ποια πιθανότητα αναστάσεως; (β) Ποιοι πήγαν εκεί μαζί τους, σύμφωνα με το εδάφιο Ματθαίος 15:12- 14;

²⁴ Ο καθένας από αυτούς τους Ιουδαίους θρησκευτικούς ηγέτας, εφόσον δεν μετενόησε από αυτή την πορεία του ν’ ανθίσταται στο άγιο πνεύμα και ν’ αντιτάσσεται στη Μεσσιανική βασιλεία του Θεού και από το να διώκη τους κήρυκας της Βασιλείας, δεν ‘έφυγε από την καταδίκη της Γεέννης’. Στον θάνατό τους, οποτεδήποτε και αν συνέβη αυτός, πήγαν στη Γέεννα. Γι’ αυτόν τον λόγο δεν θα έχουν ανάστασι επί της γης υπό την βασιλείαν του Θεού. Πιθανόν να τους έχουν αποδοθή τιμές σε επίσημες επικηδείους τελετές, αλλά δεν πήγαν στον Άδη ή Σιεόλ. Εκ μέρους του Θεού έλαβαν την ‘καταδίκην της Γεέννης’. Ήσαν «οδηγοί τυφλοί», και οι θρησκευτικώς τυφλωμένοι Ιουδαίοι και οι προσήλυτοι, που ακολούθησαν αυτούς τους υποκριτάς τυφλούς οδηγούς σε μια τέτοια πορεία, κατέληξαν μαζί τους στη Γέεννα. Τόσο οι οδηγοί όσο και οι οδηγούμενοι «εις βόθρον θέλουσι πέσει», λέγει ο Ιησούς εις Ματθαίον 15:12-14. Πηγαίνουν στον ‘δεύτερο θάνατο’, και η θυσία του Χριστού δεν προμηθεύει γι’ αυτούς ανάστασι εκ νεκρών. Ο Χριστός δεν απέθανε γι’ αυτούς, που πηγαίνουν στη Γέεννα.—Ματθ. 23:16, 17, 19, 24, 26.

25, 26. (α) Ποια ερώτησις εγείρεται όσον αφορά ολόκληρη την Ιουδαϊκή γενεά σε όλη τη γη την εποχή εκείνη; (β) Σύμφωνα με τα λόγια του Ιησού εις Ματθαίον 12:39-42, από ποιον θα κατακριθή η γενεά εκείνη;

²⁵ Τι θα γίνη με τη γενεά εκείνη των Ιουδαίων ως σύνολο, διασκορπισμένο σε όλη την τότε γνωστή κατοικημένη γη, τον πρώτο εκείνον αιώνα μ.Χ.; Μήπως, επειδή δεν έγιναν Χριστιανοί με μια ουράνια ελπίδα, ήλθαν όλοι κάτω από μια Ιουδαϊκή κοινοτική ευθύνη, που τους κατεδίκασε στη Γέεννα κατά τον θάνατο, καθιστώντας τους όλους αναξίους αναστάσεως; Για να μας βοηθήση να έχωμε την ορθή απάντησι, ο Ιησούς έκαμε μια σύγκρισι της Ιουδαϊκής εκείνης γενεάς με άλλες, ανεφέρθη δε και στον προφήτη Ιωνά και στη βασίλισσα της Σεβά, λέγοντας:

²⁶ «Γενεά πονηρά και μοιχαλίς σημείον ζητεί· και σημείον δεν θέλει δοθή εις αυτήν, ειμή το σημείον Ιωνά του προφήτου. Διότι ως ο Ιωνάς ήτο εν τη κοιλία του κήτους τρεις ημέρας και τρεις νύκτας, ούτω θέλει είσθαι ο Υιός του ανθρώπου εν τη καρδία της γης τρεις ημέρας και τρεις νύκτας. Άνδρες Νινευίται θέλουσιν αναστηθή εν τη κρίσει μετά της γενεάς ταύτης, και θέλουσι κατακρίνει αυτήν διότι μετενόησαν εις το κήρυγμα του Ιωνά· και ιδού, πλειότερον του Ιωνά είναι εδώ. Η βασίλισσα του Νότου θέλει σηκωθή εν τη κρίσει μετά της γενεάς ταύτης, και θέλει κατακρίνει αυτήν διότι ήλθεν εκ των περάτων της γης δια να ακούση την σοφίαν του Σολομώντος· και ιδού, πλειότερον του Σολομώντος είναι εδώ.»—Ματθ. 12:39-42· Λουκ. 11:29-32.

27. Για να μπορέσουν να το κάμουν αυτό οι Ασσύριοι Νινευίται, τι πρέπει να έχουν, σε αρμονία και με άλλα εδάφια;

²⁷ Για να εγερθούν ή να εξέλθουν στην κρίσι ως μάρτυρες οι «άνδρες Νινευίται» θα παραστή ανάγκη ν’ αναστηθούν από τους νεκρούς. Η Νινευή ήταν η βασιλική πρωτεύουσα της αρχαίας Ασσυρίας. Ενθυμούμεθα ότι στον Ιεζεκιήλ 32:21, 22 μας αποκαλύπτεται ότι στον Σιεόλ η Άδη «είναι ο Ασσούρ, και άπαν το άθροισμα αυτού· οι τάφοι αυτού είναι κύκλω αυτού.» Και εφόσον ο Άδης ή Σιεόλ θα δώση όλους τους νεκρούς, που βρίσκονται εκεί την ημέρα της κρίσεως (Αποκάλ. 20:11-15), μπορούμε να αντιληφθούμε ότι αυτό θα σημαίνη ανάστασι για τους νεκρούς Νινευίτας από τους τάφους των επί της γης στη διάρκεια της χιλιετούς βασιλείας του Ιησού Χριστού.

28. Θα μπορούσαν οι Νινευίται να κάμουν αυτή την κατάκρισι δίχως ν’ αναστηθή εκείνη η γενεά των Ιουδαίων, και πώς θα τους κατακρίνουν αυτούς;

²⁸ Εξετάζοντας τη γλώσσα, που χρησιμοποίησε ο Ιησούς, σημειώνομε ότι είπε ότι οι άνδρες Νινευίται θ’ αναστηθούν εν τη κρίσει «μετά της γενεάς ταύτης», όχι εναντίον της γενεάς ταύτης. Τούτο δείχνει ότι οι Ιουδαίοι της γενεάς εκείνης των ημερών του Ιησού και των αποστόλων του δεν κατεδικάσθησαν όλοι στην ‘καταδίκην της γεέννης’ στον θάνατό τους. Με το έλεος του Θεού μετέβησαν στον Άδη ή Σιεόλ, παρά το γεγονός ότι δεν απέθαναν ως Χριστιανοί προσήλυτοι. Θ’ αναστηθούν όπως οι Ασσύριοι και οι Νινευίται, για να παρασταθούν ο ένας δίπλα στον άλλον στην κρίσι ενώπιον του ‘μεγάλου λευκού θρόνου’. Τότε με τη διαγωγή απλώς, που έδειξαν πριν από πολύν καιρό στις ημέρες του Ιωνά οι Νινευίται εκείνοι του ογδόου αιώνος π.Χ., θα κατακρίνουν τους Ιουδαίους των ημερών του Ιησού. Γιατί; Διότι οι Ασσύριοι Νινευίται μετενόησαν με το κήρυγμα του Ιωνά, του προφήτου του Ιεχωβά, μολονότι δεν έγιναν Ιουδαίοι προσήλυτοι, ενώ οι Ιουδαίοι δεν μετενόησαν στο κήρυγμα του Ιησού Χριστού, ο οποίος ήταν απείρως μεγαλύτερος και σπουδαιότερος από τον Ιωνά.

29. (α) Θα σημαίνη η κατάκρισις από τους Νινευίτας την καταδίκη των Ιουδαίων; (β) Πώς θ’ αποδειχθή αν εξήλθαν σε ανάστασι κατακρίσεως ή όχι;

²⁹ Οι Νινευίται θα κατακρίνουν έτσι τους Ιουδαίους της γενεάς εκείνης για την απιστία και σκληροκαρδία τους, αλλά δεν θα καταδικάσουν τους Ιουδαίους αυτούς στη Γέεννα. Μόνον ο ουράνιος Κριτής, Ιεχωβά Θεός, και ο Αντιπρόσωπός του Ιησούς Χριστός, μπορούν να το κάμουν αυτό. Με ό,τι θα κάμουν επί της γης οι Ιουδαίοι της καταδικασμένης εκείνης γενεάς στη διάρκεια των υπολειπομένων ετών της χιλιετούς βασιλείας του Χριστού, θ’ αποδείξουν ένα από δύο πράγματα. Ποιο; Το αν αξίζουν να καταδικασθούν στη Γέεννα ή την «λίμνην του πυρός», τον ‘δεύτερο θάνατο’, ή αν αξίζουν να γραφούν τα ονόματα τους στο «βιβλίον της ζωής». Έτσι θα έχουν ν’ αποδείξουν εάν εξήλθαν από τον Άδη ή Σιεόλ σε ανάστασι ζωής ή σε ανάστασι κατακρίσεως.—Ιωάν. 5:28, 29.

30. (α) Από ποιον άλλον θα έλθη καταδίκη επάνω σ’ εκείνη την Ιουδαϊκή γενεά; (β) Γι’ αυτόν τον σκοπό τι θα πρέπει να έχη η βασίλισσα της Σεβά;

³⁰ Παρομοία καταδίκη των Ιουδαίων εκείνων των ημερών του Ιησού θα έλθη και από ένα άλλο μέρος εκτός από τους άνδρες της Ασσυριακής Νινευή, δηλαδή, από τη «βασίλισσα του νότου». Σύμφωνα με τα εδάφια 1 Βασιλέων 10:1-10 και 2 Χρονικών 9:1-9, αυτή ήταν η βασίλισσα της Σεβά. Η χώρα της, η Σεβά ή η χώρα των Σεβαίων, κείται χίλια και πλέον μίλια νοτίως της Ιερουσαλήμ, στη νοτιοδυτική Αραβία, πιθανώς στην ανατολική περιοχή της χώρας που είναι σήμερα γνωστή ως Υεμένη. Η χώρα ή ο λαός της δεν αναφέρονται εις Ιεζεκιήλ, κεφάλαια 31 και 32, μεταξύ των εθνών εκείνων των οποίων οι νεκροί δηλούται ότι είναι στον Σιεόλ ή Άδη, αλλά η χώρα της ευρίσκετο μέσα σ’ εκείνη την γενική εδαφική έκτασι. Η βασίλισσα αυτή του νότου ή της Σεβά «θέλει σηκωθή εν τη κρίσει μετά [όχι, εναντίον] της γενεάς ταύτης.» Αυτό θ’ απαιτήση την ανάστασί της, και δεν είναι λογικό να υποθέση κανείς ότι αυτή θα είναι η μόνη από τον λαό της που θ’ αναστηθή σ’ εκείνη την κρίσι ενώπιον του ‘μεγάλου λευκού θρόνου’ στη διάρκεια των χιλίων ετών της βασιλείας του Χριστού. Όπως οι άλλοι εκείνοι, τους οποίους κατονομάζει ο Ιεζεκιήλ, η βασίλισσα του νότου και ο λαός της βρίσκονται στον Σιεόλ ή Άδη και θα έχουν επομένως μια ανάστασι.

31. (α) Γιατί η διαγωγή της βασιλίσσης του νότου ήταν καταδικαστική για την Ιουδαϊκή γενεά των ημερών του Ιησού; (β) Πώς αυτό θα τους επηρεάση στην Ημέρα της Κρίσεως;

³¹ Μεταξύ του αναστημένου λαού της η βασίλισσα ειδικά θα καταδικάση την Ιουδαϊκή γενεά των ημερών του Ιησού, με τη διαγωγή, που έδειξε χίλια χρόνια πριν από την ημέρα του Ιησού. Διήνυσε όλη εκείνη την απόστασι με τα μεταφορικά μέσα της εποχής εκείνης για ν’ ακούση την σοφία του Βασιλέως Σολομώντος και να ιδή τα έργα του στην Ιερουσαλήμ· και ως αποτέλεσμα ανεγνώρισε τον Θεό του Βασιλέως Σολομώντος. Αλλά ο Ιησούς Χριστός ήταν απείρως μεγαλύτερος και σπουδαιότερος από τον Βασιλέα Σολομώντα· κι εν τούτοις η Ιουδαϊκή γενεά των ημερών του Ιησού, κατά το μεγαλύτερο τμήμα της, δεν επρόσεξε την ουράνια σοφία του. Έτσι, στην ημέρα της κρίσεως στη διάρκεια της βασιλείας του Χριστού, η αντίθεσις μεταξύ αυτών και της βασιλίσσης του νότου θα είναι κάτι πρόσθετο για να τους ταπεινώση. Αυτό θα πρέπει να τους βοηθήση να υπακούσουν στην χιλιετή βασιλεία του Μεγαλυτέρου Σολομώντος.

32. Ποια ερώτησις εγείρεται όσον αφορά τον Βασιλέα Σολομώντα τον ίδιο, και πώς τα εδάφια 1 Βασιλέων 11:43 και 2 Χρονικών 9:31 ρίχνουν φως πάνω σ’ αυτό το ζήτημα;

³² Η βασίλισσα της Σεβά θα ευνοηθή με ανάστασι από τον Σιεόλ ή Άδη, αλλά τι θα γίνη όσον αφορά τον Βασιλέα Σολομώντα τον οποίον αυτή επεσκέφθη; Ο πατέρας του Δαβίδ αναφέρεται εις Εβραίους 11:32 μεταξύ των επιδοκιμασμένων αρχαίων μαρτύρων του Ιεχωβά, αλλά ο Σολομών, ο σοφώτερος βασιλεύς των αρχαίων χρόνων και ο συγγραφεύς τριών βιβλίων της Γραφής, δεν αναφέρεται εκεί. Λίγο μετά την επίσκεψι της βασιλίσσης της Σεβά, υπέκυψε στην επιρροή των εκατοντάδων συζύγων και παλλακών του και απεστάτησε στην παράλογη λατρεία εθνικών ειδώλων. (1 Βασ. 11:1-8· Νεεμ. 13:25, 26· Ρωμ. 1:25) Εν τούτοις, τόσο τα εδάφια 1 Βασιλέων 11:43 όσο και τα εδάφια 2 Χρονικών 9:31 λέγουν ότι «εκοιμήθη ο Σολομών μετά των πατέρων αυτού» και ετάφη «εν τη πόλει Δαβίδ του πατρός αυτού.» Ώστε, εφόσον ο Σολομών κοιμάται στον θάνατο μετά των πατέρων του, περιλαμβανομένου και του Δαβίδ, αυτό τον τοποθετεί στον Σιεόλ ή Άδη, με την προσδοκία να εξέλθη από εκεί στη βασιλεία του Μεγαλυτέρου Σολομώντος.—Παραβάλετε με Δευτερονόμιον 31:16· 2 Σαμουήλ 7:12· 1 Βασιλέων 1:21· 2 Βασιλέων 20:21.

[Υποσημειώσεις]

«ΓΕΕΝΝΑ, η Ελληνική λέξις, η οποία μετεφράσθη άδης στην κοινή μετάφρασι, απαντάται 12 φορές. Είναι ο Ελληνικός τρόπος προφοράς των Εβραϊκών λέξεων, οι οποίες μεταφράζονται, ‘Η κοιλάς του Εννόμ’. Αυτή η κοιλάς ελέγετο επίσης Τόφετ, απέχθεια, βδέλυγμα. Μέσα σ’ αυτόν τον τόπο ερρίπτοντο κάθε είδους ακαθαρσίες, με τα πτώματα ζώων, και τα άταφα σώματα εγκληματιών, οι οποίοι είχαν εκτελεσθή. Συνεχή πυρά διετηρούντο για να καταναλίσκουν όλα αυτά. . . . Γέεννα, λοιπόν, όπως συναντάται στην Καινή Διαθήκη, συμβολίζει θάνατο και πλήρη καταστροφή, αλλά σε καμμιά περίπτωσι δεν σημαίνει τόπον αιωνίου βασανισμού.»

Κάτω από τον τίτλο ΕΝΝΟΜ η Εγκυκλοπαιδεία Μακ Κλίντοκ και Στρονγκ λέγει:

«Από τον Ιώσηπο μαθαίνομε ότι η τελευταία τρομερή μάχη μεταξύ Ιουδαίων και Ρωμαίων έλαβε χώραν εδώ (Πόλεμοι, ΣΤ΄, 8, 5), και εδώ, επίσης, φαίνεται ότι ερρίπτοντο τα νεκρά σώματα έξω από την πόλι μετά την πολιορκία (Ε΄, 12, 7) . . . . Πολλοί σχολιασταί ακολουθούν τον Μπάξτορφ, τον Λάιτφουτ, και άλλους, στο να υποστηρίξουν ότι διετηρείτο συνεχές πυρ για την κατανάλωσι των σωμάτων των εγκληματιών, των πτωμάτων ζώων, και οποιουδήποτε άλλου καυσίμου πράγματος· αλλά οι συνδυασμένες αυθεντίες, που συνήθως εμφανίζονται προς υποστήριξιν αυτής της ιδέας, φαίνονται ανεπαρκείς. . . . »—Τόμος 4ος (έκδοσις 1891), σελίς 266.

Ο Δρ. Οιίλτον Κρόγκμαν, καθηγητής της Φυσικής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας στη Φιλαδέλφεια Πενσυλβανίας, είπε ότι παρακολούθησε ένα σώμα σ’ έναν κλίβανο αποτεφρώσεως να καίεται σε 2.000 βαθμούς Φαρενάιτ (1.093 βαθμούς Κελσίου ή Εκατονταβάθμου) επί οκτώ ώρες και πλέον, κάτω από τις καλύτερες δυνατές συνθήκες όσον αφορά τη θερμότητα και καύσι, με κάθε τι βρισκόμενο υπό έλεγχο· αλλά στο τέλος του χρόνου εκείνου δύσκολα μπορούσε να διαπιστωθή ότι κάποιο οστούν δεν ήταν ακόμη παρόν και απολύτως αναγνωρίσιμο ως ένα ανθρώπινο οστούν. Πράγματι, είχε απανθρακωθή, αλλά δεν είχε μεταβληθή σε τέφρα ή σκόνη. Μόνο σε 3.000 και πλέον βαθμούς Φαρενάιτ (1.650 βαθμούς Κελσίου ή Εκατονταβάθμου) είδε ένα οστούν να ρευστοποιήται και να εξατμίζεται.—Βλέπε το άρθρον «Ο Παραπλανητικός Πύρινος Θάνατος», υπό Άλλαν Γ. Έκερτ, στο περιοδικό υπό τον τίτλο «Τρου Δη Μανς Μάγκαζιν», του Μαΐου 1964, σελίδες 33, 105-112.