Κεφάλαιο 6

Ένας Κόσμος που Καταστράφηκε

 1. (α) Έχει αντιμετωπίσει ποτέ στο παρελθόν το ανθρώπινο γένος παγκόσμια καταστροφή; (β) Γιατί πρέπει να είμαστε ευγνώμονες που ο Νώε δεν περιγέλασε την προειδοποίηση εκείνη;

ΚΑΠΟΤΕ στο παρελθόν επέκειτο παγκόσμια καταστροφή. Άνθρωποι από όλα τα έθνη μπορούν να είναι ευγνώμονες που ανάμεσα στους προγόνους τους ήταν ένας άνθρωπος που δεν περιγέλασε την προειδοποίηση του Θεού για παγκόσμιο κατακλυσμό. Επειδή ο Νώε έδωσε προσοχή και υπάκουσε, αυτός και η σύζυγός του, οι τρεις γιοι του και οι γυναίκες τους επέζησαν. Από αυτούς καταγόμαστε όλοι μας.—Γένεσις 10:1, 32.

 2. Γιατί ο Θεός κατέστρεψε τον κόσμο εκείνο;

² Ο Θεός κατέστρεψε τον κόσμο εκείνο επειδή είδε ότι η γη ήταν γεμάτη βία. «Επληθύνετο η κακία [βία, ΜΝΚ] τού ανθρώπου επί της γης». (Γένεσις 6:3, 5, 13) Οι συνθήκες έμοιαζαν πάρα πολύ με τις συνθήκες του 20ού μας αιώνα.

 3. Τι είχε κάνει την κατάσταση τόσο σοβαρή;

³ Τι ήταν εκείνο που είχε κάνει την κατάσταση στις μέρες του Νώε να γίνει τόσο σοβαρή; Ένας σημαντικός παράγοντας αποκαλύπτεται στο εδάφιο Γένεσις 6:2, που αναφέρει: «Ιδόντες οι υιοί του Θεού τας θυγατέρας των ανθρώπων, ότι ήσαν ωραίαι, έλαβον εις εαυτούς γυναίκας εκ πασών όσας έκλεξαν». Όμως τι το εσφαλμένο υπήρχε σ’ αυτό; Ασφαλώς αυτοί δεν ήταν απλώς άντρες που αποφάσισαν να παντρευτούν. Αυτοί οι «υιοί του Θεού» ήταν άγγελοι, πνευματικά πλάσματα, που παρατήρησαν τις όμορφες γυναίκες πάνω στη γη και τις ηδονές του γάμου και πήραν ανθρώπινη μορφή. (Παράβαλε Ιώβ 1:6.) Η υλοποίησή τους σε ανθρώπινα σώματα και ο γάμος τους ήταν πράξεις ανυπακοής προς το Θεό. Οι Γραφές δηλώνουν ότι αυτοί «κατέλιπον το ίδιον αυτών κατοικητήριον» και ότι οι σχέσεις τους με τις γυναίκες ήταν «αφύσικες», δηλαδή διαστροφή. (Ιούδας 6, 7· 1 Πέτρου 3:19, 20) Οι υβριδικοί τους απόγονοι ήταν αφύσικα μεγάλοι. Ονομάστηκαν Νεφιλείμ, δηλαδή «καταρρίπτοντες», επειδή ήταν βάναυσοι.—Γένεσις 6:4.

 4. (α) Γιατί ο Θεός έδειξε εύνοια στο Νώε; (β) Ποια προετοιμασία έγινε για τη διατήρηση ζωής;

⁴ Αν και ζούσε ανάμεσα στον διεφθαρμένο αυτό κόσμο, ο Νώε βρήκε εύνοια στα μάτια του Ιεχωβά. Γιατί; Γιατί «ο Νώε ήταν δίκαιος άνθρωπος». Είχε υπόψη του τα ζητήματα που είχαν εγερθεί μέσα στην Εδέμ, και αποδείχτηκε άψογος, «ένας άνθρωπος ακεραιότητας». (Γένεσις 6:8, 9· Η Βίβλος της Ιερουσαλήμ) Έχοντας υπόψη να διατηρήσει το Νώε και την οικογένειά του, καθώς και δείγματα από κάθε είδος χερσαίου ζώου και πτηνού, ο Ιεχωβά τον οδήγησε να κατασκευάσει μία κιβωτό, μια τεράστια κατασκευή σαν κουτί. Όπως εξήγησε ο Θεός: «Εγώ δε, ιδού, εγώ επιφέρω τον κατακλυσμόν των υδάτων επί της γης, διά να εξολοθρεύσω πάσαν σάρκα, έχουσαν εν εαυτή πνεύμα ζωής υποκάτω του ουρανού· παν ό,τι είναι επί της γης, θέλει αποθάνει». (Γένεσις 6:13-17) Συνετά, ο Νώε έδωσε προσοχή στο Θεό και υπάκουσε.

 5. Πόσο εκτεταμένος ήταν ο Κατακλυσμός;

⁵ Ο Κατακλυσμός ήρθε το έτος 2370 π.Χ., όπως φαίνεται από τη λεπτομερή χρονολόγηση της Βίβλου. Ήταν ο μεγαλύτερος κατακλυσμός στην ανθρώπινη ιστορία μέχρι τους σημερινούς καιρούς. Ήταν τόσο μεγάλος ώστε «εσκεπάσθησαν πάντα τα όρη τα υψηλά τα υποκάτω παντός του ουρανού». (Γένεσις 7:19) Μέσω του Κατακλυσμού «ο τότε κόσμος απωλέσθη». (2 Πέτρου 3:6) Θα μπορούσε όμως κάποιος να ρωτήσει, ‘Αν ακόμη και τα πιο ψηλά βουνά καλύφτηκαν με νερό, πού βρίσκεται όλο αυτό το νερό τώρα;’ Προφανώς βρίσκεται εδώ πάνω στη γη.

 6. Μετά τον Κατακλυσμό, πού πήγε όλο το νερό;

⁶ Θα πρέπει να ξέρουμε ότι η Βίβλος δε λέει ότι τα βουνά στις μέρες του Νώε ήταν τόσο ψηλά όσο το Όρος Έβερεστ. Οι επιστήμονες έχουν πει ότι στο παρελθόν πολλά από τα βουνά ήταν πολύ χαμηλότερα απ’ ό,τι είναι τώρα και ότι μερικά αναδύθηκαν ακόμη και μέσα από τη θάλασσα. Επιπρόσθετα, πιστεύεται ότι υπήρξε ένας καιρός που οι ωκεανοί ήταν μικρότεροι και οι ήπειροι ήταν μεγαλύτερες απ’ ό,τι είναι τώρα, όπως βεβαιώνεται από τις κοίτες ποταμών που εκτείνονται σε μεγάλη απόσταση μέσα στον πυθμένα των ωκεανών. Αλλά σχετικά με την τωρινή κατάσταση, το περιοδικό Νάσιοναλ Τζεογκράφικ, στο τεύχος Ιανουαρίου 1945, ανέφερε: «Υπάρχει δέκα φορές περισσότερο νερό σε όγκο μέσα στους ωκεανούς απ’ όσο ξηρά πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Αν βυθιστεί όλη αυτή η ξηρά ομοιόμορφα μέσα στη θάλασσα, το νερό θα καλύψει ολόκληρη τη γη, με βάθος ενάμισι μίλι». Ώστε, αφού έπεσαν τα νερά του κατακλυσμού, αλλά προτού ανυψωθούν τα βουνά και χαμηλώσουν οι θαλάσσιοι πυθμένες, πράγμα που έκανε το νερό να αποστραγγιστεί από την ξηρά, και πριν από τη δημιουργία των πολικών πάγων, υπήρχε άφθονο νερό για να καλύψει «πάντα τα όρη τα υψηλά», όπως λέει η Βίβλος.—Γένεσις 7:17-20· 8:1-3· παράβαλε Ψαλμός 104:8, 9.

 7, 8. Ποια αφήγηση υπάρχει για τον Κατακλυσμό εκτός από τη Βίβλο;

⁷ Ένας τέτοιος παγκόσμιος κατακλυσμός που σκέπασε τα πάντα ασφαλώς θα είχε κάνει μια αξέχαστη εντύπωση σε όλους εκείνους που επέζησαν απ’ αυτόν. Οι μελλοντικές γενιές θα διδάσκονταν γι’ αυτόν. Εφόσον το Βιβλικό υπόμνημα δηλώνει ότι όλα τα έθνη κατάγονται από την ίδια ομάδα ανθρώπων που επέζησαν από τον Κατακλυσμό, είναι λογικό να αναμένουμε ότι σ’ όλα τα μέρη της γης θα υπήρχε μαρτυρία κάποιας αρχαίας ανάμνησης εκείνου του μεγάλου κατακλυσμού. Συμβαίνει αυτό; Πράγματι, συμβαίνει!

⁸ Καθώς οι απόγονοι αυτών που επέζησαν από τον Κατακλυσμό μετανάστευαν σε μακρινούς τόπους και καθώς ο χρόνος περνούσε, οι λεπτομέρειες διαστρέφονταν και η αφήγηση προσαρμοζόταν στις τοπικές θρησκευτικές αντιλήψεις. Αλλά δύσκολα μπορεί να είναι σύμπτωση το γεγονός ότι στους πρωτόγονους μύθους σ’ όλον τον κόσμο, υπάρχει μια ανάμνηση ενός μεγάλου κατακλυσμού που κατέστρεψε το ανθρώπινο γένος με εξαίρεση λίγων που, όλοι μαζί διαφυλάχτηκαν στη ζωή. Η μνήμη αυτού του γεγονότος βρίσκεται στη Μεσοποταμία, και άλλα μέρη της Ασίας, στην Αυστραλία και στα νησιά του Ειρηνικού, ανάμεσα σε δεκάδες Ινδιάνικες φυλές της Βόρειας και της Νότιας Αμερικής, σε ιστορίες που διηγούνταν οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι, στη Σκανδιναβία, και ανάμεσα στις Αφρικανικές φυλές. Πολλές από τις περιγραφές αυτές αναφέρουν ότι διαφυλάχτηκαν και ζώα μέσα σε ένα σκάφος μαζί με τους ανθρώπους. Όπως και το Βιβλικό υπόμνημα μερικοί από τους μύθους αυτούς λένε ότι στάλθηκαν πουλιά για να δουν αν τα νερά είχαν υποχωρήσει. (Παράβαλε Γένεσις 7:7-10· 8:6-12.) Κανένα άλλο αρχαίο γεγονός δεν έχει μείνει τόσο πλατιά διαδεδομένο στη μνήμη των ανθρώπων.

 9. Ποιες συνήθειες αντανακλούν την ανάμνηση των γεγονότων του «δεύτερου μήνα» στο ημερολόγιο του Νώε;

⁹ Οι ιστορικές λεπτομέρειες που έχουν σχέση με τον Κατακλυσμό έχουν επηρεάσει έθιμα ακόμη και μέχρι τις μέρες μας. Πώς; Να! Η Βίβλος λέει ότι ο Κατακλυσμός άρχισε «τον δεύτερον μήνα την δεκάτην εβδόμην ημέραν του μηνός». Αυτός ο «δεύτερος μήνας» αντιστοιχεί με το δεύτερο μέρος του Οκτωβρίου και το πρώτο μέρος του Νοεμβρίου στο δικό μας ημερολόγιο. (Γένεσις 7:11) Είναι συνεπώς αξιοσημείωτο ότι πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο εορτάζουν μια Μέρα των Νεκρών ή τη Γιορτή των Προγόνων στη χρονική εκείνη περίοδο. Γιατί όμως τότε; Γιατί αυτά τα έθιμα αντανακλούν τη μνήμη της καταστροφής που προκλήθηκε από τον Κατακλυσμό.a

10. Γιατί η Βιβλική αφήγηση για τον Κατακλυσμό είναι πιο αξιόπιστη και έχει πολύ μεγάλη αξία για τον καθένα μας;

¹⁰ Η αυθεντική, όμως μαρτυρία γι’ αυτά που συνέβησαν υπάρχει μέσα στη Βίβλο. Αυτά που είδε και έζησε ο Νώε αργότερα ενσωματώθηκαν στην Αγία Γραφή. Αιώνες αργότερα, ο ίδιος ο Θεός, όταν μιλούσε μέσω του προφήτη Ησαΐα αναφέρθηκε στα «ύδατα του Νώε». (Ησαΐας 54:9) Ο πρωτότοκος Γιος του Θεού είχε δει τα γεγονότα των ημερών του Νώε. Αργότερα, όταν ήρθε πάνω στη γη, αυτός ο Γιος, ο Ιησούς Χριστός, μίλησε για τον Κατακλυσμό σαν ένα ιστορικό γεγονός και εξήγησε επίσης γιατί τόσοι πολλοί πέθαναν τον καιρό εκείνο.

«ΔΕΝ ΕΝΟΗΣΑΝ»

11. Γιατί καταστράφηκαν τόσο πολλοί άνθρωποι στον Κατακλυσμό;

¹¹ Ο Ιησούς δεν είπε ότι όλοι εκτός από το σπιτικό του Νώε ήταν εγκληματικά βίαιοι. Μάλλον, δήλωσε: «Καθώς εν ταις ημέραις ταις προ του κατακλυσμού ήσαν τρώγοντες και πίνοντες, νυμφευόμενοι και νυμφεύοντες, έως της ημέρας καθ’ ην ο Νώε εισήλθεν εις την κιβωτόν, και δεν ενόησαν, εωσού ήλθεν ο κατακλυσμός και εσήκωσε πάντας, ούτω θέλει είσθαι και η παρουσία του Υιού του ανθρώπου [του Ιησού Χριστού]».—Ματθαίος 24:37-39.

12. Γιατί ήταν τόσο σοβαρό το γεγονός ότι ‘δεν ενόησαν’;

¹² Δεν ήταν κακό που έτρωγαν και έπιναν με μέτρο, ή που παντρεύονταν έντιμα. Αλλά όταν προειδοποιήθηκαν για την παγκόσμια καταστροφή, το να συνεχίζουν να κάνουν επίκεντρο της ζωής τις ατομικές αυτές επιδιώξεις έδειχνε ότι δεν πίστευαν αληθινά ούτε το Νώε ούτε τον Ιεχωβά Θεό, το άγγελμα προειδοποίησης του οποίου κήρυττε ο Νώε. Αν είχαν πιστέψει, θα είχαν ρωτήσει με προθυμία πώς ήταν δυνατό να επιζήσουν και κατόπιν θα είχαν ενεργήσει επειγόντως για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις. Ίσως μερικοί από τους ανθρώπους να συμφωνούσαν ότι κάτι θα έπρεπε να γίνει για να μπει ένα τέρμα στην εκτεταμένη βία των ημερών εκείνων, αλλά ένας παγκόσμιος κατακλυσμός αναμφίβολα φαινόταν πολύ απίθανος στα μάτια τους. Έτσι, όπως σημείωσε ο Ιησούς, «ενόησαν [το άγγελμα του Θεού μέσω του Νώε], εωσού ήλθεν ο κατακλυσμός και εσήκωσε πάντας». Αυτό το πράγμα καταγράφηκε σαν ένα προειδοποιητικό παράδειγμα για μας.

13. (α) Όπως προφητεύτηκε, πώς αντιδρούν πολλοί άνθρωποι σήμερα όταν τους λέμε ότι ο Χριστός είναι αόρατα παρών, και γιατί; (β) Ποιο πράγμα λέει ο Πέτρος ότι αγνοούν αυτοί;

¹³ Ο θεόπνευστος απόστολος Πέτρος παρόμοια εξάγγειλε μια προειδοποίηση όταν έγραψε: «Θέλουσιν ελθεί εν ταις εσχάταις ημέραις [στις οποίες βρισκόμαστε τώρα] εμπαίκται, περιπατούντες κατά τας ιδίας αυτών επιθυμίας και λέγοντες· Πού είναι η υπόσχεσις της παρουσίας αυτού; διότι αφ’ ης ημέρας οι πατέρες εκοιμήθησαν, τα πάντα διαμένουσιν ούτως απ’ αρχής της κτίσεως». Τα άτομα αυτά δε θέλουν να αισθάνονται ότι θα δώσουν λόγο σε κάποιον. Έτσι διώχνουν από τη διάνοιά τους την ιδέα της παρουσίας του Χριστού και το τι θα σημάνει αυτή για εκείνους που επιδιώκουν ένα ασεβή τρόπο ζωής. Αλλά ο Πέτρος συνεχίζει: «Διότι εκουσίως αγνοούσι τούτο, ότι με τον λόγον του Θεού οι ουρανοί έγιναν έκπαλαι και η γη συνεστώσα εξ ύδατος και δι’ ύδατος, διά των οποίων ο τότε κόσμος απωλέσθη κατακλυσθείς υπό του ύδατος· οι δε σημερινοί ουρανοί και η γη διά του αυτού λόγου είναι αποτεταμιευμένοι, φυλαττόμενοι διά το πυρ εις την ημέραν της κρίσεως και της απωλείας των ασεβών ανθρώπων».—2 Πέτρου 3:3-7.

14. Γιατί πρέπει η εκπλήρωση «του λόγου του Θεού» στον καιρό της δημιουργίας και στις μέρες του Νώε να μας κάνει να σκεφτόμαστε σοβαρά σήμερα;

¹⁴ Εκείνοι που περιγελούν, αγνοούν το γεγονός ότι «ο λόγος του Θεού» δε μένει ανεκπλήρωτος. Για να αντικρούσει την άποψή τους, ο απόστολος Πέτρος μάς φέρνει πίσω στον καιρό της δημιουργίας. Τον καιρό εκείνο ο Θεός είπε: «Γενηθήτω στερέωμα αναμέσον των υδάτων, και ας διαχωρίζη ύδατα από υδάτων». Έχοντας κάνει την εξαγγελία αυτή, «εποίησεν ο Θεός το στερέωμα, και διεχώρισε τα ύδατα τα υποκάτωθεν του στερεώματος από των υδάτων των επάνωθεν του στερεώματος». Έτσι «ο λόγος του Θεού», η δήλωση του σκοπού του, εκπληρώθηκε. (Γένεσις 1:6, 7) Ο λόγος του εκπληρώθηκε επίσης όταν αποφάσισε να γίνει παγκόσμιος κατακλυσμός στις μέρες του Νώε και χρησιμοποίησε τα νερά εκείνα για να καταστρέψει «τον τότε κόσμον». Και με τον ίδιο εκείνο ακαταμάχητο λόγο του Θεού θα επέλθει η καταστροφή πάνω στο τωρινό ασεβές σύστημα.

15. (α) Γιατί το εδάφιο 2 Πέτρου 3:7 δεν προλέγει το κάψιμο του πλανήτη Γη; (β) Ώστε τι είναι «οι ουρανοί» και «η γη» που είναι «αποτεταμιευμένοι διά το πυρ»;

¹⁵ Εκείνο που συνέβη στον καιρό του Κατακλυσμού ήταν ένα πρότυπο μελλοντικών πραγμάτων. Εκείνο που καταστράφηκε τότε δεν ήταν η γη, αλλά οι ασεβείς άνθρωποι. Τι εννοείται, τότε λοιπόν, με τη δήλωση ότι «οι σημερινοί ουρανοί και η γη . . . είναι . . . φυλαττόμενοι διά το πυρ»; (2 Πέτρου 3:7· 2:5) Τι αποτέλεσμα θα είχε η κατά γράμμα φωτιά στον ήδη διάπυρο ήλιο και στα άστρα των κατά γράμμα ουρανών; Και με ποιον τρόπο το κάψιμο της κατά γράμμα γης θα ταίριαζε με το σκοπό του Θεού να την κάνει Παράδεισο; Σαφώς, λοιπόν, «οι σημερινοί ουρανοί και η γη», που αναφέρονται εδώ, πρέπει να είναι συμβολικοί. (Παράβαλε Γένεσις 11:1· 1 Βασιλέων 2:1, 2· 1 Χρονικών 16:31.) Οι «ουρανοί» εξεικονίζουν τις κυβερνητικές δυνάμεις που υψώνονται πάνω από το ανθρώπινο γένος γενικά, και «η γη» είναι η ασεβής ανθρώπινη κοινωνία. Στη μεγάλη μέρα του Ιεχωβά θα καταστραφούν πλήρως σαν από φωτιά. Εκείνοι που συνεχίζουν να περιγελούν τη θεία προειδοποίηση σχετικά με αυτό βάζουν τη ζωή τους σε σοβαρό κίνδυνο.

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΕΥΣΕΒΗ ΑΤΟΜΑ

16. Όπως δείχνεται στο εδάφιο 2 Πέτρου 2:9 ποιο είναι το κλειδί για την απελευθέρωση;

¹⁶ Η περιγραφή του Κατακλυσμού δείχνει μ’ έναν δραματικό τρόπο ένα σημείο που σήμερα πρέπει να το βάλουμε στην καρδιά μας. Ποιο είναι αυτό; Αφού αναφέρεται σε αυτά που έκανε ο Θεός στις μέρες του Νώε, ο απόστολος Πέτρος καταλήγει: «Εξεύρει ο Κύριος [Ιεχωβά, ΜΝΚ] να ελευθερώνη εκ του πειρασμού τους ευσεβείς, τους δε αδίκους να φυλάττη εις την ημέραν της κρίσεως, διά να κολάζωνται [για να αποκοπούν, ΜΝΚ]». (2 Πέτρου 2:9) Το κλειδί για την απελευθέρωση, λοιπόν, είναι να γίνει κανείς ευσεβής.

17. Πώς έδωσε ο Νώε αποδείξεις ευσέβειας;

¹⁷ Τι σημαίνει αυτό; Ο Νώε προφανώς ήταν ευσεβής. «Μετά του [αληθινού, ΜΝΚ] Θεού περιεπάτησεν ο Νώε». (Γένεσις 6:9) Επιδίωξε μια πορεία ζωής που εναρμονιζόταν με το αποκαλυμμένο θέλημα του Ιεχωβά. Είχε στενή προσωπική σχέση με το Θεό. Έφτιαξε την κιβωτό και συγκέντρωσε δείγματα απ’ όλα τα πουλιά και τα ζώα, πράγμα που ήταν ένα κολοσσιαίο έργο. Ο Νώε δεν υιοθέτησε τη στάση «περίμενε πρώτα να δούμε». Είχε πίστη. «Έκαμεν ο Νώε κατά πάντα όσα προσέταξεν εις αυτόν ο Θεός· ούτως έκαμε». (Γένεσις 6:22· Εβραίους 11:7) Έπρεπε να υπενθυμηθούν στους ανθρώπους οι δίκαιοι δρόμοι του Ιεχωβά και να τους δοθεί προειδοποίηση για την επικείμενη καταστροφή των ασεβών. Ο Νώε το έκανε και αυτό επίσης σαν ‘κήρυκας δικαιοσύνης’.—2 Πέτρου 2:5.

18. Γιατί πρέπει όσοι επέζησαν από τον Κατακλυσμό να είχαν τέτοια ευσέβεια;

¹⁸ Και τι θα πούμε για τη γυναίκα του Νώε, τους γιους του και τις γυναίκες τους—τι απαιτούνταν από αυτούς; Η Βιβλική αφήγηση στρέφει ιδιαίτερα την προσοχή στο Νώε, γιατί αυτός ήταν η κεφαλή της οικογένειας, αλλά και οι άλλοι επίσης πρέπει να ήταν θεοσεβή άτομα. Γιατί το λέμε αυτό; Η περίπτωση των παιδιών του Νώε παρατέθηκε αργότερα από τον Ιεχωβά στον προφήτη του Ιεζεκιήλ για να του δείξει ότι, αν ο Νώε ζούσε στον Ισραήλ τον καιρό εκείνο, τα παιδιά του δεν έπρεπε να περιμένουν να διαφυλαχτούν με βάση τη δικαιοσύνη του πατέρα τους. Ήταν αρκετά μεγάλα για να υπακούσουν ή να παρακούσουν, ώστε ατομικά χρειαζόταν να δώσουν απόδειξη για την αφοσίωσή τους στον Ιεχωβά και στους δίκαιους δρόμους του.—Ιεζεκιήλ 14:19, 20.

19. Έτσι, λοιπόν, τι πρέπει να κάνουμε, και πώς;

¹⁹ Εν όψει της βεβαιότητας της επικείμενης παγκόσμιας καταστροφής, η Βίβλος μάς παροτρύνει να την κρατάμε συνεχώς στη διάνοιά μας και να αποδεικνύουμε ότι και εμείς επίσης, είμαστε ευσεβή άτομα. (2 Πέτρου 3:11-13) Ανάμεσα στους απογόνους του Νώε, υπάρχουν άνθρωποι σήμερα σε όλα τα μέρη της γης, οι οποίοι δίνουν προσοχή στη σοφή αυτή συμβουλή και οι οποίοι θα επιζήσουν για να μπουν στη «νέα γη».

[Υποσημείωση]