Μέρος 1
«Ο Λόγος»—Ποιος Είναι; Κατά τον Ιωάννην
1, 2. Αφηγούμενος τη ζωή του Ιησού Χριστού, ποιον εισάγει πρώτα σ’ εμάς ο Ιωάννης, και έτσι τι θέλουν οι αναγνώσται φυσικά να γνωρίζουν;
«ΕΝ ΑΡΧΗ ήτο ο Λόγος, και ο Λόγος ήτο παρά τω Θεώ, και Θεός ήτο ο Λόγος. Ούτος ήτο εν αρχή παρά τω Θεώ.» Αυτά είναι τα δύο πρώτα εδάφια της αφηγήσεως του αποστόλου Ιωάννου που αναφέρουν για τη ζωή του Ιησού Χριστού, σύμφωνα με την Νεοελληνική Μετάφρασι της Αγίας Γραφής.
2 Έτσι, ευθύς από την αρχή της αφηγήσεως του Ιωάννου, ο πρώτος, για τον οποίον μας γίνεται εισαγωγή, είναι κάποιος που καλείται «ο Λόγος.» Έπειτα από μια τέτοια ξαφνική εισαγωγή για τον Λόγον, οποιοσδήποτε αναγνώστης θα ήθελε φυσικά να γνωρίση ποιος ή τι ήταν αυτός ο Λόγος. Πράγματι, από τον δεύτερο αιώνα μ.Χ. άρχισε μια μεγάλη συζήτησις όσον αφορά την ταυτότητα του Λόγου αυτού. Και ιδιαιτέρως από τον τέταρτο αιώνα εξαπελύθη ένας μεγάλος θρησκευτικός διωγμός εναντίον του ομίλου που αποτελούσε τη μειονότητα σ’ αυτή τη συζήτησι.
3. Σε ποια γλώσσα έγραψε ο Ιωάννης την αφήγησί του, και γιατί έχομε δυσκολία να κατανοήσωμε τις εισαγωγικές δηλώσεις του Ιωάννου;
3 Ο απόστολος Ιωάννης έγραψε την αφήγησί του στην κοινή Ελληνική γλώσσα του πρώτου αιώνος. Η Ελληνική αυτή γλώσσα ήταν τότε διεθνής γλώσσα. Εκείνοι, για τους οποίους ο Ιωάννης έγραφε, μπορούσαν να μιλούν και να διαβάζουν Ελληνικά. Επομένως, εγνώριζαν τι εννοούσε αυτός με τις εισαγωγικές εκείνες φράσεις, ή, τουλάχιστον, θα μπορούσαν να το μάθουν διαβάζοντας όλο το υπόλοιπο της αφηγήσεως του Ιωάννου στην αρχική Ελληνική γλώσσα. Αλλά, όταν πρόκειται για μετάφρασι των εισαγωγικών αυτών φράσεων σε άλλες γλώσσες, στη σύγχρονη ας πούμε Αγγλική, παρουσιάζεται μια δυσκολία στην ορθή μετάφρασί των προκειμένου να αποδοθή τα ακριβές νόημα.
4. Μήπως όλες οι νεώτερες μεταφράσεις αποδίδουν όμοια με τις παλαιές παραδεδεγμένες μεταφράσεις της Γραφής, και ποια παραδείγματα έχομε για να το διευκρινίσωμε αυτό;
4 Βεβαίως, ο αναγνώστης της Γραφής, που χρησιμοποιεί τις γενικά παραδεδεγμένες μεταφράσεις, θα πη αμέσως: «Μα, δεν πρέπει να υπάρχη καμμιά δυσκολία για να γνωρίσωμε ποιος είναι ο Λόγος. Καθαρά λέγει ότι ο Λόγος είναι Θεός· και Θεός σημαίνει Θεός.» Αλλά, απαντώντας, πρέπει να πούμε ότι δεν το λέγουν αυτό όλες οι νεώτερες Αγγλικές μεταφράσεις που έγιναν από τους Ελληνιστάς λογίους, για να περιορισθούμε σ’ αυτό. Λόγου χάριν, πάρτε τα ακόλουθα παραδείγματα: Η Νέα Αγγλική Βίβλος, που εξεδόθη τον Μάρτιο του 1961, λέγει: «Και εκείνο που ήταν Θεός, ήταν ο Λόγος.» Η Νέα Μετάφρασις της Βίβλου (1922) του Δρος Τζαίημς Μόφφατ λέγει: «Ο Λόγος ήταν θείος.» Η Πλήρης Βίβλος—Μια Αμερικανική Μετάφρασις (Σμιθ-Γκούντσπηντ) αναφέρει: «Ο Λόγος ήταν θείος.» Το ίδιο κάνει και Η Αυθεντική Νέα Διαθήκη του Ουγκ Ζ. Σιόνφηλντ. Άλλες αποδόσεις (από Γερμανούς) αναφέρουν: Του Μπέμερ: «Ήταν στενά ενωμένος με τον Θεόν, ναι, επειδή ήταν καθ’ εαυτόν θείος».a Του Στέιτζ: «Ο Λόγος ήταν καθ’ εαυτόν ον θείον.»b Του Μέντζε: «Και θεός (=ον θείον) ήταν ο Λόγος.»c Του Πφαίφφλιν: «Και ήταν θείας βαρύτητος.»d Και του Θίμμε: «Και Θεός κάποιου είδους ήταν ο Λόγος.»e
5. Ποια είναι η πιο αμφισβητήσιμη μετάφρασις από όλες, όπως το δείχνουν δύο παραδείγματα, και γιατί η μετάφρασις του Καθηγητού Τόρρεϋ μπορεί να τοποθετηθή παράπλευρα στις παραπάνω;
5 Αλλά η απόδοσις, που επροκάλεσε τις μεγαλύτερες αντιλογίες από όλες τις άλλες στο κατά Ιωάννην 1:1, 2, είναι η ακόλουθη: «Ο Λόγος ήτο εν αρχή, και ο Λόγος ήτο με τον Θεόν, και ο Λόγος ήτο είς θεός. Αυτός ο Λόγος ήτο εν αρχή με τον Θεόν.» Η απόδοσις αυτή βρίσκεται στη Νέα Διαθήκη σε Μια Βελτιωμένη Μετάφρασι, που εδημοσιεύθη στο Λονδίνο της Αγγλίας, το 1808.f Παρόμοια είναι η απόδοσις του εδαφίου από ένα πρώην Ρωμαιοκαθολικό ιερέα: «Εν αρχή ήτο ο Λόγος, και ο Λόγος ήτο με τον Θεόν, και ο Λόγος ήτο είς θεός. Αυτός ήτο εν αρχή με τον Θεόν. Τα πάντα έγιναν δια του Λόγου, και χωρίς αυτού ουδέν δημιουργημένον ήλθεν εις ύπαρξιν.» (Ιωάν. 1:1-3)g Παράπλευρα στην απόδοσι αυτή με την έκφρασί της «είς θεός», η οποία πολύ συνεζητήθη, μπορεί να τοποθετηθή η απόδοσις που βρίσκεται εις Τα Τέσσαρα Ευαγγέλια—Μία Νέα Μετάφρασις του καθηγητού Τσαρλς Κάτλερ Τόρρεϋ, έκδοσις δευτέρα του 1947, δηλαδή: «Εν αρχή ήτο ο Λόγος, και ο Λόγος ήτο με τον Θεόν, και θεός ήτο ο Λόγος. Όταν ήτο εν αρχή με τον Θεόν τα πάντα δημιουργήθησαν δι’ αυτού· χωρίς αυτού δεν εδημιουργήθη ουδέ έν το οποίον έγινεν.» (Ιωάν. 1:1-3) Σημειώστε ότι εκείνο που ο Λόγος λέγεται ότι είναι, γράφεται χωρίς κεφαλαίο αρχικό γράμμα, δηλαδή, «θεός».
6. Ποιες εκφράσεις που διαφέρουν αντιμετωπίζομε στις παραπάνω μεταφράσεις, και έτσι τώρα τίνος την ταυτότητα πρέπει να ανεύρωμε;
6 Έτσι, στις μεταφράσεις της Γραφής που παρατίθενται παραπάνω, αντιμετωπίζομε τις εκφράσεις «Θεός», «θείος», «Θεός κάποιου είδους», «θεός» και «είς θεός». Άνθρωποι, που διδάσκουν ένα Τρισυπόστατο θεό, μια Τριάδα, αντιτίθενται έντονα στη μετάφρασι «είς θεός». Λέγουν, μεταξύ άλλων, ότι αυτό σημαίνει πίστι στον πολυθεϊσμό. Ή το ονομάζουν Ουνιταριανισμό ή Αρειανισμό. Η Τριάς διδάσκεται σ’ όλα εκείνα τα μέρη του «Χριστιανικού κόσμου» που βρίσκονται στην Ευρώπη, στην Αμερική, Βόρειο και Νότιο, και στην Αυστραλία, όπου ζη η μεγάλη πλειονότης των αναγνωστών της Σκοπιάς, οι οποίοι ανέρχονται σε 4.000.000. Αναγνώσται άλλων μερών, στην Ασία και στην Αφρική, έρχονται σε επαφή με τη διδασκαλία της Τριάδος που γίνεται από τις ιεραποστολές του «Χριστιανικού κόσμου». Όταν έχωμε υπ’ όψι τα ανωτέρω, γίνεται φανερό ότι πρέπει να εξακριβώσωμε όχι μόνο ποιος είναι ο Λόγος, αλλά επίσης και ποιος είναι ο ίδιος ο Θεός.
7, 8. Τι λέγει ο «Χριστιανικός κόσμος» ότι είναι ο Θεός, αλλ’ εφαρμόζοντας αυτόν τον ισοδύναμον όρον στο κατά Ιωάννην 1:1, 2 σε ποια εμπλοκή μπαίνομε;
7 Ο «Χριστιανικός κόσμος» πιστεύει ότι το θεμελιώδες δόγμα των διδασκαλιών του είναι η Τριάς. Με την Τριάδα εννοεί ένα τρισυπόστατον Θεόν ή τρεις θεούς εν ενί. Αυτό σημαίνει ένα Θεόν σε τρία πρόσωπα, δηλαδή, «Θεός ο Πατήρ, Θεός ο Υιός, και Θεός το Άγιον Πνεύμα.» Επειδή αυτό λέγεται ότι είναι, όχι τρεις Θεοί, αλλ’ απλώς «είς Θεός εις τρία πρόσωπα», έπεται ότι ο όρος Θεός πρέπει να εννοή την Τριάδα· και η Τριάς και ο Θεός πρέπει να είναι όροι που μπορούν να εναλλάσσωνται. Επάνω σ’ αυτή τη βάσι, ας παραθέσωμε το κατά Ιωάννην 1:1, 2 και ας χρησιμοποιήσωμε τον ισοδύναμο όρο για τον Θεό, και ας ιδούμε το αποτέλεσμα:
8 «Εν αρχή ήτο ο Λόγος, και ο Λόγος ήτο παρά τη Τριάδι, και Τριάς ήτο ο Λόγος. Ούτος ήτο εν αρχή παρά τη Τριάδι.» Αλλά πώς θα μπορούσε να συμβαίνη ένα τέτοιο πράγμα; Αν ο Λόγος ήταν ο ίδιος ένα Πρόσωπο και ήταν πλησίον της Τριάδος, τότε θα ήσαν τέσσερα Πρόσωπα. Αλλά για τον Λόγον λέγεται από τους τριαδιστάς ότι είναι το Δεύτερο Πρόσωπο της Τριάδος, δηλαδή, «Θεός ο Υιός».h Αλλά και τότε ακόμη, πώς θα μπορούσε να πη ο Ιωάννης ότι ο Λόγος, ως Θεός ο Υιός, ήταν η Τριάς αποτελούμενη από τρία Πρόσωπα; Πώς θα μπορούσε ένα Πρόσωπο να είναι τρία;
9. Αν υπάρχη ο ισχυρισμός ότι «Θεός» σημαίνει Θεόν τον Πατέρα, τότε σε ποια δυσκολία μπαίνομε;
9 Εν τούτοις, ας λέγουν οι τριαδισταί ότι στο κατά Ιωάννην 1:1 «Θεός» σημαίνει απλώς το Πρώτο Πρόσωπο της Τριάδος, δηλαδή, «Θεόν τον Πατέρα», και έτσι ο Λόγος ήταν με τον Θεόν τον Πατέρα στην αρχή. Επάνω στη βάσι αυτού του ορισμού του όρου «Θεός», πώς θα μπορούσε να λεχθή ότι ο Λόγος, που αυτοί λέγουν είναι «Θεός ο Υιός», είναι «Θεός ο Πατήρ»; Και πού το τρίτο των πρόσωπο «Θεός το Άγιο Πνεύμα» μπαίνει στην εικόνα; Αν ο Θεός είναι Τριάς, δεν ήταν ο Λόγος με τον «Θεόν το Άγιο Πνεύμα» καθώς και με τον «Θεόν τον Πατέρα» στην αρχή;
10. Τι προκύπτει αν λεχθή ότι «Θεός» σημαίνει τα άλλα δύο Πρόσωπα της Τριάδος, και ποια εξήγησις που επεχειρήθη δεν το εξηγεί αυτό;
10 Υποθέστε, τώρα, ότι λέγουν ότι, στο κατά Ιωάννην 1:1, 2, «Θεός» σημαίνει τα άλλα δύο Πρόσωπα της Τριάδος, έτσι ώστε στην αρχή ο Λόγος ήταν με τον Θεόν τον Πατέρα και με τον Θεόν το Άγιο Πνεύμα. Σ’ αυτή την περίπτωσι ερχόμεθα στην εξής δυσκολία, δηλαδή, ότι ο Λόγος, με το να είναι Θεός, ήταν ο Θεός ο Πατήρ και ο Θεός το Άγιον Πνεύμα, τα άλλα δύο πρόσωπα της Τριάδος. Έτσι ο Λόγος, ή «Θεός ο Υιός», το Δεύτερο Πρόσωπο της Τριάδος, λέγεται ότι είναι επίσης το Πρώτο Πρόσωπο και το Τρίτο Πρόσωπο της Τριάδος. Δεν λύει τη δυσκολία το να πούμε ότι ο Λόγος ήταν ο ίδιος με τον Θεόν τον Πατέρα και ήταν ίσος προς τον Θεόν τον Πατέρα, αλλ’ όμως δεν ήταν ο Θεός ο Πατήρ. Αν αυτό ήταν έτσι, κατ’ ανάγκην έπεται ότι ο Λόγος ήταν ο ίδιος με τον Θεόν το Άγιο Πνεύμα, και ήταν ίσος με τον Θεόν το Άγιο Πνεύμα, αλλ’ όμως δεν ήταν ο Θεός το Άγιο Πνεύμα.
11, 12. Σύμφωνα με την Τριάδα, τι ποσοστόν Θεού θα ήταν ο Λόγος, και ποια ερώτησι έχομε να υποβάλωμε για την προσωπικότητα του Θεού;
11 Και όμως οι τριαδισταί διδάσκουν ότι ο Θεός τού κατά Ιωάννην 1:1, 2 είναι μόνο ένας Θεός, όχι τρεις Θεοί! Είναι, λοιπόν, ο Λόγος μόνο ένα τρίτον Θεού;
12 Αφού δεν μπορούμε επιστημονικά να υπολογίσωμε ότι 1 Θεός (ο Πατήρ) + 1 Θεός (ο Υιός) + 1 Θεός (το Άγιον Πνεύμα) = 1 Θεός, τότε πρέπει να υπολογίσωμε ότι 1/3 Θεού (ο Πατήρ) + 1/3 Θεού (ο Υιός) + 1/3 Θεού (το Άγιο Πνεύμα) = 3/3 Θεού, ή 1 Θεός. Επί πλέον, θα είχαμε να συμπεράνωμε ότι ο όρος «Θεός» στο κατά Ιωάννην 1:1, 2 αλλάσσει την προσωπικότητά του, ή ότι ο «Θεός» αλλάσσει την προσωπικότητά του σε μια πρότασι. Αλλάσσει;
13, 14. (α) Τι κάνει η διδασκαλία της Τριάδος για το νόημα του κατά Ιωάννην 1:1, 2; (β) Ποια ήταν η κατάστασις της διανοίας του Ιωάννου ως προς τον Λόγον και τον Θεόν;
13 Βρίσκονται τώρα οι αναγνώσται της Σκοπιάς σε σύγχισι; Αναμφιβόλως! Οποιαδήποτε προσπάθεια να λογικευθή κανείς στη διδασκαλία της Τριάδος οδηγεί σε σύγχυσι της διανοίας. Επομένως η διδασκαλία της Τριάδος φέρνει σύγχυσι στο νόημα του κατά Ιωάννην 1:1, 2· δεν το απλοποιεί ούτε το καθιστά σαφές ή ευκολονόητο.
14 Ασφαλώς το ζήτημα δεν ήταν συγκεχυμένο στη διάνοια του αποστόλου Ιωάννου, όταν έγραφε τα λόγια εκείνα στην κοινή Ελληνική γλώσσα πριν από δεκαεννέα αιώνες για διεθνείς Χριστιανούς αναγνώστας. Καθώς άρχισε ο Ιωάννης να αφηγήται τη ζωή του Ιησού Χριστού, δεν είχε καμμιά σύγχυσι διανοίας ως προς το ποιος ήταν ο Λόγος και ως προς το ποιος ήταν ο Θεός.
15. Ποιον πρέπει ν’ αφήσωμε να μας βοηθήση σ’ αυτό το αίνιγμα των ταυτοτήτων, και από ποια συγγράμματα μπορούμε ν’ αντλήσωμε για μια επεξηγηματική διεύρυνσι των πραγμάτων;
15 Πρέπει, επομένως, ν’ αφήσωμε τον απόστολο Ιωάννη τον ίδιο να προσδιορίση σ’ εμάς ποιος ήταν ο Λόγος και να εξηγήση ποιος ήταν ο Θεός. Αυτό ακριβώς κάνει ο Ιωάννης στο υπόλοιπο της αφηγήσεως της ζωής του Ιησού Χριστού καθώς επίσης στα άλλα θεόπνευστα συγγράμματά του. Εκτός από το λεγόμενο Ευαγγέλιό του, ο Ιωάννης έγραψε τρεις επιστολές καθώς επίσης την Αποκάλυψι. Από πολλούς θεωρείται ότι ο Ιωάννης έγραψε πρώτα το βιβλίο της Αποκαλύψεως, έπειτα τις τρεις επιστολές του και τελευταία το Ευαγγέλιο του. Η Βιβλική Αρχαιολογία, υπό Γ. Έρνεστ Ράιτ (1957), σελίς 238, λέγει: «Ο Ιωάννης συνήθως συνδέεται με την Έφεσο της Μικράς Ασίας και χρονολογείται γύρω στο 90 μ.Χ. από πλείστους λογίους.» Για το Ευαγγέλιο του Ιωάννου Η Σκοπιά δέχεται τη χρονολογία 98 μ.Χ. Συνεπώς, για μια επεξηγηματική διεύρυνσι των πραγμάτων, που είναι γραμμένα στο Ευαγγέλιο του Ιωάννου, μπορούμε να αντλήσωμε από τα προηγούμενα συγγράμματά του, την Αποκάλυψι και τις τρεις επιστολές του.
16. Κάνοντας τούτο, με ποιόν σκοπό ξεκινούμε, και γιατί;
16 Αυτό θα πράξωμε τώρα. Το πράττομε με μια επιθυμία να φθάσωμε στο ίδιο συμπέρασμα για το ποιος ήταν ο Λόγος, στο οποίο φθάνει και ο απόστολος Ιωάννης. Το να πράξωμε τούτο σημαίνει για μας απόκτησι ευτυχισμένης αιωνίου ζωής στον δίκαιο νέα κόσμο του Θεού, που είναι τώρα τόσο πλησίον. Ο Ιωάννης, με όλη την άμεση γνώσι και τις συναναστροφές που είχε, είχε αιτία ή βάσι για να φθάση σ’ ένα απολύτως ορθό συμπέρασμα. Ήθελε εμείς ως αναγνώσται του να φθάσωμε σ’ ένα ορθό συμπέρασμα. Επομένως τίμια και πιστά παρουσίασε τα γεγονότα στα πέντε διάφορα συγγράμματά του, για να μας βοηθήση να έλθωμε στο ίδιο συμπέρασμα με το δικό του. Έτσι, καθώς δεχόμεθα ως αληθινή τη μαρτυρία του Ιωάννου, ξεκινούμε μ’ έναν ορθό σκοπό, έναν σκοπό που θα οδηγήση σε ατελεύτητη ευλογία για μας.
ΤΙ ΘΑ ΠΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΟ 1 ΙΩΑΝΝΟΥ 5:7;
17. Τι θα ερωτήσουν οι πιστοί της Τριάδος όταν δεν είναι συγχρονισμένοι και τι πρέπει να λεχθή για το εδάφιο που δείχνουν στη Γραφή των;
17 Αν οι πιστοί της Τριάδος δεν είναι συγχρονισμένοι, θα ερωτήσουν: Δεν διδάσκει ο Ιωάννης ο ίδιος την Τριάδα, δηλαδή, ότι οι τρεις είναι έν; Στο αντίτυπο της Γραφής των θα δείξουν το 1 Ιωάννου 5:7 και θα διαβάσουν: «Διότι τρεις είναι οι μαρτυρούντες εν τω ουρανώ, ο Πατήρ, ο Λόγος, και το Άγιον Πνεύμα· και ούτοι οι τρεις είναι έν.» Αυτό λέγει το 1 Ιωάν. 5:7 στη Νεοελληνική μετάφρασι της Γραφής, καθώς και στη Ρωμαιοκαθολική Μετάφρασι Ντουαί και ομοίως στην Κατ’ Εξουσιοδότησιν Μετάφρασι ή Μετάφρασι Βασιλέως Ιακώβου. Αλλά τα λόγια «εν τω ουρανώ, ο Πατήρ, ο Λόγος, και το Άγιον Πνεύμα· και ούτοι οι τρεις είναι έν» δεν υπάρχουν στα παλαιότατα Ελληνικά χειρόγραφα. Συνεπώς, οι νεώτατες μεταφράσεις της Γραφής παραλείπουν αυτά τα λόγια, η δε έκδοσις της Γραφής της Ρωμαιοκαθολικής Επισκοπικής Επιτροπής της Συναδελφότητος Χριστιανικού Δόγματος θέτει τα λόγια εντός αγκυλών μαζί με μια επεξηγηματική υποσημείωσι, ως εξής: «Η Αγία Έδρα επιφυλάσσει στον εαυτό της το δικαίωμα να διέλθη τελικά στην αρχική μορφή της παρούσης περικοπής.»
18. Ποια ομολογία έκαμε ο Καρδινάλιος Μάιους για το 1 Ιωάν. 5:7 στην έκδοσί του τού Βατικανού Χειρογράφου Αρ. 1209;
18 Το παλαιότατο Ελληνικό χειρόγραφο των Χριστιανικών Γραφών είναι, κατά την κρίσι πολλών, το Βατικανό Χειρόγραφο Αρ. 1209, που εγράφη στο πρώτο ήμισυ του τετάρτου αιώνος. Στο δικό μας αντίτυπο αυτού του Ελληνικού χειρογράφου, όπως το εξέδωσε ο Καρδινάλιος Άντζελους Μάιους το 1859, παρενέθεσε τα Εληνικά λόγια στο αντίτυπο του χειρογράφου, αλλά προσέθεσε ένα σημείο υποσημειώσεως στο τέλος του προηγουμένου εδαφίου. Η υποσημείωσις είναι στη Λατινική και, μεταφρασμένη, έχει ως εξής:
Από τώρα και στο εξής στον πιο αρχαίο Βατικανό κώδικα, που αναπαράγομε σ’ αυτή την έκδοσι, το εδάφιο έχει ως ακολούθως: «Ότι τρεις εισιν οι μαρτυρούντες, το πνεύμα και το ύδωρ και το αίμα· και οι τρεις εις το έν εισιν. Ει την μαρτυρίαν» κλπ. Λείπει, επομένως, η περίφημη μαρτυρία του Ιωάννου όσον αφορά τα θεία τρία πρόσωπα, γεγονός που ήταν ήδη επί μακρόν γνωστό στους κριτικούς.i
19. Τι λέγει ο Δρ Ε. Ι. Γκούντσττηντ για το 1 Ιωάν. 5:7, και επομένως επάνω σε ποια βάσι δεν μπορούμε να προχωρήσωμε εξετάζοντας τις ταυτότητες του Λόγου και του Θεού;
19 Ο Δρ Έντγκαρ Ι. Γκούντσπηντ, ο μεταφραστής της Βίβλου, λέγει εν σχέσει με το 1 Ιωάν. 5:7: «Αυτό το εδάφιο δεν βρέθηκε στην Ελληνική σε κανένα χειρόγραφο μέσα ή έξω από τη Νέα Διαθήκη ενωρίτερα από τον δέκατον τρίτον αιώνα. Δεν απαντάται σε κανένα Ελληνικό χειρόγραφο της επιστολής 1 Ιωάννου πριν από τον δέκατον πέμπτον αιώνα, οπότε το περιέχει ένα χειρόγραφο με κυρτά γράμματα. Ένα χειρόγραφο επίσης του δεκάτου έκτου αιώνος περιλαμβάνει το εδάφιο. Αυτά είναι τα μονά Ελληνικά χειρόγραφα της Νέας Διαθήκης, στα οποία βρέθηκε ποτέ. Αλλά δεν απαντάται σε κανένα αρχαίο Ελληνικό χειρόγραφο ούτε Έλληνα Χριστιανόν συγγραφέα ούτε σε κάποια από τις ανατολικές μεταφράσεις. . . . Παγκοσμίως δυσπιστούν σ’ αυτό οι Έλληνες λόγιοι και εκδόται του Ελληνικού κειμένου της Νέας Διαθήκης.»j Επομένως στην εξέτασι που κάναμε των συγγραμμάτων του Ιωάννου ως προς το ποιος είναι ο Λόγος και ο Θεός, δεν μπορούμε να προχωρήσωμε με βάσι το τι λέγουν τα νόθα λόγια στο 1 Ιωάννου 5:7.
ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΓΕΝΝΗΣΙΣ ΣΤΗ ΓΗ
20, 21. (α) Πότε ο Λόγος άφησε την προσωπική παρουσία του Θεού, και ποια ερωτήματα εγείρονται για το πώς ο Λόγος το έκαμε αυτό; (β) Πώς λέγει ο Ιωάννης ότι ο Λόγος το έκαμε αυτό, και τι τούτο σημαίνει;
20 Ήλθε καιρός που ο Λόγος άφησε την προσωπική παρουσία του Θεού με τον οποίον ήταν στην αρχή. Αυτό έγινε όταν ήλθε κάτω στη γη και ανεμίχθη με τους ανθρώπους. Το κατά Ιωάννην 1:10, 11 λέγει: «Ήτο εν τω κόσμω, και ο κόσμος έγεινε δι’ αυτού· και ο κόσμος δεν εγνώρισεν αυτόν. Εις τα ίδια ήλθε, και οι ίδιοι δεν εδέχθησαν αυτόν.» Όταν κατήλθε, μήπως έκαμε ο Λόγος το ίδιο που είχαν κάμει ουράνιοι άγγελοι, δηλαδή έμεινε ακόμη πνευματικό πρόσωπο, και απλώς περιενεδύθη ένα ορατό ανθρώπινο σώμα και ενήργησε μέσω αυτού του σώματος αναμιγνυόμενος με τους ανθρώπους; Ή έγινε ο Λόγος ένα μίγμα, μια ανάμιξις εκείνου που είναι πνεύμα και εκείνου που είναι σαρξ; Αντί να εικάζωμε όσον αφορά αυτό, ας αφήσουμε μάλλον τον Ιωάννη να μας ειπή:
21 «Και ο Λόγος έγεινε σαρξ, και κατώκησε μεταξύ ημών, (και είδομεν την δόξαν αυτού, δόξαν ως μονογενούς παρά του Πατρός,) πλήρης χάριτος και αληθείας.» (Ιωάν. 1:14) Και άλλες βιβλικές μεταφράσεις συμφωνούν ότι ο Λόγος «έγεινε σαρξ». Αυτό είναι πολύ διάφορο από το να λέμε ότι ενέδυσε τον εαυτό του με σάρκα όπως σε μια υλοποίησι ή όπως σε μια μετενσάρκωσι. Αυτό σημαίνει ότι έγινε ό,τι ήταν ο άνθρωπος—σαρξ και αίμα—για να είναι ένας από μας τους ανθρώπους. Ας ερευνήσωμε όσο μπορούμε τα συγγράμματα του Ιωάννου, όμως δεν θα εύρωμε ούτε μια φορά να λέγη ο Ιωάννης ότι ο Λόγος έγινε Θεάνθρωπος, δηλαδή, ένας συνδυασμός Θεού και ανθρώπου.
22. Ως προς την ανθρωπίνη του υπόστασι, πώς ο Λόγος ωνόμασε τον εαυτό του και τι πραγματικά εσήμαινε το ότι έγινε σαρξ;
22 Η έκφρασις Θεάνθρωπος είναι επινόησις των τριαδιστών και δεν βρίσκεται πουθενά σε ολόκληρη τη Γραφή. Ό,τι ο Λόγος ωνόμασε τον εαυτό του όταν ήταν στη γη, ήταν «ο Υιός του ανθρώπου», κάτι πολύ διαφορετικό από Θεάνθρωπος, Όταν για πρώτη φορά συνήντησε τον Ιουδαίον που ωνομάζετο Ναθαναήλ, είπε σ’ αυτόν τον Ιουδαίο: «Θέλετε ιδεί τον ουρανόν ανεωγμένον, και τους αγγέλους του Θεού αναβαίνοντας και καταβαίνοντας επί τον Υιόν του ανθρώπου.» (Ιωάν. 1:51) Στον Ιουδαίο Φαρισαίο Νικόδημο είπε: «Και καθώς ο Μωυσής ύψωσε τον όφιν εν τη ερήμω, ούτω πρέπει να υψωθή ο Υιός του ανθρώπου· δια να μη απολεσθή πας ο πιστεύων εις αυτόν, αλλά να έχη ζωήν αιώνιον.» (Ιωάν. 3:14, 15) Στα συγγράμματα του Ιωάννου η έκφρασις «Υιός ανθρώπου» εφαρμόζεται στον Λόγον δεκαέξη φορές. Τούτο δείχνει ότι με ανθρώπινη γέννησι στη γη «έγεινε σαρξ». Το ότι έγινε σαρξ δεν εσήμαινε τίποτε ολιγώτερο από το ότι έπαυσε να είναι πνευματικό πρόσωπο.
23, 24. Με το να γίνη σαρξ, τι έγινε ο Λόγος στις αισθήσεις του ανθρώπου, και με ποια λόγια αναφέρει ο Ιωάννης τη δική του πείρα με τον Λόγον;
23 Ο Λόγος, που ήταν προηγουμένως ένα αόρατο πνεύμα, με το να γίνη σαρξ, έγινε ορατός, ακουστός, αισθητός στους ανθρώπους επάνω στη γη. Άνθρωποι από σάρκα μπορούσαν έτσι να έχουν άμεση επαφή μαζί του. Ο απόστολος Ιωάννης μάς αναφέρει τη δική του πείρα με τον Λόγον, όταν υπήρχε εν σαρκί, για να μοιρασθή αυτή την ευλογία μαζί μας. Ο Ιωάννης λέγει:
24 «Εκείνο το οποίον ήτο απ’ αρχής, το οποίον ηκούσαμεν, το οποίον είδομεν με τους οφθαλμούς ημών, το οποίον εθεωρήσαμεν, και οι χείρες ημών εψηλάφησαν, περί του Λόγου της ζωής· (και η ζωή εφανερώθη, και είδομεν, και μαρτυρούμεν, και απαγγέλλομεν προς εσάς την ζωήν την αιώνιον, ήτις ήτο παρά τω Πατρί, και εφανερώθη εις ημάς·) εκείνο το οποίον είδομεν και ηκούσαμεν, απαγγέλλομεν προς εσάς, δια να έχητε και σεις κοινωνίαν μεθ’ ημών και η κοινωνία δε ημών είναι μετά του Πατρός και μετά του Υιού αυτού Ιησού Χριστού.»—1 Ιωάν. 1:1-3.
25, 26. (α) Πώς ο Ιωάννης αναφέρεται στον επίγειο κηδεμόνα πατέρα του Ιησού; (β) Πώς ο Ιωάννης μιλεί για την ανθρώπινη μητέρα του Ιησού αφού την έλαβε υπό την φροντίδα του;
25 Ο Ιωάννης εφιστά την προσοχή μας στην ανθρώπινη μητέρα αυτού του Υιού του ανθρώπου, αλλά ποτέ με το προσωπικό της όνομα. Ο Ιωάννης δεν μιλεί ποτέ για τον πρωτότοκο της Υιό ως τον «Υιόν της Μαρίας». Ο Ιωάννης αναφέρει τον ανθρώπινο κηδεμόνα πατέρα του με το όνομα του ακριβώς κοντά στην αρχή της αφηγήσεως, όταν ο Φίλιππος είπε στον Ναθαναήλ: «Εκείνον τον οποίον έγραψεν ο Μωυσής εν τω νόμω και οι προφήται, ευρήκαμεν, Ιησούν τον υιόν του Ιωσήφ τον από Ναζαρέτ.» (Ιωάν. 1:45) Αργότερα, αφού ο Ιησούς αυτός διέθρεψε πέντε χιλιάδες ανθρώπους θαυματουργικά με πέντε άρτους και δύο ψάρια, οι Ιουδαίοι που προσεπάθησαν να υποτιμήσουν την καταγωγή του Ιησού είπαν: «Δεν είναι ούτος Ιησούς ο υιός του Ιωσήφ, του οποίου ημείς γνωρίζομεν τον πατέρα και την μητέρα;» (Ιωάν. 6:42) Έτσι, ενώ ο Ιωάννης μιλεί για άλλες γυναίκες με το όνομά των Μαρία, αφήνει τη μητέρα του Ιησού ανώνυμη. Οποτεδήποτε γίνεται λόγος γι’ αυτήν, δεν αναφέρεται ποτέ ως «Μαρία» ή «Μήτηρ», αλλά πάντοτε ως «Γυνή».
26 Παραδείγματος χάριν, στα τελευταία λόγια που αναφέρει γι’ αυτήν, όταν ο Ιησούς πέθαινε σαν εγκληματίας σ’ ένα ξύλο μαρτυρίου στο Γολγοθά, καθώς έστεκαν η επίγεια μητέρα του και ο αγαπητός του μαθητής Ιωάννης παρατηρώντας, ο Ιησούς «λέγει προς την μητέρα αυτού, Γύναι, ιδού ο υιός σου. Έπειτα λέγει προς τον μαθητήν, Ιδού η μήτηρ σου. Και απ’ εκείνης της ώρας έλαβεν αυτήν ο μαθητής εις την οικίαν αυτού.» (Ιωάν. 19:25-27) Επί πόσον καιρό ο Ιωάννης έλαβε φροντίδα για τη Μαρία τη μητέρα του Ιησού, δεν μας το λέγει αλλά ποτέ δεν προσπαθεί να την δοξάση ή να την μακαρίση, ακόμη και να την ονομάση, διότι ήταν μητέρα του Ιησού.
27, 28. Τίνος ισχυρίζονται οι Τριαδισταί ότι η Μαρία έγινε μητέρα, και σε ποιο ερώτημα οδηγεί αυτό;
27 Εν τούτοις, σύμφωνα με τους διδασκάλους της Τριάδος, όταν «ο Λόγος έγεινε σαρξ», η Μαρία έγινε η μητέρα του Θεού. Αλλ’ αφού λέγουν ότι ο Θεός είναι Τριάς, τότε η Ιουδαία παρθένος Μαρία έγινε η μητέρα απλώς ενός τρίτου του Θεού, όχι «η μητέρα του Θεού». Έγινε η μητέρα μόνο ενός Προσώπου που Θεού, του Προσώπου που τίθεται δεύτερο στον τύπο «Θεός ο Πατήρ, Θεός ο Υιός και Θεός το Άγιον Πνεύμα.» Επομένως η Μαρία ήταν απλώς η μητέρα του «Θεού Υιού»· δεν ήταν η μητέρα του «Θεού Πατρός», ούτε η μητέρα του «Θεού Αγίου Πνεύματος».
28 Αλλ’ αν οι Ρωμαιοκαθολικοί και άλλοι επιμένουν ότι η Μαρία ήταν «η μητέρα του Θεού», τότε είμεθα αναγκασμένοι να ερωτήσωμε, Ποιος ήταν ο πατέρας του Θεού; Αν ο Θεός είχε μητέρα, ποιος ήταν ο πατέρας του; Έτσι βλέπομε πάλι πώς η διδασκαλία της Τριάδος οδηγεί στο γελοίον.
29. Στην Αποκάλυψι 4:8, 11, πώς περιγράφει ο Ιωάννης Κύριο τον Θεό, και ποιο ερώτημα εγείρεται ως προς το αν η Μαρία τον είχε «εν τη γαστρί» αυτής;
29 Επί πλέον, ο απόστολος Ιωάννης είδε σε όραμα ωρισμένα ουράνια πλάσματα να λέγουν στον Θεό επάνω στο θρόνο του: «Άγιος, άγιος, άγιος, Κύριος ο Θεός ο Παντοκράτωρ, ο Ην και ο Ων και ο Ερχόμενος», και άλλα να λέγουν: «Άξιος είσαι, Κύριε, να λάβης την δόξαν και την τιμήν και την δύναμιν· διότι συ έκτισας τα πάντα, και δια το θέλημά σου υπάρχουσι και εκτίσθησαν.» (Αποκάλ. 4:8, 11) Η Βίβλος είναι σαφής όταν λέγη ότι οι ουρανοί των ουρανών δεν θα μπορούσαν να περιλάβουν Κύριον τον Θεόν τον Παντοκράτορα· και ο καταπληκτικός ναός του Βασιλέως Σολομώντος στην Ιερουσαλήμ δεν μπορούσε να περιλάβη τον μόνον Κύριον τον Θεόν τον Παντοκράτορα. Πώς, λοιπόν, θα μπορούσε ένα τέτοιο μικροσκοπικό πράγμα όπως το ωοκύτταρο «εν τη γαστρί» της Μαρίας να περιλάβη τον Θεό, για να γίνη αυτή «η μητέρα του Θεού»; Ας είμεθα, λοιπόν, προσεκτικοί για κείνο που διδάσκομε, ώστε να μην υποτιμήσωμε τον Θεό.
Ο ΤΟΠΟΣ ΤΗΣ ΓΕΝΝΗΣΕΩΣ ΤΟΥ
30, 31. Ποιο ζήτημα ηγέρθη μεταξύ των Ιουδαίων γι’ αυτόν τον Ιησούν, ο οποίος φαινομενικά προήλθε από τη Ναζαρέτ της Γαλιλαίας; (β) Στη θριαμβευτική είσοδο του Ιησού στην Ιερουσαλήμ, πώς το μεγάλο πλήθος έκαμε υπαινιγμό για τον τόπο της γεννήσεως του;
30 Μεταξύ των Ιουδαίων ηγέρθη συζήτησις για τον τόπο της γεννήσεως του Ιησού, ο οποίος ήλθε από τη Ναζαρέτ της επαρχίας της Γαλιλαίας. Οι Ιουδαίοι γενικά δεν εγνώριζαν ότι είχε γεννηθή στη Βηθλεέμ. Συνεπώς ο Ιωάννης μάς λέγει: «Άλλοι έλεγον, Ούτος είναι ο Χριστός. Άλλοι δε έλεγον, Μήγαρ εκ της Γαλιλαίας έρχεται ο Χριστός; Δεν είπεν η γραφή, ότι εκ του σπέρματος του Δαβίδ, και από της κώμης Βηθλεέμ, όπου ήτο ο Δαβίδ, έρχεται ο Χριστός; Σχίσμα λοιπόν έγεινε μεταξύ του όχλου δι’ αυτόν.» (Ιωάν. 7:41-43) Εν τούτοις, όταν ο Ιησούς έκαμε τη θριαμβευτική του είσοδο επί πώλου όνου στην Ιερουσαλήμ την άνοιξι του 33 μ.Χ., υπήρχαν πολλοί Ιουδαίοι που ήσαν έτοιμοι να τον χαιρετίσουν ως τον υποσχεμένο Βασιλέα του Θεού, τον Υιόν του Βασιλέως Δαβίδ από τη Βηθλεέμ. Ο Ιωάννης 12:12- 15 (ΜΝΚ) μας λέγει:
31 «Τη επαύριον όχλος πολύς, ο ελθών εις την εορτήν, ακούσαντες ότι έρχεται ο Ιησούς εις Ιεροσόλυμα, έλαβον τα βάια των φοινίκων, και εξήλθαν εις υπάντησιν αυτού και έκραζον, Ωσαννά, ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Ιεχωβά, ο βασιλεύς του Ισραήλ. Εύρων δε ο Ιησούς ονάριον, εκάθισεν επ’ αυτό, καθώς είναι γεγραμμένον [στον Ζαχαρία 9:9], “Μη φοβού, θύγατερ Σιών· ιδού, ο βασιλεύς σου έρχεται καθήμενος επί πώλου όνου”.»—Βλέπε Ψαλμόν 118:25, 26.
32. (α) Πώς ο Ναθαναήλ έδειξε τις βασιλικές σχέσεις του Ιησού; (β) Στην Αποκάλυψι πώς ο Ιησούς έδειξε τις βασιλικές του σχέσεις, και ποια σύγκρισις θα υπάρχη μεταξύ της βασιλείας του και εκείνης του προπάτορός του;
32 Ωστόσο, τρία έτη πριν απ’ αυτό, όταν ο Ιησούς άρχισε τη δημοσία σταδιοδρομία του στη γη του Ισραήλ, ο Ναθαναήλ ανεγνώρισε τις σχέσεις του Ιησού με τον Βασιλέα Δαβίδ, λέγοντας σ’ αυτόν; «Ραββί, συ είσαι ο Υιός του Θεού, συ είσαι ο βασιλεύς του Ισραήλ.» (Ιωάν. 1:50) Και στο όραμα που εδόθη στον απόστολο Ιωάννη οι βασιλικές σχέσεις του Ιησού τονίζονται αρκετές φορές. Στην Αποκάλυψι 3:7 ο Ιησούς ο ίδιος λέγει: «Ταύτα λέγει ο άγιος, ο αληθινός, ο έχων το κλειδίον του Δαβίδ.» Στην Αποκάλυψι 5:5 ένας πρεσβύτερος λέγει για τον Ιησούν: «Ιδού, υπερίσχυσεν ο Λέων όστις είναι εκ της φυλής Ιούδα, η ρίζα του Δαβίδ.» Τελικά, στην Αποκάλυψι 22:16, διαβάζομε: «Εγώ ο Ιησούς έπεμψα τον άγγελόν μου να μαρτυρήση εις εσάς ταύτα εις τας εκκλησίας· εγώ είμαι η ρίζα και το γένος του Δαβίδ, ο αστήρ ο λαμπρός και ορθρινός.» Μολονότι ο Ιησούς στη γη μιλούσε για τον εαυτό του ως «Ιησούν τον Ναζωραίον», είχε πράγματι γεννηθή στη γενέθλια πόλι του Βασιλέως Δαβίδ, στη Βηθλεέμ, αλλά είχε απλώς ανατραφή στη Ναζαρέτ. (Ιωάν. 18:5-7· 19:19) Εκεί ο Ιωσήφ ο κηδεμών του έφθασε να θεωρήται ως πατέρας του. Ο προπάτωρ του Δαβίδ είχε μια επίγεια βασιλεία· αλλά η ουράνια βασιλεία του Ιησού είναι κάτι πιο μεγαλειώδες και πιο ευεργετικό για όλο το ανθρώπινο γένος.
33, 34. (α) Πώς οι κληρικοί υποστηρίζουν ότι η διατύπωσις του κατά Ιωάννην 1:14 υπονοεί ενσάρκωσι του Λόγου; (β) Τι η χρήσις από τον Πέτρο της κυρίας λέξεως, μαζί με τη χρήσι της σε άλλα μέρη, υποστηρίζει για τη σημασία της;
33 Εκείνος που ήταν ο Λόγος εδαπάνησε μόνο ένα σύντομο χρονικό διάστημα μεταξύ των ανθρώπων, ολιγώτερο των τριάντα πέντε ετών από τον καιρό της συλλήψεως του «εν τη γαστρί» της Ιουδαίας παρθένου που κατήγετο από τον Βασιλέα Δαβίδ. Καθώς αποδίδει το κατά Ιωάννην 1:14 η Μία Αμερικανική Μετάφρασις: «Και ο Λόγος έγεινε σαρξ και αίμα και κατώκησε επί τι διάστημα μεταξύ ημών.» Οι κληρικοί, που πιστεύουν σε μια ενσάρκωσι κι έναν θεάνθρωπο, εφιστούν την προσοχή στο γεγονός ότι η Ελληνική λέξις που μεταφράζεται «κατώκησεν επί τι διάστημα» έχει τη ρίζα της στη λέξι «σκηνή». Πράγματι, ο Ρόμπερτ Γιάγκ αποδίδει την έκφρασι του κειμένου, μεταφράζοντας ως εξής: «Και ο Λόγος έγεινε σαρξ και εσκήνωσε [did tabernacle] μεταξύ ημών.» Με βάσι τα παραπάνω, οι κληρικοί υποστηρίζουν ότι ο Ιησούς ήταν ακόμη ένα πνευματικό πρόσωπο και απλώς εσκήνωνε σ’ ένα σαρκικό σώμα και έτσι ήταν μια ενσάρκωσις, ένας Θεάνθρωπος. Εν τούτοις, ο απόστολος Πέτρος εχρησιμοποίησε μια όμοια έκφρασι για τον εαυτό του, λέγοντας: «Στοχάζομαι όμως δίκαιον, εφ’ όσον είμαι εν τούτω τω σκηνώματι, να σας διεγείρω δια της υπενθυμίσεως· επειδή εξεύρω, ότι εντός ολίγου θέλω αποθέσει το σκήνωμά μου.» (2 Πέτρ. 1:13, 14) Βέβαια με αυτά τα λόγια ο Πέτρος δεν εννοούσε ότι αυτός ο ίδιος ήταν μια ενσάρκωσις. Ο Πέτρος εννοούσε ότι επρόκειτο απλώς να παραμείνη επί ένα διάστημα ακόμη στη γη ως σαρκικό πλάσμα.
34 Η ίδια Ελληνική λέξις, που εχρησιμοποιήθη στο κατά Ιωάννην 1:14, χρησιμοποιείται επίσης για άλλα πρόσωπα που δεν είναι ενσαρκώσεις, στην Αποκάλυψι 12:12· 13:6, Κείμενον. Επομένως τα λόγια του Ιωάννου 1:14 δεν υποστηρίζουν τη θεωρία της ενσαρκώσεως.
[Υποσημειώσεις]
a “Es war fest mit Gott verbunden, ja selbst goettlichen Wesens,” The New Testament, by Rudolf Boehmer, 1910.
b “Das Wort war selbst goettlichen Wesens,” The New Testament, by Curt Stage, 1907.
c “Und Gott (=goettlichen Wesens) war das Wort,” The Holy Scriptures, by D. Dr. Hermann Menge, twelfth edition, 1951.
d “Und war von goettlicher Wucht,” The New Testament, by Friedrich Pfaefflin, 1949.
e “Und Gott von Art war das Wort,” The New Testament, by Ludwig Thimme, 1919.
f Η προμετωπίς λέγει: «Η Καινή Διαθήκη σε Βελτιωμένη Μετάφρασι, βάσει της Νέας Μεταφράσεως του Αρχιεπισκόπου Νιούκομ: με Διωρθωμένο Κείμενο και Σημειώσεις Κριτικές κι Επεξηγηματικές. Εκδοθείσα υπό της Εταιρίας για την Προαγωγή της Χριστιανικής Γνώσεως και την Άσκησιν Αρετής, δια της Διανομής Βιβλίων.»—Ουνιταριανός.
g Η Καινή Διαθήκη—Μια Νέα Μετάφρασις κι Εξήγησις Βασισμένη στα Αρχαιότερα Χειρόγραφα, υπό Ιωάννου Γκρέμπερ (μετάφρασις από τη Γερμανική στην Αγγλική), έκδοσις 1937, με το πρόσθιον κάλυμμα της δεμένης αυτής μεταφράσεως σφραγισμένο μ’ ένα χρυσό σταυρό.
h La Sainte Bible, μια νέα μετάφρασις κατά τα αρχικά κείμενα υπό των Μοναχών του Μαρεδσού, Εκδόσεις Μαρεδσού, 1949, λέγει εν υποσημειώσει στο κατά Ιωάννην 1:1: «1:1. Ο Λόγος: Λόγος κατά την ουσίαν και την αιωνιότητα του Πατρός, συνιστώντας το δεύτερο πρόσωπο της αγίας Τριάδος.» (1:1. Le Verbe: la Parole substantielle et eternelle du Pere, constituant la seconde personne de la sainte Trinité.)
BÍBLIA SAGRADA, μια μετάφρασις από την αρχική Εβραϊκή, Αραμαϊκή και Ελληνική μέσω της Γαλλικής μεταφράσεως των Βενεδικτίνων Μοναχών του Μαρεδσού (Βέλγιον) από το Καθολικό Βιβλικό Κέντρου του Σάο Πάολο, 2 έκδοσις 1960, λέγει το ίδιο με τ’ ανωτέρω, ήτοι: «Κεφάλ. 1:1: O Verbo: a palavra substancial e eterna do Pai, que constitui a segunda pessoa da Santissima Trindade.»
i Η Λατινική υποσημείωσις λέγει: Exin in antiquissimo codice vaticano quem hac editione repraesentamus legitur tantum: οτι τρεις εισιν οι μαρτυρουντες, το πνευμα, και το υδωρ, και το αιμα· και το τρεις εις το εν εισιν. Ει την μαρτυριαν etc. Deest igitur celebre Iohannis de divinis tribus personis testimonium, quae res iamdiu criticis nota erat—Σελίς 318.
j Παρατίθεται από τη σελίδα 557 της Παραλλήλου Καινής Διαθήκης, υπό Γκούντσπηντ—Η Αμερικανική Μετάφρασις και Η Μετάφρασις Βασιλέως Ιακώβου. Έκδοσις 1943.