ΠΡΩΤΟΤΟΚΟΣ

Ο πρωτότοκος είναι κατά κύριο λόγο ο μεγαλύτερος γιος ενός πατέρα (όχι ο πρωτότοκος της μητέρας), η απαρχή των αναπαραγωγικών δυνάμεων του πατέρα. (Δευ 21:17) Πρωτότοκο επίσης λέγεται το πρώτο αρσενικό γέννημα των ζώων.—Γε 4:4.

Από αρχαιοτάτων χρόνων, ο πρωτότοκος γιος κατείχε τιμημένη θέση στην οικογένεια και ήταν εκείνος που διαδεχόταν τον πατέρα ως κεφαλή του σπιτικού. Κληρονομούσε διπλό μερίδιο από την περιουσία του πατέρα. (Δευ 21:17) Σε κάποιο γεύμα, ο Ιωσήφ έβαλε τον Ρουβήν να καθήσει σύμφωνα με τα δικαιώματα που είχε ως πρωτότοκος. (Γε 43:33) Ωστόσο, η Αγία Γραφή δεν τιμάει πάντοτε τον πρωτότοκο κατονομάζοντας τους γιους με σειρά γέννησης. Πολλές φορές η πρώτη θέση δίνεται στον πιο εξέχοντα ή πιο πιστό από τους γιους και όχι στον πρωτότοκο.—Γε 6:10· 1Χρ 1:28· παράβαλε Γε 11:26, 32· 12:4· βλέπε ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ· ΠΡΩΤΟΤΟΚΙΑ.

Στα πρωτότοκα δόθηκε ιδιαίτερη σπουδαιότητα την εποχή που ο Ιεχωβά απελευθέρωσε το λαό του από τη δουλεία στην Αίγυπτο. Μεταξύ των Αιγυπτίων, τα πρωτότοκα ήταν αφιερωμένα ως ιερά στο θεό του ήλιου Άμμωνα-Ρα, τον υποτιθέμενο προστάτη όλων των πρωτοτόκων. Η δέκατη πληγή που επέφερε ο Ιεχωβά στους Αιγυπτίους κατήσχυνε αυτόν το θεό και απέδειξε ότι ήταν ανίκανος να προστατέψει τα πρωτότοκα. Οι Ισραηλίτες, υπακούοντας στις οδηγίες του Θεού να σφάξουν ένα αρνί και να τινάξουν το αίμα του στους παραστάτες και στο ανώφλι της πόρτας των σπιτιών τους, δεν έχασαν τα πρωτότοκά τους από θάνατο, ενώ όλα τα πρωτότοκα των Αιγυπτίων—τόσο των ανθρώπων όσο και των ζώων—θανατώθηκαν. (Εξ 12:21-23, 28, 29) Προφανώς, στις περισσότερες περιπτώσεις εννοείται ο πρωτότοκος γιος κάθε σπιτικού και όχι το άτομο που ήταν η κεφαλή του σπιτικού, μολονότι μπορεί να ήταν και αυτό πρωτότοκο. Ο ίδιος ο Φαραώ πιθανότατα ήταν πρωτότοκος και όμως δεν του αφαιρέθηκε η ζωή. Ωστόσο μπορεί να μην υπήρχε κατά γράμμα πρωτότοκος γιος σε κάθε σπιτικό της Αιγύπτου (μπορεί το αντρόγυνο να ήταν άτεκνο ή ο πρωτότοκος γιος να είχε ήδη πεθάνει), οπότε με βάση τη δήλωση του εδαφίου Έξοδος 12:30 ότι «δεν υπήρχε σπίτι χωρίς νεκρό», η εξολόθρευση μπορεί να περιλάμβανε το πρωτεύον μέλος του σπιτιού που κατείχε τη θέση του πρωτοτόκου.

Εφόσον οι πρωτότοκοι γιοι των Ισραηλιτών ήταν αυτοί που επρόκειτο να γίνουν οι κεφαλές των διαφόρων σπιτικών, εκπροσωπούσαν ολόκληρο το έθνος. Μάλιστα ο Ιεχωβά χαρακτήρισε όλο το έθνος “πρωτότοκό” του, καθόσον ήταν το πρωτότοκο έθνος του λόγω της Αβραμιαίας διαθήκης. (Εξ 4:22) Επειδή είχε διατηρήσει τους πρωτότοκους ζωντανούς, ο Ιεχωβά πρόσταξε να αγιάζεται για αυτόν «κάθε αρσενικό πρωτότοκο που ανοίγει την κάθε μήτρα ανάμεσα στους γιους του Ισραήλ, από τους ανθρώπους και από τα ζώα». (Εξ 13:2) Έτσι λοιπόν, οι πρωτότοκοι γιοι ήταν αφιερωμένοι στον Θεό.

Αργότερα ο Ιεχωβά πήρε τους άρρενες Λευίτες, προφανώς επιπρόσθετα από τους 300 πρωτότοκους Λευίτες (παράβαλε Αρ 3:21, 22, 27, 28, 33, 34 με 3:39), αντί για τους πρωτότοκους γιους του Ισραήλ—τα άτομα ηλικίας ενός μηνός και πάνω. Στον Ααρών και στους γιους του έπρεπε να καταβληθεί λυτρωτικό αντίτιμο πέντε σίκλων ($11) για καθένα από τους 273 πρωτότοκους που υπερέβαιναν τον αριθμό των Λευιτών. Επίσης, ο Ιεχωβά πήρε τα κατοικίδια ζώα των Λευιτών αντί για τα πρωτότοκα κατοικίδια ζώα των άλλων φυλών. (Αρ 3:40-48) Έκτοτε, ο πρωτότοκος γιος έπρεπε να φέρνεται στον Ιεχωβά, στη σκηνή της μαρτυρίας ή στο ναό, μετά την περίοδο ακαθαρσίας της μητέρας και να απολυτρώνεται με την καταβολή της υπολογισμένης αξίας για όσους ήταν από ενός μηνός μέχρι πέντε χρονών, η οποία ισοδυναμούσε με “πέντε σίκλους ασήμι με βάση το σίκλο του αγίου τόπου”.—Λευ 12:1-3· 27:6· Αρ 18:15, 16.

Τα πρωτότοκα αρσενικά των καθαρών ζώων, όπως ο ταύρος, το αρνί ή το κατσίκι, δεν έπρεπε να απολυτρώνονται. Έναν τέτοιον ταύρο δεν έπρεπε να τον υποβάλλουν σε εργασία ούτε έπρεπε να κουρεύουν το αρνί. Απεναντίας, έπρεπε να τα προσφέρουν στον Ιεχωβά ως θυσία στη σκηνή της μαρτυρίας ή στο ναό την όγδοη ημέρα μετά τη γέννησή τους. (Εξ 22:30· Αρ 18:17· Δευ 15:19, 20) Αν, όμως, το ζώο είχε κάποιο άσχημο ελάττωμα, δεν έπρεπε να το θυσιάζουν στον Ιεχωβά αλλά να το τρώνε στον τόπο της κατοικίας τους.—Δευ 15:21-23.

Το πρωτότοκο του γαϊδουριού, ενός ακάθαρτου ζώου, δεν μπορούσε να προσφερθεί ως θυσία και, γι’ αυτό, έπρεπε να απολυτρώνεται, ή αλλιώς να εξαγοράζεται, με το να αντικαθίσταται από ένα πρόβατο. Διαφορετικά, έπρεπε να του σπάσουν τον τράχηλο, εφόσον ανήκε στον Ιεχωβά και δεν έπρεπε να χρησιμοποιηθεί από άνθρωπο. (Εξ 13:12, 13· 34:19, 20) Ωστόσο, το εδάφιο Λευιτικό 27:27 δηλώνει: «Αν είναι από τα ακάθαρτα ζώα και πρέπει να το απολυτρώσει σύμφωνα με την υπολογισμένη αξία, τότε θα δώσει ένα πέμπτο από αυτό επιπρόσθετα σε αυτό. Αλλά αν δεν το ξαναγοράσει, τότε αυτό θα πουληθεί σύμφωνα με την υπολογισμένη αξία». Ορισμένοι σχολιαστές θεωρούν ότι αυτή η περικοπή αποτελεί τροποποίηση του κανόνα σχετικά με την απολύτρωση ενός γαϊδουριού. Προφανώς, όμως, το εδάφιο Λευιτικό 27:27 ασχολείται με ένα διαφορετικό ζήτημα. Αντί να αναφέρονται σε κάποιο ακάθαρτο ζώο, όπως ένα γαϊδούρι, οι λέξεις «αν είναι από τα ακάθαρτα ζώα» μπορεί να υποδηλώνουν κάποιο ζώο που ήταν ακάθαρτο με την έννοια ότι ήταν ακατάλληλο για θυσία επειδή είχε κάποιο ψεγάδι.

Γιατί αναφέρεται ο Ιεχωβά στον «Δαβίδ τον υπηρέτη» του ως πρωτότοκο, εφόσον ο Δαβίδ δεν ήταν πρωτότοκος γιος;

Στον 89ο Ψαλμό ο Ιεχωβά αναφέρεται στον «Δαβίδ τον υπηρέτη» του και ανασκοπεί τη διαθήκη για τη βασιλεία που έκανε μαζί του. Στο μέσο αυτού του ψαλμού υπάρχει η δήλωση: «Εγώ θα τον θέσω ως πρωτότοκο, τον ύψιστο των βασιλιάδων της γης». (Ψλ 89:20, 27) Ο Δαβίδ δεν ήταν πρωτότοκος γιος. (1Χρ 2:13-15) Φαίνεται, λοιπόν, ότι ο Ιεχωβά αναφερόταν προφητικά σε αυτόν που προσκίαζε ο Δαβίδ, τον «πρωτότοκο» Γιο του ίδιου του Θεού στον ουρανό, στον οποίο Εκείνος παραχωρεί βασιλεία πιο εξυψωμένη από τη βασιλεία οποιουδήποτε ανθρώπινου άρχοντα.—Παράβαλε Ιεζ 34:24, όπου ο Μεσσίας χαρακτηρίζεται ως «ο υπηρέτης μου, ο Δαβίδ».

Ο Ιησούς Χριστός παρουσιάζεται ως «ο πρωτότοκος όλης της δημιουργίας» καθώς και ως «ο πρωτότοκος από τους νεκρούς»—όχι απλώς ως ο πιο διακεκριμένος από όσους δημιουργήθηκαν ή αναστήθηκαν, αλλά στην πραγματικότητα ο πρώτος που δημιουργήθηκε και ο πρώτος που εγέρθηκε από τους νεκρούς σε ατελεύτητη ζωή. (Κολ 1:15, 18· Απ 1:5· 3:14) Στη γη ήταν το πρωτότοκο παιδί της Μαρίας και τον έφεραν στο ναό σύμφωνα με το νόμο του Ιεχωβά. (Λου 2:7, 22, 23) Ο απόστολος Παύλος χαρακτηρίζει τους ακολούθους του Ιησού Χριστού που έχουν καταγραφεί στους ουρανούς ως «την εκκλησία των πρωτοτόκων», τους πρώτους που δέχεται ο Θεός ως γιους με βάση την πίστη τους στη θυσία του Ιησού και τους πρώτους από τους ακολούθους του Χριστού που ανασταίνονται χωρίς να χρειάζεται να πεθάνουν ξανά.—Εβρ 12:23.

Στο εδάφιο Ιώβ 18:13 η έκφραση «πρωτότοκος του θανάτου» χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει την πιο θανατηφόρα ασθένεια.