Ψωμί — ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ της Σκοπιάς

ΨΩΜΙ

Ψημένη τροφή, μερικές φορές ένζυμη, της οποίας κύριο συστατικό είναι το αλεύρι ή το πλιγούρι. Το ψωμί (εβρ. κείμενο, λέχεμ· ελλ. κείμενο, ἄρτος) ήταν βασικό είδος διατροφής πολλών λαών της αρχαιότητας (1Σα 10:4· Ματ 14:17), η δε τέχνη της αρτοποιίας ήταν πασίγνωστη στους Ισραηλίτες, στους Αιγυπτίους, στους Έλληνες, στους Ρωμαίους και σε άλλους. Ακόμη και στους σύγχρονους καιρούς, σε μερικά μέρη της Μέσης Ανατολής, το ψωμί είναι πρωταρχικής σπουδαιότητας, ενώ άλλα είδη τροφής έχουν δευτερεύουσα σημασία. Ενίοτε, η Αγία Γραφή φαίνεται να χρησιμοποιεί τη λέξη «ψωμί» εννοώντας την τροφή γενικά, όπως στο εδάφιο Γένεση 3:19 και στην υποδειγματική προσευχή, η οποία περιέχει το αίτημα: «Δώσε μας σήμερα το ψωμί μας για αυτή την ημέρα».—Ματ 6:11· παράβαλε Εκ 10:19, υποσ.

Στην αρτοποιία, οι Εβραίοι χρησιμοποιούσαν γενικά σιτάλευρο ή κριθάλευρο. (Κρ 7:13· 2Βα 4:42· Ιωα 6:9, 13· παράβαλε Εξ 34:22 με Λευ 23:17.) Το σιτάρι ήταν πιο ακριβό, γι’ αυτό και μερικοί ίσως έπρεπε να αρκούνται συχνά στο κριθαρόψωμο. Κάποιο αλεύρι ήταν αρκετά χοντρό επειδή κοπανιζόταν στο γουδί με το γουδοχέρι. Ωστόσο, χρησιμοποιούσαν και «λεπτό αλεύρι». (Γε 18:6· Λευ 2:1· 1Βα 4:22) Οι Ισραηλίτες άλεθαν σε χειρόμυλους το μάννα που τους προμήθευε ο Ιεχωβά Θεός κατά την οδοιπορία τους στην έρημο ή το κοπάνιζαν σε γουδί.—Αρ 11:8.

Συνήθως άλεθαν τα σιτηρά και έφτιαχναν φρέσκο ψωμί κάθε ημέρα, συχνά δε το ψωμί ήταν άζυμο (εβρ., ματσάχ). Ανακάτευαν απλώς το αλεύρι με νερό και δεν πρόσθεταν προζύμι προτού ζυμώσουν το ζυμάρι. Για να φτιάξουν ένζυμο ψωμί, έπαιρναν συνήθως ένα κομμάτι ζυμάρι που είχαν κρατήσει από την προηγούμενη φορά και το χρησιμοποιούσαν ως διογκωτικό διαλύοντάς το στο νερό προτού ρίξουν μέσα το αλεύρι. Αυτό το μείγμα το ζύμωναν και το άφηναν να σταθεί μέχρι να φουσκώσει.—Γα 5:9· βλέπε ΠΡΟΖΥΜΙ.

Τα ψωμιά ήταν συνήθως στρογγυλά. (Κρ 7:13· 1Σα 10:3· Ιερ 37:21) Μάλιστα η εβραϊκή λέξη κικκάρ (στρογγυλό ψωμί) σημαίνει κατά κυριολεξία «κάτι στρογγυλό». (1Σα 2:36) Φυσικά, έφτιαχναν ψωμιά και σε άλλα σχήματα. Ένα κείμενο σε αιγυπτιακό πάπυρο αναφέρει πάνω από 30 διαφορετικούς τύπους ψωμιού.

Αρχαία δείγματα από τις Βιβλικές χώρες περιλαμβάνουν σχετικά λεπτές πίτες ή λεπτά ψωμιά με στρογγυλό, ωοειδές, τριγωνικό και σφηνοειδές σχήμα, καθώς και φραντζόλες. (Βλέπε ΠΙΤΑ.) Ωστόσο, οι φραντζόλες σαν αυτές του Δυτικού κόσμου φαίνεται πως δεν ήταν διαδεδομένες στην αρχαία Μέση Ανατολή. Ακόμη και σήμερα, το ψωμί στις χώρες της Ανατολής ψήνεται σε λεπτά καρβέλια που έχουν συνήθως πάχος από 1 ως 2,5 εκ. και διάμετρο περίπου 18 εκ.

Εφόσον τα ψωμιά ήταν σχετικά λεπτά, αλλά και τεμαχίζονταν εύκολα σε περίπτωση που ήταν άζυμα, τα έσπαζαν αντί να τα κόβουν. Άρα, δεν υπάρχει τίποτα το ιδιαίτερο στο ότι ο Ιησούς «έσπασε» το ψωμί που χρησιμοποιήθηκε κατά τη θέσπιση του Δείπνου του Κυρίου (Ματ 26:26), εφόσον έτσι έτρωγαν συνήθως το ψωμί.—Ματ 14:19· 15:36· Μαρ 6:41· 8:6· Λου 9:16· Πρ 2:42, 46, Κείμενο.

Στις προσφορές που έκαναν οι Ισραηλίτες στον Ιεχωβά περιλαμβάνονταν και κάποια αρτοσκευάσματα. (Λευ 2:4-13) Δεν επιτρεπόταν να χρησιμοποιούν προζύμι στις προσφορές που γίνονταν στον Ιεχωβά με φωτιά, αν και ορισμένες προσφορές δεν καίγονταν στο θυσιαστήριο και μπορούσαν να περιέχουν προζύμι. (Λευ 7:13· 23:17) Η χρήση ένζυμου ψωμιού δεν επιτρεπόταν στη διάρκεια του Πάσχα και της Γιορτής των Άζυμων Άρτων η οποία ήταν συνδεδεμένη με αυτό.—Εξ 12:8, 15, 18· βλέπε ΨΩΜΙ ΤΗΣ ΠΡΟΘΕΣΗΣ.

Η εξέχουσα θέση του ψωμιού στην καθημερινή διατροφή κατά τους Βιβλικούς χρόνους καταδεικνύεται από τις επανειλημμένες αναφορές που γίνονται σε αυτό σε ολόκληρη την Αγία Γραφή. Για παράδειγμα, ο Μελχισεδέκ «έφερε έξω ψωμί και κρασί» πριν ευλογήσει τον Αβραάμ. (Γε 14:18) Όταν ο Αβραάμ απέπεμψε την Άγαρ και τον Ισμαήλ, «πήρε ψωμί και ένα ασκί νερό, και τα έδωσε αυτά στην Άγαρ». (Γε 21:14) Στον φυλακισμένο Ιερεμία έδιναν ως καθημερινή μερίδα «ένα στρογγυλό ψωμί». (Ιερ 37:21) Σε δύο περιπτώσεις ο Ιησούς Χριστός πολλαπλασίασε θαυματουργικά το ψωμί για να θρέψει τεράστια πλήθη. (Ματ 14:14-21· 15:32-37) Ο Ιησούς δίδαξε τους ακολούθους του να προσεύχονται για “το ψωμί της ημέρας σύμφωνα με τις ανάγκες της ημέρας”. (Λου 11:3) Και ο ψαλμωδός προσδιόρισε εύστοχα τον Ιεχωβά Θεό ως εκείνον ο οποίος προμηθεύει «ψωμί που στηρίζει την καρδιά του θνητού ανθρώπου».—Ψλ 104:15.

Μεταφορική Χρήση. Η λέξη «ψωμί», όπως χρησιμοποιείται στην Αγία Γραφή, έχει αρκετές μεταφορικές εφαρμογές. Για παράδειγμα, ο Ιησούς του Ναυή και ο Χάλεβ είπαν στους συναγμένους Ισραηλίτες ότι οι κάτοικοι της Χαναάν «είναι ψωμί για εμάς», εννοώντας προφανώς ότι μπορούσαν να νικηθούν εύκολα και ότι αυτή η εμπειρία θα στήριζε ή θα ενδυνάμωνε τον Ισραήλ. (Αρ 14:9) Μεγάλη λύπη που μπορεί να συνδέεται με θεϊκή δυσμένεια φαίνεται πως υπονοείται στο εδάφιο Ψαλμός 80:5, όπου λέγονται τα εξής για τον Ποιμένα του Ισραήλ, τον Ιεχωβά: «Τους έκανες να φάνε ψωμί δακρύων». Για τον Ιεχωβά λέγεται επίσης ότι θα έδινε στο λαό του «ψωμί σε μορφή στενοχώριας και νερό σε μορφή καταδυνάστευσης», πράγμα που προφανώς αναφέρεται στις συνθήκες τις οποίες θα αντιμετώπιζαν υπό πολιορκία και οι οποίες θα ήταν για αυτούς κάτι τόσο κοινό όσο το ψωμί και το νερό.—Ησ 30:20.

Μιλώντας για εκείνους που είναι τόσο πονηροί ώστε «δεν κοιμούνται αν δεν κάνουν κακό», το βιβλίο των Παροιμιών λέει: «Έχουν φάει ψωμί πονηρίας». (Παρ 4:14-17) Όντως, φαίνεται ότι αυτά τα άτομα τρέφονται με τις πονηρές πράξεις. Για εκείνον που αποκτάει τα προς το ζην με δόλο ή απάτη, το εδάφιο Παροιμίες 20:17 αναφέρει: «Το ψωμί που κερδήθηκε με ψεύδος είναι γλυκό για τον άνθρωπο, ύστερα όμως το στόμα του θα γεμίσει χαλίκια». Αλλά σχετικά με την καλή και εργατική σύζυγο λέγεται: «Ψωμί τεμπελιάς δεν τρώει».—Παρ 31:27.

Η Αγία Γραφή χρησιμοποιεί επίσης μεταφορικά τη λέξη «ψωμί» με καλή έννοια. Το εδάφιο Ησαΐας 55:2 δείχνει ότι οι πνευματικές προμήθειες του Ιεχωβά είναι απείρως σπουδαιότερες από τα υλικά πράγματα, αναφέροντας: «Γιατί ξοδεύετε χρήματα για αυτό που δεν είναι ψωμί, και γιατί δίνετε το μόχθο σας σε αυτό που δεν καταλήγει σε χορτασμό; Ακούστε με προσεκτικά, και φάτε αυτό που είναι καλό, και ας βρει η ψυχή σας εξαιρετική ευχαρίστηση στο πάχος».

Όταν θέσπισε το νέο γεύμα που θα τηρούνταν σε ανάμνηση του θανάτου του (στις 14 Νισάν του 33 Κ.Χ.), «ο Ιησούς πήρε ένα ψωμί και, αφού είπε μια ευλογία, το έσπασε και, δίνοντάς το στους μαθητές, είπε: “Πάρτε, φάτε. Αυτό σημαίνει το σώμα μου”». (Ματ 26:26) Το ψωμί σήμαινε το ίδιο το σάρκινο σώμα του Ιησού «το οποίο θα δοθεί για χάρη σας».—Λου 22:19· 1Κο 11:23, 24.

Περίπου έναν χρόνο νωρίτερα, ο Ιησούς Χριστός είχε αντιπαραβάλει «το ψωμί που κατεβαίνει από τον ουρανό» με το μάννα που έφαγαν οι Ισραηλίτες στην έρημο και είχε δηλώσει ξεκάθαρα: «Εγώ είμαι το ψωμί της ζωής». Έδειξε ότι ο ίδιος ήταν «το ζωντανό ψωμί που κατέβηκε από τον ουρανό» και πρόσθεσε: «Αν κανείς φάει από αυτό το ψωμί θα ζήσει για πάντα· και το ψωμί που θα δώσω εγώ είναι η σάρκα μου για χάρη της ζωής του κόσμου». (Ιωα 6:48-51) Αυτή η “βρώση” θα έπρεπε να γίνει μεταφορικά, με την άσκηση πίστης στην αξία της τέλειας ανθρώπινης θυσίας του Ιησού. (Ιωα 6:40) Ο Ιησούς παρουσίασε την αξία της λυτρωτικής του θυσίας στον Πατέρα του τον Ιεχωβά Θεό όταν αναλήφθηκε στον ουρανό. Μέσω αυτής της αξίας, ο Χριστός μπορεί να δώσει ζωή σε όλους τους υπάκουους ανθρώπους. Όπως προειπώθηκε υπό θεϊκή έμπνευση, ο Ιησούς γεννήθηκε στη Βηθλεέμ, που σημαίνει «Οίκος Ψωμιού» (Μιχ 5:2· Λου 2:11), και μέσω του Ιησού Χριστού παρέχεται ζωογόνο «ψωμί» σε όλο το πιστό ανθρώπινο γένος.—Ιωα 6:31-35.