ΘΕΓΛΑΘ-ΦΕΛΑΣΑΡ (Γ΄)

(Θεγλάθ-φελασάρ).

Ισχυρός βασιλιάς της Ασσυρίας (το όνομα του οποίου εμφανίζεται και με τον τύπο Θελγάθ-φελνασάρ), ο πρώτος που αναφέρεται ονομαστικά στο Βιβλικό υπόμνημα. Κατά ορισμένους ο Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄ είχε βασιλική καταγωγή ενώ κατ’ άλλους υπήρξε σφετεριστής του θρόνου. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν είναι γνωστή ούτε η καταγωγή του ούτε ο τρόπος με τον οποίο έλαβε τη βασιλεία. Ωστόσο, η διακυβέρνησή του σηματοδότησε μια περίοδο αναδιοργάνωσης, αυξανόμενης επέκτασης και ισχύος που έφερε την Ασσυριακή Αυτοκρατορία σε ένα νέο αποκορύφωμα. Πιστεύεται ότι ήταν ο πρώτος Ασσύριος μονάρχης που καθιέρωσε ως πάγια τακτική τη μαζική εκτόπιση και μετεγκατάσταση των κατακτημένων λαών. Λέγεται ότι, μέσα σε έναν χρόνο, μέχρι και 154.000 άτομα εξαναγκάστηκαν να μετακινηθούν εντός της επικράτειας των κατακτημένων εδαφών. Ο προφανής σκοπός αυτής της σκληρής πολιτικής ήταν η καταρράκωση του ηθικού των διαφόρων εθνοτήτων και η αποδυνάμωση ή η εξουδετέρωση οποιασδήποτε συσπείρωσης για απόπειρα αποτίναξης του ασσυριακού ζυγού.

Αυτός ο βασιλιάς πρωτοεμφανίζεται στο Βιβλικό υπόμνημα ως «Πουλ». (2Βα 15:19) Το εδάφιο 1 Χρονικών 5:26 επίσης αναφέρει ότι ο Θεός «υποκίνησε το πνεύμα του Πουλ, του βασιλιά της Ασσυρίας, ναι, το πνεύμα του Θελγάθ-φελνασάρ, του βασιλιά της Ασσυρίας, και έτσι αυτός οδήγησε σε εξορία» τους πληθυσμούς ορισμένων φυλών του Ισραήλ. Οι αρχαίες μη Βιβλικές πηγές αποδίδουν και τα δύο ονόματα στο ίδιο πρόσωπο—το όνομα «Πούλου» εμφανίζεται στο λεγόμενο «Κατάλογο Α΄ των Βασιλιάδων της Βαβυλώνας», ενώ «Το Συγχρονιστικό Χρονικό» μνημονεύει κάποιον «Τουκούλτι-απίλ-εσάρα» (Θεγλάθ-φελασάρ). (Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή [Ancient Near Eastern Texts], επιμέλεια Τζ. Πρίτσαρντ, 1974, σ. 272, 273) Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι στο εβραϊκό κείμενο το εδάφιο που παρατίθεται παραπάνω χρησιμοποιεί το ρήμα «οδήγησε» στον ενικό αριθμό και όχι στον πληθυντικό. Η κοινώς αποδεκτή άποψη είναι ότι «Πουλ» ήταν το προσωπικό όνομα του μονάρχη και ότι το όνομα «Θεγλάθ-φελασάρ» (το οποίο ανήκε σε έναν προγενέστερο, φημισμένο Ασσύριο βασιλιά) το πήρε όταν ανέβηκε στο θρόνο.

Φαίνεται ότι, τον πρώτο καιρό της βασιλείας του, ο Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄ ήταν απασχολημένος με την ισχυροποίηση των συνόρων της αυτοκρατορίας προς Ν, Α και Β. Ωστόσο, η απειλητική σκιά της Ασσυρίας σύντομα άρχισε να βαραίνει πάνω από τις περιοχές της Συρίας και της Παλαιστίνης προς τη Δ.

Στις ασσυριακές επιγραφές γίνεται ιδιαίτερη μνεία κάποιου Αζριάου του Ια-ού-ντα-α-α (Ιούδα) σε σχέση με μια εκστρατεία του Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄ στη Συρία. (Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή, σ. 282, 283) Αυτό φαίνεται σαν αναφορά στον Βασιλιά Αζαρία του Ιούδα, ευρύτερα γνωστό ως Οζία (829-778 Π.Κ.Χ.), αλλά ένας τέτοιος συσχετισμός είναι αμφιλεγόμενος, επειδή μερικοί πιστεύουν ότι Ιούδας λεγόταν μερικές φορές και το μικρό βασίλειο Σαμάλ στη Συρία. Οι πιθανότητες να είχε ένας ειδωλολάτρης βασιλιάς, και μάλιστα σύγχρονος του ομώνυμου βασιλιά του Ιούδα, ένα τέτοιο όνομα που να περιέχει το όνομα Γιαχ (συντετμημένη μορφή του Ιεχωβά) φαίνονται ελάχιστες. Ωστόσο, η Αγία Γραφή δεν συσχετίζει τον Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄ με τον Αζαρία (Οζία), τα δε ασσυριακά αρχεία έχουν υποστεί εκτενή φθορά.

Την εποχή που βασιλιάς του Ισραήλ ήταν ο Μεναήμ (περ. 790-781 Π.Κ.Χ.), ο Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄ (Πουλ) προέλασε στην Παλαιστίνη, και ο Μεναήμ προσπάθησε να κερδίσει την εύνοια του Ασσυρίου καταβάλλοντάς του ως φόρο υποτελείας ένα ποσό που ανερχόταν σε «χίλια τάλαντα ασήμι» ($6.606.000 με σημερινές τιμές). Αυτό εξευμένισε προσωρινά τον Θεγλάθ-φελασάρ ο οποίος απέσυρε τις δυνάμεις του. (2Βα 15:19, 20) Τα ασσυριακά έγγραφα μνημονεύουν τον Με-νι-χι-ιμ-με (Μεναήμ), καθώς και τον Ρεζών (Ρεζίν) της Δαμασκού και τον Χιράμ της Τύρου ως φόρου υποτελείς στον Θεγλάθ-φελασάρ.

Κατόπιν, την εποχή του Βασιλιά Άχαζ του Ιούδα (761-746 Π.Κ.Χ.), ο Βασιλιάς Φεκά του Ισραήλ συμμάχησε με τον Βασιλιά Ρεζίν της Δαμασκού και επιτέθηκαν στον Ιούδα. (2Βα 16:5, 6· Ησ 7:1, 2) Αν και ο προφήτης Ησαΐας διαβεβαίωσε τον Βασιλιά Άχαζ ότι τα δύο αυτά συνωμοτικά βασίλεια θα αφανίζονταν σύντομα από το προσκήνιο, εκείνος προτίμησε να δωροδοκήσει τον Θεγλάθ-φελασάρ για να έρθει να τον σώσει. (2Βα 16:7, 8· Ησ 7:7-16· 8:9-13) Μια ασσυριακή επιγραφή περιγράφει το φόρο υποτελείας που κατέβαλε ο Ια-ου-χα-ζι (Ιωάχαζ ή Άχαζ) του Ιούδα και άλλοι βασιλιάδες εκείνης της περιοχής ως εξής: «χρυσό, ασήμι, κασσίτερο, σίδερο, αντιμόνιο, λινά ενδύματα με πολύχρωμα στολίδια, ενδύματα από τις τοπικές (βιοτεχνίες) τους (φτιαγμένα) από βαθυπόρφυρο μαλλί . . . κάθε είδους πολύτιμα αντικείμενα, είτε πρόκειται για προϊόντα της θάλασσας είτε της στεριάς, τα (εκλεκτά) προϊόντα της γης τους, τους θησαυρούς των βασιλιάδων (τους), άλογα, μουλάρια (εκπαιδευμένα για) ζυγό». (Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή, σ. 282) Ο Ασσύριος κατακτητής ανταποκρίθηκε στην παράκληση του Άχαζ εισβάλλοντας στον Ισραήλ, καταλαμβάνοντας διάφορες βόρειες πόλεις, σαρώνοντας τις περιοχές της Γαλαάδ, της Γαλιλαίας και του Νεφθαλί και εξορίζοντας πολλούς. (2Βα 15:29· 1Χρ 5:6, 26) Οι ασσυριακές δυνάμεις επιτέθηκαν στη Δαμασκό και την κατέλαβαν, ενώ ο βασιλιάς της ο Ρεζίν θανατώθηκε. Στη Δαμασκό, ο Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄ δέχτηκε την επίσκεψη του Βασιλιά Άχαζ του Ιούδα, ο οποίος πήγε εκεί είτε σε εκδήλωση ευγνωμοσύνης είτε σε εκδήλωση υποταγής στην Ασσυρία.—2Βα 16:9-12.

Κατόπιν θεϊκής έμπνευσης ο Ησαΐας προείπε ότι ο Ιεχωβά θα χρησιμοποιούσε το βασιλιά της Ασσυρίας σαν «μισθωμένο ξυράφι» για να «ξυρίσει» το βασίλειο του Ιούδα. (Ησ 7:17, 20) Ανεξάρτητα από το αν το «μισθωμένο ξυράφι» αναφερόταν ή όχι στον Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄ συγκεκριμένα, τον οποίο δωροδόκησε ο Άχαζ, το υπόμνημα δείχνει ότι αυτός προκάλεσε μεγάλα προβλήματα στο βασιλιά του Ιούδα και ότι η δωροδοκία στην οποία προέβη ο Άχαζ «δεν τον βοήθησε». (2Χρ 28:20, 21) Αυτό το γεγονός μπορεί να σηματοδότησε την αρχική φάση της “πλημμύρας” που εξεικόνιζε την ασσυριακή εισβολή στον Ιούδα και η οποία τελικά “θα έφτανε μέχρι το λαιμό του βασιλείου”, πράγμα που έγινε ξεκάθαρα στην εποχή του Εζεκία.—Ησ 8:5-8· 2Βα 18:13, 14.

Αναφορικά με το βόρειο βασίλειο του Ισραήλ, ο Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄ δηλώνει στις επιγραφές του: «Ανέτρεψαν το βασιλιά τους τον Φεκά (Πα-κα-χα) και εγώ ενθρόνισα τον Ωσιέ (Α-ου-σι-’) βασιλιά τους. Έλαβα από αυτούς 10 τάλαντα χρυσάφι [$3.853.500], 1.000(;) τάλαντα ασήμι [$6.606.000] ως φόρο υποτελείας και τα έφερα στην Ασσυρία». (Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή, σ. 284) Με αυτόν τον τρόπο, ο Ασσύριος βασιλιάς αποδίδει στον εαυτό του την ενθρόνιση του Ωσιέ στον Ισραήλ η οποία έλαβε χώρα μετά τη συνωμοσία του Ωσιέ που κατέληξε στη δολοφονία του προκατόχου του, του Φεκά (περ. 758 Π.Κ.Χ.).—2Βα 15:30.

Αρχαία ασσυριακά αρχεία αποδίδουν στον Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄ βασιλική διακυβέρνηση 18 ετών. Ωστόσο, το Βιβλικό υπόμνημα φαίνεται να υποδηλώνει ότι η βασιλεία του είχε μεγαλύτερη διάρκεια, δεδομένου ότι οι αναφορές σε αυτόν αρχίζουν από την εποχή του Μεναήμ και συνεχίζονται μέχρι την εποχή του Ωσιέ. Βέβαια, οι Εβραϊκές Γραφές δεν περιέχουν όλες τις απαιτούμενες λεπτομέρειες και ως εκ τούτου δεν μπορεί να πει κανείς με σιγουριά ότι στην προκειμένη περίπτωση τα ασσυριακά αρχεία κάνουν λάθος. Αυτό οφείλεται σε διάφορους παράγοντες: Υπάρχει κάποια αβεβαιότητα για το πώς εντάσσονται οι περίοδοι διακυβέρνησης των βασιλιάδων του Ισραήλ σε ένα συγκεκριμένο χρονολογικό πλαίσιο. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι η εποχή πριν από την κοινώς αποδεκτή χρονολογία έναρξης της βασιλείας του Θεγλάθ-φελασάρ είναι κάπως συγκεχυμένη όσον αφορά τα αρχαία γραπτά μνημεία και θεωρείται περίοδος μεγάλης ασσυριακής παρακμής. Ως εκ τούτου, ο Γάλλος λόγιος Ζορζ Ρου δηλώνει στο βιβλίο του Η Μεσοποταμία ([La Mésopotamie] Παρίσι, 1995, σ. 348, 349) ότι «επί τριάντα έξι χρόνια . . . η Ασσυρία είχε ουσιαστικά παραλύσει». Όσο για τον Ασσουρνιραρί Ε΄, ο οποίος θεωρείται προκάτοχος του Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄, ο ίδιος συγγραφέας επισημαίνει: «Δεν τολμούσε καν να αφήσει το παλάτι του και πιθανότατα σκοτώθηκε σε μια επανάσταση που ξέσπασε στην Καλχού και οδήγησε στην ενθρόνιση του νεότερου αδελφού του [;], του Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄». Με αυτό υπόψη, φαίνεται απολύτως πιθανό ότι ο Θεγλάθ-φελασάρ ίσως ασκούσε εξουσία ως βασιλιάς επί μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από όσο του αποδίδεται γενικά, ίσως μάλιστα και ως συμβασιλιάς.

Στο εδάφιο 2 Χρονικών 28:16 αναφέρεται ότι ο Άχαζ έστειλε μήνυμα «στους βασιλιάδες της Ασσυρίας να τον βοηθήσουν». Αν και ο πληθυντικός αριθμός «βασιλιάδες» του εβραϊκού Μασοριτικού κειμένου είναι ενικός («βασιλέα») στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα και σε άλλα αρχαία χειρόγραφα, κάποιες σύγχρονες μεταφράσεις προτιμούν τον πληθυντικό του εβραϊκού κειμένου. (JP, ΜΝΚ, ΒΑΜ) Μερικοί λόγιοι πιστεύουν ότι ο πληθυντικός σε αυτό το εδάφιο υποδηλώνει απλώς την εξοχότητα και το μεγαλείο που αποδίδονταν στον έναν και μόνο μονάρχη (τον Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄) ως το «βασιλιά των βασιλιάδων». Πρέπει ωστόσο να ληφθεί υπόψη και ο κομπαστικός ισχυρισμός του Ασσύριου μονάρχη που έχει καταγραφεί στο εδάφιο Ησαΐας 10:8: «Οι άρχοντές μου δεν είναι και βασιλιάδες συγχρόνως;» Είναι, λοιπόν, πιθανό ότι η αναφορά στον “Πουλ το βασιλιά της Ασσυρίας” (2Βα 15:19) μπορεί επίσης να σημαίνει ότι αυτός ήταν άρχοντας κάποιας ασσυριακής επαρχίας προτού γίνει επικεφαλής ολόκληρης της αυτοκρατορίας.

Όταν πέθανε ο Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄, τον διαδέχθηκε ο Σαλμανασάρ Ε΄. Πιθανόν να γνωρίζαμε περισσότερες λεπτομέρειες για αυτόν το βασιλιά αν ο Εσάρ-αδδών, ένας μεταγενέστερος βασιλιάς, δεν προκαλούσε φθορά στις επιγραφές του Θεγλάθ-φελασάρ—μια σπάνια προσβολή που δεν έχει το όμοιό της στην ασσυριακή ιστορία.