ΣΤΕΜΜΑ, ΣΤΕΦΑΝΙ

Κάλυμμα για το κεφάλι, απλό ή περίτεχνο, το οποίο φορούσαν διακεκριμένα πρόσωπα, όπως βασιλιάδες, βασίλισσες, άλλου είδους ηγεμόνες, ιερείς, καθώς επίσης άτομα που τιμούνταν ή επιβραβεύονταν με ιδιαίτερο τρόπο. Ειδικότερα, στεφάνι ονομάζεται ένα διακοσμητικό κυκλικό πλέγμα που φοριέται στο κεφάλι. Μετά τον Κατακλυσμό, τα στέμματα και τα στεφάνια άρχισαν να χρησιμοποιούνται ως εμβλήματα εξουσίας, μεγαλοπρέπειας, ισχύος, τιμής και επιβράβευσης.

Το στέμμα στην πρώιμη μορφή του έμοιαζε προφανώς με διάδημα (εβρ., νέζερ), δηλαδή επρόκειτο για μια απλή ταινία, αρχικός σκοπός της οποίας ήταν, από ό,τι φαίνεται, να κρατάει πίσω τα μακριά μαλλιά του ατόμου που τη φορούσε. Ωστόσο, υιοθετήθηκε ως βασιλικό κάλυμμα του κεφαλιού ακόμη και από τους λαούς που έκοβαν τα μαλλιά τους κοντά. Τέτοιες κορδέλες διακρίνονται σε γλυπτά της Αιγύπτου, της Νινευή και της Περσέπολης. Σε μεταγενέστερες εποχές, μπορούσε κανείς να διακρίνει τα τιμώμενα πρόσωπα με βάση το χρώμα, την ύφανση ή το σχέδιο του διαδήματος που φορούσαν. Κάποιες από αυτές τις ταινίες είχαν φάρδος περίπου 5 εκ. και ήταν φτιαγμένες από λινό ή μετάξι, ακόμη δε και από ασήμι ή χρυσάφι. Μερικές φορές το διάδημα το φορούσαν πάνω από κάποιο άλλο κάλυμμα του κεφαλιού. Υπήρχαν επίσης ακτινωτά διαδήματα (με προεξοχές περιμετρικά της ταινίας, οι οποίες απλώνονταν σαν ακτίνες), όπως και διαδήματα διακοσμημένα με πολύτιμες πέτρες.

Η λέξη νέζερ του εβραϊκού κειμένου, εκτός από «διάδημα» (2Χρ 23:11), μπορεί να δηλώνει και κάτι ξεχωρισμένο, αποχωρισμένο ή αφιερωμένο, όπως στην περίπτωση του πρωθιερέα που είχε πάνω του «το σημείο της αφιέρωσης, το λάδι του χρίσματος του Θεού του». (Λευ 21:10-12· παράβαλε Δευ 33:16, υποσ.) Εφόσον η λέξη νέζερ έχει αυτή τη βασική έννοια, ενίοτε η Μετάφραση Νέου Κόσμου την αποδίδει εύστοχα ως «σημείο της αφιέρωσης», αναφορικά με τη χρυσή πλάκα που έφερε ο αρχιερέας του Ισραήλ πάνω στο τουρμπάνι του. Σε αυτή τη χρυσή πλάκα ήταν σκαλισμένες οι λέξεις: «Η αγιότητα ανήκει στον Ιεχωβά».—Εξ 29:6· 39:30, υποσ.· Λευ 8:9.

Οι Εβραίοι βασιλιάδες, όπως ο Σαούλ, έφεραν διαδήματα ως εμβλήματα της βασιλικής τους ιδιότητας. (2Σα 1:10) Εντούτοις, η κύρια λέξη του εβραϊκού κειμένου που δηλώνει το κοινό στέμμα και αποδίδεται κατά κανόνα «στέμμα» είναι η λέξη ‛αταράχ, από το ρήμα ‛ατάρ, που σημαίνει «περιβάλλω». (Παράβαλε Ψλ 5:12.) Η λέξη αυτή δεν προσδιορίζει κατ’ ανάγκην διάδημα. Το στέμμα (‛αταράχ) που πήρε ο Δαβίδ ως πολεμικό τρόπαιο από τους Αμμωνίτες στη Ραββά βρισκόταν αρχικά πάνω στο κεφάλι του ειδώλου Μαλχάμ. Το σχήμα του δεν αποκαλύπτεται, αλλά το ίδιο το στέμμα “είχε βάρος ένα τάλαντο χρυσού [περ. 34 κιλά] και σε αυτό υπήρχαν πολύτιμες πέτρες”. «Τέθηκε στο κεφάλι του Δαβίδ», πιθανώς με την έννοια ότι αυτός τοποθέτησε το βαρύ στέμμα στο κεφάλι του μόνο στιγμιαία, ίσως για να δηλώσει το θρίαμβό του επί της ψεύτικης θεότητας.—1Χρ 20:2· βλέπε ΜΟΛΟΧ.

Μερικά στέμματα ήταν φτιαγμένα από καθαρό χρυσάφι (Ψλ 21:3), ενώ άλλα ήταν διακοσμημένα και με πολύτιμες πέτρες. (2Σα 12:30) Σε κάποιες περιπτώσεις συνδυάζονταν αρκετές ταινίες, ή αλλιώς διαδήματα, και κάτι τέτοιο φαίνεται ότι ήταν συνήθως το «μεγαλοπρεπές στέμμα». (Ιωβ 31:36) Η έκφραση «μεγαλοπρεπές στέμμα» στο εδάφιο Ζαχαρίας 6:14 είναι, κατά κυριολεξία, «στέμματα» στο εβραϊκό κείμενο, αλλά το συνοδευτικό ρήμα είναι στον ενικό αριθμό. Άρα, φαίνεται ότι πρόκειται για πληθυντικό εξοχότητας ή μεγαλειότητας.

Σε σχέση με τον άπιστο Σεδεκία, τον τελευταίο από τους βασιλιάδες του Ιούδα, ο Ιεχωβά διέταξε: «Βγάλε το τουρμπάνι και αφαίρεσε το στέμμα». Εδώ μπορεί να εννοείται ένα βασιλικό τουρμπάνι, πάνω από το οποίο φορούσαν χρυσό στέμμα. (Παράβαλε Ψλ 21:3· Ησ 62:3.) Και τα δύο αυτά σύμβολα ενεργού βασιλικής εξουσίας αφαιρέθηκαν, το δε διάταγμα του Θεού υποδήλωνε ότι η ενεργός διακυβέρνηση από το «θρόνο του Ιεχωβά» (1Χρ 29:23) θα κρατούνταν σε αναστολή μέχρι την έλευση του Μεσσιανικού Βασιλιά του Θεού.—Ιεζ 21:25-27· Γε 49:10.

Στα εδάφια Εσθήρ 1:11· 2:17· 6:6-10 γίνεται λόγος για κάποιο “βασιλικό κάλυμμα του κεφαλιού” που χρησιμοποιούνταν στην Περσική Αυτοκρατορία. Η λέξη του εβραϊκού κειμένου που αποδίδεται “κάλυμμα του κεφαλιού” σε αυτή την αφήγηση (κέθερ) προέρχεται από το ρήμα καθάρ (περικυκλώνω). (Παράβαλε Κρ 20:43.) Η Αγία Γραφή δεν περιγράφει το περσικό “βασιλικό κάλυμμα του κεφαλιού”, αν και ο ίδιος ο Πέρσης μονάρχης έφερε συνήθως κάλυμμα αποτελούμενο από έναν σκληρό σκούφο, ίσως από ύφασμα ή τσόχα, γύρω από τον οποίο υπήρχε κυανόλευκη ταινία υπό τύπον διαδήματος.

Όταν η Άνω και η Κάτω Αίγυπτος ενώθηκαν υπό έναν μονάρχη, το αιγυπτιακό βασιλικό κάλυμμα του κεφαλιού αποτέλεσε ένα συνδυασμένο στέμμα. Το στέμμα της Κάτω Αιγύπτου (ένα κόκκινο καπέλο με επίπεδη βάση, με ψηλή προεξοχή στο πίσω μέρος και με μια σπείρα που εκτεινόταν διαγώνια προς τα εμπρός) τέθηκε πάνω από το στέμμα της Άνω Αιγύπτου (ένα στρογγυλό, ψηλό, λευκό καπέλο που κατέληγε σε σφαιρικό εξόγκωμα). Στο μπροστινό μέρος του στέμματος εμφανίζεται συνήθως ο ουραίος (η ασπίδα, το ιερό φίδι των Αιγυπτίων). Το κάλυμμα του κεφαλιού που έφερε ο Ασσύριος βασιλιάς, το οποίο έχει περιγραφεί ως ψηλή μίτρα, ήταν συχνά διακοσμημένο με διάφορα σχέδια όπως λουλούδια και τυλιγμένο με λωρίδες μεταξωτού ή λινού υφάσματος. Επρόκειτο για κάποιου είδους κωνικό καπέλο, κάπως παρόμοιο με το σημερινό φέσι, αλλά ψηλότερο. Τα στέμματα των αρχαίων Ελλήνων και των Ρωμαίων ήταν απλούστερα. Μερικές φορές ήταν ακτινωτά διαδήματα ή απλά στεφάνια.

Ο Ιεχωβά έκανε λόγο για άντρες που έβαζαν βραχιόλια στα χέρια της Οολά και της Οολιβά, καθώς και «ωραία στεφάνια» στο κεφάλι τους. (Ιεζ 23:36, 42) Στους πρόσφατους αιώνες, διακεκριμένες και πλούσιες γυναίκες της Αραβίας φορούσαν (γύρω από θολωτά καπέλα) χρυσά στεφάνια στολισμένα με πετράδια. Ορισμένες γυναίκες στην αρχαιότητα μπορεί να φορούσαν παρόμοιο κάλυμμα κεφαλιού.

Το πρωτότυπο κείμενο των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών χρησιμοποιεί στο εδάφιο Πράξεις 14:13 τη λέξη στέμμα (που αποδίδεται «στεφάνι») στον πληθυντικό αριθμό. Όπως αναφέρεται εκεί, ο ιερέας του Δία στα Λύστρα έφερε στις πύλες της πόλης ταύρους και στεφάνια για να προσφέρει θυσίες, επειδή ο λαός νόμιζε ότι ο Παύλος και ο Βαρνάβας ήταν θεοί. Ίσως σκόπευαν να στεφανώσουν τον Παύλο και τον Βαρνάβα, όπως στεφάνωναν μερικές φορές τα είδωλα, ή τους εαυτούς τους και τα ζώα που επρόκειτο να προσφερθούν ως θυσία. Τέτοια στεφάνια φτιάχνονταν γενικά από φυλλώματα που υποτίθεται ότι ευαρεστούσαν τη λατρευόμενη θεότητα.—Πρ 14:8-18.

Η λέξη στέφανος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου αποδίδεται «στεφάνι» και «στέμμα». Οι Ρωμαίοι στρατιώτες, θέλοντας να χλευάσουν τη βασιλική ιδιότητα του Χριστού, και κατά πάσα πιθανότητα επίσης να επιτείνουν το μαρτύριό του, έπλεξαν ένα στεφάνι από αγκάθια και το έβαλαν στο κεφάλι του Ιησού. (Ματ 27:29· Μαρ 15:17· Ιωα 19:2) Έχουν γίνει διάφορες εικασίες σχετικά με το είδος του φυτού που χρησιμοποιήθηκε. Ωστόσο, οι Ευαγγελιστές δεν το κατονομάζουν.

Στεφάνια ή γιρλάντες από λουλούδια χρησιμοποιούνταν στα πλαίσια αθλητικών εκδηλώσεων. (2Τι 2:5) Στους νικητές των αρχαίων ελληνικών αγώνων προσφέρονταν στεφάνια φτιαγμένα συνήθως από φύλλα δέντρων και στολισμένα με λουλούδια. Παραδείγματος χάρη, στα Πύθια οι νικητές έπαιρναν δάφνινο στεφάνι, στους Ολυμπιακούς Αγώνες στεφάνια από φύλλα αγριελιάς, ενώ στα Ίσθμια (που διεξάγονταν κοντά στην Κόρινθο) στεφάνια φτιαγμένα από πεύκο.

Μεταφορική Χρήση. Η άξια σύζυγος θεωρείται «στεφάνι για τον ιδιοκτήτη της», επειδή η καλή της διαγωγή τιμάει το σύζυγό της, ανεβάζοντάς τον στην υπόληψη των άλλων. (Παρ 12:4) Η συμβολική γυναίκα Σιών επρόκειτο να γίνει «στέμμα ωραιότητας» στο χέρι του Ιεχωβά, πράγμα που πιθανώς υπονοεί ότι αυτή αποτελούσε έργο δικής του κατασκευής το οποίο εκείνος κρατούσε ψηλά με το χέρι του, σαν να λέγαμε, ώστε να τη βλέπουν οι άλλοι με θαυμασμό.—Ησ 62:1-3.

Η διακονία του Παύλου και όσων τον συντρόφευαν στα ταξίδια του είχε ως αποτέλεσμα το σχηματισμό μιας Χριστιανικής εκκλησίας στη Θεσσαλονίκη, για την οποία ο Παύλος ευφραινόταν θεωρώντας την “στεφάνι αγαλλίασης”, μια από τις κυριότερες αιτίες χαράς για αυτόν.—1Θε 2:19, 20· παράβαλε Φλπ 4:1.

Τα γκρίζα μαλλιά είναι σαν ένδοξο «στεφάνι ωραιότητας όταν βρίσκονται στην οδό της δικαιοσύνης», εφόσον η ζωή που έζησε κάποιος έχοντας φόβο για τον Ιεχωβά είναι ωραία στα μάτια Εκείνου και άξια σεβασμού από όλους τους ανθρώπους ως υποδειγματική ζωή. (Παρ 16:31· βλέπε Λευ 19:32.) Η σοφία, όπως ένα στεφάνι, εξυψώνει τον κάτοχό της και τον κάνει αξιοσέβαστο. (Παρ 4:7-9) Ο Ιησούς Χριστός, ο οποίος είχε κατασταθεί «λίγο κατώτερος από τους αγγέλους», “στεφανώθηκε με δόξα και τιμή [ως ουράνιο πνευματικό πλάσμα που εξυψώθηκε πολύ πιο πάνω από τους αγγέλους] επειδή υπέστη θάνατο”. (Εβρ 2:5-9· Φλπ 2:5-11) Στον ουρανό, οι χρισμένοι ακόλουθοι του Ιησού λαβαίνουν ως ανταμοιβή για την πιστότητά τους «το αμαράντινο στεφάνι της δόξας», ένα «άφθαρτο» στεφάνι. (1Πε 5:4· 1Κο 9:24-27· 2Τι 4:7, 8· Απ 2:10) Αν κάποιος, όμως, χάσει λόγω απιστίας τα συμφέροντα της Βασιλείας στη γη, χάνει και το ουράνιο στεφάνι του. Γι’ αυτό, ο δοξασμένος Ιησούς Χριστός έδωσε τη νουθεσία: «Να κρατάς γερά αυτό που έχεις, για να μην πάρει κανείς το στεφάνι σου».—Απ 3:11.

Η λέξη τσεφιράχ (στεφάνι) του εβραϊκού κειμένου χρησιμοποιήθηκε συμβολικά σε μια προφητεία με την οποία ο Ιεχωβά εξέφερε κρίση εναντίον της Σαμάρειας, της πρωτεύουσας του Εφραΐμ, δηλαδή του δεκάφυλου βασιλείου του Ισραήλ. Εκείνη την εποχή η Σαμάρεια έβριθε από πολιτικούς “μέθυσους”, οι οποίοι ήταν μεθυσμένοι για την ανεξαρτησία του βόρειου βασιλείου από τον Ιούδα και για τις πολιτικές συμμαχίες του με τη Συρία και άλλους εχθρούς της βασιλείας του Ιεχωβά που έδρευε στον Ιούδα. (Βλέπε Ησ 7:3-9.) Όπως οι μέθυσοι φορούσαν στο κεφάλι τους ανθοστέφανα κατά τις οινοποσίες τους, έτσι και η Σαμάρεια φορούσε το στεφάνι αυτής της πολιτικής ισχύος. Επρόκειτο για κόσμημα ωραιότητας, αλλά στην ουσία ήταν μαραινόμενο άνθος που θα εξαφανιζόταν. Κατόπιν ο Ιεχωβά θα γινόταν για όσους απέμεναν από το λαό του σαν στέμμα διακόσμησης και σαν στεφάνι (ή «διάδημα» σύμφωνα με αρκετές μεταφράσεις) ωραιότητας.—Ησ 28:1-5.

Η ίδια εβραϊκή λέξη εμφανίζεται στα εδάφια Ιεζεκιήλ 7:7, 10. Εντούτοις, οι μεταφραστές δεν είναι βέβαιοι για την έννοια ή την εφαρμογή της λέξης σε αυτή την περίπτωση. Μια παρόμοια αραμαϊκή λέξη σημαίνει «πρωί», γι’ αυτό και η μετάφραση της συριακής Πεσίτα από τον Λάμσα λέει εδώ «αυγή», αντί για στεφάνι ή διάδημα. (Βλέπε επίσης ΒΑΜ, ΚΛΘ.) Ορισμένοι μεταφραστές (AS, AT, RS, ΛΧ) συνδέουν αυτή τη λέξη με ένα συγγενικό ουσιαστικό της αραβικής και την αποδίδουν «καταδίκη». Άλλοι πάλι, θεωρώντας ότι η ρίζα της εβραϊκής λέξης σημαίνει «περιστρέφομαι», τη μεταφράζουν «στροφή», με την έννοια της τροπής που παίρνουν τα γεγονότα.—JB· JP· «κύκλος», Ro.

Η λέξη διάδημα του πρωτότυπου κειμένου των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών διατηρείται αυτούσια από πολλές σύγχρονες μεταφράσεις. Χρησιμοποιείται πάντοτε ως σύμβολο βασιλικής μεγαλοπρέπειας, είτε την έχει κάποιος πραγματικά είτε απλώς αξιώνει ότι την έχει. Ο “μεγάλος πυρόχρωμος δράκοντας” (ο Σατανάς ο Διάβολος) φέρει διάδημα πάνω σε καθένα από τα εφτά κεφάλια του. (Απ 12:3, 9) Διάδημα στολίζει το καθένα από τα δέκα κέρατα του συμβολικού εφτακέφαλου “θηρίου” που ανεβαίνει από «τη θάλασσα». (Απ 13:1) Αυτός που αποκαλείται Πιστός και Αληθινός, δηλαδή ο Ιησούς Χριστός, έχει στο κεφάλι του «πολλά διαδήματα», τα οποία προέρχονται από τον Ιεχωβά, τη δικαιωματική Πηγή εξουσίας και δύναμης. (Απ 19:11-13· 12:5, 10) Επίσης, στα εδάφια Αποκάλυψη 6:2 και 14:14, ο Ιησούς Χριστός παρουσιάζεται να φέρει στέμμα (στέφανον).