ΘΡΗΝΟΙ (ΒΙΒΛΙΟ)

Στους Βιβλικούς χρόνους συνέθεταν και έψαλλαν θρήνους, ή αλλιώς θρηνωδίες, για κάποιον φίλο που πέθανε (2Σα 1:17-27), για κάποιο έθνος που ερημώθηκε (Αμ 5:1, 2) και για ερειπωμένες πόλεις (Ιεζ 27:2, 32-36). Το βιβλίο των Θρήνων αποτελεί θεόπνευστο παράδειγμα τέτοιας πένθιμης σύνθεσης. Περιέχει πέντε λυρικά ποιήματα (σε πέντε κεφάλαια) που θρηνούν την καταστροφή της Ιερουσαλήμ από τους Βαβυλωνίους το 607 Π.Κ.Χ.

Το βιβλίο αναγνωρίζει ότι ο Ιεχωβά επέφερε δίκαιη τιμωρία στην Ιερουσαλήμ και στον Ιούδα εξαιτίας των σφαλμάτων του λαού του. (Θρ 1:5, 18) Τονίζει επίσης τη στοργική καλοσύνη και το έλεος του Θεού και δείχνει ότι ο Ιεχωβά είναι καλός προς εκείνον που ελπίζει σε αυτόν.—Θρ 3:22, 25.

Όνομα. Στην εβραϊκή ο τίτλος αυτού του βιβλίου βασίζεται στην πρώτη του λέξη, ’Αιχάχ!, που σημαίνει «Πώς!» Οι μεταφραστές της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα ονόμασαν το βιβλίο Θρήνοι. Στο Βαβυλωνιακό Ταλμούδ (Μπαβά Μπατρά 14β) τιτλοφορείται Κινώθ, που σημαίνει «Θρήνοι· Ελεγείες», ενώ ο Ιερώνυμος το ονόμασε Lamentationes (στη λατινική), το οποίο επίσης σημαίνει «Θρήνοι».

Θέση στο Βιβλικό Κανόνα. Στον Εβραϊκό κανόνα το βιβλίο των Θρήνων συγκαταριθμείται συνήθως μεταξύ των πέντε Μεγιλλώθ (Ρόλων), που αποτελούνται από τα βιβλία Άσμα Ασμάτων, Ρουθ, Θρήνοι, Εκκλησιαστής και Εσθήρ. Ωστόσο, στα αρχαία αντίγραφα των Εβραϊκών Γραφών το βιβλίο των Θρήνων φέρεται να έπεται του βιβλίου του Ιερεμία, όπως και στις σύγχρονες Άγιες Γραφές.

Συγγραφέας. Στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα το βιβλίο αυτό εισάγεται με τα εξής λόγια: Καὶ ἐγένετο μετὰ τὸ αἰχμαλωτισθῆναι τὸν Ἰσραήλ καὶ Ἰερουσαλήμ ἐρημωθῆναι ἐκάθισεν Ἰερεμίας κλαίων καὶ ἐθρήνησεν τὸν θρῆνον τοῦτον ἐπὶ Ἰερουσαλήμ καὶ εἶπεν. Τα Ταργκούμ επίσης προσδιορίζουν ως συγγραφέα τον Ιερεμία, κάνοντας την εξής εισαγωγή: «Ο Ιερεμίας ο προφήτης και μεγάλος ιερέας είπε». Η εισαγωγή στην Κλημέντειο αναθεώρηση της λατινικής Βουλγάτας αναφέρει: «Και αφού ο Ισραήλ οδηγήθηκε σε αιχμαλωσία και η Ιερουσαλήμ ερημώθηκε, ο Ιερεμίας ο προφήτης κάθησε και έκλαψε και θρήνησε με αυτόν το θρήνο για την Ιερουσαλήμ· και αναστενάζοντας με πίκρα και βογκώντας γοερά, είπε».

Ύφος. Τα πέντε κεφάλαια του βιβλίου των Θρήνων αποτελούνται από πέντε ποιήματα, εκ των οποίων τα πρώτα τέσσερα είναι ακροστιχίδες. Το εβραϊκό αλφάβητο έχει 22 διακριτά γράμματα (σύμφωνα), και σε καθένα από τα πρώτα τέσσερα κεφάλαια των Θρήνων διαδοχικά εδάφια αρχίζουν με ένα διαφορετικό γράμμα από τα 22 γράμματα του εβραϊκού αλφαβήτου. Το 1ο, το 2ο και το 4ο κεφάλαιο αποτελούνται από 22 εδάφια με αλφαβητική διάταξη, σύμφωνα με το εβραϊκό αλφάβητο. Το 1ο εδάφιο αρχίζει με το πρώτο εβραϊκό γράμμα, ’άλεφ, το 2ο εδάφιο αρχίζει με το δεύτερο γράμμα, μπαιθ, και ούτω καθεξής, μέχρι το τέλος του αλφαβήτου. Στο 3o κεφάλαιο, το οποίο αποτελείται από 66 εδάφια, τρία διαδοχικά εδάφια αρχίζουν με το ίδιο εβραϊκό γράμμα προτού ακολουθήσει το επόμενο γράμμα.

Στο 2ο, στο 3ο και στο 4ο κεφάλαιο γίνεται αντιμετάθεση των γραμμάτων ‛άγιν και πε’ (δεν ακολουθούν τη σειρά του 1ου κεφαλαίου των Θρήνων και του 119ου Ψαλμού). Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι ο θεόπνευστος συγγραφέας των Θρήνων έκανε λάθος. Ένα σύγγραμμα που πραγματεύεται αυτό το θέμα επισημαίνει: «Η εν λόγω ανομοιομορφία κάθε άλλο παρά αφήνει τα περιθώρια για να χρεώσουμε στο συνθέτη αβλεψία . . . , και αυτό επειδή η ανομοιομορφία επαναλαμβάνεται σε τρία ποιήματα. Πρόκειται μάλλον για ανομοιομορφία που συνδέεται με έναν άλλον παράγοντα. Διότι και σε άλλα αλφαβητικά ποιήματα, ιδιαίτερα στα πιο παλιά, βρίσκουμε πολλές αποκλίσεις από τον κανόνα, οι οποίες αποδεικνύουν αδιαφιλονίκητα ότι οι συνθέτες δεσμεύονταν να τηρούν αυστηρά την αλφαβητική σειρά μόνο εφόσον αυτή ταίριαζε με τον ειρμό της σκέψης και δεν οδηγούσε σε τεχνητό αποτέλεσμα». (Σχολιολόγιο της Παλαιάς Διαθήκης [Commentary on the Old Testament], των Κ. Φ. Κάιλ και Φ. Ντέλιτς, 1973, Τόμ. 8, Οι Θρήνοι του Ιερεμία, σ. 338) Ανάμεσα στα παραδείγματα που παρατίθενται στη συνέχεια είναι ο 34ος Ψαλμός, όπου δεν υπάρχει εδάφιο με το βαβ, και ο 145ος Ψαλμός, όπου δεν υπάρχει εδάφιο με το νουν. Η έλλειψη αυστηρής προσκόλλησης στην αλφαβητική διάταξη των εβραϊκών γραμμάτων, η οποία παρατηρείται σε αυτά τα θεόπνευστα κείμενα, δεν πρέπει να μας προβληματίζει. Παρότι η χρήση ακροστιχίδων βοηθούσε αναμφίβολα στην απομνημόνευση, πρωταρχική σημασία είχε το μήνυμα που μεταδιδόταν, και το περιεχόμενο της σκέψης είχε προτεραιότητα έναντι οποιουδήποτε λογοτεχνικού ευρήματος.

Το 5ο κεφάλαιο των Θρήνων δεν είναι ακροστιχίδα, μολονότι περιέχει και αυτό 22 εδάφια, ισάριθμα με τα διακριτά γράμματα του εβραϊκού αλφαβήτου.

Χρόνος Συγγραφής. Οι ζωηρές περιγραφές που υπάρχουν στο βιβλίο των Θρήνων δείχνουν ότι το βιβλίο γράφτηκε λίγο μετά την πτώση της Ιερουσαλήμ το 607 Π.Κ.Χ., ενόσω ήταν ακόμη νωπά στο μυαλό του Ιερεμία τα γεγονότα της πολιορκίας από τους Βαβυλωνίους και η πυρπόληση της πόλης. Κατά γενική παραδοχή, το βιβλίο των Θρήνων γράφτηκε λίγο μετά την πτώση της Ιερουσαλήμ, και είναι λογικό να συμπεράνουμε ότι η συγγραφή του ολοκληρώθηκε το 607 Π.Κ.Χ.

Εκπλήρωση Προφητειών. Τα λόγια των εδαφίων Δευτερονόμιο 28:63-65 εκπληρώθηκαν στην περίπτωση της Ιερουσαλήμ, σύμφωνα με τη ζωηρή περιγραφή του βιβλίου των Θρήνων. Σε αυτό το βιβλίο καταδεικνύεται επίσης η εκπλήρωση διαφόρων άλλων θεόπνευστων προφητειών και προειδοποιήσεων. Για παράδειγμα, παράβαλε τα εδάφια Θρήνοι 1:2 με Ιερεμίας 30:14· Θρήνοι 2:17 με Λευιτικό 26:17· Θρήνοι 2:20 με Δευτερονόμιο 28:53.

Περιεχόμενα. Στο πρώτο κεφάλαιο, από το εδάφιο 12 και κάτω, ο Ιερεμίας προσωποποιεί την Ιερουσαλήμ, τη «γυναίκα» Σιών με την οποία είχε συνάψει διαθήκη ο Θεός, παριστάνοντάς την να μιλάει. (Ησ 62:1-6) Αυτή είναι τώρα έρημη, σαν χήρα που στερήθηκε τα παιδιά της, σαν αιχμάλωτη δούλη που υποβάλλεται σε καταναγκαστική εργασία. Στο 2ο κεφάλαιο μιλάει ο ίδιος ο Ιερεμίας. Στο 3ο κεφάλαιο, ο Ιερεμίας εκφράζει τα αισθήματά του μέσα από τα λόγια ενός “ακμαίου άντρα” ο οποίος αντιπροσωπεύει το έθνος. Στο 4ο κεφάλαιο, ο Ιερεμίας συνεχίζει το θρήνο του. Στο 5ο κεφάλαιο, εμφανίζονται να μιλούν οι κάτοικοι της Ιερουσαλήμ. Οι εκφράσεις ομολογίας των αμαρτιών, η ελπίδα και η εμπιστοσύνη στον Ιεχωβά καθώς και η επιθυμία για επιστροφή στην ορθή οδό, όπως παρουσιάζονται εδώ, δεν αντικατόπτριζαν τα πραγματικά αισθήματα της πλειονότητας του λαού. Ωστόσο, υπήρχε ένα υπόλοιπο που ήταν σαν τον Ιερεμία. Επομένως, η άποψη που εκφράζεται στο βιβλίο των Θρήνων αποτελεί πραγματική αποτίμηση της κατάστασης της Ιερουσαλήμ όπως την έβλεπε ο Θεός.

Ως εκ τούτου, το βιβλίο των Θρήνων είναι ένα αληθινό και πολύτιμο θεόπνευστο υπόμνημα.

[Πλαίσιο στη σελίδα 1174]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΘΡΗΝΟΙ

Πέντε ποιητικές θρηνωδίες για την τραγωδία που προκάλεσαν οι Βαβυλώνιοι στην Ιερουσαλήμ και στους κατοίκους της το 607 Π.Κ.Χ.

Γράφτηκε από τον Ιερεμία αμέσως μετά την καταστροφή της Ιερουσαλήμ

Η Ιερουσαλήμ προσωποποιείται σαν χήρα που της στέρησαν τα παιδιά της και δεν έχει κανέναν να την παρηγορήσει (1:1-22)

Αναγνωρίζει ότι η αμαρτία της εναντίον του Ιεχωβά είναι η αιτία για τις στενοχώριες της

Προσεύχεται στον Παντοδύναμο να τιμωρήσει εκείνους που χαίρονται για τα παθήματά της

Ο Ιεχωβά ενήργησε με θυμό εναντίον της Ιερουσαλήμ (2:1-22)

Έριξε την Ιερουσαλήμ «από τον ουρανό στη γη»

Αποστράφηκε το θυσιαστήριό του και δεν υπολόγισε βασιλιά και ιερέα

Ως αποτέλεσμα, οι περαστικοί μένουν έκπληκτοι με ό,τι συνέβη στην πόλη που ήταν «η τελειότητα της ομορφιάς»

Ο «ακμαίος άντρας», που αντιπροσωπεύει το ίδιο το έθνος, μιλάει για την ταλαιπωρία του, εκφράζοντας όμως ελπίδα (3:1-66)

Περιγράφει την απελπιστική κατάσταση στην οποία βρίσκεται τώρα

Παρ’ όλα αυτά, είναι πεπεισμένος ότι ο Ιεχωβά θα ακούσει τις προσευχές του λαού του και θα δείξει έλεος

Οι τρομερές συνέπειες της πολιορκίας της Ιερουσαλήμ (4:1-22)

Ήταν προτιμότερο να πεθάνει κανείς από σπαθί παρά από πείνα· γυναίκες έφαγαν ακόμη και τα ίδια τους τα παιδιά

Όσοι επέζησαν και τράπηκαν σε φυγή καταδιώχθηκαν αμείλικτα στα ορεινά και στην έρημο

Ικεσία στον Ιεχωβά να προσέξει τα παθήματα του λαού και να τους αποκαταστήσει στην εύνοιά του (5:1-22)

Η κληρονομική ιδιοκτησία του λαού του δόθηκε σε ξένους

Ντροπιάστηκαν και εξευτελίστηκαν

Προσεύχονται στον Ιεχωβά να τους επαναφέρει κοντά του, παρότι τους απέρριψε αγανακτισμένος