Εξακολουθήστε να Κάνετε το Καλό
«Να κάνετε καλό».—ΛΟΥΚ. 6:35.
1, 2. Γιατί αποτελεί πολλές φορές πρόκληση το να κάνουμε το καλό στους άλλους;
ΤΟ ΝΑ κάνουμε το καλό στους άλλους μπορεί να αποτελεί πρόκληση. Εκείνοι στους οποίους δείχνουμε αγάπη ίσως δεν μας την ανταποδίδουν. Παρότι επιζητούμε την πνευματική ευημερία των ανθρώπων προσπαθώντας να τους μεταδώσουμε «τα ένδοξα καλά νέα του ευτυχισμένου Θεού» και του Γιου του, εκείνοι ίσως είναι απαθείς ή αγνώμονες. (1 Τιμ. 1:11) Άλλοι αποδεικνύονται μοχθηροί «εχθροί του ξύλου βασανισμού του Χριστού». (Φιλιπ. 3:18) Εμείς ως Χριστιανοί, πώς πρέπει να τους συμπεριφερόμαστε;
2 Ο Ιησούς Χριστός είπε στους μαθητές του: «Να αγαπάτε τους εχθρούς σας και να κάνετε καλό». (Λουκ. 6:35) Ας εξετάσουμε τώρα προσεκτικά αυτή τη νουθεσία. Θα ωφεληθούμε και από άλλα σημεία που τόνισε ο Ιησούς σχετικά με το να κάνουμε το καλό στους άλλους.
«Να Αγαπάτε τους Εχθρούς Σας»
3. (α) Συνοψίστε με δικά σας λόγια τη δήλωση του Ιησού που είναι καταγραμμένη στα εδάφια Ματθαίος 5:43-45. (β) Ποια άποψη όσον αφορά τους Ιουδαίους και τους μη Ιουδαίους είχε διαμορφωθεί μεταξύ των Ιουδαίων θρησκευτικών ηγετών του πρώτου αιώνα;
3 Στη φημισμένη Επί του Όρους Ομιλία του, ο Ιησούς είπε στους ακροατές του να αγαπούν τους εχθρούς τους και να προσεύχονται για εκείνους που τους διώκουν. (Διαβάστε Ματθαίος 5:43-45.) Οι παρευρισκόμενοι σε εκείνη την περίσταση ήταν Ιουδαίοι, οι οποίοι γνώριζαν την εντολή του Θεού: «Δεν πρέπει να παίρνεις εκδίκηση ούτε να μνησικακείς εναντίον των γιων του λαού σου· και πρέπει να αγαπάς το συνάνθρωπό σου όπως τον εαυτό σου». (Λευιτ. 19:18) Οι Ιουδαίοι θρησκευτικοί ηγέτες του πρώτου αιώνα υποστήριζαν ότι οι εκφράσεις “οι γιοι του λαού σου” και “ο συνάνθρωπός σου” αναφέρονταν μόνο στους Ιουδαίους. Ο Μωσαϊκός Νόμος απαιτούσε να παραμένουν οι Ισραηλίτες αποχωρισμένοι από τα άλλα έθνη, αλλά είχε διαμορφωθεί η άποψη ότι όλοι οι μη Ιουδαίοι ήταν εχθροί, τους οποίους έπρεπε να μισούν ως άτομα.
4. Πώς έπρεπε να φέρονται οι μαθητές του Ιησού στους εχθρούς τους;
4 Σε αντίθεση με αυτό, ο Ιησούς δήλωσε: «Να αγαπάτε τους εχθρούς σας και να προσεύχεστε για εκείνους που σας διώκουν». (Ματθ. 5:44) Οι μαθητές του έπρεπε να φέρονται με αγάπη σε όλους όσους εκδήλωναν εχθρότητα απέναντί τους. Σύμφωνα με τον Ευαγγελιστή Λουκά, ο Ιησούς είπε: «Λέω σε εσάς που ακούτε: Να αγαπάτε τους εχθρούς σας, να κάνετε καλό σε εκείνους που σας μισούν, να ευλογείτε εκείνους που σας καταριούνται, να προσεύχεστε για εκείνους που σας προσβάλλουν». (Λουκ. 6:27, 28) Όπως τα άτομα που πήραν στα σοβαρά τα λόγια του Ιησού τον πρώτο αιώνα, έτσι και εμείς “κάνουμε καλό σε εκείνους που μας μισούν” απαντώντας στην εχθρότητά τους με πράξεις ευσπλαχνίας. “Ευλογούμε εκείνους που μας καταριούνται” μιλώντας τους με καλοσυνάτο τρόπο. Επίσης, “προσευχόμαστε για εκείνους που μας διώκουν” ασκώντας πάνω μας σωματική βία ή “προσβάλλοντάς” μας με άλλους τρόπους. Με τέτοιες ικεσίες, παρακαλούμε με αγάπη να αλλάξουν στάση οι διώκτες και να κάνουν ενέργειες που θα τους φέρουν την εύνοια του Ιεχωβά.
5, 6. Γιατί πρέπει να αγαπάμε τους εχθρούς μας;
5 Γιατί πρέπει να δείχνουμε αγάπη στους εχθρούς μας; «Ώστε να αποδειχτείτε γιοι του Πατέρα σας που είναι στους ουρανούς», είπε ο Ιησούς. (Ματθ. 5:45) Αν εφαρμόζουμε αυτή τη συμβουλή, γινόμαστε «γιοι» του Θεού με την έννοια ότι μιμούμαστε τον Ιεχωβά, ο οποίος «κάνει τον ήλιο του να ανατέλλει σε πονηρούς και αγαθούς και φέρνει βροχή σε δικαίους και αδίκους». Σύμφωνα με τη διατύπωση της αφήγησης του Λουκά, ο Θεός «δείχνει καλοσύνη προς τους αχάριστους και πονηρούς».—Λουκ. 6:35.
6 Τονίζοντας πόσο σημαντικό ήταν να “αγαπούν τους εχθρούς τους” οι μαθητές του, ο Ιησούς είπε: «Αν αγαπάτε εκείνους που σας αγαπούν, ποια ανταμοιβή έχετε; Και οι εισπράκτορες φόρων δεν κάνουν το ίδιο; Και αν χαιρετάτε τους αδελφούς σας μόνο, τι το ασυνήθιστο κάνετε; Και οι εθνικοί δεν κάνουν το ίδιο;» (Ματθ. 5:46, 47) Αν περιορίζαμε την αγάπη μας σε εκείνους που μας την ανταποδίδουν, δεν θα αξίζαμε καμιά «ανταμοιβή», δηλαδή εύνοια, από τον Θεό. Ακόμα και οι εισπράκτορες φόρων, οι οποίοι γενικά ήταν καταφρονημένοι, έδειχναν αγάπη σε όσους τους αγαπούσαν.—Λουκ. 5:30· 7:34.
7. Γιατί δεν θα ήταν κάτι το ασυνήθιστο αν χαιρετούσαμε μόνο τους «αδελφούς» μας;
7 Ο κοινός ιουδαϊκός χαιρετισμός περιλάμβανε τη λέξη «ειρήνη». (Κριτ. 19:20· Ιωάν. 20:19) Αυτό υποδήλωνε ότι εύχονταν στον αποδέκτη του χαιρετισμού υγεία, ευημερία και προκοπή. Δεν θα ήταν κάτι το «ασυνήθιστο» αν χαιρετούσαμε μόνο εκείνους που θεωρούμε «αδελφούς» μας. Όπως τόνισε ο Ιησούς, κάτι παρόμοιο έκαναν και οι «εθνικοί».
8. Τι πρότρεψε ο Ιησούς τους ακροατές του να κάνουν όταν είπε: “Πρέπει να είστε τέλειοι”;
8 Εξαιτίας της κληρονομημένης αμαρτίας, ήταν αδύνατον για τους μαθητές του Χριστού να είναι άψογοι, τέλειοι. (Ρωμ. 5:12) Εντούτοις, ο Ιησούς ολοκλήρωσε αυτό το τμήμα της διάλεξής του λέγοντας: «Πρέπει, επομένως, να είστε τέλειοι, όπως ο ουράνιος Πατέρας σας είναι τέλειος». (Ματθ. 5:48) Με αυτά τα λόγια, πρότρεψε τους ακροατές του να μιμούνται τον “ουράνιο Πατέρα” τους, τον Ιεχωβά, τελειοποιώντας την αγάπη τους—κάνοντάς την πλήρη με το να αγαπούν τους εχθρούς τους. Το ίδιο αναμένεται και από εμάς.
Γιατί Πρέπει να Είμαστε Συγχωρητικοί;
9. Τι σημαίνουν τα λόγια: «Συγχώρησέ μας τα χρέη μας»;
9 Εξακολουθούμε να κάνουμε το καλό όταν συγχωρούμε με έλεος κάποιον που αμαρτάνει εναντίον μας. Μάλιστα, η υποδειγματική προσευχή του Ιησού περιέχει μεταξύ άλλων τα λόγια: «Συγχώρησέ μας τα χρέη μας, όπως και εμείς έχουμε συγχωρήσει τους χρεώστες μας». (Ματθ. 6:12) Αυτή η δήλωση, βέβαια, δεν αναφέρεται στη διαγραφή χρηματικών χρεών. Το Ευαγγέλιο του Λουκά δείχνει ότι τα «χρέη» που είχε υπόψη του ο Ιησούς είναι αμαρτίες, διότι λέει: «Συγχώρησέ μας τις αμαρτίες μας, γιατί και εμείς συγχωρούμε όλους τους χρεώστες μας».—Λουκ. 11:4.
10. Όσον αφορά τη συγχωρητικότητα, πώς μπορούμε να μιμούμαστε τον Θεό;
10 Χρειάζεται να μιμούμαστε τον Θεό, ο οποίος συγχωρεί ανεπιφύλακτα τους μετανοημένους αμαρτωλούς. Ο απόστολος Παύλος έγραψε: «Να δείχνετε καλοσύνη ο ένας στον άλλον και τρυφερή συμπόνια, συγχωρώντας ανεπιφύλακτα ο ένας τον άλλον όπως και ο Θεός μέσω του Χριστού συγχώρησε ανεπιφύλακτα εσάς». (Εφεσ. 4:32) Ο ψαλμωδός Δαβίδ έψαλε: «Ο Ιεχωβά είναι ελεήμων και φιλεύσπλαχνος, είναι μακρόθυμος και αφθονεί σε στοργική καλοσύνη. . . . Δεν έκανε σε εμάς κατά τις αμαρτίες μας· ούτε έφερε πάνω μας ό,τι μας άξιζε κατά τα σφάλματά μας. . . . Όσο μακριά είναι η ανατολή από τη δύση, τόσο μακριά από εμάς έβαλε τις παραβάσεις μας. Όπως ο πατέρας δείχνει έλεος στους γιους του, έτσι και ο Ιεχωβά έδειξε έλεος σε όσους τον φοβούνται. Διότι αυτός γνωρίζει καλά την πλάση μας, θυμάται ότι είμαστε χώμα».—Ψαλμ. 103:8-14.
11. Σε ποιους δίνει συγχώρηση ο Θεός;
11 Οι άνθρωποι μπορούν να λάβουν τη συγχώρηση του Θεού μόνο αν έχουν ήδη συγχωρήσει όσους αμάρτησαν εναντίον τους. (Μάρκ. 11:25) Τονίζοντας αυτό το σημείο, ο Ιησούς πρόσθεσε: «Διότι αν συγχωρήσετε στους ανθρώπους τα παραπτώματά τους, ο ουράνιος Πατέρας σας θα συγχωρήσει και εσάς, ενώ αν δεν συγχωρήσετε στους ανθρώπους τα παραπτώματά τους, ούτε ο Πατέρας σας θα συγχωρήσει τα παραπτώματά σας». (Ματθ. 6:14, 15) Ναι, ο Θεός δίνει συγχώρηση μόνο σε εκείνους που συγχωρούν ανεπιφύλακτα τους άλλους. Και ένας τρόπος με τον οποίο εξακολουθούμε να κάνουμε το καλό είναι το να συμμορφωνόμαστε με τη συμβουλή του Παύλου: «Όπως ο Ιεχωβά σάς συγχώρησε ανεπιφύλακτα, έτσι να συγχωρείτε και εσείς».—Κολ. 3:13.
«Μην Κρίνετε»
12. Ποια συμβουλή έδωσε ο Ιησούς όσον αφορά το να κρίνει κάποιος τους άλλους;
12 Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο κάνουμε το καλό αναφέρθηκε στην Επί του Όρους Ομιλία όταν ο Ιησούς είπε στους ακροατές του να μην κρίνουν τους άλλους και κατόπιν χρησιμοποίησε ένα δυνατό παράδειγμα για να δώσει έμφαση σε αυτό το σημείο. (Διαβάστε Ματθαίος 7:1-5.) Ας εξετάσουμε τι εννοούσε ο Ιησούς όταν είπε: «Μην κρίνετε».
13. Πώς μπορούσαν να “απελευθερώνουν” οι ακροατές του Ιησού;
13 Το Ευαγγέλιο του Ματθαίου παρουσιάζει τα λεγόμενα του Ιησού ως εξής: «Μην κρίνετε για να μην κριθείτε». (Ματθ. 7:1) Σύμφωνα με τον Λουκά, ο Ιησούς είπε: «Μην κρίνετε, και δεν πρόκειται να κριθείτε· και μην καταδικάζετε, και δεν πρόκειται να καταδικαστείτε. Να απελευθερώνετε και θα απελευθερωθείτε». (Λουκ. 6:37) Τον πρώτο αιώνα, οι Φαρισαίοι έκριναν τους άλλους σκληρά, βασιζόμενοι σε αντιγραφικές παραδόσεις. Όποιοι ακροατές του Ιησού το έκαναν αυτό έπρεπε να “μην κρίνουν” πλέον. Απεναντίας, έπρεπε να “απελευθερώνουν”, δηλαδή να συγχωρούν τα ελαττώματα των άλλων. Ο απόστολος Παύλος έδωσε παρόμοια συμβουλή σχετικά με τη συγχωρητικότητα, όπως προαναφέρθηκε.
14. Δίνοντας συγχώρηση, τι θα υποκινούσαν οι μαθητές του Ιησού τους ανθρώπους να κάνουν;
14 Δίνοντας συγχώρηση, οι μαθητές του Ιησού θα υποκινούσαν τους ανθρώπους να ανταποκριθούν εκδηλώνοντας συγχωρητικό πνεύμα. «Με όποια κρίση κρίνετε θα κριθείτε», είπε ο Ιησούς, «και με το μέτρο με το οποίο μετράτε θα μετρήσουν σε εσάς». (Ματθ. 7:2) Όσον αφορά τη συμπεριφορά μας προς τους άλλους, θερίζουμε ό,τι σπέρνουμε.—Γαλ. 6:7.
15. Πώς έδειξε ο Ιησούς ότι είναι εσφαλμένο το να είμαστε επικριτικοί;
15 Θυμηθείτε ότι, για να δείξει πόσο εσφαλμένο είναι το να είμαστε επικριτικοί, ο Ιησούς ρώτησε: «Γιατί, λοιπόν, κοιτάζεις το άχυρο στο μάτι του αδελφού σου, αλλά δεν παρατηρείς το δοκάρι στο δικό σου μάτι; Ή πώς μπορείς να λες στον αδελφό σου: “Άφησέ με να βγάλω το άχυρο από το μάτι σου”, όταν ένα δοκάρι είναι στο δικό σου μάτι;» (Ματθ. 7:3, 4) Ένα άτομο που έχει την τάση να επικρίνει κάποιον άλλον παρατηρεί ένα μικρό ελάττωμα στο «μάτι» του αδελφού του. Ο επικριτής υπονοεί ότι ο αδελφός του έχει μειωμένη αντίληψη και κακή κρίση. Παρότι το ελάττωμα είναι μικρό—σαν ένα κομματάκι άχυρο—ο επικριτής προσφέρεται να “βγάλει το άχυρο”. Προθυμοποιείται υποκριτικά να βοηθήσει τον αδελφό να δει τα πράγματα πιο καθαρά.
16. Γιατί μπορεί να λεχθεί ότι οι Φαρισαίοι είχαν «ένα δοκάρι» στο μάτι τους;
16 Ιδιαίτερα οι Ιουδαίοι θρησκευτικοί ηγέτες ήταν εξαιρετικά επικριτικοί με τους άλλους. Για παράδειγμα: Όταν ένας τυφλός τον οποίο θεράπευσε ο Χριστός δήλωσε ότι ο Ιησούς πρέπει να ήταν από τον Θεό, οι Φαρισαίοι απάντησαν: «Εσύ γεννήθηκες ολότελα μέσα στις αμαρτίες, και διδάσκεις εμάς;» (Ιωάν. 9:30-34) Ως προς την ξεκάθαρη πνευματική όραση και την ευθυκρισία, οι Φαρισαίοι είχαν «ένα δοκάρι» στο μάτι τους και ήταν εντελώς τυφλοί. Γι’ αυτό, ο Ιησούς δήλωσε: «Υποκριτή! Πρώτα βγάλε το δοκάρι από το δικό σου μάτι και τότε θα δεις καθαρά πώς να βγάλεις το άχυρο από το μάτι του αδελφού σου». (Ματθ. 7:5· Λουκ. 6:42) Αν είμαστε αποφασισμένοι να κάνουμε το καλό και να συμπεριφερόμαστε με ωραίο τρόπο στους άλλους, δεν θα ενεργούμε ως σκληροί επικριτές, αναζητώντας διαρκώς ένα συμβολικό άχυρο στο μάτι του αδελφού μας. Αντίθετα, θα αναγνωρίζουμε ότι είμαστε ατελείς και ως εκ τούτου πρέπει να μην επικρίνουμε και να μην μεμφόμαστε τους ομοπίστους μας.
Πώς Πρέπει να Συμπεριφερόμαστε στους Άλλους
17. Σύμφωνα με το εδάφιο Ματθαίος 7:12, πώς πρέπει να συμπεριφερόμαστε στους άλλους;
17 Στην Επί του Όρους Ομιλία, ο Ιησούς τόνισε ότι ο Θεός φέρεται ως πατέρας προς τους υπηρέτες Του απαντώντας στις προσευχές τους. (Διαβάστε Ματθαίος 7:7-12.) Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Ιησούς διατύπωσε τον εξής κανόνα διαγωγής: «Όλα όσα θέλετε, λοιπόν, να κάνουν σε εσάς οι άνθρωποι πρέπει και εσείς, παρόμοια, να κάνετε σε αυτούς». (Ματθ. 7:12) Μόνο αν συμπεριφερόμαστε στους συνανθρώπους μας με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να αποδείξουμε ότι είμαστε αληθινοί ακόλουθοι του Ιησού Χριστού.
18. Πώς έδειξε «ο Νόμος» ότι πρέπει να συμπεριφερόμαστε στους άλλους όπως θέλουμε να συμπεριφέρονται εκείνοι σε εμάς;
18 Αφού είπε ότι πρέπει να συμπεριφερόμαστε στους άλλους όπως θέλουμε να συμπεριφέρονται εκείνοι σε εμάς, ο Ιησούς πρόσθεσε: «Αυτή τη σημασία έχουν, στην πραγματικότητα, ο Νόμος και οι Προφήτες». Όταν συμπεριφερόμαστε στους άλλους έτσι όπως καθόρισε ο Ιησούς, ενεργούμε σε αρμονία με το πνεύμα του “Νόμου”—των συγγραμμάτων που αποτελούν τα Γραφικά βιβλία από τη Γένεση ως το Δευτερονόμιο. Εκτός του ότι αποκαλύπτουν το σκοπό που είχε ο Ιεχωβά να παραγάγει ένα σπέρμα το οποίο θα εξάλειφε το κακό, αυτά τα βιβλία παρουσιάζουν το Νόμο που έδωσε ο Θεός στο έθνος του Ισραήλ μέσω του Μωυσή το 1513 Π.Κ.Χ. (Γέν. 3:15) Μεταξύ άλλων, ο Νόμος όριζε σαφώς ότι οι Ισραηλίτες έπρεπε να είναι δίκαιοι, να μη δείχνουν προσωποληψία, και να κάνουν το καλό στους ταλαιπωρημένους και σε όσους ήταν πάροικοι στη γη τους.—Λευιτ. 19:9, 10, 15, 34.
19. Πώς δείχνουν «οι Προφήτες» ότι πρέπει να κάνουμε το καλό;
19 Όταν ο Ιησούς αναφέρθηκε στους «Προφήτες», είχε κατά νου τα προφητικά βιβλία των Εβραϊκών Γραφών. Αυτά περιέχουν Μεσσιανικές προφητείες οι οποίες εκπληρώθηκαν στο πρόσωπο του ίδιου του Χριστού. Αυτά τα συγγράμματα δείχνουν επίσης ότι ο Θεός ευλογεί το λαό του όταν εκείνοι κάνουν το σωστό στα μάτια του και συμπεριφέρονται κατάλληλα στους άλλους. Για παράδειγμα, η προφητεία του Ησαΐα έδινε την εξής συμβουλή στους Ισραηλίτες: «Αυτό είπε ο Ιεχωβά: “Τηρήστε δικαιοσύνη και κάντε ό,τι είναι δίκαιο. . . . Ευτυχισμένος είναι ο θνητός άνθρωπος που το κάνει αυτό, και ο γιος των ανθρώπων που το κρατάει αυτό, . . . συγκρατώντας το χέρι του για να μην κάνει κανενός είδους κακό”». (Ησ. 56:1, 2) Ναι, ο Θεός αναμένει από το λαό του να εξακολουθήσει να κάνει το καλό.
Να Κάνετε Πάντοτε το Καλό στους Άλλους
20, 21. Πώς αντέδρασαν τα πλήθη στην Επί του Όρους Ομιλία του Ιησού, και γιατί πρέπει εσείς να κάνετε στοχασμούς γύρω από αυτήν;
20 Εξετάσαμε λίγα μόνο από τα πολλά ζωτικά σημεία που τόνισε ο Ιησούς στην ανυπέρβλητη Επί του Όρους Ομιλία του. Έστω και έτσι, μπορούμε να καταλάβουμε εύκολα την αντίδραση όσων άκουσαν τα λόγια του σε εκείνη την περίσταση. Η θεόπνευστη αφήγηση λέει: «Όταν, λοιπόν, ο Ιησούς τελείωσε αυτά τα λόγια, το αποτέλεσμα ήταν να μείνουν τα πλήθη έκπληκτα με τον τρόπο με τον οποίο δίδασκε· διότι τους δίδασκε ως άτομο που είχε εξουσία, και όχι όπως οι γραμματείς τους».—Ματθ. 7:28, 29.
21 Ο Ιησούς Χριστός αποδείχτηκε αναμφισβήτητα ο προειπωμένος «Θαυμαστός Σύμβουλος». (Ησ. 9:6) Η Επί του Όρους Ομιλία αποτελεί κορυφαίο παράδειγμα του ότι ο Ιησούς γνώριζε τον τρόπο με τον οποίο έβλεπε τα διάφορα ζητήματα ο ουράνιος Πατέρας του. Εκτός από τα σημεία που εξετάσαμε, αυτή η διάλεξη λέει πολλά σχετικά με τη γνήσια ευτυχία, το πώς μπορούμε να αποφεύγουμε την ανηθικότητα, το πώς να πράττουμε τη δικαιοσύνη, το τι πρέπει να κάνουμε για να απολαύσουμε ασφαλές και ευτυχισμένο μέλλον, καθώς και πολλά άλλα πράγματα. Θα ήταν καλό να διαβάσετε ξανά τα κεφάλαια 5 ως 7 του Ματθαίου προσεκτικά και με προσευχή. Κάντε στοχασμούς γύρω από τις θαυμάσιες συμβουλές του Ιησού οι οποίες έχουν καταγραφεί εκεί. Εφαρμόστε στη ζωή σας αυτά που είπε ο Χριστός στην Επί του Όρους Ομιλία του. Τότε θα είστε σε καλύτερη θέση να ευαρεστείτε τον Ιεχωβά, να συμπεριφέρεστε κατάλληλα στους άλλους και να εξακολουθήσετε να κάνετε το καλό.
Πώς θα Απαντούσατε;
• Πώς πρέπει να συμπεριφερόμαστε στους εχθρούς μας;
• Γιατί πρέπει να είμαστε συγχωρητικοί;
• Τι είπε ο Ιησούς όσον αφορά το να κρίνει κάποιος τους άλλους;
• Σύμφωνα με το εδάφιο Ματθαίος 7:12, πώς πρέπει να συμπεριφερόμαστε στους άλλους;
[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 10]
Ξέρετε γιατί είπε ο Ιησούς: «Μην κρίνετε»;
[Εικόνα στη σελίδα 8]
Γιατί πρέπει να προσευχόμαστε για αυτούς που μας διώκουν;
[Εικόνα στη σελίδα 10]
Συμπεριφέρεστε πάντοτε στους άλλους όπως θέλετε να συμπεριφέρονται εκείνοι σε εσάς;