ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΟΧΤΩ
Έβγαζε «Συμπεράσματα Μέσα στην Καρδιά Της»
1, 2. Περιγράψτε το ταξίδι της Μαρίας και εξηγήστε γιατί τη δυσκόλευε τόσο πολύ.
Η ΜΑΡΙΑ προσπάθησε να βολευτεί καλύτερα στη ράχη του μικρού υποζυγίου όπου καθόταν επί ώρες. Μπροστά της περπατούσε με σταθερό βήμα ο Ιωσήφ, οδηγώντας τους προς τη μακρινή Βηθλεέμ. Η Μαρία ένιωσε ξανά το βρέφος να σκιρτάει μέσα της.
2 Η εγκυμοσύνη της είχε προχωρήσει πολύ. Η Γραφή λέει παραστατικά ότι ήταν «ετοιμόγεννη». (Λουκ. 2:5) Καθώς το αντρόγυνο περνούσε δίπλα από τα χωράφια, ίσως κάποιοι γεωργοί που όργωναν ή έσπερναν τους κοίταζαν και αναρωτιούνταν γιατί ταξίδευε μια γυναίκα σε τέτοια κατάσταση. Τι είχε οδηγήσει τη Μαρία τόσο μακριά από το σπίτι της στη Ναζαρέτ;
3. Ποιο διορισμό είχε λάβει η Μαρία, και τι θα επιδιώξουμε να μάθουμε για αυτήν;
3 Όλα άρχισαν πριν από μήνες, όταν αυτή η νεαρή Ιουδαία έλαβε έναν διορισμό μοναδικό σε όλη την ανθρώπινη ιστορία. Το παιδί που επρόκειτο να γεννήσει θα γινόταν ο Μεσσίας, ο Γιος του Θεού! (Λουκ. 1:35) Καθώς πλησίαζε η γέννα, προέκυψε η ανάγκη για αυτό το ταξίδι. Στη διάρκειά του, η Μαρία αντιμετώπισε δυσκολίες που δοκίμασαν την πίστη της. Ας δούμε πώς παρέμεινε πνευματικά ισχυρή.
Το Ταξίδι προς τη Βηθλεέμ
4, 5. (α) Γιατί πήγαινε ο Ιωσήφ και η Μαρία στη Βηθλεέμ; (β) Στην εκπλήρωση ποιας προφητείας οδήγησε το διάταγμα του Καίσαρα;
4 Ο Ιωσήφ και η Μαρία δεν ήταν οι μόνοι που μετακινούνταν. Ο Καίσαρας Αύγουστος είχε διατάξει πρόσφατα να γίνει απογραφή στη χώρα, και σύμφωνα με το διάταγμα όλοι έπρεπε να ταξιδέψουν στην ιδιαίτερη πατρίδα τους. Τι έκανε ο Ιωσήφ; Η αφήγηση λέει: «Φυσικά, ανέβηκε και ο Ιωσήφ από τη Γαλιλαία, από την πόλη Ναζαρέτ, στην Ιουδαία, στην πόλη του Δαβίδ, η οποία ονομάζεται Βηθλεέμ, επειδή ήταν μέλος του οίκου και της οικογένειας του Δαβίδ».—Λουκ. 2:1-4.
5 Δεν ήταν σύμπτωση το ότι ο Καίσαρας εξέδωσε τότε το διάταγμά του. Μια προφητεία περίπου εφτά αιώνες νωρίτερα είχε προείπει ότι ο Μεσσίας θα γεννιόταν στη Βηθλεέμ. Μόλις 11 χιλιόμετρα από τη Ναζαρέτ υπήρχε μια πόλη με το όνομα Βηθλεέμ. Εντούτοις, η προφητεία ανέφερε συγκεκριμένα ότι ο Μεσσίας θα έβγαινε από τη «Βηθλεέμ Εφραθά». (Διαβάστε Μιχαίας 5:2) Για να φτάσει ο ταξιδιώτης σε αυτό το χωριουδάκι από τη Ναζαρέτ, έπρεπε να καλύψει περίπου 130 χιλιόμετρα ορεινού δρόμου μέσω της Σαμάρειας. Σε αυτή τη Βηθλεέμ κλήθηκε να πάει ο Ιωσήφ, εφόσον αποτελούσε την πατρογονική εστία της οικογένειας του Βασιλιά Δαβίδ, στην οποία ανήκε τόσο ο ίδιος όσο και η σύζυγός του.
6, 7. (α) Γιατί μπορεί να παρουσίαζε δυσκολίες για τη Μαρία το ταξίδι προς τη Βηθλεέμ; (β) Πώς επηρεάστηκαν οι αποφάσεις της Μαρίας από το ότι ήταν πλέον σύζυγος του Ιωσήφ; (Βλέπε επίσης υποσημείωση.)
6 Θα υποστήριζε η Μαρία τον Ιωσήφ στην απόφαση που πήρε σύμφωνα με το διάταγμα; Το ταξίδι θα ήταν κοπιαστικό για εκείνη. Ήταν πιθανότατα αρχές φθινοπώρου, και υπήρχε πάντα το ενδεχόμενο να ψιχαλίζει καθώς η περίοδος της ξηρασίας έφτανε στο τέλος της. Επιπλέον, η φράση “ανέβηκε από τη Γαλιλαία” είναι εύστοχη, διότι η Βηθλεέμ ήταν χτισμένη σε υψόμετρο 750 και πλέον μέτρων—μια μεγάλη ανάβαση που θα αποτελούσε το εξαντλητικό τέλος ενός πολυήμερου ταξιδιού. Ίσως απαιτήθηκε περισσότερος χρόνος από ό,τι συνήθως, διότι η Μαρία στην κατάστασή της μπορεί να χρειαζόταν πολλές στάσεις. Τέτοιες ώρες μια νεαρή γυναίκα θα ήθελε να είναι στον τόπο της, όπου η οικογένεια και οι φίλοι της θα ήταν έτοιμοι να τη βοηθήσουν μόλις την έπιαναν οι πόνοι. Αναμφίβολα, χρειαζόταν θάρρος για να κάνει η Μαρία αυτό το ταξίδι.
7 Ωστόσο, ο Λουκάς γράφει ότι ο Ιωσήφ πήγε «να απογραφεί μαζί με τη Μαρία». Αναφέρει επίσης ότι η Μαρία, «σύμφωνα με τον αρραβώνα τους, . . . είχε δοθεί [στον Ιωσήφ] σε γάμο». (Λουκ. 2:4, 5) Το ότι ήταν σύζυγος του Ιωσήφ επηρέασε καθοριστικά τις αποφάσεις της. Θεωρούσε τον άντρα της πνευματική της κεφαλή και αποδεχόταν το θεόδοτο ρόλο που είχε να είναι βοηθός του υποστηρίζοντάς τον στις αποφάσεις του.a Έτσι λοιπόν, αντιμετώπισε αυτή την ενδεχόμενη δοκιμασία της πίστης της εκδηλώνοντας υπακοή.
8. (α) Τι άλλο μπορεί να υποκίνησε τη Μαρία να πάει στη Βηθλεέμ με τον Ιωσήφ; (β) Πώς αποτελεί η Μαρία φωτεινό παράδειγμα για τους πιστούς ανθρώπους;
8 Τι άλλο μπορεί να υποκίνησε τη Μαρία να υπακούσει; Γνώριζε άραγε την προφητεία που έλεγε ότι ο Μεσσίας θα γεννιόταν στη Βηθλεέμ; Η Γραφή δεν αναφέρει. Δεν μπορούμε να το αποκλείσουμε, διότι προφανώς το γεγονός ήταν ευρέως γνωστό μεταξύ των θρησκευτικών ηγετών, ακόμη δε και του λαού γενικά. (Ματθ. 2:1-7· Ιωάν. 7:40-42) Ασφαλώς, η Μαρία γνώριζε καλά τις Γραφές. (Λουκ. 1:46-55) Ούτως ή άλλως, έθεσε εξαιρετικό παράδειγμα αποφασίζοντας να ταξιδέψει είτε για να υπακούσει στο σύζυγό της, στο κοσμικό διάταγμα ή στην προφητεία του Ιεχωβά είτε λόγω ενός συνδυασμού παραγόντων. Ο Ιεχωβά εκτιμάει πολύ το ταπεινό, υπάκουο πνεύμα τόσο στους άντρες όσο και στις γυναίκες. Στην εποχή μας, στην οποία η υποταγή είναι συνήθως μια από τις πιο καταφρονημένες αρετές, η Μαρία αποτελεί φωτεινό παράδειγμα για τους πιστούς ανθρώπους παντού.
Η Γέννηση του Χριστού
9, 10. (α) Τι μπορεί να σκέφτονταν η Μαρία και ο Ιωσήφ καθώς πλησίαζαν στη Βηθλεέμ; (β) Γιατί έμειναν τελικά σε έναν στάβλο;
9 Η Μαρία πρέπει να έβγαλε έναν αναστεναγμό ανακούφισης όταν αντίκρισε τη Βηθλεέμ. Καθώς εκείνη και ο Ιωσήφ ανέβαιναν τις λοφοπλαγιές, περνώντας δίπλα από ελαιώνες—η ελιά ήταν από τους τελευταίους καρπούς της ετήσιας συγκομιδής—μπορεί κάλλιστα να σκέφτονταν την ιστορία αυτού του μικρού χωριού. Ήταν πολύ ασήμαντο για να συγκαταλεχθεί στις πόλεις του Ιούδα, όπως είχε πει ο προφήτης Μιχαίας, αλλά εκεί είχαν γεννηθεί χίλια και πλέον χρόνια νωρίτερα ο Βοόζ, η Ναομί και αργότερα ο Δαβίδ.
10 Η Μαρία και ο Ιωσήφ διαπίστωσαν ότι στο χωριό επικρατούσε συνωστισμός. Κάποιοι είχαν φτάσει πριν από αυτούς για να απογραφούν, και έτσι δεν υπήρχε χώρος στο κατάλυμα.b Το μόνο που τους έμενε ήταν να διανυκτερεύσουν σε έναν στάβλο. Φανταζόμαστε πόσο θα ανησυχούσε ο Ιωσήφ βλέποντας τη σύζυγό του να υποφέρει από διαπεραστικούς, πρωτόγνωρους για εκείνη πόνους, οι οποίοι στη συνέχεια δυνάμωσαν. Από όλα τα μέρη, εδώ έτυχε να την πιάσουν οι πόνοι της γέννας.
11. (α) Γιατί καταλαβαίνουν οι γυναίκες παντού πώς ένιωθε η Μαρία; (β) Από ποιες απόψεις ήταν ο Ιησούς «πρωτότοκος»;
11 Οι γυναίκες παντού καταλαβαίνουν πώς ένιωθε η Μαρία. Περίπου 4.000 χρόνια πρωτύτερα, ο Ιεχωβά είχε προείπει ότι όλες οι γυναίκες θα γεννούσαν παιδιά με πόνο εξαιτίας της κληρονομημένης αμαρτίας. (Γέν. 3:16) Τίποτα δεν δείχνει ότι η Μαρία αποτέλεσε εξαίρεση. Η αφήγηση του Λουκά καλύπτει με πέπλο διακριτικότητας τη σκηνή, λέγοντας απλώς: «Γέννησε το γιο της τον πρωτότοκο». (Λουκ. 2:7) Ναι, ο “πρωτότοκός” της είχε γεννηθεί—το πρώτο από τα πολλά παιδιά της Μαρίας, τουλάχιστον εφτά στο σύνολο. (Μάρκ. 6:3) Αυτός, όμως, θα ξεχώριζε. Δεν ήταν μόνο δικός της πρωτότοκος, αλλά και του Ιεχωβά, ο «πρωτότοκος όλης της δημιουργίας», ο μονογενής Γιος του Θεού!—Κολ. 1:15.
12. Πού έβαλε η Μαρία το μωρό, και πώς διέφερε η πραγματικότητα από θεατρικά έργα, απεικονίσεις και αναπαραστάσεις της γέννησης;
12 Σε αυτό το σημείο, η αφήγηση προσθέτει μια πασίγνωστη λεπτομέρεια: «Τον τύλιξε με σπάργανα και τον έβαλε σε μια φάτνη». (Λουκ. 2:7) Σε όλο τον κόσμο, θεατρικά έργα, απεικονίσεις και αναπαραστάσεις της γέννησης εξιδανικεύουν αυτό το γεγονός. Δείτε, όμως, τα πράγματα ως έχουν. Η φάτνη είναι μια ταΐστρα, ένα σκεύος από όπου τρώνε τα ζώα. Όπως θυμάστε, η οικογένεια κατέλυσε σε κάποιον στάβλο, ένα μέρος που ούτε τότε ούτε τώρα θεωρείται ευάερο και καθαρό. Μιλώντας ρεαλιστικά, ποιοι γονείς θα διάλεγαν έναν τέτοιον χώρο για τη γέννηση του παιδιού τους αν υπήρχαν άλλες επιλογές; Οι περισσότεροι θέλουν το καλύτερο για τα παιδιά τους. Πόσο μάλλον θα ήθελαν η Μαρία και ο Ιωσήφ να προσφέρουν ό,τι καλύτερο στον Γιο του Θεού!
13. (α) Πώς έκαναν η Μαρία και ο Ιωσήφ το καλύτερο με ό,τι είχαν στη διάθεσή τους; (β) Πώς μπορούν οι συνετοί γονείς σήμερα να θέτουν παρόμοιες προτεραιότητες με του Ιωσήφ και της Μαρίας;
13 Ωστόσο, δεν άφησαν τους περιορισμούς τους να τους δημιουργήσουν πικρία. Απλώς έκαναν το καλύτερο με ό,τι είχαν στη διάθεσή τους. Προσέξτε, λόγου χάρη, ότι η ίδια η Μαρία φρόντισε το βρέφος, τυλίγοντάς το απαλά με σπάργανα και κατόπιν βάζοντάς το με προσοχή στη φάτνη για να κοιμηθεί, έτσι ώστε να είναι ζεστό και ασφαλές. Παρ’ όλη την ανησυχία για τις τρέχουσες περιστάσεις της, η Μαρία παρείχε το καλύτερο που μπορούσε. Τόσο η ίδια όσο και ο Ιωσήφ γνώριζαν, επίσης, ότι η πνευματική φροντίδα αυτού του παιδιού ήταν ό,τι πιο σημαντικό είχαν να του προσφέρουν. (Διαβάστε Δευτερονόμιο 6:6-8) Σήμερα, οι συνετοί γονείς θέτουν παρόμοιες προτεραιότητες καθώς ανατρέφουν τα παιδιά τους σε έναν κόσμο που βρίσκεται σε πνευματική ένδεια.
Μια Ενθαρρυντική Επίσκεψη
14, 15. (α) Γιατί ήθελαν τόσο πολύ οι ποιμένες να δουν το παιδί; (β) Τι έκαναν οι ποιμένες αφού είδαν τον Ιησού στο στάβλο;
14 Μια ξαφνική αναταραχή διέκοψε το ήσυχο σκηνικό. Κάποιοι ποιμένες μπήκαν τρέχοντας στο στάβλο, ανυπομονώντας να δουν την οικογένεια και ιδιαίτερα το παιδί. Ξεχείλιζαν από ενθουσιασμό και τα πρόσωπά τους ακτινοβολούσαν από χαρά. Είχαν φύγει βιαστικά από τις λοφοπλαγιές όπου έμεναν με τα ποίμνιά τους.c Διηγήθηκαν στους απορημένους γονείς την εκπληκτική εμπειρία που είχαν μόλις πριν από λίγο. Στη λοφοπλαγιά, κατά τη διάρκεια της νυχτερινής φυλακής, ένας άγγελος εμφανίστηκε ξαφνικά μπροστά τους. Η δόξα του Ιεχωβά έλαμψε ολόγυρα, και ο άγγελος τους είπε ότι ο Χριστός, δηλαδή ο Μεσσίας, είχε μόλις γεννηθεί στη Βηθλεέμ. Θα έβρισκαν το παιδί σε μια φάτνη, τυλιγμένο με σπάργανα. Τότε συνέβη κάτι ακόμη πιο εντυπωσιακό—εμφανίστηκε ένα κραταιό στράτευμα αγγέλων, οι οποίοι αινούσαν τον Θεό!—Λουκ. 2:8-14.
15 Δεν απορούμε που εκείνοι οι ταπεινοί άνθρωποι έσπευσαν στη Βηθλεέμ! Συνεπαρμένοι από τη θέα του νεογέννητου βρέφους που βρισκόταν εκεί, όπως ακριβώς τους είχε πει ο άγγελος, δεν κράτησαν αυτά τα καλά νέα για τον εαυτό τους. «Γνωστοποίησαν τα λόγια . . . Και όλοι όσοι άκουσαν θαύμασαν για αυτά που τους είπαν οι ποιμένες». (Λουκ. 2:17, 18) Οι θρησκευτικοί ηγέτες των ημερών προφανώς καταφρονούσαν τους ποιμένες. Αλλά είναι σαφές ότι ο Ιεχωβά εκτιμούσε εκείνους τους ταπεινούς, πιστούς ανθρώπους. Πώς, όμως, επηρέασε αυτή η επίσκεψη τη Μαρία;
Είναι σαφές ότι ο Ιεχωβά εκτιμούσε τους ταπεινούς, πιστούς ποιμένες
16. Πώς έδειξε η Μαρία ότι ήταν πραγματικά σκεπτόμενο άτομο, και ποιον σημαντικό παράγοντα αποκάλυψε έτσι για την πίστη της;
16 Η Μαρία ήταν ασφαλώς εξαντλημένη από την ταλαιπωρία της γέννας, αλλά άκουγε με προσοχή καθετί που λεγόταν. Έκανε όμως και κάτι ακόμη: «Διατηρούσε όλα αυτά τα λόγια, βγάζοντας συμπεράσματα μέσα στην καρδιά της». (Λουκ. 2:19) Ήταν πραγματικά σκεπτόμενο άτομο. Γνώριζε ότι το αγγελικό μήνυμα ήταν ζωτικό. Ο Θεός της, ο Ιεχωβά, ήθελε να γνωρίζει και να κατανοεί η Μαρία την ταυτότητα και τη σπουδαιότητα του γιου της. Εκείνη λοιπόν δεν άκουγε μόνο, αλλά φύλαγε τα λόγια στην καρδιά της ώστε να τα στοχάζεται ξανά και ξανά τους μήνες και τα χρόνια που θα έρχονταν. Να ένας σημαντικός παράγοντας για την πίστη που εκδήλωνε η Μαρία σε όλη της τη ζωή.—Διαβάστε Εβραίους 11:1.
17. Πώς μπορούμε να ακολουθούμε το παράδειγμα της Μαρίας όσον αφορά τις πνευματικές αλήθειες;
17 Θα ακολουθήσετε εσείς το παράδειγμα της Μαρίας; Ο Ιεχωβά έχει γεμίσει τις σελίδες του Λόγου του με ζωτικές πνευματικές αλήθειες. Εντούτοις, αυτές δεν μας ωφελούν και πολύ αν δεν τους δίνουμε προσοχή. Για να γίνει αυτό, πρέπει να διαβάζουμε τη Γραφή τακτικά—όχι απλώς ως λογοτεχνικό έργο αλλά ως το Λόγο του Θεού. (2 Τιμ. 3:16) Κατόπιν, όπως η Μαρία, χρειάζεται να φυλάμε τα πνευματικά λόγια στην καρδιά μας, βγάζοντας συμπεράσματα. Αν στοχαζόμαστε όσα διαβάζουμε στη Γραφή και συλλογιζόμαστε πώς θα εφαρμόζουμε τις συμβουλές του Ιεχωβά πληρέστερα, θα τρέφουμε την πίστη μας με ό,τι χρειάζεται για να αναπτυχθεί.
Και Άλλα Λόγια για να τα Φυλάξει
18. (α) Πώς υπάκουσε η Μαρία και ο Ιωσήφ στο Μωσαϊκό Νόμο όταν ο Ιησούς ήταν λίγων ημερών; (β) Τι αποκάλυψε η προσφορά τους στο ναό για την οικονομική τους κατάσταση;
18 Όταν το μωρό έγινε οχτώ ημερών, η Μαρία και ο Ιωσήφ φρόντισαν να περιτμηθεί όπως όριζε ο Μωσαϊκός Νόμος και του έδωσαν το όνομα Ιησούς, σύμφωνα με την οδηγία που είχαν λάβει. (Λουκ. 1:31) Κατόπιν, την 40ή ημέρα, τον πήγαν από τη Βηθλεέμ στο ναό της Ιερουσαλήμ, περίπου 10 χιλιόμετρα μακριά, και έκαναν τις προσφορές καθαρισμού που προέβλεπε ο Νόμος για τους φτωχότερους—δύο τρυγόνια ή δύο περιστέρια. Ακόμη και αν ντρέπονταν επειδή δεν μπόρεσαν να προσφέρουν ένα κριάρι και ένα τρυγόνι όπως άλλοι γονείς, παραμέρισαν τέτοια αισθήματα. Πάντως, ενθαρρύνθηκαν πολύ ενόσω βρίσκονταν εκεί.—Λουκ. 2:21-24.
19. (α) Πώς μετέδωσε ο Συμεών στη Μαρία και άλλα λόγια για να τα φυλάξει σαν θησαυρό στην καρδιά της; (β) Τι έκανε η Άννα όταν είδε τον Ιησού;
19 Ένας ηλικιωμένος ονόματι Συμεών τούς πλησίασε και μετέδωσε στη Μαρία και άλλα λόγια για να τα φυλάξει σαν θησαυρό στην καρδιά της. Του είχε δοθεί η υπόσχεση ότι προτού πεθάνει θα έβλεπε τον Μεσσία, και το άγιο πνεύμα του Ιεχωβά τού έδειξε ότι ο μικρός Ιησούς ήταν ο προειπωμένος Σωτήρας. Ο Συμεών προειδοποίησε επίσης τη Μαρία σχετικά με τον πόνο που θα έπρεπε να υπομείνει κάποια μέρα. Της είπε ότι θα ένιωθε σαν να τη διαπερνούσε μακρύ σπαθί. (Λουκ. 2:25-35) Ακόμη και αυτά τα δυσοίωνα λόγια ίσως βοήθησαν τη Μαρία να υπομείνει όταν ήρθε εκείνη η δύσκολη περίοδος ύστερα από τρεις και πλέον δεκαετίες. Μετά τον Συμεών, μια προφήτισσα ονόματι Άννα είδε τον μικρό Ιησού και άρχισε να μιλάει σχετικά με αυτόν σε όλους όσους έτρεφαν την ελπίδα για την απελευθέρωση της Ιερουσαλήμ.—Διαβάστε Λουκάς 2:36-38.
20. Γιατί αποδείχτηκε σωστή η απόφαση να φέρουν τον Ιησού στο ναό της Ιερουσαλήμ;
20 Η απόφαση του Ιωσήφ και της Μαρίας να φέρουν το μωρό τους στο ναό του Ιεχωβά στην Ιερουσαλήμ ήταν πολύ σωστή. Έδωσαν έτσι στο γιο τους το ξεκίνημα για μια ολόκληρη ζωή πιστής παρουσίας στο ναό του Ιεχωβά. Εκεί, πρόσφεραν από τον εαυτό τους ανάλογα με τις δυνατότητές τους και άκουσαν λόγια διδασκαλίας και ενθάρρυνσης. Χωρίς αμφιβολία, η Μαρία έφυγε από το ναό εκείνη τη μέρα με ισχυρότερη πίστη και με καρδιά γεμάτη πνευματικά λόγια τα οποία θα στοχαζόταν και θα μετέδιδε σε άλλους.
21. Πώς θα διασφαλίσουμε ότι η πίστη μας θα ενισχύεται, όπως η πίστη της Μαρίας;
21 Είναι ωραίο να βλέπουμε σήμερα γονείς να ακολουθούν αυτό το παράδειγμα. Στις τάξεις των Μαρτύρων του Ιεχωβά, οι γονείς φέρνουν με πιστότητα τα παιδιά τους στις Χριστιανικές συναθροίσεις. Τέτοιοι γονείς δίνουν ό,τι μπορούν, προσφέροντας λόγια ενθάρρυνσης στους ομοπίστους τους. Και φεύγουν πιο δυνατοί, πιο χαρούμενοι, καθώς και γεμάτοι καλά πράγματα τα οποία μεταδίδουν σε άλλους. Πόσο χαιρόμαστε όταν συναθροιζόμαστε μαζί τους! Τότε θα διαπιστώνουμε ότι η πίστη μας θα ενισχύεται, όπως η πίστη της Μαρίας.
a Προσέξτε την αντίθεση ανάμεσα σε αυτή την περικοπή και στην περιγραφή ενός προηγούμενου ταξιδιού: “Η Μαρία σηκώθηκε και πήγε” να επισκεφτεί την Ελισάβετ. (Λουκ. 1:39) Τότε, ως αρραβωνιασμένη αλλά ανύπαντρη γυναίκα, ίσως ενήργησε χωρίς να συμβουλευτεί τον Ιωσήφ. Μετά το γάμο τους, το ταξίδι που έκαναν μαζί αποδίδεται στον Ιωσήφ, όχι στη Μαρία.
b Εκείνη την εποχή ήταν συνηθισμένο να παρέχουν οι πόλεις κάποιον κοινό χώρο για τους ταξιδιώτες και τα διερχόμενα καραβάνια.
c Το γεγονός ότι οι ποιμένες έμεναν τότε στο ύπαιθρο με τα ποίμνιά τους επιβεβαιώνει αυτό που υποδεικνύει η Βιβλική χρονολόγηση: Ο Χριστός δεν γεννήθηκε Δεκέμβριο, οπότε τα ποίμνια θα βρίσκονταν στα χειμαδιά, αλλά αρχές Οκτωβρίου.