ΕΦΕΣΟΣ

(Έφεσος).

Πλούσιο και σημαντικό θρησκευτικό και εμπορικό κέντρο της αρχαιότητας, στη δυτική ακτή της Μικράς Ασίας, σχεδόν απέναντι από τη Σάμο. Η Έφεσος ήταν χτισμένη στις πλαγιές και στις παρυφές διαφόρων λόφων, με κυριότερους τους λόφους Πίων και Κορησός. Αυτό το λιμάνι βρισκόταν εκατέρωθεν της κύριας εμπορικής οδού που συνέδεε τη Ρώμη με την Ανατολή. Δεδομένης της θέσης της Εφέσου κοντά στις εκβολές του ποταμού Καΰστρου, η οποία παρείχε πρόσβαση στις κοιλάδες των ποταμών Γκεντίζ (του αρχαίου Έρμου) και Μεντερές (του αρχαίου Μαιάνδρου), η πόλη βρισκόταν σε κομβικό σημείο των χερσαίων εμπορικών οδών στη Μικρά Ασία. Διάφοροι δρόμοι συνέδεαν την Έφεσο με τις κύριες πόλεις της περιφέρειας της Ασίας.

Με βάση τα συγγράμματα του Πλίνιου του Πρεσβυτέρου, Ρωμαίου συγγραφέα του πρώτου αιώνα, και του αρχαίου Έλληνα γεωγράφου Στράβωνα, έχει προβληθεί η άποψη ότι στο παρελθόν ένας κόλπος του Αιγαίου Πελάγους εισχωρούσε μέχρι την Έφεσο αλλά η ακτογραμμή μετατοπίστηκε σταδιακά προς τη μεριά της θάλασσας, εφόσον τώρα τα ερείπια της πόλης βρίσκονται μερικά χιλιόμετρα στο εσωτερικό της ενδοχώρας. Ωστόσο, ο ανασκαφέας Τζ. Τ. Γουντ, με βάση τα ευρήματά του στην Έφεσο, συμπέρανε ότι κατά την αρχαιότητα η πόλη βρισκόταν 6,5 χλμ. μακριά από το Αιγαίο Πέλαγος. Αν αυτό είναι σωστό, τότε στις ημέρες του Παύλου τα πλοία θα πρέπει να ανέβαιναν από τις εκβολές του ποταμού Καΰστρου μέχρι ένα λιμάνι της ενδοχώρας το οποίο παρέμενε προσπλεύσιμο μέσω συνεχών εκχωματώσεων. Στο διάβα των αιώνων, όμως, το λιμάνι και οι εκβολές του ποταμού υπέστησαν προσχώσεις από τη λάσπη που απέθετε ο Καΰστρος.

Ναός της Αρτέμιδος. Το πιο αξιοσημείωτο κτίριο της πόλης ήταν ο ναός της Αρτέμιδος, τον οποίο οι αρχαίοι κατέτασσαν στα εφτά θαύματα του κόσμου. Ο ναός που υπήρχε τον πρώτο αιώνα Κ.Χ., όταν ο απόστολος Παύλος επισκέφτηκε την Έφεσο, είχε ανοικοδομηθεί σύμφωνα με το σχέδιο ενός προγενέστερου ναού ιωνικού ρυθμού ο οποίος λέγεται ότι πυρπολήθηκε από τον Ηρόστρατο το 356 Π.Κ.Χ.

Σύμφωνα με ανασκαφές που έγιναν στην περιοχή κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, ο ναός ήταν χτισμένος σε ένα κρηπίδωμα πλάτους περίπου 73 μ. και μήκους 127 μ. Ο κυρίως ναός είχε πλάτος περίπου 50 μ. και μήκος 105 μ. Είχε 100 μαρμάρινους κίονες, καθένας από τους οποίους είχε ύψος σχεδόν 17 μ. Οι κίονες είχαν διάμετρο 1,8 μ. στη βάση τους και τουλάχιστον κάποιοι από αυτούς έφεραν γλυπτή διακόσμηση σε ύψος περίπου 6 μ. Το άδυτο του ναού είχε πλάτος περίπου 21 μ. και μήκος 32 μ. Ο βωμός που υπήρχε εκεί ήταν τετράγωνος, πλευράς 6 μ. σχεδόν, και το άγαλμα της Αρτέμιδος πιθανόν να βρισκόταν ακριβώς πίσω από αυτόν το βωμό.

Τα υπολείμματα που έχουν βρεθεί υποδηλώνουν ότι ο ναός ήταν διακοσμημένος με λαμπερά χρώματα και γλυπτά. Μεγάλες λευκές μαρμάρινες πλάκες κάλυπταν την οροφή. Αντί για κονίαμα, πιστεύεται ότι είχε χρησιμοποιηθεί χρυσός στους αρμούς των μαρμάρινων δομικών λίθων.

Στάδιο· Θέατρο. Περίπου 1,5 χλμ. ΝΔ του ναού της Αρτέμιδος υπήρχε ένα στάδιο το οποίο είχε ανοικοδομηθεί κατά τη διακυβέρνηση του Νέρωνα (54-68 Κ.Χ.). Εκεί πιθανότατα διεξάγονταν αθλητικοί αγώνες, ενδεχομένως δε και μονομαχίες. Αν η δήλωση του αποστόλου Παύλου στο εδάφιο 1 Κορινθίους 15:32, όπου λέει ότι πάλεψε με θηρία στην Έφεσο, εκληφθεί ως κυριολεκτική, ο Παύλος ίσως χρειάστηκε να αμυνθεί ενάντια σε θηρία μέσα σε αυτό το στάδιο.

Το θέατρο όπου, με την υποκίνηση του Δημήτριου, σημειώθηκε η οχλαγωγία των Εφεσίων βρισκόταν λιγότερο από 800 μ. Ν του σταδίου. Αυτό το θέατρο ήταν χτισμένο μέσα στο κοίλωμα που σχημάτιζε ο λόφος Πίων. (Πρ 19:23-41) Η πρόσοψη της σκηνής του κοσμούνταν από κίονες, σηκούς και ωραία αγάλματα. Τα μαρμάρινα καθίσματα για τους θεατές ήταν διατεταγμένα σε 66 ημικυκλικές σειρές, και σύμφωνα με υπολογισμούς χωρούσαν περίπου 25.000 άτομα. Η ακουστική του θεάτρου ήταν εξαιρετική. Ακόμη και σήμερα, ένας ψίθυρος στη σκηνή ακούγεται ως τα τελευταία καθίσματα.—ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 2, σ. 748.

Μπροστά στο θέατρο υπήρχε μια πλατιά μαρμαρόστρωτη οδός που οδηγούσε απευθείας στο λιμάνι. Αυτή η οδός είχε μήκος σχεδόν 0,5 χλμ. και πλάτος περίπου 11 μ. Στοές βάθους 4,5 μ. πλαισίωναν και τις δύο πλευρές της και πίσω από αυτές υπήρχαν καταστήματα και άλλα κτίρια. Στην κάθε άκρη της οδού υπήρχε μια τεράστια πύλη.

Η Διακονία του Παύλου στην Έφεσο. Ο απόστολος Παύλος έφτασε στην Έφεσο, που αποτελούσε σταυροδρόμι του αρχαίου κόσμου, συνοδευόμενος από τον Ακύλα και την Πρίσκιλλα, πιθανότατα το 52 Κ.Χ. Ο Παύλος πήγε αμέσως στην Ιουδαϊκή συναγωγή για να κηρύξει. Ωστόσο, παρότι του ζήτησαν να μείνει περισσότερο, εκείνος έφυγε από την Έφεσο, λέγοντας ότι θα επέστρεφε αν ήταν θέλημα του Ιεχωβά. (Πρ 18:18-21) Ο Ακύλας και η Πρίσκιλλα οι οποίοι παρέμειναν στην Έφεσο συνάντησαν τον Απολλώ, έναν Ιουδαίο από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ο οποίος γνώριζε μόνο το βάφτισμα του Ιωάννη, και «του εξέθεσαν πιο ορθά την οδό του Θεού».—Πρ 18:24-26.

Όταν ο Παύλος ξαναπήγε στην Έφεσο, πιθανότατα το χειμώνα του 52/53 Κ.Χ., βρήκε αρκετούς άντρες που είχαν βαφτιστεί με το βάφτισμα του Ιωάννη. Όταν τους διασαφήνισε το θέμα του βαφτίσματος, εκείνοι ξαναβαφτίστηκαν. (Πρ 19:1-7) Αυτή τη φορά ο Παύλος δίδαξε στην Ιουδαϊκή συναγωγή τρεις μήνες. Αλλά όταν εγέρθηκε εναντίωση, μεταφέρθηκε στην αίθουσα της σχολής του Τυράννου μαζί με όσους είχαν γίνει πιστοί. Εκεί εκφωνούσε καθημερινά ομιλίες επί δύο χρόνια. (Πρ 19:8-10) Επιπλέον, ο Παύλος έκανε πολύ έργο κηρύττοντας από σπίτι σε σπίτι.—Πρ 20:20, 21.

Το κήρυγμα του Παύλου, το οποίο συνοδευόταν από θαυματουργικές θεραπείες και εκβολή δαιμόνων, είχε ως αποτέλεσμα να πιστέψουν πολλοί Εφέσιοι. Επίσης, η ανεπιτυχής απόπειρα εξορκισμού από μέρους των εφτά γιων ενός Ιουδαίου πρωθιερέα ονόματι Σκευά δημιούργησε μεγάλο ενδιαφέρον. Άτομα που προηγουμένως ασκούσαν μαγικές τέχνες έκαψαν δημόσια τα βιβλία τους, των οποίων η συνολική αξία ανερχόταν σε 50.000 ασημένια νομίσματα (αν επρόκειτο για δηνάρια, $37.200). (Πρ 19:11-20) Η Έφεσος ήταν τόσο φημισμένη για τις μαγικές της τέχνες ώστε Έλληνες και Ρωμαίοι συγγραφείς ονόμαζαν τα βιβλία, δηλαδή τους ρόλους, που περιείχαν μαγικές φράσεις και επωδές «εφέσια γράμματα».

Εφόσον πολλοί Εφέσιοι εγκατέλειψαν τη λατρεία της Αρτέμιδος, ο αργυροχόος Δημήτριος επισήμανε στους συντεχνίτες του ότι το κήρυγμα του Παύλου αποτελούσε απειλή για το επάγγελμά τους, ενώ έθετε σε κίνδυνο και τη λατρεία της Αρτέμιδος. Εξοργισμένοι αργυροχόοι κραύγαζαν: «Μεγάλη η Άρτεμις των Εφεσίων!» Δημιουργήθηκε αναστάτωση στην πόλη, με αποκορύφωμα μια δίωρη οχλαγωγία στο θέατρο το οποίο είχε χωρητικότητα περίπου 25.000 θεατές.—Πρ 19:23-41.

Έπειτα από αυτό, ο Παύλος έφυγε από την Έφεσο. Αργότερα, από τη Μίλητο έστειλε και κάλεσε τους πρεσβυτέρους της εκκλησίας της Εφέσου, ανασκόπησε τη διακονία του στην περιφέρεια της Ασίας και τους έδωσε οδηγίες για την εκτέλεση των καθηκόντων τους. (Πρ 20:1, 17-38) Τα «τρία χρόνια» που ανέφερε σε εκείνη την περίπτωση ότι έμεινε στην Έφεσο θα πρέπει προφανώς να θεωρηθούν στρογγυλός αριθμός.—Πρ 20:31· παράβαλε Πρ 19:8, 10.

Στο διάβα των ετών, οι Χριστιανοί στην Έφεσο υπέμειναν πολλά. Ωστόσο, μερικοί έχασαν την αγάπη που είχαν πρώτα.—Απ 2:1-6· βλέπε ΑΡΤΕΜΙΣ· ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Αρ. 1· ΕΦΕΣΙΟΥΣ (ΕΠΙΣΤΟΛΗ).

[Εικόνα στη σελίδα 1034]

Ανάγλυφο που παριστάνει άντρες να παλεύουν με θηρία, πιθανώς στο στάδιο της Εφέσου