Έχει Ήδη Καθορίσει ο Θεός το Πεπρωμένο Μας;
«ΤΟΣΟ πολλά κατά φαντασία προβλήματα θα είχαν αποφευχτεί αν ο συχνά παρανοημένος όρος, ο προορισμός, δεν χρησιμοποιούνταν καθόλου». Ίσως να αναρωτιέστε γιατί συμβαίνει αυτό, στην περίπτωση που έχετε χρησιμοποιήσει τη λέξη «προορισμός» ή έχετε ακούσει να τη χρησιμοποιούν.
Σύμφωνα με την πρόσφατη γαλλική Καθολική εγκυκλοπαίδεια Τεό (Théo), είναι καλύτερο να μη χρησιμοποιούμε τον όρο «προορισμός». Ένα άλλο βιβλίο δηλώνει: «Σήμερα, φαίνεται ότι ο προορισμός δεν βρίσκεται πια στο επίκεντρο των θεολογικών συζητήσεων, ακόμη και για την πλειονότητα των Προτεσταντών».
Παρ’ όλα αυτά, το ζήτημα του προορισμού έχει προβληματίσει πολλούς ανθρώπους στο διάβα της ιστορίας. Αυτό το ζήτημα βρισκόταν στο επίκεντρο της αντιλογίας η οποία επέφερε τη Μεταρρύθμιση, και μάλιστα ακόμη και μέσα στην Καθολική Εκκλησία ήταν θέμα έντονης συζήτησης επί αιώνες. Μολονότι συζητιέται λιγότερο σήμερα, εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα. Ποιος δεν θα ήθελε να γνωρίζει αν το πεπρωμένο του έχει καθοριστεί εκ των προτέρων;
Προορισμός—Η Έννοια της Λέξης
Τι σημαίνει η λέξη «προορισμός» στις εκκλησίες; Το Λεξικό της Καθολικής Θεολογίας (Dictionnaire de théologie catholique) τον θεωρεί ως «τη θεϊκή πρόθεση να οδηγηθούν ορισμένοι, οι οποίοι έχουν οριστεί ονομαστικά, σε αιώνια ζωή». Γενικά πιστεύεται ότι οι εκλεγμένοι, οι οποίοι «έχουν οριστεί ονομαστικά», είναι εκείνοι που μνημονεύονται από τον απόστολο Παύλο στην επιστολή του προς τους Ρωμαίους ως εξής: «Πάντα συνεργούσι προς το αγαθόν εις τους αγαπώντας τον Θεόν, εις τους κεκλημένους κατά τον προορισμόν αυτού· διότι όσους προεγνώρισε, τούτους και προώρισε συμμόρφους της εικόνος του Υιού αυτού, . . . όσους δε προώρισε, τούτους και εκάλεσε, και όσους εκάλεσε, τούτους και εδικαίωσε, και όσους εδικαίωσε, τούτους και εδόξασε».—Ρωμαίους 8:28-30, ΝΜ.
Ακόμη και πριν από τη γέννησή τους, υποτίθεται ότι μερικοί άνθρωποι είχαν εκλεγεί από τον Θεό με σκοπό να συμμετάσχουν στη δόξα του Χριστού στους ουρανούς. Αυτό οδηγεί στο από μακρού αμφιλεγόμενο ζήτημα: Μήπως διαλέγει ο Θεός αυθαίρετα εκείνους που θέλει να σώσει, ή έχουν οι άνθρωποι ελεύθερη βούληση και κάποιο ρόλο που πρέπει να παίξουν προκειμένου να αποκτήσουν και να διατηρήσουν την εύνοια του Θεού;
Αυγουστίνος—Ο Πατέρας του Προορισμού
Μολονότι και άλλοι Πατέρες της Εκκλησίας είχαν γράψει προηγουμένως για τον προορισμό, ο Αυγουστίνος (354-430 Κ.Χ.) είναι κατά γενική ομολογία εκείνος που έθεσε τα θεμέλια αυτού του δόγματος τόσο για την Καθολική όσο και για τις Προτεσταντικές εκκλησίες. Σύμφωνα με τον Αυγουστίνο, οι δίκαιοι έχουν προ χρόνων αιωνίων προκαθοριστεί από τον Θεό για να λάβουν αιώνιες ευλογίες. Από την άλλη πλευρά, οι άδικοι, αν και δεν έχουν προκαθοριστεί από τον Θεό με την αυστηρή έννοια της λέξης, πρόκειται να λάβουν την τιμωρία που αξίζουν για τα αμαρτήματά τους, την καταδίκη. Η εξήγηση του Αυγουστίνου δεν άφησε και πολύ χώρο για ελεύθερη βούληση, και έτσι άνοιξε το δρόμο για μεγάλη αντιλογία.
Οι Κληρονόμοι του Αυγουστίνου
Οι συζητήσεις σχετικά με τον προορισμό και την ελεύθερη βούληση έρχονταν τακτικά στην επιφάνεια στη διάρκεια του Μεσαίωνα και έφτασαν σε κρίσιμο σημείο στη διάρκεια της Μεταρρύθμισης. Ο Λούθηρος πίστευε ότι ο ατομικός προορισμός αποτελούσε ελεύθερη επιλογή από μέρους του Θεού, χωρίς Εκείνος να προβλέπει τις μελλοντικές αρετές ή τα καλά έργα των εκλεγμένων. Ο Καλβίνος έφτασε σε ένα πιο ριζοσπαστικό συμπέρασμα με τη διδασκαλία του περί διπλού προορισμού: Μερικοί προκαθορίζονται για αιώνια σωτηρία και άλλοι για αιώνια καταδίκη. Ωστόσο, και ο Καλβίνος θεωρούσε την επιλογή του Θεού αυθαίρετη, μάλιστα ακατανόητη.
Το ζήτημα του προορισμού και του στενά συνυφασμένου θέματος της «θείας χάριτος»—ενός εκκλησιαστικού όρου που χρησιμοποιείται για να καθορίσει την πράξη μέσω της οποίας ο Θεός σώζει ανθρώπους και τους ανακηρύσσει δίκαιους—έλαβε τέτοιες διαστάσεις ώστε το 1611 η Καθολική Αγία Έδρα απαγόρευσε τη δημοσίευση κάθε ύλης σχετικής με αυτό το θέμα χωρίς την έγκρισή της. Μέσα στην Καθολική Εκκλησία, οι διδασκαλίες του Αυγουστίνου έλαβαν μεγάλη υποστήριξη από τους Γάλλους Γιανσενιστές του 17ου και του 18ου αιώνα. Αυτοί προωθούσαν μια πολύ αυστηρή μορφή Χριστιανοσύνης των εκλεκτών, και μάλιστα είχαν για οπαδούς ορισμένα μέλη της αριστοκρατίας. Ωστόσο, η αντιλογία σχετικά με αυτό το ζήτημα δεν καταλάγιασε. Ο Βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΔ΄ διέταξε την καταστροφή της μονής του Πορ-Ρουαγιάλ, του λίκνου της Γιανσενιστικής σκέψης.
Μέσα στις Προτεσταντικές Μεταρρυθμιστικές εκκλησίες, οι συζητήσεις συνεχίζονταν αμείωτες. Μεταξύ άλλων, οι οπαδοί της Παραίνεσης, οι οποίοι ακολουθούσαν τον Ιάκωβο Αρμίνιο, πίστευαν ότι ο άνθρωπος παίζει κάποιο ρόλο στη δική του σωτηρία. Η Προτεσταντική Σύνοδος της Δορδρέχτης (1618-1619) τακτοποίησε προσωρινά το ζήτημα όταν υιοθέτησε μια αυστηρή μορφή Καλβινιστικής ορθοδοξίας. Σύμφωνα με το βιβλίο Το Εγχείρημα της Μεταρρύθμισης—Ο Κόσμος του Ιωάννη Καλβίνου (L’Aventure de la Réforme—Le monde de Jean Calvin), στη Γερμανία αυτή η διαφωνία σχετικά με τον προορισμό και την ελεύθερη βούληση οδήγησε σε μια μακρά περίοδο «αποτυχημένων προσπαθειών συμφιλίωσης καθώς και καταχρήσεων, φυλακίσεων και εξοριών διαφόρων θεολόγων».
Προορισμός ή Ελεύθερη Βούληση;
Ευθύς εξαρχής, αυτές οι διαμετρικά αντίθετες ιδέες, ο προορισμός και η ελεύθερη βούληση, ξεσήκωσαν πολλές πύρινες διαμάχες. Ο Αυγουστίνος, από την πλευρά του, δεν κατάφερε να εξηγήσει αυτή την ασυμβατότητα. Και ο Καλβίνος επίσης την έβλεπε ως έκφραση του κυρίαρχου θελήματος του Θεού, και επομένως τη θεωρούσε ανεξήγητη.
Αλλά μήπως ο τρόπος με τον οποίο αποκαλύπτει η Αγία Γραφή τις ιδιότητες και την προσωπικότητα του Θεού μάς βοηθάει να καταλάβουμε αυτά τα ερωτήματα καλύτερα; Το επόμενο άρθρο θα εξετάσει αυτά τα σημεία λεπτομερώς.
[Εικόνες στη σελίδα 4]
Καλβίνος
Λούθηρος
Γιάνσεν
[Ευχαριστίες]
Pictures: Bibliothèque Nationale, Paris