Τέρτιος—Ο Πιστός Γραμματέας του Παύλου

Ο ΤΕΡΤΙΟΣ βρισκόταν αντιμέτωπος με ένα δύσκολο εγχείρημα. Ο απόστολος Παύλος ήθελε να τον χρησιμοποιήσει ως γραμματέα του για να γράψει μια μακροσκελή επιστολή προς τους συγχριστιανούς του στη Ρώμη. Αυτή θα ήταν δύσκολη εργασία.

Γιατί ήταν τόσο δύσκολο να είναι κανείς γραμματέας τον πρώτο αιώνα Κ.Χ.; Πώς γινόταν αυτή η εργασία; Ποια μέσα χρησιμοποιούνταν τότε για το γράψιμο;

Οι Γραμματείς στην Αρχαιότητα

Στην αρχαία ελληνορωμαϊκή κοινωνία, υπήρχαν διαφόρων ειδών γραμματείς. Μερικοί άντρες υπηρετούσαν ως κρατικοί γραμματείς—δημόσιοι λειτουργοί οι οποίοι εργάζονταν σε κυβερνητικές υπηρεσίες. Υπήρχαν επίσης γραμματείς για το κοινό, οι οποίοι πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στους πολίτες στην αγορά. Οι πλούσιοι διέθεταν ιδιωτικούς γραμματείς (συνήθως δούλους). Υπήρχαν, επίσης, και πρόθυμοι φίλοι που χαίρονταν να γράφουν επιστολές για λογαριασμό άλλων. Σύμφωνα με τον λόγιο Ε. Ράντολφ Ρίτσαρντς, οι δυνατότητες αυτών των ανεπίσημων γραμματέων «μπορούσαν να κυμαίνονται από την ελάχιστη γνώση χειρισμού της γλώσσας ως την ικανότητα να γράφουν με τη μεγαλύτερη δεξιοτεχνία, με σκοπό τη γρήγορη σύνταξη μιας ακριβούς, σωστής και όμορφης επιστολής».

Ποιοι χρησιμοποιούσαν γραμματείς; Πρώτα πρώτα, εκείνοι που δεν ήξεραν να διαβάζουν και να γράφουν. Πολλά αρχαία συμφωνητικά και εμπορικές επιστολές είχαν στο τέλος τους σημειώσεις με τις οποίες ο γραμματέας πιστοποιούσε ότι εκείνος είχε γράψει το έγγραφο επειδή δεν μπορούσε να το κάνει αυτό το άτομο που του είχε αναθέσει αυτή την εργασία. Ένας δεύτερος λόγος για τη χρησιμοποίηση γραμματέα καταδεικνύεται μέσω μιας αρχαίας επιστολής από τις Θήβες της Αιγύπτου. Αυτή η επιστολή, η οποία γράφτηκε για λογαριασμό κάποιου Ασκληπιάδη, ανέφερε στο τέλος της: «Ο Εύμηλος, ο γιος του Ερμά, έγραψε αντ’ αυτού . . . διότι ο ίδιος γράφει κάπως αργά».

Ωστόσο, η γνώση ανάγνωσης και γραφής δεν φαίνεται να ήταν ο καθοριστικός παράγοντας για τη χρησιμοποίηση ενός γραμματέα. Σύμφωνα με τον Βιβλικό ερμηνευτή Τζον Λ. Μακ Κένζι, εκείνο που υποκινούσε τους ανθρώπους να καταφεύγουν στις υπηρεσίες ενός γραμματέα «πιθανώς να μην ήταν το ότι τους απασχολούσε καν αν το έγγραφο θα ήταν ευανάγνωστο, αλλά μάλλον αν θα ήταν όμορφο, ή τουλάχιστον ευπαρουσίαστο». Ακόμη και για τους μορφωμένους, το γράψιμο ήταν κουραστικό, ιδιαίτερα όταν περιλαμβάνονταν μακροσκελή και περίπλοκα κείμενα. Ο λόγιος Τζ. Α. Έσλιμαν λέει ότι όσοι μπορούσαν «απέφευγαν πρόθυμα αυτή την αγγαρεία, αναθέτοντάς την σε δούλους, επαγγελματίες γραμματείς». Επιπλέον, είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί δεν άρεσε στους ανθρώπους να γράφουν οι ίδιοι τις επιστολές αν λάβουμε υπόψη μας τα υλικά που χρησιμοποιούνταν και τις συνθήκες υπό τις οποίες γινόταν αυτή η εργασία.

Το υλικό που συνήθως χρησιμοποιούνταν για γράψιμο τον πρώτο αιώνα Κ.Χ. ήταν ο πάπυρος. Οι άνθρωποι έπαιρναν λεπτές λουρίδες από τους βλαστούς αυτού του φυτού κόβοντας κατά μήκος την ψίχα του πυρήνα τους. Άπλωναν ένα στρώμα από λουρίδες. Τοποθετούσαν ένα άλλο στρώμα κάθετα πάνω από το πρώτο στρώμα. Τα ένωναν μεταξύ τους συμπιέζοντάς τα, και έτσι παρήγαν ένα φύλλο «χαρτί».

Δεν ήταν εύκολο να γράψει κανείς σε αυτή την επιφάνεια. Ήταν τραχιά και γεμάτη ίνες. Σύμφωνα με τον λόγιο Άντζελο Πένα, «οι σπογγώδεις ίνες του παπύρου συντελούσαν στο να απλώνει το μελάνι, ιδιαίτερα κατά μήκος των μικροσκοπικών χαραμάδων που παρέμεναν ανάμεσα στις λεπτές λουρίδες». Ο γραμματέας μπορεί να εργαζόταν καθισμένος οκλαδόν στο έδαφος και κρατώντας με το ένα χέρι το φύλλο πάνω σε μια σανίδα. Αν ήταν άπειρος ή αν τα υλικά δεν ήταν άριστης ποιότητας, ο κάλαμος, δηλαδή η γραφίδα του, μπορούσε να σκαλώνει στον πάπυρο, το φύλλο μπορούσε να σχιστεί ή το γράψιμο να είναι δυσανάγνωστο.

Το μελάνι παρασκευαζόταν από ένα μείγμα αιθάλης και πηκτίνης. Επειδή πουλιόταν σε στερεά ραβδιά, έπρεπε να διαλυθεί με νερό μέσα σε μελανοδοχείο προτού χρησιμοποιηθεί για γράψιμο. Ανάμεσα στα άλλα εργαλεία που πιθανώς να είχε ένας γραμματέας σαν τον Τέρτιο ήταν ένα μαχαίρι για να ξύνει τη γραφίδα και ένα υγρό σφουγγάρι για να σβήνει τα λάθη του. Το κάθε γράμμα έπρεπε να γράφεται με προσοχή. Επομένως, το γράψιμο προχωρούσε αργά και με αρκετή δυσκολία.

‘Σας Χαιρετώ Εγώ, ο Τέρτιος’

Μεταξύ των χαιρετισμών που περιλαμβάνονται στο τέλος της επιστολής προς τους Ρωμαίους είναι και ο χαιρετισμός του γραμματέα του Παύλου, ο οποίος έγραψε: «Σας χαιρετώ σε ενότητα με τον Κύριο εγώ, ο Τέρτιος, που έγραψα αυτή την επιστολή». (Ρωμαίους 16:22) Αυτή είναι η μόνη περίπτωση στα συγγράμματα του Παύλου όπου γίνεται σαφής αναφορά σε κάποιον από τους γραμματείς του.

Λίγα πράγματα γνωρίζουμε για τον Τέρτιο. Από το χαιρετισμό του «σε ενότητα με τον Κύριο», μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ήταν πιστός Χριστιανός. Πιθανώς ήταν μέλος της εκκλησίας της Κορίνθου και μπορεί να γνώριζε πολλούς Χριστιανούς στη Ρώμη. Ο Βιβλικός λόγιος Τζουζέπε Μπαρμπάλιο θεωρεί ότι ο Τέρτιος ήταν δούλος ή απελεύθερος. Γιατί; Κατ’ αρχάς, διότι «οι γραμματείς γενικά ανήκαν σε αυτή την τάξη· και έπειτα, επειδή το λατινικό του όνομα . . . ήταν πάρα πολύ συνηθισμένο ανάμεσα στους δούλους και στους απελεύθερους». «Επομένως», λέει ο Μπαρμπάλιο, «δεν ήταν ένας ‘ουδέτερος’ επαγγελματίας γραφέας· ήταν ένας συνεργάτης, ο οποίος βοήθησε με αυτόν τον τρόπο τον Παύλο να συντάξει το πιο μακροσκελές και εύγλωττο σύγγραμμά του: αυτή ήταν μια πολύτιμη υπηρεσία, η οποία βοήθησε τον Παύλο να γλιτώσει χρόνο και κόπο».

Η εργασία του Τέρτιου είναι σίγουρα πολύτιμη. Ο Βαρούχ έκανε παρόμοια εργασία για τον Ιερεμία, ακριβώς όπως και ο Σιλουανός για τον Πέτρο. (Ιερεμίας 36:4· 1 Πέτρου 5:12) Τι προνόμιο είχαν αυτοί οι συνεργάτες!

Γράφοντας προς τους Ρωμαίους

Η επιστολή προς τους Ρωμαίους γράφτηκε ενόσω ο Παύλος ήταν φιλοξενούμενος του Γάιου, πιθανώς στην Κόρινθο. Αυτό συνέβη περίπου το 56 Κ.Χ., στη διάρκεια του τρίτου ιεραποστολικού ταξιδιού του αποστόλου. (Ρωμαίους 16:23) Αν και είμαστε βέβαιοι ότι ο Παύλος χρησιμοποίησε τον Τέρτιο ως γραμματέα του για να γράψει αυτή την επιστολή, δεν γνωρίζουμε ακριβώς πώς τον χρησιμοποίησε. Όποια μέθοδο και αν μεταχειρίστηκε, η εργασία δεν ήταν δυνατόν να είχε γίνει εύκολα. Μπορούμε όμως να είμαστε βέβαιοι για το εξής: Όπως και η υπόλοιπη Αγία Γραφή, η επιστολή του Παύλου προς τους Ρωμαίους ήταν «θεόπνευστη».—2 Τιμόθεο 3:16, 17.

Όταν ολοκληρώθηκε αυτή η επιστολή, ο Τέρτιος και ο Παύλος είχαν γράψει χιλιάδες λέξεις, χρησιμοποιώντας πολλά φύλλα παπύρου. Αφού τα κόλλησαν το ένα με το άλλο κατά μήκος του περιθωρίου, αυτά τα φύλλα σχημάτισαν ένα ρόλο, πιθανώς γύρω στα 3 με 4 μέτρα. Η επιστολή τυλίχτηκε προσεκτικά και σφραγίστηκε. Κατόπιν, ο Παύλος φαίνεται ότι την εμπιστεύτηκε στη Φοίβη, μια αδελφή από τις Κεγχρεές, η οποία επρόκειτο να ταξιδέψει στη Ρώμη.—Ρωμαίους 16:1, 2.

Από τον πρώτο αιώνα, οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή συγγραμμάτων έχουν αλλάξει σε πολύ μεγάλο βαθμό. Αλλά στο διάβα των αιώνων, η επιστολή προς τους Ρωμαίους Χριστιανούς έχει διατηρηθεί από τον Θεό. Πόσο ευγνώμονες μπορούμε να είμαστε για αυτό το τμήμα του Λόγου του Ιεχωβά, το οποίο γράφτηκε με τη βοήθεια του πιστού και φιλόπονου γραμματέα του Παύλου, του Τέρτιου!