Μην Κοιτάζετε «τα Πράγματα που Βρίσκονται Πίσω»
«Κανείς που έχει βάλει το χέρι του στο αλέτρι και κοιτάζει τα πράγματα που βρίσκονται πίσω δεν είναι κατάλληλος για τη βασιλεία του Θεού».—ΛΟΥΚ. 9:62.
ΠΩΣ ΘΑ ΑΠΑΝΤΟΥΣΑΤΕ;
Γιατί πρέπει να “θυμόμαστε τη γυναίκα του Λωτ”;
Σε ποια τρία πράγματα δεν πρέπει να προσηλώνουμε την προσοχή μας;
Πώς μπορούμε να συμβαδίζουμε με την οργάνωση του Ιεχωβά;
1. Ποια προειδοποίηση έδωσε ο Ιησούς, και ποιο ερώτημα εγείρεται;
«ΝΑ ΘΥΜΑΣΤΕ τη γυναίκα του Λωτ». (Λουκ. 17:32) Αυτή η σοβαρή προειδοποίηση που έδωσε ο Ιησούς Χριστός πριν από 2.000 περίπου χρόνια είναι τώρα πιο σημαντική από ποτέ. Αλλά τι εννοούσε με αυτά τα λόγια; Οι Ιουδαίοι ακροατές του δεν χρειάζονταν επεξηγήσεις. Γνώριζαν τι είχε συμβεί στη γυναίκα του Λωτ. Καθώς έφευγε από τα Σόδομα μαζί με την οικογένειά της, κοίταξε πίσω δείχνοντας ανυπακοή και έγινε στήλη άλατος.—Διαβάστε Γένεση 19:17, 26.
2. Γιατί ίσως κοίταξε πίσω η γυναίκα του Λωτ, και ποιο ήταν το τίμημα για την ανυπακοή της;
2 Γιατί όμως κοίταξε πίσω η γυναίκα του Λωτ; Από περιέργεια για όσα συνέβαιναν; Από αμφιβολία ή έλλειψη πίστης; Ή μήπως από λαχτάρα για όλα όσα είχε αφήσει πίσω της στα Σόδομα; (Λουκ. 17:31) Όποιος και αν ήταν ο λόγος, πλήρωσε την ανυπακοή της με τη ζωή της. Για σκεφτείτε! Πέθανε την ίδια εκείνη ημέρα που καταστράφηκαν οι διεστραμμένοι κάτοικοι των Σοδόμων και των Γομόρρων. Δεν προκαλεί έκπληξη, λοιπόν, που ο Ιησούς είπε: «Να θυμάστε τη γυναίκα του Λωτ»!
3. Πώς τόνισε ο Ιησούς ότι δεν πρέπει να κοιτάζουμε πίσω, συμβολικά μιλώντας;
3 Και εμείς επίσης ζούμε σε έναν καιρό που είναι επιτακτικό να μην κοιτάζουμε πίσω, συμβολικά μιλώντας. Ο Ιησούς τόνισε αυτό το σημείο όταν απάντησε σε κάποιον που είχε ζητήσει να γυρίσει στο σπίτι του για να αποχαιρετήσει την οικογένειά του προτού γίνει μαθητής. Είπε τα εξής: «Κανείς που έχει βάλει το χέρι του στο αλέτρι και κοιτάζει τα πράγματα που βρίσκονται πίσω δεν είναι κατάλληλος για τη βασιλεία του Θεού». (Λουκ. 9:62) Μήπως τα λόγια του ήταν σκληρά ή παράλογα; Όχι, διότι ο Ιησούς γνώριζε ότι το αίτημα εκείνου του ανθρώπου ήταν απλώς μια δικαιολογία για να αποφύγει την ευθύνη. Επισήμανε δε ότι όσοι δείχνουν τέτοια αναβλητικότητα είναι σαν να κοιτάζουν «τα πράγματα που βρίσκονται πίσω». Όταν κάποιος οργώνει, υπάρχει καμιά διαφορά αν κοιτάξει πίσω μόνο για λίγο ή αν αφήσει κάτω το αλέτρι και στραφεί προς τα πίσω; Το αποτέλεσμα είναι το ίδιο—η προσοχή του δεν είναι συγκεντρωμένη σε αυτό που πρέπει να κάνει και η εργασία του μπορεί να επηρεαστεί αρνητικά.
4. Πού πρέπει να εστιάζουμε το βλέμμα μας;
4 Αντί να στρέφουμε την προσοχή μας στο παρελθόν, πρέπει να εστιάζουμε το βλέμμα μας σε αυτά που βρίσκονται μπροστά. Προσέξτε πόσο καθαρά εκφράζεται αυτό στο εδάφιο Παροιμίες 4:25: «Τα δε μάτια σου ευθεία μπροστά πρέπει να κοιτάζουν, ναι, τα ακτινοβόλα μάτια σου πρέπει να ατενίζουν ευθεία μπροστά σου».
5. Ποιο λόγο έχουμε για να μην κοιτάζουμε τα πράγματα που βρίσκονται πίσω;
5 Έχουμε βάσιμο λόγο για να μην κοιτάζουμε τα πράγματα που βρίσκονται πίσω. Ποιος είναι αυτός; Το ότι ζούμε «στις τελευταίες ημέρες». (2 Τιμ. 3:1) Αυτό που επίκειται τώρα δεν είναι απλώς ο αφανισμός δύο ασεβών πόλεων, αλλά η καταστροφή ολόκληρου του παγκόσμιου συστήματος πραγμάτων. Τι θα μας βοηθήσει να μην έχουμε παρόμοια κατάληξη με τη γυναίκα του Λωτ; Κατ’ αρχάς, χρειάζεται να προσδιορίσουμε μερικά από τα πράγματα που βρίσκονται πίσω μας τα οποία ίσως μπούμε στον πειρασμό να κοιτάξουμε. (2 Κορ. 2:11) Ας εξετάσουμε λοιπόν ποια είναι αυτά τα πράγματα και ας δούμε πώς θα καταφέρουμε να μην εστιάζουμε την προσοχή μας σε αυτά.
ΟΙ ΠΑΛΙΕΣ ΚΑΛΕΣ ΗΜΕΡΕΣ
6. Γιατί δεν είναι πάντα αξιόπιστη η μνήμη μας;
6 Ένας σαφής κίνδυνος είναι η διαστρεβλωμένη άποψη για τις παλιές καλές ημέρες. Η μνήμη μας δεν είναι πάντα αξιόπιστη. Ίσως άθελά μας μικροποιούμε τα προβλήματα που είχαμε στο παρελθόν ενώ ταυτόχρονα μεγαλοποιούμε τις χαρές, δηλαδή φανταζόμαστε τα πράγματα πολύ καλύτερα από ό,τι ήταν στην πραγματικότητα. Τέτοιες διαστρεβλωμένες αναμνήσεις μπορεί να μας κάνουν να λαχταρούμε τις παλιές καλές ημέρες. Αλλά η Αγία Γραφή μάς προειδοποιεί: «Μην πεις: “Γιατί ήταν οι παλιότερες ημέρες καλύτερες από αυτές;” διότι δεν είναι η σοφία που σε έκανε να το ρωτήσεις αυτό». (Εκκλ. 7:10) Γιατί είναι τόσο επικίνδυνος αυτός ο τρόπος σκέψης;
7-9. (α) Τι συνέβη στους Ισραηλίτες στην Αίγυπτο; (β) Ποιους λόγους είχαν οι Ισραηλίτες για να χαίρονται; (γ) Για ποιο πράγμα άρχισαν να δυσανασχετούν και να γογγύζουν οι Ισραηλίτες;
7 Αναλογιστείτε τι συνέβη στους Ισραηλίτες την εποχή του Μωυσή. Στην αρχή θεωρούνταν φιλοξενούμενοι στη γη της Αιγύπτου, αλλά μετά το θάνατο του Ιωσήφ οι Αιγύπτιοι «διόρισαν . . . αρχηγούς για καταναγκαστική εργασία με σκοπό να τους καταδυναστεύουν σε σχέση με τα βάρη που είχαν να σηκώνουν». (Έξοδ. 1:11) Τελικά, ο λαός του Θεού βρέθηκε αντιμέτωπος με ένα είδος γενοκτονίας όταν ο Φαραώ προσπάθησε να περιορίσει τον πληθυσμό τους. (Έξοδ. 1:15, 16, 22) Διόλου παράξενο, λοιπόν, που ο Ιεχωβά είπε στον Μωυσή: «Ασφαλώς έχω δει την ταλαιπωρία του λαού μου που είναι στην Αίγυπτο και έχω ακούσει την κραυγή που υψώνουν εξαιτίας εκείνων που τους βάζουν να δουλεύουν· επειδή γνωρίζω καλά τους πόνους που υποφέρουν».—Έξοδ. 3:7.
8 Μπορείτε να φανταστείτε τη χαρά των Ισραηλιτών καθώς έφευγαν ως ελεύθερος λαός από τη χώρα που τους είχε υποδουλώσει; Είχαν παραστεί μάρτυρες της δύναμης του Ιεχωβά όταν Εκείνος επέφερε με θαυμαστό τρόπο τις Δέκα Πληγές στον υπερήφανο Φαραώ και στο λαό του. (Διαβάστε Έξοδος 6:1, 6, 7) Οι Αιγύπτιοι, στην πραγματικότητα, όχι μόνο επέτρεψαν τελικά στους Ισραηλίτες να φύγουν ελεύθεροι, αλλά τους πίεσαν κιόλας, δίνοντάς τους μάλιστα τόσο χρυσάφι και ασήμι ώστε μπορούσε να λεχθεί ότι ο λαός του Θεού “απογύμνωσε τους Αιγυπτίους”. (Έξοδ. 12:33-36) Οι Ισραηλίτες χάρηκαν ακόμη περισσότερο όταν είδαν τον αφανισμό του Φαραώ και των στρατιωτικών του δυνάμεων στην Ερυθρά Θάλασσα. (Έξοδ. 14:30, 31) Πόσο πρέπει να ενίσχυσαν την πίστη τους εκείνα τα καταπληκτικά γεγονότα!
9 Όσο και αν φαίνεται απίστευτο, όμως, λίγο καιρό μετά τη θαυματουργική του απελευθέρωση, αυτός ο ίδιος λαός άρχισε να δυσανασχετεί και να γογγύζει. Ποια ήταν η αιτία; Η τροφή! Δεν ήταν πλέον ικανοποιημένοι με τις προμήθειες του Ιεχωβά και παραπονέθηκαν: «Αχ, πώς θυμόμαστε τα ψάρια που τρώγαμε στην Αίγυπτο δωρεάν, τα αγγούρια και τα καρπούζια και τα πράσα και τα κρεμμύδια και τα σκόρδα! Ενώ τώρα η ψυχή μας είναι κατάξερη. Τα μάτια μας δεν βλέπουν τίποτα άλλο εκτός από το μάννα». (Αριθ. 11:5, 6) Ναι, η άποψή τους είχε διαστρεβλωθεί—τόσο πολύ μάλιστα ώστε ήθελαν να επιστρέψουν στη χώρα που τους είχε υποδουλώσει! (Αριθ. 14:2-4) Οι Ισραηλίτες κοίταξαν τα πράγματα που βρίσκονταν πίσω και έχασαν την εύνοια του Ιεχωβά.—Αριθ. 11:10.
10. Ποιο δίδαγμα αντλούμε από το παράδειγμα των Ισραηλιτών;
10 Ποιο είναι το δίδαγμα για εμάς σήμερα; Όταν αντιμετωπίζουμε δυσκολίες και προβλήματα, δεν πρέπει να μας γίνονται έμμονη ιδέα τα δήθεν καλά πράγματα που ζήσαμε στο παρελθόν—ίσως ακόμη και προτού γνωρίσουμε την αλήθεια. Παρότι δεν είναι εσφαλμένο να στοχαζόμαστε αυτά που μας έχουν διδάξει οι περασμένες εμπειρίες ή να αναπολούμε τις όμορφες στιγμές, χρειάζεται να έχουμε ισορροπημένη, ρεαλιστική άποψη για το παρελθόν. Αλλιώς, ίσως αρχίσουμε να νιώθουμε ακόμη πιο δυσαρεστημένοι με τις τωρινές μας περιστάσεις και ίσως μπούμε στον πειρασμό να επιστρέψουμε στον παλιό τρόπο ζωής μας.—Διαβάστε 2 Πέτρου 2:20-22.
ΘΥΣΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ
11. Πώς θεωρούν μερικοί τις θυσίες που έκαναν στο παρελθόν;
11 Δυστυχώς, μερικοί αναλογίζονται τις θυσίες που έκαναν στο παρελθόν και τις θεωρούν χαμένες ευκαιρίες. Ίσως είχατε και εσείς ευκαιρίες για να αποκτήσετε ανώτερη εκπαίδευση, κάποια εξέχουσα θέση ή οικονομική εξασφάλιση, αλλά αποφασίσατε να τις αγνοήσετε. Πολλοί από τους αδελφούς και τις αδελφές μας άφησαν πίσω τους καλοαμειβόμενες θέσεις στον τομέα των επιχειρήσεων, της ψυχαγωγίας, της εκπαίδευσης ή του αθλητισμού. Ο καιρός όμως έχει περάσει και το τέλος δεν έχει έρθει ακόμη. Μήπως πλάθετε υποθετικά σενάρια για το πώς θα εξελίσσονταν τα πράγματα αν δεν είχατε κάνει εκείνες τις θυσίες;
12. Πώς ένιωθε ο Παύλος για αυτά που άφησε πίσω του;
12 Ο απόστολος Παύλος εγκατέλειψε πολλά για να γίνει ακόλουθος του Χριστού. (Φιλιπ. 3:4-6) Πώς ένιωθε για αυτά που άφησε πίσω του; Ο ίδιος δηλώνει: «Όσα ήταν κέρδη για εμένα, αυτά τα έχω θεωρήσει ζημιά για χάρη του Χριστού». Για ποιο λόγο; Ο Παύλος εξηγεί: «Θεωρώ ότι τα πάντα είναι ζημιά για χάρη της υπερέχουσας αξίας της γνώσης του Χριστού Ιησού του Κυρίου μου. Για χάρη του έχω ζημιωθεί τα πάντα και τα θεωρώ σκουπίδια, για να κερδίσω τον Χριστό».a (Φιλιπ. 3:7, 8) Όπως ακριβώς πετάει κάποιος τα σκουπίδια και δεν λυπάται κατόπιν για αυτή την απώλεια, έτσι και ο Παύλος δεν μετάνιωσε για καμιά από τις ευκαιρίες αυτού του κόσμου τις οποίες άφησε πίσω του. Θεωρούσε ότι δεν είχαν πλέον καμιά αξία.
13, 14. Πώς μπορούμε να ακολουθούμε το παράδειγμα του Παύλου;
13 Αν διαπιστώσουμε ότι έχουμε αρχίσει να κάνουμε εικασίες για δήθεν χαμένες ευκαιρίες, πώς πρέπει να ενεργήσουμε; Ας ακολουθήσουμε το παράδειγμα του Παύλου. Πώς; Σκεφτείτε την αξία αυτών που έχετε τώρα. Έχετε αποκτήσει πολύτιμη σχέση με τον Ιεχωβά και έχετε δημιουργήσει ένα πιστό υπόμνημα στην υπηρεσία του. (Εβρ. 6:10) Ποια υλικά πλεονεκτήματα έχει να προσφέρει ο κόσμος που θα μπορούσαν να συγκριθούν έστω και στο ελάχιστο με τις πνευματικές ευλογίες που απολαμβάνουμε τώρα και θα απολαύσουμε στο μέλλον;—Διαβάστε Μάρκος 10:28-30.
14 Ο Παύλος αναφέρει στη συνέχεια κάτι που θα μας βοηθήσει να συνεχίσουμε την πορεία μας με πιστότητα. Λέει ότι ο ίδιος “ξεχνούσε αυτά που βρίσκονταν πίσω και επεκτεινόταν σε αυτά που βρίσκονταν μπροστά”. (Φιλιπ. 3:13) Προσέξτε ότι ο Παύλος τονίζει εδώ δύο βήματα, που είναι εξίσου απαραίτητα. Πρώτον, πρέπει να ξεχνάμε τα πράγματα που αφήσαμε πίσω. Ας μη σπαταλούμε πολύτιμο χρόνο και ενέργεια απασχολώντας το νου μας με αυτά. Δεύτερον, σαν το δρομέα που βρίσκεται μπροστά στη γραμμή του τερματισμού, πρέπει να “επεκτεινόμαστε”, εστιάζοντας την προσοχή μας σε αυτά που βρίσκονται μπροστά.
15. Πώς ωφελούμαστε όταν στοχαζόμαστε το παράδειγμα πιστών υπηρετών του Θεού;
15 Όταν στοχαζόμαστε το παράδειγμα πιστών υπηρετών του Θεού—από το παρελθόν ή το παρόν—παρακινούμαστε ακόμη περισσότερο να συνεχίζουμε την πορεία μας προς τα εμπρός και να μην κοιτάζουμε τα πράγματα που βρίσκονται πίσω. Λόγου χάρη, αν ο Αβραάμ και η Σάρρα εξακολουθούσαν να θυμούνται την Ουρ, «θα είχαν ευκαιρία να επιστρέψουν». (Εβρ. 11:13-15) Αλλά δεν επέστρεψαν. Όταν αρχικά ο Μωυσής έφυγε από την Αίγυπτο, εγκατέλειψε πολύ περισσότερα από όσα άφησε πίσω του οποιοσδήποτε άλλος Ισραηλίτης αργότερα. Ωστόσο, δεν υπάρχει καμία νύξη ότι λαχταρούσε εκείνα τα πράγματα. Απεναντίας, η Γραφή μάς λέει ότι «θεώρησε τον ονειδισμό του Χριστού ως πλούτο μεγαλύτερο από τους θησαυρούς της Αιγύπτου· γιατί είχε το βλέμμα του προσηλωμένο στην απόδοση της ανταμοιβής».—Εβρ. 11:26.
ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ
16. Πώς μπορούν να μας επηρεάσουν οι εμπειρίες του παρελθόντος;
16 Ωστόσο, κάποιες εμπειρίες που είχαμε στο παρελθόν μπορεί να μην ήταν θετικές. Ίσως μας καταρρακώνουν οι σκέψεις για παλιές μας αμαρτίες ή λάθη. (Ψαλμ. 51:3) Ίσως εξακολουθούμε να νιώθουμε πίκρα για κάποια ισχυρή συμβουλή που λάβαμε. (Εβρ. 12:11) Ή ίσως να μην μπορούμε να βγάλουμε από το μυαλό μας κάποιες αδικίες—πραγματικές ή υποτιθέμενες. (Ψαλμ. 55:2) Τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να μην αφήσουμε τέτοιες εμπειρίες να στρέψουν την προσοχή μας σε αυτά που βρίσκονται πίσω; Ας εξετάσουμε τρία παραδείγματα.
17. (α) Γιατί περιέγραψε ο Παύλος τον εαυτό του ως «άνθρωπο μικρότερο και από τον πιο μικρό από όλους τους αγίους»; (β) Τι βοήθησε τον Παύλο να μην καταρρακωθεί από τις αρνητικές σκέψεις;
17 Λάθη του παρελθόντος. Ο απόστολος Παύλος περιέγραψε τον εαυτό του ως «άνθρωπο μικρότερο και από τον πιο μικρό από όλους τους αγίους». (Εφεσ. 3:8) Γιατί ένιωθε έτσι; Ο ίδιος εξηγεί: «Επειδή δίωξα την εκκλησία του Θεού». (1 Κορ. 15:9) Μπορείτε να φανταστείτε πώς θα ένιωθε όταν συναντούσε κάποιους από εκείνους που δίωκε παλιότερα; Αντί όμως να αφήνει αυτές τις αρνητικές σκέψεις να τον καταρρακώνουν, εστίαζε την προσοχή του στην παρ’ αξία καλοσύνη που του είχε δειχτεί. (1 Τιμ. 1:12-16) Ως αποτέλεσμα, ο Παύλος ένιωθε ευγνώμων, και αυτό του έδινε ώθηση στη διακονία του. Η προηγούμενη αμαρτωλή διαγωγή του ανήκε στα πράγματα που ο Παύλος ήταν αποφασισμένος να ξεχάσει. Αν εστιάζουμε και εμείς την προσοχή μας στο έλεος που μας έχει δείξει ο Ιεχωβά, δεν θα αφήνουμε την υπερβολική ανησυχία για γεγονότα του παρελθόντος, τα οποία δεν μπορούμε να αλλάξουμε, να απομυζά τη δύναμή μας. Απεναντίας, θα τη χρησιμοποιούμε για το έργο που μας έχει ανατεθεί.
18. (α) Τι μπορεί να συμβεί αν σκεφτόμαστε αρνητικά κάποια συμβουλή που λάβαμε στο παρελθόν; (β) Πώς μπορούμε να δώσουμε προσοχή στα λόγια του Σολομώντα αναφορικά με τις συμβουλές;
18 Οδυνηρή συμβουλή. Τι πρέπει να κάνουμε αν μπαίνουμε στον πειρασμό να σκεφτόμαστε με μνησικακία κάποια συμβουλή που λάβαμε στο παρελθόν; Αυτό θα μπορούσε να αποδειχτεί όχι μόνο οδυνηρό αλλά και εξουθενωτικό—θα μπορούσε να μας κάνει να “εξαντληθούμε”. (Εβρ. 12:5) Είτε “υποτιμούμε” τη συμβουλή, δηλαδή την απορρίπτουμε, είτε “εξαντλούμαστε”, δηλαδή τη δεχόμαστε μεν αλλά κατόπιν παραιτούμαστε, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο—δεν αφήνουμε στην ουσία τη συμβουλή να μας ωφελήσει και να μας εξαγνίσει. Πόσο καλύτερα θα ήταν να δώσουμε προσοχή στα λόγια του Σολομώντα: «Κράτησε τη διαπαιδαγώγηση· μην την αφήσεις. Διαφύλαξέ την, γιατί αυτή είναι η ζωή σου». (Παρ. 4:13) Σαν τον οδηγό που συμμορφώνεται με τις πινακίδες, ας δεχτούμε τη συμβουλή, ας την εφαρμόσουμε και ας προχωρήσουμε παρακάτω.—Παρ. 4:26, 27· διαβάστε Εβραίους 12:12, 13.
19. Πώς μπορούμε να μιμούμαστε την πίστη του Αββακούμ και του Ιερεμία;
19 Αδικίες—πραγματικές ή υποτιθέμενες. Μερικές φορές μπορεί να νιώθουμε σαν τον προφήτη Αββακούμ ο οποίος, εξαιτίας της έλλειψης δικαιοσύνης, κραύγασε προς τον Ιεχωβά μη κατανοώντας γιατί επέτρεπε να συμβαίνουν ορισμένες αδικίες. (Αββακ. 1:2, 3) Πόσο σημαντικό είναι να μιμούμαστε την πίστη εκείνου του προφήτη, ο οποίος δήλωσε: «Εγώ, όμως, θα αγάλλομαι σε σχέση με τον Ιεχωβά· θα χαίρομαι σε σχέση με τον Θεό της σωτηρίας μου». (Αββακ. 3:18) Και σαν τον Ιερεμία, αν εκδηλώνουμε «στάση προσμονής» με πλήρη πίστη στον Ιεχωβά, τον Θεό της δικαιοσύνης, μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι όλα τα πράγματα θα διορθωθούν στον κατάλληλο καιρό.—Θρ. 3:19-24.
20. Πώς μπορούμε να αποδεικνύουμε ότι “θυμόμαστε τη γυναίκα του Λωτ”;
20 Ζούμε σε συναρπαστικούς καιρούς. Συμβαίνουν θαυμάσια πράγματα τώρα και βρίσκονται μπροστά μας ακόμη περισσότερα. Είθε όλοι μας να συμβαδίζουμε με την οργάνωση του Ιεχωβά. Ας εφαρμόζουμε τη συμβουλή που δίνει η Γραφή να κοιτάζουμε τα πράγματα που βρίσκονται μπροστά, όχι πίσω. Με αυτόν τον τρόπο θα αποδεικνύουμε ότι όντως “θυμόμαστε τη γυναίκα του Λωτ”!
[Υποσημείωση]
a Η λέξη σκύβαλα του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου που αποδίδεται εδώ «σκουπίδια» σημαίνει επίσης «αυτά που ρίχνονται στα σκυλιά», «κοπριά», «περιττώματα». Ένας Βιβλικός λόγιος λέει ότι η χρήση αυτής της λέξης από τον Παύλο υποδηλώνει «κατηγορηματική απόρριψη ενός άχρηστου και αποκρουστικού πράγματος με το οποίο δεν θέλει κάποιος να έχει καμιά περαιτέρω επαφή».