«Ο Θεός δεν είναι πια αντικείμενο συχνού ενδιαφέροντος για τους ανθρώπους. Τον φέρνουν όλο και λιγότερο στο μυαλό τους όταν ασχολούνται με τις καθημερινές τους υποθέσεις ή παίρνουν διάφορες αποφάσεις. . . . Ο Θεός έχει αντικατασταθεί από άλλες αξίες: το εισόδημα και την παραγωγικότητα. Κάποτε μπορεί να τον θεωρούσαν ως αυτόν που δίνει νόημα σ’ όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες, αλλά σήμερα έχει εκτοπιστεί στο περιθώριο της ιστορίας. . . . Ο Θεός έχει εξαφανιστεί από τη συνειδητότητα των ανθρώπων».—Οι Πηγές του Σύγχρονου Αθεϊσμού (The Sources of Modern Atheism).

Ο Αντίκτυπος της Μεταρρύθμισης

 3. Ποια ήταν μια συνέπεια της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης;

³ Όπως είδαμε στο Κεφάλαιο 13, η Προτεσταντική Μεταρρύθμιση του 16ου αιώνα άλλαξε αξιοσημείωτα τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιμετώπιζαν την εξουσία, είτε θρησκευτική ήταν αυτή είτε άλλου είδους. Η επιτακτική επιβολή των αιτημάτων και η ελευθερία έκφρασης πήραν τη θέση της συμμόρφωσης και της υποταγής. Ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι παρέμειναν μέσα στα πλαίσια της παραδοσιακής θρησκείας, μερικοί αποδείχτηκαν πιο ριζοσπαστικοί, αμφισβητώντας τα δόγματα και τις θεμελιώδεις διδασκαλίες των καθιερωμένων εκκλησιών. Άλλοι πάλι, παρατηρώντας τη συμβολή που είχε η θρησκεία στους πολέμους, στα παθήματα και στις αδικίες που συνέβηκαν σ’ όλη την ιστορία, άρχισαν να βλέπουν με σκεπτικιστικό μάτι την ύπαρξη αυτής καθαυτής της θρησκείας.

 4. (α) Πώς περιέγραψαν ορισμένες πηγές εκείνης της εποχής την έκταση του αθεϊσμού στην Αγγλία και στη Γαλλία του 16ου και του 17ου αιώνα; (β) Ποιοι ήρθαν στην επιφάνεια ως αποτέλεσμα των προσπαθειών που έγιναν στη διάρκεια της Μεταρρύθμισης για την αποτίναξη του παπικού ζυγού;

⁴ Ήδη από το 1572, μια αναφορά που είχε τον τίτλο Πραγματεία για την Παρούσα Κατάσταση της Αγγλίας (Discourse on the Present State of England) σημείωνε: «Η επικράτεια διαιρείται σε τρία τμήματα: στους Παπιστές, στους Αθεϊστές και στους Προτεστάντες. Και στις τρεις ομάδες δείχνεται η ίδια εύνοια: στην πρώτη και στη δεύτερη επειδή, πολυάριθμες καθώς είναι, δεν τολμάμε να τις δυσαρεστήσουμε». Σύμφωνα με έναν άλλο υπολογισμό, οι αθεϊστές στο Παρίσι του 1623 ήταν 50.000, αν και ο όρος χρησιμοποιούνταν μάλλον με γενικευμένο τρόπο. Όπως και να έχουν τα πράγματα, είναι σαφές ότι η Μεταρρύθμιση, στην προσπάθειά της να αποτινάξει την κυριαρχία της παπικής εξουσίας, έφερε επίσης στην επιφάνεια εκείνους που αμφισβητούσαν τη θέση των καθιερωμένων θρησκειών. Οι Γουίλ και Άριελ Ντουράν θέτουν το ζήτημα ως εξής στην Παγκόσμιο Ιστορία του Πολιτισμού: Μέρος Ζ΄—Ο Αιών της Λογικής Αρχίζει: «Οι στοχασταί της Ευρώπης—η πρωτοπορία του ευρωπαϊκού πνεύματος—δεν συνεζήτουν πλέον δια το κύρος του πάπα· εφιλονείκουν δια την ύπαρξιν του Θεού».

Η Επίθεση της Επιστήμης και της Φιλοσοφίας

 5. Ποιες δυνάμεις επιτάχυναν την εμφάνιση της έλλειψης πίστης για τον Θεό;

⁵ Εκτός από τον κατακερματισμό του ίδιου του Χριστιανικού κόσμου, υπήρξαν και άλλες δυνάμεις που συντέλεσαν με τη δράση τους στην περαιτέρω εξασθένηση της θέσης του. Η επιστήμη, η φιλοσοφία, η άποψη για το διαχωρισμό θρησκείας και κράτους και ο υλισμός έπαιξαν το ρόλο τους στη δημιουργία αμφιβολιών και στην υιοθέτηση του σκεπτικισμού για τον Θεό και τη θρησκεία.

 6. (α) Πώς επηρέασε η αύξηση της επιστημονικής γνώσης πολλές διδασκαλίες της εκκλησίας; (β) Τι έκαναν ορισμένοι που θεωρούσαν τους εαυτούς τους μοντέρνους;

⁶ Η αύξηση της επιστημονικής γνώσης έθεσε σε αμφισβήτηση πολλές διδασκαλίες της εκκλησίας που βασίζονταν σε εσφαλμένη ερμηνεία διάφορων Βιβλικών κειμένων. Για παράδειγμα, οι αστρονομικές ανακαλύψεις που έγιναν από ανθρώπους όπως ο Κοπέρνικος και ο Γαλιλαίος αμφισβήτησαν άμεσα το εκκλησιαστικό δόγμα του γεωκεντρισμού, σύμφωνα με το οποίο η γη είναι το κέντρο του σύμπαντος. Επιπλέον, η κατανόηση των φυσικών νόμων που διέπουν τις λειτουργίες του υλικού κόσμου έκανε πια περιττή την απόδοση φαινομένων που θεωρούνταν μέχρι τότε μυστηριώδη, όπως η βροντή και η αστραπή ή ακόμα και η εμφάνιση ορισμένων άστρων και κομητών, στο χέρι του Θεού ή στη Θεία Πρόνοια. Τα «θαύματα» και η «θεϊκή παρέμβαση» στις ανθρώπινες υποθέσεις έγιναν επίσης αντικείμενα καχυποψίας. Εντελώς ξαφνικά, ο Θεός και η θρησκεία άρχισαν να φαίνονται σε πολλούς απαρχαιωμένα πράγματα, και ορισμένοι από εκείνους που θεωρούσαν τους εαυτούς τους μοντέρνους γύρισαν γρήγορα την πλάτη στον Θεό και προσχώρησαν ομαδικά στη λατρεία της επιστήμης που ήταν γι’ αυτούς ιερή αγελάδα.

 7. (α) Ποιο στάθηκε αναμφίβολα το μεγαλύτερο πλήγμα για τη θρησκεία; (β) Ποια ήταν η αντίδραση των εκκλησιών απέναντι στο Δαρβινισμό;

⁷ Αναμφίβολα, το μεγαλύτερο πλήγμα για τη θρησκεία στάθηκε η θεωρία της εξέλιξης. Το 1859 ο Άγγλος φυσιοδίφης Κάρολος Δαρβίνος (1809-1882) δημοσίευσε το έργο του Καταγωγή των Ειδών (Origin of Species) και αμφισβήτησε άμεσα τη Βιβλική διδασκαλία περί δημιουργίας από τον Θεό. Ποια ήταν η αντίδραση των εκκλησιών; Στην αρχή, ο κλήρος στην Αγγλία και αλλού καταδίκασε αυτή τη θεωρία. Αλλά η εναντίωση εξασθένησε σύντομα. Φαίνεται πως οι εικασίες του Δαρβίνου αποτέλεσαν αυτήν ακριβώς τη δικαιολογία που έψαχναν πολλοί κληρικοί, οι οποίοι ενδόμυχα έτρεφαν αμφιβολίες. Έτσι, ενόσω ο Δαρβίνος ζούσε ακόμα, «οι περισσότεροι σκεπτόμενοι και ευφραδείς κληρικοί είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η εξέλιξη ήταν πλήρως συμβατή με μια διαφωτισμένη κατανόηση των γραφών», λέει η Εγκυκλοπαίδεια της Θρησκείας (The Encyclopedia of Religion). Αντί να υπερασπιστεί την Αγία Γραφή, ο Χριστιανικός κόσμος υποχώρησε στην πίεση της επιστημονικής άποψης και συμμορφώθηκε με ό,τι ήταν δημοφιλές. Ενεργώντας έτσι δεν έκανε τίποτε άλλο παρά να υποσκάψει την πίστη στον Θεό.—2 Τιμόθεον 4:3, 4.

 8. (α) Τι αμφισβήτησαν οι επικριτές της θρησκείας το 19ο αιώνα; (β) Ποιες ήταν μερικές δημοφιλείς θεωρίες που πρόβαλαν οι επικριτές της θρησκείας; (γ) Γιατί πολλοί άνθρωποι ασπάστηκαν γρήγορα αυτές τις αντιθρησκευτικές ιδέες;

⁸ Καθώς προχωρούσε ο 19ος αιώνας, η επίθεση των επικριτών της θρησκείας γινόταν θρασύτερη. Χωρίς να μείνουν ικανοποιημένοι από την απλή επισήμανση των αδυναμιών των εκκλησιών, αυτοί άρχισαν να αμφισβητούν το ίδιο το θεμέλιο της θρησκείας. Ήγειραν ερωτήματα όπως: Τι είναι Θεός; Γιατί χρειαζόμαστε τον Θεό; Πώς έχει επηρεάσει η πίστη στον Θεό την ανθρώπινη κοινωνία; Άνθρωποι όπως ο Λουδοβίκος Φόιερμπαχ, ο Καρλ Μαρξ, ο Ζίγκμουντ Φρόιντ και ο Φρειδερίκος Νίτσε διατύπωναν τα επιχειρήματά τους με φιλοσοφικούς, ψυχολογικούς και κοινωνιολογικούς όρους. Θεωρίες όπως: ‘ο Θεός δεν είναι τίποτε άλλο παρά αποκύημα της φαντασίας του ανθρώπου’, ‘η θρησκεία είναι το όπιο του λαού’ και ‘ο Θεός είναι νεκρός’ ακούγονταν όλες τους πολύ καινούριες και συναρπαστικές σε σύγκριση με τα ανιαρά και ακατανόητα δόγματα και τις παραδόσεις των εκκλησιών. Φαινόταν ότι τελικά πολλοί άνθρωποι είχαν ανακαλύψει ένα σαφή τρόπο για να εκφράζουν τις αμφιβολίες και τις υποψίες που φώλιαζαν στο βάθος του μυαλού τους. Γρήγορα και πρόθυμα ασπάστηκαν αυτές τις ιδέες ως το νέο ευαγγέλιο της αλήθειας.

Ο Μεγάλος Συμβιβασμός

 9. (α) Τι έκαναν οι εκκλησίες όταν έγιναν στόχος επίθεσης από μέρους της επιστήμης και της φιλοσοφίας; (β) Ποια ήταν τα αποτελέσματα του συμβιβασμού των εκκλησιών;

⁹ Τι έκαναν οι εκκλησίες όταν έγιναν στόχος επίθεσης και αυστηρού ελέγχου από μέρους της επιστήμης και της φιλοσοφίας; Αντί να υπερασπιστούν τα όσα διδάσκει η Αγία Γραφή, ενέδωσαν στις πιέσεις και συμβιβάστηκαν ακόμα και σε θεμελιώδη πιστεύω, όπως η δημιουργία από τον Θεό και η αληθινότητα της Αγίας Γραφής. Το αποτέλεσμα; Οι εκκλησίες του Χριστιανικού κόσμου άρχισαν να χάνουν το κύρος τους και πολλοί άνθρωποι άρχισαν να χάνουν την πίστη τους. Η αποτυχία των εκκλησιών να υπερασπιστούν τον εαυτό τους άνοιξε την πόρτα για τη μαζική αποχώρηση των ανθρώπων απ’ αυτές. Για πολλούς η θρησκεία κατάντησε να είναι απλώς ένα κειμήλιο που έχει να κάνει με την κοινωνική ζωή του ατόμου, κάτι που χαρακτηρίζει τις μεγάλες στιγμές της ζωής του—τη γέννηση, το γάμο, το θάνατο. Πολλοί σχεδόν σταμάτησαν να αναζητούν τον αληθινό Θεό.

10. Ποια ερωτήματα υπάρχει επιτακτική ανάγκη να εξετάσουμε;

¹⁰ Ενόψει όλων αυτών, είναι λογικό να θέσουμε τα ερωτήματα: Έχει υπογράψει πραγματικά η επιστήμη και η φιλοσοφία τη θανατική καταδίκη της πίστης στον Θεό; Μήπως η αποτυχία των εκκλησιών συνεπάγεται την αποτυχία αυτού που ισχυρίζονται ότι διδάσκουν, δηλαδή της Αγίας Γραφής; Τελικά, πρέπει να συνεχιστεί η αναζήτηση του Θεού; Ας εξετάσουμε αυτά τα θέματα με συντομία.

Η Βάση για την Πίστη στον Θεό

11. (α) Ποια δυο βιβλία έχουν αποτελέσει από παλιά τη βάση για την πίστη στον Θεό; (β) Πώς έχουν επηρεάσει αυτά τα βιβλία τους ανθρώπους;

¹¹ Έχει λεχτεί ότι υπάρχουν δυο βιβλία που μας μιλάνε για την ύπαρξη του Θεού—το «βιβλίο» της δημιουργίας, δηλαδή της φύσης που μας περιβάλλει, και η Αγία Γραφή. Αυτά αποτέλεσαν τη βάση για την πίστη εκατομμυρίων ανθρώπων, στο παρελθόν και στο παρόν. Για παράδειγμα, ένας βασιλιάς του 11ου αιώνα Π.Κ.Χ., εντυπωσιασμένος από τα όσα έβλεπε στον έναστρο ουρανό, εκφράστηκε με τον εξής ποιητικό τρόπο: «Οι ουρανοί διηγούνται την δόξαν του Θεού, και το στερέωμα αναγγέλλει το έργον των χειρών αυτού». (Ψαλμός 19:1) Στον 20ό αιώνα, ένας αστροναύτης, κοιτάζοντας την εκπληκτική θέα της γης από το διαστημόπλοιό του που βρισκόταν σε τροχιά γύρω από τη σελήνη, επανέλαβε αυθόρμητα τα λόγια: «Εν αρχή εποίησεν ο Θεός τον ουρανόν και την γην».—Γένεσις 1:1.

12. Πώς έχει υποστεί επίθεση το βιβλίο της δημιουργίας και η Αγία Γραφή;

¹² Αυτά τα δυο βιβλία, όμως, υφίστανται επίθεση από εκείνους που ισχυρίζονται ότι δεν πιστεύουν στον Θεό. Αυτοί λένε πως η επιστημονική έρευνα του κόσμου που μας περιβάλλει έχει αποδείξει ότι η ζωή ήρθε σε ύπαρξη, όχι από νοήμονα δημιουργία, αλλά από τυφλή τύχη και από την τυχαία διαδικασία της εξέλιξης. Γι’ αυτό, ισχυρίζονται ότι δεν υπήρξε Δημιουργός κι επομένως, το ζήτημα σχετικά με τον Θεό περιττεύει. Επιπλέον, πολλοί απ’ αυτούς πιστεύουν ότι η Αγία Γραφή είναι απλώς απαρχαιωμένη και παράλογη, άρα δεν αξίζει να πιστεύει κανείς σ’ αυτήν. Γι’ αυτούς λοιπόν δεν υπάρχει πια βάση για πίστη στην ύπαρξη του Θεού.