Σχεδιασμός με Σκοπό ή Τυφλή Διαδικασία;

Το 1802, ο Άγγλος κληρικός και θεολόγος Γουίλιαμ Πέιλι εξέθεσε τους λόγους για τους οποίους πίστευε ότι υπάρχει Δημιουργός. Δήλωσε ότι αν, διαβαίνοντας έναν χερσότοπο, έβρισκε μια πέτρα στο έδαφος, θα μπορούσε λογικά να συμπεράνει ότι αυτή είχε καταλήξει εκεί χάρη σε φυσικές διαδικασίες. Αν, όμως, έβρισκε ένα ρολόι, δεν θα κατέληγε στο ίδιο συμπέρασμα. Γιατί; Για τον απλούστατο λόγο ότι ένα ρολόι βροντοφωνάζει ότι σχεδιάστηκε για κάποιον σκοπό.

ΟΙ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ του Πέιλι επηρέασαν βαθιά τον Άγγλο φυσιοδίφη Κάρολο Δαρβίνο. Εντούτοις, σε αντίθεση με τη λογική του Πέιλι, ο Δαρβίνος αργότερα διατύπωσε την άποψη ότι το προφανές σχέδιο των ζωντανών οργανισμών θα μπορούσε να εξηγηθεί με μια διαδικασία την οποία ονόμασε «φυσική επιλογή». Η δαρβινική εξέλιξη θεωρήθηκε από πολλούς οριστική απάντηση στα επιχειρήματα υπέρ της ύπαρξης σχεδιασμού.

Από την εποχή του Πέιλι και του Δαρβίνου μέχρι σήμερα έχουν γραφτεί πάμπολλα πράγματα για αυτό το θέμα. Τα επιχειρήματα τόσο υπέρ του σχεδιασμού όσο και υπέρ της φυσικής επιλογής έχουν επανειλημμένα εκλεπτυνθεί, αναλυθεί και εκσυγχρονιστεί. Και οι δύο πλευρές έχουν επηρεάσει σημαντικά τις πεποιθήσεις των ανθρώπων σχετικά με την ύπαρξη​—ή μη​—σκοπού στο σύμπαν. Οι πεποιθήσεις σας μπορεί κάλλιστα να επηρεάζουν το κατά πόσον θεωρείτε ότι η ζωή σας έχει σκοπό. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Οι Λογικές Συνέπειες του Δαρβινισμού

Η πίστη στη θεωρία του Δαρβίνου έχει οδηγήσει πολλούς ειλικρινείς ανθρώπους στο συμπέρασμα ότι η ύπαρξή τους στερείται πραγματικού σκοπού. Αν το σύμπαν και καθετί σε αυτό είναι προϊόν αυτογενών συνδυασμών στοιχείων μετά την αρχέγονη μεγάλη έκρηξη, τότε η ζωή δεν μπορεί να έχει πραγματικό σκοπό. Ο εκλιπών νομπελίστας βιολόγος Ζακ Μονό δήλωσε: «Ο άνθρωπος ξέρει επιτέλους ότι είναι μόνος μέσα στην αδιάφορη απεραντοσύνη του Σύμπαντος από όπου ξεπήδησε τυχαία. Όχι μόνο το πεπρωμένο του μα ούτε και το χρέος του είναι γραμμένο πουθενά».

Μια παρόμοια σκέψη εκφράζει ο καθηγητής χημείας του πανεπιστημίου της Οξφόρδης Πίτερ Γουίλιαμ Άτκινς, ο οποίος λέει: «Θεωρώ ότι η ύπαρξη αυτού του καταπληκτικού σύμπαντος έχει ένα θαυμαστό, επιβλητικό μεγαλείο. Αιωρείται εκεί με όλη του τη δόξα, παντελώς και απολύτως άχρηστο».

Επ’ ουδενί, όμως, δεν συμμερίζονται όλοι οι επιστήμονες αυτή την άποψη. Και υπάρχουν βάσιμοι λόγοι για αυτό.

Άψογος Συντονισμός​—Απόδειξη Σχεδιασμού με Σκοπό;

Όταν εξετάζουν τους νόμους της φύσης, πολλοί ερευνητές αντιδρούν στην ιδέα ότι το σύμπαν υπάρχει χωρίς σκοπό. Εντυπωσιάζονται, λόγου χάρη, από τις θεμελιώδεις δυνάμεις που ρυθμίζουν το σύμπαν. Οι νόμοι που διέπουν αυτές τις δυνάμεις φαίνεται πως είναι τόσο άψογα συντονισμένοι ώστε το αποτέλεσμα είναι ένα σύμπαν ικανό να συντηρεί τη ζωή. «Ακόμα και η απειροελάχιστη αλλαγή των υπαρχόντων νόμων θα μπορούσε να αποβεί ολέθρια», λέει ο κοσμολόγος Πολ Ντέιβις. Για παράδειγμα, αν τα πρωτόνια ήταν ελάχιστα βαρύτερα από τα νετρόνια, και όχι ελάχιστα ελαφρύτερα όπως είναι, τότε όλα τα πρωτόνια θα είχαν μετατραπεί σε νετρόνια. Θα ήταν τόσο κακό αυτό; «Χωρίς τα πρωτόνια και το καθοριστικής σημασίας ηλεκτρικό τους φορτίο», εξηγεί ο Ντέιβις, «δεν θα μπορούσαν να υπάρχουν τα άτομα».

Η ηλεκτρομαγνητική δύναμη έλκει τα ηλεκτρόνια στα πρωτόνια, επιτρέποντας το σχηματισμό μορίων. Αν αυτή η δύναμη ήταν σε σημαντικό βαθμό ασθενέστερη, τα ηλεκτρόνια δεν θα παρέμεναν σε τροχιά γύρω από τον πυρήνα του ατόμου, και θα ήταν αδύνατος ο σχηματισμός μορίων. Από την άλλη πλευρά, αν αυτή η δύναμη ήταν πολύ ισχυρότερη, τα ηλεκτρόνια θα κολλούσαν στον πυρήνα του ατόμου. Σε αυτή την περίπτωση, οι χημικές αντιδράσεις και η ίδια η ζωή θα ήταν απλώς αδύνατον να υπάρξουν.

Η ελάχιστη διαφοροποίηση στην ηλεκτρομαγνητική δύναμη θα επηρέαζε τον ήλιο και την ηλιακή ενέργεια που φτάνει στη γη μας. Μια τέτοια διαφορά θα μπορούσε εύκολα να δυσχεράνει ή να καταστήσει αδύνατη τη φωτοσύνθεση των φυτών. Άρα η ακριβής ισχύς της ηλεκτρομαγνητικής δύναμης καθορίζει το αν είναι εφικτή η ύπαρξη ζωής στη γη ή όχι.a

Το βιβλίο Επιστήμη και Χριστιανοσύνη​—Τέσσερις Απόψεις (Science & Christianity​—Four Views) απεικονίζει τη λεπτή ισορροπία δυνάμεων και στοιχείων στο σύμπαν με ένα ενδιαφέρον παράδειγμα. Ο συγγραφέας ζήτησε από τους αναγνώστες του να οραματιστούν ότι κάποιος εξερευνητής επισκέπτεται ένα φανταστικό «κέντρο ελέγχου όλου του σύμπαντος». Εκεί, ο εξερευνητής βλέπει ατέλειωτες σειρές από καντράν που μπορούν να ρυθμιστούν ποικιλοτρόπως, και μαθαίνει ότι οι τιμές τους πρέπει να είναι καθορισμένες επακριβώς προκειμένου να μπορεί να υπάρξει ζωή. Ένα καντράν ορίζει την ισχύ της βαρυτικής δύναμης, ένα άλλο ορίζει την ισχύ της ηλεκτρομαγνητικής έλξης, κάποιο άλλο την αναλογία μάζας νετρονίου-πρωτονίου, και ούτω καθεξής. Περιεργαζόμενος αυτά τα πολυάριθμα καντράν, ο εξερευνητής διαπιστώνει ότι θα μπορούσαν να είχαν ρυθμιστεί και διαφορετικά. Κατόπιν προσεκτικών υπολογισμών, αντιλαμβάνεται επίσης ότι ακόμα και η ελάχιστη αλλαγή στις ρυθμίσεις οποιουδήποτε καντράν θα μετέβαλλε την αρχιτεκτονική του σύμπαντος με τέτοιον τρόπο ώστε η ζωή σε αυτό θα εξέλιπε. Εντούτοις, κάθε καντράν είναι ρυθμισμένο ακριβώς στη σωστή τιμή προκειμένου το σύμπαν να συνεχίσει να λειτουργεί και να είναι κατοικήσιμο. Τι πρέπει να συμπεράνει ο επισκέπτης σχετικά με το πώς ρυθμίστηκαν τα καντράν στις συγκεκριμένες τιμές;

Ο αστρονόμος Τζορτζ Γκρίνσταϊν δηλώνει: «Καθώς εξετάζουμε όλες τις αποδείξεις, η σκέψη ότι κάποιος υπερφυσικός νους πρέπει να έχει αναμειχθεί έρχεται αυθόρμητα. Είναι άραγε δυνατόν, ξαφνικά και χωρίς πρόθεση, να έχουμε σκοντάψει πάνω σε επιστημονικές αποδείξεις για την ύπαρξη ενός Υπέρτατου Όντος;»

Εσείς τι λέτε; Ποια εξήγηση ταιριάζει καλύτερα στον άψογο συντονισμό που παρατηρείται στο σύμπαν; Σχεδιασμός με σκοπό ή τυφλή διαδικασία;

“Απλώς Βρισκόμαστε Εδώ​—Αυτό Είναι Όλο”

Οι αθεϊστές, βέβαια, έχουν τα αντεπιχειρήματά τους. Μερικοί αντιπαρέρχονται τον άψογο συντονισμό που είναι προφανής στη φύση, λέγοντας: “Ασφαλώς το παρατηρήσιμο σύμπαν είναι σε θέση να συντηρεί την ανθρώπινη ζωή. Αν δεν ήταν, δεν θα βρισκόμασταν εδώ για να προβληματιζόμαστε σχετικά με αυτό. Οπότε, στην πραγματικότητα δεν έχουμε τίποτα να εξηγήσουμε. Απλώς βρισκόμαστε εδώ, και αυτό είναι όλο”. Αλλά σας φαίνεται ικανοποιητική αυτή η εξήγηση της ύπαρξής μας;

Ένα άλλο επιχείρημα είναι ότι κάποια μέρα θα αποδειχτεί πως μόνο ένας πιθανός συνδυασμός αριθμών μπορεί να λειτουργήσει στις εξισώσεις που εκφράζουν τους θεμελιώδεις νόμους της φύσης. Δηλαδή τα καντράν που αναφέρθηκαν προηγουμένως έπρεπε να είναι ρυθμισμένα στις σωστές τιμές για να υπάρχει κατ’ αρχήν το σύμπαν. Μερικοί λένε: “Είναι έτσι επειδή έπρεπε να είναι έτσι!” Ακόμα και αν ευσταθούσε αυτή η λογίκευση, η οποία δημιουργεί φαύλο κύκλο, και πάλι δεν θα έδινε απόλυτη εξήγηση για την ύπαρξή μας. Εν ολίγοις, είναι απλώς σύμπτωση το γεγονός ότι το σύμπαν υπάρχει και είναι σε θέση να συντηρεί τη ζωή;

Άλλοι πάλι, επιχειρώντας να προβάλουν τις φυσικές διαδικασίες ως μόνη εξήγηση για το σχέδιο και τον άψογο συντονισμό που υπάρχουν στο σύμπαν, στρέφονται στην αποκαλούμενη θεωρία του πολλαπλού σύμπαντος, ή πολυσύμπαντος. Σύμφωνα με αυτή την υπόθεση, πιθανώς ζούμε σε ένα μόνο από αναρίθμητα σύμπαντα​—όλα τους με διαφορετικές συνθήκες αλλά κανένα τους με σκοπό ή σχέδιο. Σύμφωνα με αυτόν το συλλογισμό και με το νόμο των πιθανοτήτων, αν υπάρχουν αρκετά σύμπαντα, εν τέλει ένα από αυτά θα έχει τις κατάλληλες συνθήκες για να συντηρεί τη ζωή. Ωστόσο, η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις υπέρ της θεωρίας του πολλαπλού σύμπαντος. Πρόκειται για απλή εικασία.

Αφού δήλωσε ότι δεν υποστηρίζει αυτή την υπόθεση, ο νομπελίστας βιοχημικός Κριστιάν ντε Ντιβ είπε: «Κατ’ εμέ, η ζωή και ο νους είναι τόσο εξαιρετικά δείγματα ύλης ώστε εξακολουθούν να έχουν νόημα, ανεξαρτήτως του πόσα σύμπαντα ανίκανα να τα φέρουν σε ύπαρξη υφίστανται ή μπορεί να υφίστανται. Το να τοποθετεί κάποιος το σύμπαν μας ανάμεσα σε τρισεκατομμύρια άλλα σύμπαντα δεν μειώνει σε καμία περίπτωση τη σημασία των μοναδικών του χαρακτηριστικών, τα οποία θεωρώ ότι αποκαλύπτουν στοιχεία για την “Υπέρτατη Πραγματικότητα” που κρύβεται πίσω από αυτά».

Ανθρώπινη Συνειδητότητα

Το γεγονός ότι διατυπώνουμε θεωρίες για την ύπαρξη του σύμπαντος είναι εντυπωσιακό. Σε ένα σύμπαν άνευ σκοπού, μια τέτοια ικανότητα θα έπρεπε να είναι απλώς και μόνο αποτέλεσμα τυφλής διαδικασίας. Το βρίσκετε εσείς λογικό αυτό;

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει αποκληθεί «το πιο θαυμαστό και μυστηριώδες αντικείμενο σε όλο το σύμπαν». Όση γνώση και αν συσσωρεύσουμε στους τομείς της φυσικής και της χημείας, αυτή δεν μπορεί από μόνη της να εξηγήσει επαρκώς γιατί ο άνθρωπος είναι ικανός να κάνει θεωρητικές σκέψεις και γιατί αναζητούμε τόσο επίμονα σκοπό στη ζωή.

Ο ανθρώπινος νους, με την αναζήτησή του για κατανόηση, είτε δημιουργήθηκε από μια ανώτερη διάνοια είτε εμφανίστηκε εντελώς τυχαία. Ποια από αυτές τις δύο εκδοχές βρίσκετε εσείς πιο λογική;

Άλλη Εξήγηση;

Η επιστήμη όντως μας έχει πει πολλά για τη λειτουργία του σύμπαντος, του κόσμου και των ζωντανών οργανισμών. Κατά την άποψη μερικών, όσο περισσότερα μας λέει η επιστήμη, «τόσο πιο εξωπραγματική φαίνεται η ύπαρξή μας». Δηλαδή θα ήταν εξωπραγματική αν είχαμε βρεθεί εδώ απλώς ως προϊόν εξέλιξης. Εντούτοις, για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του επιστημονικού συγγραφέα Τζον Χόργκαν, «η πραγματικότητα φαίνεται άκρως σχεδιασμένη και, από ορισμένες απόψεις, παραείναι καλή για να προέκυψε από καθαρή τύχη». Παρομοίως, ο φυσικός Φρίμαν Ντάισον σχολίασε: «Όσο περισσότερο εξετάζω το σύμπαν και μελετώ τις λεπτομέρειες της αρχιτεκτονικής του, τόσο περισσότερες αποδείξεις βρίσκω για το γεγονός ότι το σύμπαν θα πρέπει να ήξερε, με κάποια έννοια, ότι θα ερχόμασταν εμείς».

Έχοντας υπόψη τα υπάρχοντα στοιχεία​—πολυπλοκότητα στη φύση, άψογος συντονισμός, προφανές σχέδιο και ανθρώπινη συνειδητότητα​—δεν θα ήταν λογικό να εξετάσουμε έστω την πιθανότητα να υπάρχει Δημιουργός; Ένας βάσιμος λόγος για να το κάνουμε αυτό είναι το ότι ο Δημιουργός θα ήταν σε θέση να μας πει πώς εμφανίστηκε η ζωή και αν αυτή έχει σκοπό​—ερωτήματα στα οποία η επιστήμη αδυνατεί να απαντήσει.

Με αυτά τα ερωτήματα καταπιάνονται τα συγγράμματα που συνολικά αποκαλούνται Βίβλος, ή αλλιώς Αγία Γραφή, της οποίας οι συγγραφείς ισχυρίζονταν ότι εμπνεύστηκαν από τον Δημιουργό. Σας προτείνουμε να εξετάσετε τα όσα λέει η Αγία Γραφή για αυτά τα ζητήματα.

[Υποσημείωση]

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 8]

Αποτελεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος προϊόν τυφλής διαδικασίας;

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 6]

Τι Καθιστά Εφικτή την Επιστήμη;

Η επιστημονική έρευνα είναι εφικτή επειδή ο φυσικός κόσμος είναι εύτακτος και επειδή η ενέργεια και η ύλη συμπεριφέρονται με προβλέψιμο, ομοιόμορφο τρόπο σε συγκεκριμένες συνθήκες. Αυτή η τάξη μπορεί να εκφραστεί με τους θεμελιώδεις νόμους των μαθηματικών, της φυσικής, της χημείας και ούτω καθεξής. Χωρίς αυτή την τάξη, το επιστημονικό έργο, η τεχνολογία και η ίδια η ζωή απλώς θα ήταν αδύνατον να υπάρξουν.

Επομένως, ανακύπτουν τα εξής ερωτήματα: Ποια είναι η προέλευση των φυσικών νόμων; Γιατί λειτουργούν με το συγκεκριμένο τρόπο; Πολλοί πιστεύουν ότι η πλέον λογική απάντηση είναι ένας Υπέρτατος Νους. Εσείς τι πιστεύετε;

[Πλαίσιο/​Εικόνες στη σελίδα 7]

Εμφανίστηκαν από το Πουθενά;

Τα μόρια του DNA (δεσοξυριβονουκλεϊνικού οξέος) σε κάθε ζωντανό κύτταρο περιέχουν πολυσύνθετες, λεπτομερείς οδηγίες που είναι απαραίτητες για τη σωστή ανάπτυξη των οργανισμών. Παρότι το DNA είναι πολύ πιο περίπλοκο, θα μπορούσε να παρομοιαστεί με τις ψηφιακές πληροφορίες που ενσωματώνονται σε ένα DVD. Όταν υποβάλλονται σε ηλεκτρονική επεξεργασία, τα κωδικοποιημένα δεδομένα που υπάρχουν στο DVD επιτρέπουν στο χρήστη να παρακολουθήσει ένα βίντεο ή να ακούσει μουσική. Παρόμοια, τα μόρια του DNA, που μοιάζουν στο σχήμα με στριφογυριστή ανεμόσκαλα, φέρουν κωδικοποιημένες πληροφορίες οι οποίες αποτελούν τη βάση για κάθε μορφή ζωής και οι οποίες διαφοροποιούν τους ζωντανούς οργανισμούς​—τις μπανάνες από τα φασόλια, τις ζέβρες από τα μυρμήγκια, τους ανθρώπους από τις φάλαινες.

Θα ήταν απίθανο να ισχυριστεί κάποιος ότι οι ψηφιακές πληροφορίες στο DVD θα μπορούσαν να αποτελούν προϊόν αυτογενών συμβάντων. Είναι, λοιπόν, λογικό να υποστηρίζουμε ότι οι εξαιρετικά περίπλοκες πληροφορίες που υπάρχουν στο DNA εμφανίστηκαν από το πουθενά;

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 6]

Sombrero Galaxy: NASA and The Hubble Heritage Team (STScI/​AURA)