Βιβλίο της Γραφής Αριθμός 25—Θρήνοι

Συγγραφέας: Ιερεμίας

Τόπος Συγγραφής: Κοντά στην Ιερουσαλήμ

Ολοκλήρωση Συγγραφής: 607 Π.Κ.Χ.

 1. Γιατί είναι πολύ κατάλληλος ο τίτλος του βιβλίου Θρήνοι;

ΣΙΓΟΥΡΑ ο τίτλος αυτού του βιβλίου της θεόπνευστης Γραφής είναι πολύ κατάλληλος. Το βιβλίο αποτελεί ένα θρήνο που εκφράζει βαθιά λύπη για το καταστρεπτικό εκείνο γεγονός στην ιστορία του εκλεκτού λαού του Θεού, την καταστροφή της Ιερουσαλήμ το 607 Π.Κ.Χ., από τον Ναβουχοδονόσορα, το βασιλιά της Βαβυλώνας. Στην εβραϊκή, το βιβλίο αυτό έχει για τίτλο την πρώτη του λέξη Εκάχ!, που σημαίνει «Πώς!» Οι μεταφραστές της ελληνικής Μετάφρασης των Εβδομήκοντα ονόμασαν το βιβλίο Θρήνοι. Το Βαβυλωνιακό Ταλμούδ χρησιμοποιεί τον όρο Κινώθ, που σημαίνει «Θρήνοι· Ελεγείες».

 2. Πώς έχει ομαδοποιηθεί και ταξινομηθεί το βιβλίο Θρήνοι στην Αγία Γραφή;

² Στη Νεοελληνική Μετάφραση της Αγίας Γραφής, καθώς και σε άλλες μεταφράσεις, το βιβλίο Θρήνοι τοποθετείται μετά το βιβλίο του Ιερεμία, αλλά στον Εβραϊκό κανόνα συνήθως τοποθετείται στα Αγιόγραφα, ή αλλιώς Γραφεία, μαζί με τα βιβλία Άσμα Ασμάτων, Ρουθ, Εκκλησιαστής και Εσθήρ—μια μικρή ομάδα που είναι γνωστή ως οι πέντε Μεγκιλλώθ (Ρόλοι). Σε μερικές σύγχρονες αποδόσεις της Αγίας Γραφής στην εβραϊκή, τοποθετείται μεταξύ του βιβλίου Ρουθ ή του βιβλίου Εσθήρ και του βιβλίου Εκκλησιαστής, αλλά λέγεται ότι στα αρχαία αντίγραφα βρισκόταν μετά το βιβλίο του Ιερεμία, όπως είναι και στην Αγία Γραφή μας σήμερα.

 3, 4. Ποιες αποδείξεις πιστοποιούν ότι το βιβλίο αυτό το έγραψε ο Ιερεμίας;

³ Το βιβλίο δεν κατονομάζει το συγγραφέα του. Ωστόσο, δεν χωράει αμφιβολία ότι συγγραφέας ήταν ο Ιερεμίας. Στην ελληνική Μετάφραση των Εβδομήκοντα το βιβλίο έχει τον εξής πρόλογο: «Και εγένετο μετά το αιχμαλωτισθήναι τον Ισραήλ και Ιερουσαλήμ ερημωθήναι εκάθισεν Ιερεμίας κλαίων και εθρήνησεν τον θρήνον τούτον επί Ιερουσαλήμ και είπεν». Ο Ιερώνυμος θεώρησε αυτές τις λέξεις νόθες και τις παρέλειψε από τη μετάφρασή του. Όμως, η παράδοση που αποδέχονται οι Ιουδαίοι αποδίδει το βιβλίο Θρήνοι στον Ιερεμία, και αυτό το επιβεβαιώνει, μεταξύ άλλων, η συριακή μετάφραση, η λατινική Βουλγάτα, το Ταργκούμ του Ιωνάθαν και το Βαβυλωνιακό Ταλμούδ.

⁴ Μερικοί κριτικοί έχουν προσπαθήσει να αποδείξουν ότι δεν έγραψε ο Ιερεμίας το βιβλίο Θρήνοι. Ωστόσο, το Σχολιολόγιο της Αγίας Γραφής (A Commentary on the Holy Bible) παραθέτει ως απόδειξη για το ότι το βιβλίο το έγραψε ο Ιερεμίας «τις παραστατικές περιγραφές της Ιερουσαλήμ στα κεφ. 2 και 4, οι οποίες είναι ολοφάνερα εικόνες που έχει καταγράψει κάποιος αυτόπτης μάρτυρας· επίσης, τον έντονα συμπονετικό χαρακτήρα των ποιημάτων και το προφητικό τους πνεύμα, που κυριαρχούν σε όλο το βιβλίο, καθώς επίσης το ύφος τους, τη φρασεολογία και τις σκέψεις που περιέχουν, στοιχεία τόσο χαρακτηριστικά του Ιερεμία».a Υπάρχουν πολλές παράλληλες εκφράσεις στα βιβλία Θρήνοι και Ιερεμίας, όπως λόγου χάρη η έκφραση της πάρα πολύ μεγάλης λύπης, ‘οφθαλμοί που καταρρέουν ύδατα (δάκρυα)’ (Θρήνοι 1:16· 2:11· 3:48, 49· Ιερ. 9:1· 13:17· 14:17) και οι εκφράσεις απέχθειας για τους προφήτες και τους ιερείς λόγω της διαφθοράς τους. (Θρήνοι 2:14· 4:13, 14· Ιερ. 2:34· 5:30, 31· 14:13, 14) Τα εδάφια Ιερεμίας 8:18-22 και 14:17, 18 δείχνουν ότι ο Ιερεμίας μπορούσε κάλλιστα να γράψει με το πένθιμο ύφος που έχει το βιβλίο Θρήνοι.

 5. Με ποιο συλλογισμό προσδιορίζουμε το πότε γράφτηκε;

⁵ Είναι γενικά παραδεκτό ότι το βιβλίο γράφτηκε λίγο μετά την πτώση της Ιερουσαλήμ, το 607 Π.Κ.Χ. Ο Ιερεμίας είχε ακόμη νωπή στο μυαλό του τη φρίκη τόσο της πολιορκίας όσο και της πυρπόλησης της πόλης, και εκφράζει παραστατικά το σπαραγμό του. Ένας σχολιαστής παρατηρεί ότι δεν εξαντλείται πλήρως η κάθε πτυχή της λύπης σε κάποιο ορισμένο μέρος, αλλά καθεμιά επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά στα διάφορα ποιήματα. Κατόπιν λέει: «Αυτός ο καταιγισμός σκέψεων . . . είναι μια από τις ισχυρότερες αποδείξεις για το ότι ο χρόνος συγγραφής του βιβλίου δεν απέχει και πολύ από τα γεγονότα και τα συναισθήματα που επιχειρεί να μεταδώσει».b

 6. Τι είναι ενδιαφέρον στο ύφος και στη δομή του βιβλίου Θρήνοι;

⁶ Η δομή του βιβλίου Θρήνοι παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον για τους Βιβλικούς λόγιους. Το βιβλίο αποτελείται από 5 κεφάλαια, δηλαδή 5 λυρικά ποιήματα. Τα πρώτα 4 είναι ακροστιχίδα, δηλαδή τα εδάφια αρχίζουν μ’ ένα από τα 22 γράμματα του εβραϊκού αλφαβήτου, παίρνοντάς τα κατά σειρά. Ωστόσο, το 3ο κεφάλαιο έχει 66 εδάφια, κι έτσι 3 διαδοχικά εδάφια αρχίζουν με το ίδιο γράμμα και στη συνέχεια τα επόμενα εδάφια αρχίζουν με το επόμενο γράμμα. Το 5ο ποίημα δεν είναι ακροστιχίδα, μολονότι έχει 22 εδάφια.

 7. Ποια θλίψη εκφράζει ο Ιερεμίας, αλλά ποια ελπίδα εξακολουθεί να υπάρχει;

⁷ Το βιβλίο Θρήνοι εκφράζει ανείπωτη θλίψη για την πολιορκία, την κατάληψη και την καταστροφή της Ιερουσαλήμ από τον Ναβουχοδονόσορα, και κανένα άλλο λογοτεχνικό έργο δεν υπερβαίνει την παραστατικότητά του και τη λύπη που κυριαρχεί σ’ αυτό. Ο συγγραφέας εκφράζει βαθιά λύπη για την ερήμωση, την αθλιότητα και τη σύγχυση που βλέπει. Η πείνα, η μάχαιρα και άλλα φρικτά πράγματα έκαναν την πόλη να δεινοπαθήσει—κι όλα αυτά είναι άμεση τιμωρία από τον Θεό, εξαιτίας των αμαρτιών του λαού, των προφητών και των ιερέων. Εντούτοις, εξακολουθεί να υπάρχει η ελπίδα και η πίστη στον Ιεχωβά και σ’ αυτόν απευθύνονται οι προσευχές για αποκατάσταση.

ΤΙ ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΘΡΗΝΟΙ

 8. Ποια ερήμωση περιγράφεται στο 1ο ποίημα, αλλά πώς εκφράζεται η προσωποποιημένη Ιερουσαλήμ;

⁸ «Πώς εκάθησε μόνη η πόλις η πεπληθυμμένη λαών»! Έτσι αρχίζει το θρήνο του το πρώτο ποίημα. Η κόρη της Σιών ήταν αρχόντισσα, αλλά οι εραστές της την εγκατέλειψαν, και ο λαός της πήγε εξορία. Οι πύλες της κείτονται ερημωμένες. Ο Ιεχωβά την τιμώρησε για τις πάμπολλες ανομίες της. Έχασε τη δόξα της. Οι ενάντιοί της γέλασαν με την κατάρρευσή της. Ταπεινώθηκε με τρόπο καταπληκτικό, και δεν έχει κανέναν να την παρηγορήσει, και ο λαός της που απέμεινε πεινάει. Αυτή (η Ιερουσαλήμ προσωποποιημένη) ρωτάει: «Ήναι πόνος κατά τον πόνον μου;» Απλώνει τα χέρια και λέει: ‘Δίκαιος είναι ο Ιεχωβά διότι απεστάτησα από του λόγου αυτού’. (1:1, 12, 18) Επικαλείται τον Ιεχωβά για να φέρει συμφορά στους περιχαρείς εχθρούς της, όπως έφερε και σ’ αυτήν.

 9. (α) Από ποιον προέρχεται η συμφορά που έπληξε την Ιερουσαλήμ; (β) Πώς μιλάει ο Ιερεμίας για την περιφρόνηση που της δείχνεται και για τις τρομερές συνθήκες που επικρατούν στην πόλη;

⁹ ‘Πώς περιεκάλυψεν ο Ιεχωβά με νέφος την κόρη της Σιών εν τη οργή αυτού’! (2:1) Το δεύτερο ποίημα δείχνει ότι ο Ιεχωβά ο ίδιος είναι εκείνος που πέταξε στη γη «την δόξαν [ομορφιά, ΜΝΚ] του Ισραήλ». Αυτός έκανε να λησμονηθούν οι γιορτές και τα Σάββατα, και απέρριψε το θυσιαστήριό του και το αγιαστήριό του. Τι λυπηρό θέαμα παρουσιάζει η Ιερουσαλήμ! Ο Ιερεμίας αναφωνεί: «Οι οφθαλμοί μου εμαράνθησαν υπό των δακρύων, τα εντόσθιά μου ταράττονται, η χολή μου εξεχύθη εις την γην, δια τον συντριμμόν της θυγατρός του λαού μου». (2:11) Με τι να παρομοιάσει την κόρη της Ιερουσαλήμ; Πώς να παρηγορήσει την κόρη της Σιών; Οι ίδιοι οι προφήτες της αποδείχθηκαν άχρηστοι και ανεπαρκείς. Τώρα οι περαστικοί γελούν περιφρονητικά γι’ αυτήν: «Αύτη είναι η πόλις, περί της οποίας ελέγετο, Η εντέλεια της ωραιότητος, η χαρά πάσης της γης;» (2:15) Οι εχθροί της άνοιξαν το στόμα τους και σφύριξαν και έτριξαν τα δόντια τους και είπαν: ‘Να η μέρα που ελπίζαμε να έρθει για να την καταπιούμε’. Τα παιδιά της λιποθυμούν από την πείνα και οι γυναίκες τρώγουν τα ίδια τους τα παιδιά. Οι δρόμοι έχουν βρομίσει από τα πτώματα. ‘Ουδείς εσώθη ουδέ υπελείφθη εν τη ημέρα της οργής του Ιεχωβά’.—2:16, 22.

10. Ως βάση για ελπίδα, ποιες ιδιότητες του Θεού αναφέρει ο Ιερεμίας;

¹⁰ Το τρίτο ποίημα, που αποτελείται από 66 εδάφια, τονίζει την ελπίδα που έχει η Σιών στο έλεος του Θεού. Χρησιμοποιώντας πολλές μεταφορές, ο προφήτης δείχνει ότι ο Ιεχωβά είναι εκείνος που επέφερε την αιχμαλωσία και την ερήμωση. Στην πικρή αυτή κατάσταση, ο συγγραφέας ζητάει από τον Θεό να θυμηθεί «την θλίψιν» του, και λέει ότι έχει πίστη στη στοργική καλοσύνη και στο έλεος του Ιεχωβά. Τρία διαδοχικά εδάφια αρχίζουν με τις λέξεις «Αγαθός» και «Καλόν», και δείχνουν πόσο κατάλληλο είναι να περιμένει κανείς να έρθει η σωτηρία από τον Ιεχωβά. (3:25-27) Ο Ιεχωβά προξένησε θλίψη, αλλά θα δείξει και έλεος. Αλλά για την ώρα, παρά το ότι έχει γίνει ομολογία για ‘αποστασία [στασιασμό, ΜΝΚ]’, ο Ιεχωβά δεν έχει συγχωρήσει· παρεμποδίζει τις προσευχές του λαού του, τον οποίον έχει κάνει «σκύβαλον και βδέλυγμα». (3:45) Με πικρά δάκρυα ο προφήτης θυμάται ότι οι εχθροί του τον κυνήγησαν όπως θα κυνηγούσαν ένα πουλί. Ο Ιεχωβά, όμως, τον πλησίασε στο λάκκο και του είπε: «Μη φοβού». Αυτός επικαλείται τον Ιεχωβά για να απαντήσει στον ονειδισμό του εχθρού: ‘Καταδίωξον εν οργή και αφάνισον αυτούς υποκάτωθεν των ουρανών του Ιεχωβά’.—3:57, 66.

11. Με ποιους τρόπους εκχύθηκε στη Σιών η φλογερή οργή του Ιεχωβά, και γιατί;

¹¹ «Πώς ημαυρώθη το χρυσίον, ηλλοιώθη το χρυσίον το καθαρώτατον»! (4:1) Το τέταρτο ποίημα θρηνολογεί για το ότι έσβησε η δόξα του ναού του Ιεχωβά, του οποίου οι πέτρες πετάχτηκαν στους δρόμους. Οι πολύτιμοι γιοι της Σιών κατέληξαν να έχουν μικρή αξία, σαν πήλινα αγγεία. Δεν υπάρχει ούτε νερό ούτε ψωμί, και εκείνοι που μεγάλωσαν με πολυτέλεια «ενηγκαλίσθησαν την κοπρίαν». (4:5) Η τιμωρία είναι ακόμη μεγαλύτερη από την τιμωρία για την αμαρτία των Σοδόμων. Οι Ναζηραίοι, που κάποτε ήταν «καθαρώτεροι χιόνος, λευκότεροι γάλακτος», έγιναν ‘πιο μαύροι κι από την ασβόλη’, και είναι καταζαρωμένοι. (4:7, 8) Καλύτερα να πεθάνεις από ρομφαία παρά να πεθάνεις από πείνα, σ’ έναν καιρό που οι γυναίκες βράζουν τα ίδια τους τα παιδιά! Ο Ιεχωβά εξέχυσε τη φλογερή του οργή. Συνέβη το απίστευτο—ο πολέμιος πέρασε τις πύλες της Ιερουσαλήμ! Και γιατί; «Δια τας αμαρτίας των προφητών αυτής και τας ανομίας των ιερέων αυτής», οι οποίοι έχυσαν δίκαιο αίμα. (4:13) Το πρόσωπο του Ιεχωβά δεν είναι προς αυτούς. Εντούτοις, η ανομία της κόρης της Σιών έφτασε στο τέλος της, και αυτή δεν θα ξαναπάει εξορία. Τώρα είναι η σειρά σου, κόρη του Εδώμ, να πιεις το πικρό ποτήρι του Ιεχωβά!

12. Ποια ταπεινή έκκληση γίνεται στο 5ο ποίημα;

¹² Το πέμπτο ποίημα αρχίζει με μια έκκληση προς τον Ιεχωβά να θυμηθεί τον ορφανεμένο του λαό. Τώρα είναι σαν να μιλούν οι κάτοικοι της Ιερουσαλήμ. Οι προπάτορές τους είναι εκείνοι που αμάρτησαν, και την ανομία εκείνων πρέπει τώρα να υποφέρει ο λαός. Απλοί δούλοι τούς εξουσιάζουν, και αυτοί βασανίζονται από την πείνα. Έπαψε η χαρά της καρδιάς τους, και ο χορός έχει μεταβληθεί σε πένθος. Η καρδιά τους «εξέλιπεν [αρρώστησε, ΜΝΚ]». Ταπεινά αναγνωρίζουν τον Ιεχωβά με τα εξής λόγια: ‘Συ, Ιεχωβά, κατοικείς εις τον αιώνα· ο θρόνος σου διαμένει εις γενεάν και γενεάν’. Κραυγάζουν: ‘Επίστρεψον ημάς, Ιεχωβά, προς σε και θέλομεν επιστραφή· ανανέωσον τας ημέρας ημών ως το πρότερον. Διατί απέρριψας ημάς ολοτελώς, ωργίσθης εναντίον ημών έως σφόδρα;’—5:19-22.

ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΩΦΕΛΙΜΟ

13. Ποια πεποίθηση εκφράζει το βιβλίο Θρήνοι, και εντούτοις γιατί είναι ωφέλιμο το ότι καταδεικνύεται η αυστηρότητα του Θεού;

¹³ Το βιβλίο Θρήνοι εκφράζει την πλήρη πεποίθηση που είχε ο Ιερεμίας στον Θεό. Μέσα στη βαθιά λύπη και στη συντριπτική ήττα, κι ενώ δεν υπάρχει καμιά απολύτως ελπίδα να βρεθεί παρηγοριά από κάποια ανθρώπινη πηγή, ο προφήτης αποβλέπει στη σωτηρία που θα έρθει από το χέρι του μεγάλου Θεού του σύμπαντος, του Ιεχωβά. Το βιβλίο Θρήνοι θα πρέπει να υποκινεί όλους τους αληθινούς λάτρεις να δείχνουν υπακοή και ακεραιότητα, ενώ ταυτόχρονα δίνει μια φοβερή προειδοποίηση σχετικά μ’ εκείνους που αδιαφορούν για το μεγαλύτερο όνομα που υπάρχει και γι’ αυτά που εκείνο αντιπροσωπεύει. Η ιστορία δεν δείχνει να έχει γίνει θρήνος με τόσο λυπημένη και συγκινητική γλώσσα για κάποια άλλη πόλη που καταστράφηκε. Ασφαλώς, είναι ωφέλιμη η περιγραφή της αυστηρότητας με την οποία αντιμετωπίζει ο Θεός εκείνους που εξακολουθούν να είναι στασιαστικοί, σκληροτράχηλοι και αμετανόητοι.

14. Ποιες θεϊκές προειδοποιήσεις και προφητείες δείχνει το βιβλίο Θρήνοι ότι εκπληρώθηκαν, και πώς συνδέεται το βιβλίο με άλλα θεόπνευστα συγγράμματα;

¹⁴ Επίσης, το βιβλίο Θρήνοι είναι ωφέλιμο επειδή δείχνει την εκπλήρωση αρκετών θεϊκών προειδοποιήσεων και προφητειών. (Θρήνοι 1:2—Ιερ. 30:14· Θρήνοι 2:15—Ιερ. 18:16· Θρήνοι 2:17—Λευιτ. 26:17· Θρήνοι 2:20—Δευτ. 28:53) Επίσης, σημειώστε ότι το βιβλίο Θρήνοι παρέχει παραστατική μαρτυρία σχετικά με την εκπλήρωση των εδαφίων Δευτερονόμιον 28:63-65. Επιπρόσθετα, το βιβλίο παραθέτει αρκετές φορές από άλλα μέρη των ιερών Γραφών. (Θρήνοι 2:15—Ψαλμ. 48:2· Θρήνοι 3:24—Ψαλμ. 119:57) Τα εδάφια Δανιήλ 9:5-14 επιβεβαιώνουν τα εδάφια Θρήνοι 1:5 και 3:42, δείχνοντας ότι η συμφορά ήρθε λόγω των παραβάσεων του ίδιου του λαού.

15. Ποιες ‘νέες μέρες’ δείχνει το βιβλίο Θρήνοι ότι θα έρθουν στο μέλλον;

¹⁵ Πράγματι, σπαράζει η καρδιά με το τραγικό κατάντημα της Ιερουσαλήμ! Μέσα σε όλα αυτά, το βιβλίο Θρήνοι εκφράζει την πεποίθηση ότι ο Ιεχωβά θα δείξει στοργική καλοσύνη και έλεος και ότι αυτός θα θυμηθεί τη Σιών και θα τη φέρει πάλι πίσω. (Θρήνοι 3:31, 32· 4:22) Εκφράζει την ελπίδα για τις ‘ανανεωμένες [νέες, ΜΝΚ] μέρες’, μέρες σαν εκείνες του παλιού καιρού, τότε που βασίλευαν στην Ιερουσαλήμ οι Βασιλιάδες Δαβίδ και Σολομών. Υπάρχει ακόμη η διαθήκη που είχε συνάψει ο Ιεχωβά με τον Δαβίδ για μια αιώνια βασιλεία! «Δεν εξέλιπον οι οικτιρμοί αυτού. Ανανεόνονται εν ταις πρωίαις». Και θα συνεχίσουν να εκδηλώνονται προς εκείνους που αγαπούν τον Ιεχωβά ωσότου, με τη δίκαιη διακυβέρνηση της Βασιλείας του, κάθε ζωντανό πλάσμα θα αναφωνεί με ευγνωμοσύνη: ‘Ο Ιεχωβά είναι η μερίς μου’.—5:21· 3:22-24.

[Υποσημειώσεις]