ΝΕΙΛΟΣ

(Νείλος).

Η ελληνική ονομασία του ποταμού που το βόρειο τμήμα της κοιλάδας του αποτελούσε τη χώρα της αρχαίας Αιγύπτου, καθιστώντας στην ουσία αυτή τη χώρα μια ποτάμια όαση. (ΧΑΡΤΗΣ, Τόμ. 1, σ. 531) Στις Εβραϊκές Γραφές ο ποταμός αυτός αναφέρεται συνήθως με τη λέξη γε’όρ (μερικές φορές γε’ώρ). Η ίδια η λέξη σημαίνει «ρεύμα» ή «κανάλι» (όπως στα εδάφια Δανιήλ 12:5 και Ησαΐας 33:21) ή «υδροφόρα στοά» (σήραγγα που διανοίγεται σε ορυχείο, όπως στο εδάφιο Ιώβ 28:10). Σε μία περίπτωση, η λέξη γε’όρ χρησιμοποιείται αναφερόμενη στον ποταμό Τίγρη (τον Βιβλικό Χιδδέκελ) της Μεσοποταμίας. (Δα 12:5-7· παράβαλε 10:4.) Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, όπως υποδεικνύουν τα συμφραζόμενα, η λέξη εφαρμόζεται στον Νείλο ή, όταν είναι στον πληθυντικό αριθμό, στα κανάλια του Νείλου. (Ψλ 78:44· Ησ 7:18) Η αιγυπτιακή ονομασία (γρβ) του ποταμού—τουλάχιστον από τη λεγόμενη Δέκατη Όγδοη Δυναστεία και έπειτα—παρουσιάζει αξιοσημείωτη αντιστοιχία με την εβραϊκή.

Ο Ρους του Νείλου. Ο Νείλος θεωρείται γενικά ο μακρύτερος ποταμός της γης. Το μήκος του είναι 6.671 χλμ. υπολογιζόμενο από τις πηγές του, οι οποίες βρίσκονται στις περιοχές των λιμνών που σήμερα ανήκουν στις χώρες Ρουάντα και Μπουρούντι. Αυτές οι πηγές καταλήγουν στη λίμνη Βικτόρια, και από εδώ ξεκινάει ένας ποταμός που περνάει από τη λίμνη Αλβέρτου (λίμνη Μομπούτου Σέσε Σέκο) και βορειότερα είναι γνωστός ως Λευκός Νείλος. Στο Χαρτούμ, ο Λευκός Νείλος ενώνεται με τον Γαλάζιο Νείλο, ο οποίος ρέει ορμητικά από τα βουνά της βόρειας Αιθιοπίας. Βόρεια του Χαρτούμ ο ποταμός σχηματίζει τον καθαυτό Νείλο, που δέχεται τα νερά μόνο ενός παραποτάμου ακόμη, του ποταμού Ατμπάρα, η συμβολή του οποίου με τον Νείλο βρίσκεται περίπου 300 χλμ. ΒΑ του Χαρτούμ. Στη συνέχεια ο Νείλος ελίσσεται μέσα από το έρημο υψίπεδο του βόρειου Σουδάν, περνώντας από έξι διαφορετικά βραχώδη τμήματα σκληρού γρανίτη τα οποία σχηματίζουν έξι καταρράκτες ανάμεσα στο Χαρτούμ και στο Ασουάν (τη Βιβλική Συήνη), το σημείο όπου τελείωνε η Νουβία και άρχιζε η αρχαία Αίγυπτος. Τελικά, έχοντας χάσει μεγάλο μέρος του όγκου του λόγω της εξάτμισης που προκαλείται από τον καυτό ήλιο και λόγω της εντατικής άρδευσης που λαβαίνει χώρα στην Αίγυπτο, περίπου 2.700 χλμ. Β του Χαρτούμ ο Νείλος εκβάλλει στη Μεσόγειο Θάλασσα.

Η Κοιλάδα του Νείλου είναι αρκετά στενή κατά το μεγαλύτερο μέρος του ρου του ποταμού. Σε μεγάλο τμήμα της Νουβίας ο ποταμός ρέει μέσα σε ένα φαράγγι, έχοντας και από τις δύο πλευρές του την έρημο. Βόρεια του Ασουάν, στην περιοχή που ονομαζόταν Άνω Αίγυπτος, η κοιλάδα πλαταίνει, αλλά η απόσταση ανάμεσα στα βραχώδη απόκρημνα υψώματα των δύο πλευρών δεν υπερβαίνει ποτέ κατά πολύ τα 20 περίπου χλμ. Όταν, όμως, ο ποταμός φτάνει στην περιοχή ακριβώς Β του σημερινού Καΐρου χωρίζεται σε δύο κύριους κλάδους, οι οποίοι ονομάζονται τώρα Ροζέτη και Δαμιέτη, σύμφωνα με τα ονόματα των πόλεων των οποίων τα λιμάνια βρίσκονται στα στόμια αυτών των κλάδων, στην ακτή της Μεσογείου. Αυτή η διακλάδωση των νερών του Νείλου δημιουργεί το ελώδες Δέλτα του Νείλου. Στην αρχαιότητα ο ποταμός είχε και άλλους κλάδους—οι Έλληνες ιστορικοί και γεωγράφοι των κλασικών χρόνων αναφέρουν πέντε ως εφτά. Έκτοτε αυτοί οι κλάδοι και ορισμένα από τα κανάλια έχουν μικρύνει πολύ ή έχουν εξαφανιστεί από την απόθεση λάσπης.

Η Σπουδαιότητα της Ετήσιας Πλημμύρας. Ένα μοναδικό χαρακτηριστικό αυτού του μεγάλου ποταμού είναι η τακτικότητα με την οποία υψώνεται η στάθμη του κάθε χρόνο και το ότι, εξαιτίας αυτής της ανύψωσης, τα νερά του πλημμυρίζουν τις όχθες του που είναι γεμάτες με αγροτικά χωριά. Το φαινόμενο αυτό προκαλείται από τις δυνατές εποχιακές βροχές (καθώς και από το λιώσιμο του χιονιού από τα βουνά) στην Αιθιοπία, που μετατρέπουν τον Γαλάζιο Νείλο σε ορμητικό ρεύμα το οποίο κατέρχεται προς τη συμβολή του με τον Λευκό Νείλο, παρασύροντας πλούσια λάσπη από τα υψίπεδα της Αιθιοπίας. Ο ποταμός Ατμπάρα προσθέτει και αυτός την αυξημένη ροή του και ο Νείλος διογκώνεται. Ως αποτέλεσμα, πριν από την κατασκευή του Μεγάλου Φράγματος του Ασουάν, η στάθμη του ποταμού άρχιζε να υψώνεται στην Αίγυπτο από τον Ιούνιο, έφτανε στο μέγιστο σημείο της τον Σεπτέμβριο και στη συνέχεια έπεφτε σταδιακά. Καθώς υποχωρούσαν τα νερά, απέθεταν πίσω τους εξαιρετικά εύφορο χώμα υπό τη μορφή λεπτού στρώματος λάσπης.

Σε μια ουσιαστικά άνυδρη χώρα, η αιγυπτιακή γεωργία εξαρτόταν αποκλειστικά από αυτές τις ετήσιες πλημμύρες των πεδινών περιοχών. Η ανεπαρκής ανύψωση της στάθμης ισοδυναμούσε με ξηρασία, και το αποτέλεσμα ήταν να υπάρχει πείνα. Αντιθέτως, η υπερβολική ανύψωση προκαλούσε ζημιές στα αρδευτικά έργα (καθώς και στα σπίτια). Η ανησυχία των Αιγυπτίων για μια επιθυμητή στάθμη ανύψωσης γίνεται φανερή από τα Νειλόμετρα (δείκτες με τους οποίους μετρούσαν τη στάθμη του ποταμού) που έχουν ανακαλυφτεί σε αρχαίες τοποθεσίες. Χωρίς αυτές τις πλημμύρες, η έρημος, που δεν βρισκόταν ποτέ πολύ μακριά, θα έσφιγγε τον κλοιό της και από τις δύο πλευρές φτάνοντας μέχρι τις όχθες του ποταμού. Ωστόσο, με λίγες εξαιρέσεις, η ανύψωση και η πτώση της στάθμης του Νείλου χαρακτηρίζονταν από τέτοια τακτικότητα ώστε σε όλη την ιστορία της η Αίγυπτος ήταν γνωστή για τις άφθονες σοδειές της και τον αγροτικό της πλούτο.

Η απόλυτη εξάρτηση της αιγυπτιακής οικονομίας από τα νερά του Νείλου διακρίνεται καθαρά στο όνειρο του Φαραώ, στο οποίο οι εφτά παχιές αγελάδες βγήκαν από τον Νείλο και έβοσκαν στο χορτάρι του, ενώ και οι εφτά αδύνατες αγελάδες είχαν την ίδια προέλευση. Αυτό έδειχνε παραστατικά πώς η καλή παραγωγή μπορούσε να καταφαγωθεί από κάποια χρόνια φτωχής παραγωγής εξαιτίας της ανεπαρκούς πλημμύρας.—Γε 41:17-21.

Η υπερχείλιση των νερών του Νείλου χρησιμοποιήθηκε για να περιγραφεί η προέλαση στρατευμάτων (Ιερ 46:7, 8· 47:2, 3), ενώ ο προφήτης Αμώς χρησιμοποίησε την ανύψωση και την πτώση της στάθμης των νερών του Νείλου για να εξεικονίσει την ταραχή που θα έβρισκε τον άπιστο Ισραήλ. (Αμ 8:8· 9:5) Άλλοι προφήτες παρουσίασαν ως σύμβολο την ξήρανση του Νείλου για να αποδώσουν μεταφορικά τη συμφορά που θα έβρισκε την Αίγυπτο εξαιτίας της κρίσης του Θεού εναντίον εκείνου του έθνους. Η έλλειψη νερού στον Νείλο, όχι μόνο θα παρέλυε τη γεωργία και την κτηνοτροφία, αλλά θα έπληττε επίσης την αλιεία και την παραγωγή λινού.—Ησ 19:1, 5-10· Ιεζ 29:9, 10· Ζαχ 10:11.

Για να αποθηκεύουν οι Αιγύπτιοι μερικά από τα νερά της πλημμύρας και να τα χρησιμοποιούν για άρδευση αργότερα, κατά την εποχή της βλάστησης, έφτιαχναν αναχώματα ώστε να συγκρατούν τα λασπώδη νερά σε μεγάλες λεκάνες κατάκλυσης. Έτσι λοιπόν, όταν ο Ιεχωβά επέφερε την πρώτη πληγή στην Αίγυπτο, μετατρέποντας τα νερά της σε αίμα, ο ίδιος ο Νείλος, το νερό στα κανάλια του και στους υγρότοπους των καλαμιών, καθώς και τα “συγκεντρωμένα νερά”, έγιναν όλα αίμα.—Εξ 7:14-25.

Άλλα Χαρακτηριστικά. Πέρα από το ότι παρείχε νερό για τα φυτά και τα κατοικίδια ζώα, ο Νείλος ήταν για τους Αιγυπτίους η πηγή του πόσιμου νερού. (Εξ 7:18, 21, 24) Εκτός από την αρχική περίοδο της πλημμύρας, το νερό ήταν πολύ εύγευστο. Στα κανάλια και στους υγρότοπους των καλαμιών του Νείλου ευδοκιμούσαν άφθονοι πάπυροι. Αυτοί αποτελούσαν την πηγή της γραφικής ύλης των Αιγυπτίων και χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή πλοιαρίων. (Ησ 18:2) Στις όχθες και στους υγρότοπους όπου φύονταν καλάμια ζούσαν πολλά άγρια πουλιά που τρέφονταν με βατράχους και άλλα μικρά ζώα. (Εξ 8:5, 9-11) Διάφορες αιγυπτιακές απεικονίσεις δείχνουν να γίνεται κυνήγι πουλιών από μικρές βάρκες. Επίσης, στα νερά του Νείλου οι Αιγύπτιοι λούζονταν. Αναφέρεται ότι η κόρη του Φαραώ λουζόταν εκεί. (Εξ 2:5) Κάποια αιγυπτιακή απεικόνιση αναπαριστά μια πολύ παρόμοια σκηνή στην οποία μια ευγενής λούζεται συνοδευόμενη από τέσσερις υπηρέτριές της. Ο Νείλος ήταν επίσης η κύρια συγκοινωνιακή αρτηρία ολόκληρης της χώρας. Τα πλοιάρια που κατευθύνονταν προς Β κινούνταν σύμφωνα με το ρου του ποταμού παρασυρόμενα από το ρεύμα, ενώ εκείνα που κατευθύνονταν προς Ν (αντίθετα στο ρου του ποταμού) ωθούνταν από τους επικρατούντες ανέμους οι οποίοι έπνεαν προς το εσωτερικό από τη Μεσόγειο Θάλασσα, από το Β. Εμπορικά πλοία από τη Φοινίκη και την Κρήτη μπορούσαν, ταξιδεύοντας αντίθετα στο ρου του ποταμού, να φτάνουν μέχρι τις Θήβες (τη Βιβλική Νω-άμμων· Να 3:8) και ακόμη μακρύτερα.

Ο Νείλος ήταν ένα από τα κυριότερα αμυντικά μέσα με τα οποία η Αίγυπτος προστατευόταν από εισβολές. Οι καταρράκτες του στο Ν καθιστούσαν τη χώρα δυσπρόσβλητη από την πλευρά της Νουβίας-Αιθιοπίας, ενώ οι ελώδεις εκτάσεις γύρω από την περιοχή του Δέλτα απέτρεπαν την είσοδο μεγάλων στρατών από την ασιατική ήπειρο. Ορισμένοι λόγιοι υποστηρίζουν ότι η κομπαστική δήλωση του Ασσύριου Βασιλιά Σενναχειρείμ ότι θα ξέραινε όλα τα κανάλια του Νείλου με τα πόδια του υποδήλωνε την πεποίθησή του ότι ήταν σε θέση να υπερνικήσει τα εμπόδια των αμυντικών υδροφόρων τάφρων γύρω από τις πόλεις και τα οχυρά της Αιγύπτου.—2Βα 19:24.

Οι κύκλοι του Νείλου αποτελούσαν τη βάση του εποχικού ημερολογίου των Αιγυπτίων, το οποίο είχε τρεις εποχές των τεσσάρων μηνών: την ’Ακχέτ, δηλαδή την Πλημμύρα, την Περέτ, την Ανάδυση (προφανώς του εδάφους καθώς τα νερά υποχωρούσαν προς τις όχθες τους) και τη Σομού, την εποχή της Ξηρασίας (καλοκαίρι). Οι περισσότερες δραστηριότητες λάβαιναν χώρα αφού τα νερά έφταναν στη μέγιστη στάθμη τους. Όταν τα επίπεδα του νερού ήταν υψηλά, προγραμματίζονταν οικοδομικές εργασίες ώστε να υπάρχει κάποια απασχόληση.

Το “μεγάλο θαλάσσιο τέρας που ξαπλώνει με άνεση μέσα στα κανάλια του Νείλου”, το οποίο στο βιβλίο του Ιεζεκιήλ συμβολίζει τον Φαραώ, πιστεύεται ότι παραπέμπει στους κροκοδείλους που ζουν στον Νείλο από την αρχαιότητα. (Ιεζ 29:3-5) Κοινός επίσης ήταν και ο ιπποπόταμος, ο οποίος ταυτίζεται γενικά με το ζώο που χαρακτηρίζεται ως «Βεεμώθ» στο εδάφιο Ιώβ 40:15.

Οι Αιγύπτιοι λάτρευαν τον Νείλο ως θεό της γονιμότητας με το όνομα Χαπί. Αυτός ο θεός απεικονιζόταν βασικά άρρενας αλλά με πλούσια γυναικεία στήθη, έχοντας το κεφάλι του στεφανωμένο με υδρόβια φυτά, και με ζωνάρι ψαρά γύρω από την εύσαρκη μέση του. Κάθε χρόνο, κατά την έναρξη της περιόδου της πλημμύρας, γίνονταν προς τιμήν του γιορτές που συνοδεύονταν από θυσίες. Σύμφωνα με κάποιους μελετητές, το ότι ο Φαραώ έβγαινε για να πάει στον Νείλο, όπως αναφέρει το εδάφιο Έξοδος 7:15, σημαίνει πως έκανε κάποια πρωινή λατρευτική πράξη, αν και μπορεί να έβγαινε απλώς για έναν πρωινό περίπατο ή για να εξετάσει τη στάθμη των νερών του ποταμού.

[Χάρτες στη σελίδα 447]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Ποταμός Νείλος

Μεσόγειος Θάλασσα

ΔΕΛΤΑ

Ερυθρά Θάλασσα

Ποταμός Νείλος

Μέμφις

Θήβες (Νω-άμμων)

1ος ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΗΣ

Ασουάν (Συήνη)

2ος ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΗΣ

3ος ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΗΣ

4ος ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΗΣ

5ος ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΗΣ

Ποταμός Ατμπάρα

6ος ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΗΣ

Χαρτούμ

Γαλάζιος Νείλος

Λευκός Νείλος

Λίμνη Αλβέρτου

Λίμνη Βικτόρια

[Χάρτης]

ΑΦΡΙΚΗ

Ποταμός Νείλος

[Εικόνα στη σελίδα 446]

Χαρακτηριστικό τοπίο κατά μήκος του Νείλου στην Αίγυπτο