Θυσιαστήριο — ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ της Σκοπιάς

ΘΥΣΙΑΣΤΗΡΙΟ

Βασικά, ανυψωμένη κατασκευή ή μέρος όπου προσφέρονται θυσίες ή καίγεται θυμίαμα για τη λατρεία του αληθινού Θεού ή κάποιας άλλης θεότητας. Η εβραϊκή λέξη μιζμπέαχ (θυσιαστήριο) προέρχεται από τη ρίζα ζαβάχ (σφάζω· θυσιάζω) και, ως εκ τούτου, αναφέρεται βασικά σε ένα μέρος όπου γίνεται σφαγή ή θυσία. (Γε 8:20· Δευ 12:21· 16:2) Παρόμοια, η λέξη θυσιαστήριον του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου είναι παράγωγο του ρήματος θύω που επίσης σημαίνει «σφάζω· θυσιάζω». (Ματ 22:4· Μαρ 14:12) Η λέξη βωμός του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου αναφέρεται σε θυσιαστήριο ψεύτικου θεού.—Πρ 17:23.

Η πρώτη μνεία θυσιαστηρίου γίνεται μετά τον Κατακλυσμό, όταν «ο Νώε έχτισε ένα θυσιαστήριο για τον Ιεχωβά» και πρόσφερε ολοκαυτώματα πάνω σε αυτό. (Γε 8:20) Οι μόνες προσφορές που αναφέρονται πριν από τον Κατακλυσμό ήταν αυτές του Κάιν και του Άβελ και, παρότι δεν αναφέρεται αν ο Κάιν και ο Άβελ χρησιμοποίησαν θυσιαστήρια, κάτι τέτοιο είναι πιθανό.—Γε 4:3, 4.

Ο Αβραάμ έχτισε ένα θυσιαστήριο στη Συχέμ (Γε 12:7), επίσης σε κάποιο σημείο μεταξύ της Βαιθήλ και της Γαι (Γε 12:8· 13:3), στη Χεβρών (Γε 13:18), και προφανώς στο Όρος Μοριά, όπου θυσίασε ένα κριάρι που του έδωσε ο Θεός αντί του Ισαάκ. (Γε 22:9-13) Μόνο σε αυτή την τελευταία περίπτωση αναφέρεται συγκεκριμένα ότι ο Αβραάμ πρόσφερε κάποια θυσία πάνω σε αυτά τα θυσιαστήρια. Ωστόσο, η βασική σημασία της εβραϊκής λέξης υποδηλώνει ότι σε όλες αυτές τις περιπτώσεις πιθανότατα έγιναν προσφορές. Ο Ισαάκ έχτισε μεταγενέστερα ένα θυσιαστήριο στη Βηρ-σαβεέ (Γε 26:23, 25) και ο Ιακώβ έχτισε θυσιαστήρια στη Συχέμ και στη Βαιθήλ. (Γε 33:18, 20· 35:1, 3, 7) Τα θυσιαστήρια που έφτιαξαν οι πατριάρχες ήταν αναμφίβολα σαν αυτά για τα οποία έκανε αργότερα λόγο ο Θεός στη διαθήκη του Νόμου—είτε σωροί από χώμα είτε υπερυψωμένες επιφάνειες από φυσικές (απελέκητες) πέτρες.—Εξ 20:24, 25.

Ο Μωυσής κατασκεύασε ένα θυσιαστήριο μετά τη νίκη επί του Αμαλήκ και το ονόμασε Ιεχωβά-νισσί (Ο Ιεχωβά Είναι το Κοντάρι που Έχω για Σημάδι). (Εξ 17:15, 16) Κατά τη σύναψη της διαθήκης του Νόμου με τον Ισραήλ, ο Μωυσής έχτισε ένα θυσιαστήριο στους πρόποδες του Όρους Σινά και πρόσφερε πάνω σε αυτό θυσίες. Έπειτα, ράντισε με αίμα από τις θυσίες το θυσιαστήριο, το βιβλίο και το λαό, επικυρώνοντας και θέτοντας σε ισχύ με αυτόν τον τρόπο τη διαθήκη.—Εξ 24:4-8· Εβρ 9:17-20.

Τα Θυσιαστήρια στη Σκηνή της Μαρτυρίας. Όταν στήθηκε η σκηνή της μαρτυρίας, κατασκευάστηκαν δύο θυσιαστήρια σύμφωνα με το υπόδειγμα που έδωσε ο Θεός. Το θυσιαστήριο του ολοκαυτώματος (αποκαλούμενο και «χάλκινο θυσιαστήριο» [Εξ 39:39]) ήταν από ξύλο ακακίας και έμοιαζε με κούφιο κιβώτιο—προφανώς δεν είχε οροφή ή πάτο. Ήταν τετράγωνο, με πλευρά 2,2 μ. και ύψος 1,3 μ., και είχε «κέρατα» τα οποία εξείχαν από τις τέσσερις πάνω γωνίες. Όλες του οι επιφάνειες ήταν επικαλυμμένες με χαλκό. Μια σχάρα, ή δικτυωτό, από χαλκό ήταν τοποθετημένη κάτω από το χείλος του θυσιαστηρίου, «κάτω εσωτερικά», «προς το κέντρο». Στις τέσσερις άκρες, κοντά στη σχάρα, ήταν τοποθετημένοι τέσσερις κρίκοι, οι οποίοι φαίνεται πως είναι οι ίδιοι με τους κρίκους μέσα από τους οποίους περνούσαν τα δύο κοντάρια από ξύλο ακακίας που χρησίμευαν για τη μεταφορά του θυσιαστηρίου και τα οποία ήταν επικαλυμμένα με χαλκό. Αυτό ίσως σήμαινε ότι υπήρχε μια σχισμή σε δύο από τις πλευρές του θυσιαστηρίου μέσα από την οποία περνούσε μια επίπεδη σχάρα, με τους κρίκους να προεξέχουν και από τις δυο πλευρές. Οι απόψεις των λογίων διίστανται σημαντικά πάνω σε αυτό το θέμα, και πολλοί πιθανολογούν ότι υπήρχαν δύο ομάδες κρίκων, εκ των οποίων η δεύτερη, μέσα από την οποία περνούσαν τα κοντάρια για τη μεταφορά, ήταν προσαρτημένη απευθείας στο εξωτερικό του θυσιαστηρίου. Ο χάλκινος εξοπλισμός αποτελούνταν από δοχεία και φτυάρια για τις στάχτες, κούπες όπου συνέλεγαν το αίμα των ζώων, πιρούνες για να πιάνουν το κρέας και πυροδοχεία.—Εξ 27:1-8· 38:1-7, 30· Αρ 4:14.

Αυτό το χάλκινο θυσιαστήριο για τα ολοκαυτώματα ήταν τοποθετημένο μπροστά στην είσοδο της σκηνής. (Εξ 40:6, 29) Αν και είχε σχετικά χαμηλό ύψος—οπότε δεν απαιτούνταν απαραιτήτως κάποιο μέσο πρόσβασης σε αυτό—ενδέχεται το έδαφος γύρω του να ήταν υπερυψωμένο ή να υπήρχε κάποιος κεκλιμένος διάδρομος που οδηγούσε στο θυσιαστήριο, ώστε να μπορούν να χειρίζονται καλύτερα τις θυσίες. (Παράβαλε Λευ 9:22, το οποίο δηλώνει ότι ο Ααρών «κατέβηκε» αφού έκανε κάποιες προσφορές.) Δεδομένου ότι το ζώο το θυσίαζαν «δίπλα στο θυσιαστήριο προς το βορρά» (Λευ 1:11), “ο τόπος ο οποίος ήταν για τις λιπώδεις στάχτες” που έβγαζαν από το θυσιαστήριο ήταν προς την Α (Λευ 1:16) και η χάλκινη λεκάνη του πλυσίματος ήταν τοποθετημένη προς τη Δ (Εξ 30:18), λογικά μένει ελεύθερη η πλευρά προς το Ν, όπου θα μπορούσε να τοποθετηθεί ένα τέτοιο μέσο πρόσβασης στο θυσιαστήριο.

Το θυσιαστήριο του θυμιάματος. Το θυσιαστήριο του θυμιάματος (αποκαλούμενο και «χρυσό θυσιαστήριο» [Εξ 39:38]) ήταν επίσης φτιαγμένο από ξύλο ακακίας, αλλά η πάνω επιφάνειά του και οι πλευρές του ήταν επικαλυμμένες με χρυσάφι. Στην πάνω επιφάνειά του υπήρχε ένα χρυσό πλαίσιο. Το θυσιαστήριο αυτό ήταν τετράγωνο, με πλευρά 44,5 εκ. και ύψος 89 εκ., και είχε επίσης «κέρατα» που προεξείχαν από τις τέσσερις πάνω γωνίες του. Είχε δύο χρυσούς κρίκους, μέσα από τους οποίους περνούσαν τα ξύλινα κοντάρια από ακακία που χρησίμευαν για τη μεταφορά και τα οποία ήταν επικαλυμμένα με χρυσάφι, και αυτοί οι κρίκοι ήταν τοποθετημένοι κάτω από το χρυσό πλαίσιο σε δύο αντίθετες πλευρές του θυσιαστηρίου. (Εξ 30:1-5· 37:25-28) Σε αυτό το θυσιαστήριο έκαιγαν ένα ειδικό θυμίαμα δύο φορές την ημέρα, το πρωί και το βράδυ. (Εξ 30:7-9, 34-38) Σε άλλα σημεία αναφέρεται ότι χρησιμοποιούνταν ένα θυμιατήρι, ή πυροδοχείο, για την καύση του θυμιάματος, οπότε προφανώς ένα τέτοιο σκεύος χρησιμοποιούνταν και για το θυσιαστήριο του θυμιάματος. (Λευ 16:12, 13· Εβρ 9:4· Απ 8:5· παράβαλε 2Χρ 26:16, 19.) Η θέση του θυσιαστηρίου του θυμιάματος ήταν μέσα στη σκηνή της μαρτυρίας, ακριβώς μπροστά στην κουρτίνα που έκρυβε τα Άγια των Αγίων, γι’ αυτό και αναφέρεται ότι βρισκόταν «μπροστά στην κιβωτό της μαρτυρίας».—Εξ 30:1, 6· 40:5, 26, 27.

Αγιασμός και χρήση των θυσιαστηρίων της σκηνής. Κατά τη διάρκεια της τελετής καθιέρωσης, και τα δύο θυσιαστήρια χρίστηκαν και αγιάστηκαν. (Εξ 40:9, 10) Σε εκείνη την περίσταση, όπως και σε μεταγενέστερες θυσίες ορισμένων προσφορών για αμαρτία, έβαλαν μέρος του αίματος του θυσιασμένου ζώου πάνω στα κέρατα του θυσιαστηρίου του ολοκαυτώματος και έχυσαν το υπόλοιπο στη βάση του. (Εξ 29:12· Λευ 8:15· 9:8, 9) Προς το τέλος της τελετής καθιέρωσης, ο Μωυσής πήρε λίγο από το λάδι του χρίσματος και λίγο από το αίμα που ήταν πάνω στο θυσιαστήριο και το τίναξε πάνω στον Ααρών και στους γιους του, καθώς και στα ενδύματά τους, για να τους αγιάσει. (Λευ 8:30) Συνολικά, απαιτήθηκαν εφτά ημέρες για να αγιαστεί το θυσιαστήριο του ολοκαυτώματος. (Εξ 29:37) Σε άλλα ολοκαυτώματα, θυσίες συμμετοχής και προσφορές για ενοχή, ράντιζαν με το αίμα το θυσιαστήριο ολόγυρα, ενώ το αίμα από τις θυσίες των πτηνών το τίναζαν ή το στράγγιζαν πάνω στην πλευρά του θυσιαστηρίου. (Λευ 1:5-17· 3:2-5· 5:7-9· 7:2) Τις προσφορές σιτηρών τις έκαναν να βγάζουν καπνό πάνω στο θυσιαστήριο ως «κατευναστική οσμή» στον Ιεχωβά. (Λευ 2:2-12) Ό,τι απέμενε από τις προσφορές σιτηρών το έτρωγε ο αρχιερέας και οι γιοι του δίπλα στο θυσιαστήριο. (Λευ 10:12) Κάθε χρόνο, την Ημέρα της Εξιλέωσης, ο αρχιερέας καθάριζε και αγίαζε το θυσιαστήριο βάζοντας λίγο από το αίμα των ζώων που προσφέρονταν ως θυσία πάνω στα κέρατα του θυσιαστηρίου και τινάζοντάς το πάνω στο θυσιαστήριο εφτά φορές.—Λευ 16:18, 19.

Σε όλες τις θυσίες ζώων που προσκόμιζαν, κάποια κομμάτια του ζώου τα έκαναν να βγάλουν καπνό πάνω στο θυσιαστήριο, και γι’ αυτό η φωτιά του θυσιαστηρίου έμενε αναμμένη και δεν επιτρεπόταν να σβήσει ποτέ. (Λευ 6:9-13) Από εδώ έπαιρναν τη φωτιά για την καύση του θυμιάματος. (Αρ 16:46) Μόνο ο Ααρών και όσοι απόγονοί του δεν είχαν κάποιο ελάττωμα επιτρεπόταν να υπηρετούν στο θυσιαστήριο. (Λευ 21:21-23) Οι υπόλοιποι Λευίτες ήταν απλώς βοηθοί. Αν πλησίαζε οποιοδήποτε άτομο που δεν ήταν από το σπέρμα του Ααρών έπρεπε να θανατωθεί. (Αρ 16:40· 18:1-7) Ο Κορέ και η σύναξή του θανατώθηκαν επειδή δεν αναγνώρισαν αυτόν το θεϊκό διορισμό, και τα χάλκινα πυροδοχεία που είχαν πάρει μετατράπηκαν σε λεπτές μεταλλικές πλάκες με τις οποίες επικαλύφθηκε το θυσιαστήριο, ως σημείο τού ότι δεν θα έπρεπε να πλησιάσει σε αυτό κανείς που δεν ήταν από τους απογόνους του Ααρών.—Αρ 16:1-11, 16-18, 36-40.

Μία φορά το χρόνο έκαναν επίσης εξιλέωση για το χρυσό θυσιαστήριο του θυμιάματος βάζοντας αίμα θυσίας πάνω στα κέρατά του. Άλλες περιπτώσεις κατά τις οποίες το έκαναν αυτό ήταν όταν γίνονταν προσφορές για αμαρτία προς όφελος των μελών του ιερατείου.—Εξ 30:10· Λευ 4:7.

Όταν οι γιοι του Καάθ μετέφεραν το θυσιαστήριο του θυμιάματος και το θυσιαστήριο των ολοκαυτωμάτων κάλυπταν το πρώτο με ένα μπλε ύφασμα και δέρματα φώκιας, και το δεύτερο με ένα μάλλινο ύφασμα βαμμένο πορφυροκόκκινο και με δέρματα φώκιας.—Αρ 4:11-14· βλέπε ΣΚΗΝΗ ΤΗΣ ΜΑΡΤΥΡΙΑΣ.

Τα Θυσιαστήρια στο Ναό. Πριν από την αφιέρωση του ναού του Σολομώντα, το χάλκινο θυσιαστήριο που είχε κατασκευαστεί στην έρημο εξυπηρετούσε τις προσφορές θυσιών του Ισραήλ στον υψηλό τόπο που ήταν στη Γαβαών. (1Βα 3:4· 1Χρ 16:39, 40· 21:29, 30· 2Χρ 1:3-6) Το χάλκινο θυσιαστήριο που φτιάχτηκε μετέπειτα για το ναό κάλυπτε έναν χώρο 16 φορές μεγαλύτερο από ό,τι το θυσιαστήριο που είχε φτιαχτεί για τη σκηνή της μαρτυρίας, και ήταν τετράγωνο με πλευρά 8,9 μ. και ύψος περίπου 4,5 μ. (2Χρ 4:1) Λαμβανομένου υπόψη του ύψους του, ήταν απαραίτητο να υπάρχει κάποιο μέσο πρόσβασης σε αυτό. Ο νόμος του Θεού απαγόρευε τη χρήση σκαλοπατιών στο θυσιαστήριο, για να μην αποκαλύπτεται η γύμνια των προσερχομένων. (Εξ 20:26) Μερικοί πιστεύουν ότι οι λινές περισκελίδες τις οποίες φορούσε ο Ααρών και οι γιοι του λειτουργούσαν ως αντιστάθμισμα αυτής της εντολής, καθιστώντας με αυτόν τον τρόπο τα σκαλοπάτια επιτρεπτά. (Εξ 28:42, 43) Ωστόσο, φαίνεται πιθανό ότι χρησιμοποιούνταν κάποιος κεκλιμένος διάδρομος για να φτάνει κανείς στην κορυφή του θυσιαστηρίου του ολοκαυτώματος. Ο Ιώσηπος (Ο Ιουδαϊκός Πόλεμος, Ε΄, 225 [v, 6]) δείχνει ότι ένα τέτοιο μέσο πρόσβασης χρησιμοποιούνταν στο θυσιαστήριο του ναού που χτίστηκε αργότερα από τον Ηρώδη. Αν η διάταξη του θυσιαστηρίου του ναού ήταν παρόμοια με αυτήν της σκηνής, τότε ο κεκλιμένος διάδρομος βρισκόταν πιθανότατα στη νότια πλευρά του θυσιαστηρίου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο θα ήταν σε βολικό σημείο και η «χυτή θάλασσα» όπου πλένονταν οι ιερείς, καθώς βρισκόταν και αυτή προς το νότο. (2Χρ 4:2-5, 9, 10) Κατά τα άλλα, το θυσιαστήριο που κατασκευάστηκε για το ναό προφανώς φτιάχτηκε σύμφωνα με το πρότυπο του θυσιαστηρίου της σκηνής της μαρτυρίας, και δεν μας δίνεται λεπτομερής περιγραφή του.

Βρισκόταν στο Όρος Μοριά, στο ίδιο σημείο όπου ο Δαβίδ είχε χτίσει παλιότερα ένα προσωρινό θυσιαστήριο. (2Σα 24:21, 25· 1Χρ 21:26· 2Χρ 8:12· 15:8) Σύμφωνα με την παράδοση, αυτή ήταν επίσης η τοποθεσία όπου ο Αβραάμ αποπειράθηκε να προσφέρει τον Ισαάκ. (Γε 22:2) Το αίμα των ζώων που προσφέρονταν ως θυσία το έχυναν στη βάση του θυσιαστηρίου, και πιθανώς υπήρχε κάποιο είδος αγωγού που απομάκρυνε το αίμα από την περιοχή του ναού. Αναφέρεται ότι στο ναό του Ηρώδη υπήρχε ένας τέτοιος αγωγός συνδεδεμένος με το νοτιοδυτικό κέρατο του θυσιαστηρίου, ενώ στη βραχώδη περιοχή όπου βρισκόταν ο ναός έχει βρεθεί ένα άνοιγμα που οδηγεί σε κάποιο υπόγειο κανάλι το οποίο εκβάλλει στην Κοιλάδα Κιδρόν.

Το θυσιαστήριο του θυμιάματος στο ναό ήταν κατασκευασμένο από ξύλο κέδρου, αλλά φαίνεται πως αυτή ήταν η μόνη του διαφορά με το θυσιαστήριο της σκηνής της μαρτυρίας. Ήταν και αυτό επικαλυμμένο με χρυσάφι.—1Βα 6:20, 22· 7:48· 1Χρ 28:18· 2Χρ 4:19.

Κατά την εγκαινίαση του ναού, ο Σολομών ανέπεμψε την προσευχή του μπροστά στο θυσιαστήριο του ολοκαυτώματος, και μόλις τελείωσε έπεσε φωτιά από τους ουρανούς και κατέφαγε τις θυσίες που ήταν πάνω στο θυσιαστήριο. (2Χρ 6:12, 13· 7:1-3) Παρά το γεγονός ότι αυτό το χάλκινο θυσιαστήριο καταλάμβανε έκταση 79 και πλέον τ. μ., αποδείχτηκε πολύ μικρό για την τεράστια ποσότητα των θυσιών που έγιναν τότε, και έτσι αγίασαν ένα τμήμα της αυλής γι’ αυτόν το σκοπό.—1Βα 8:62-64.

Προς το τέλος της βασιλείας του Σολομώντα και κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ροβοάμ και του Αβιάμ, το θυσιαστήριο των ολοκαυτωμάτων παραμελήθηκε, γι’ αυτό και ο Βασιλιάς Ασά θεώρησε απαραίτητο να το ανακαινίσει. (2Χρ 15:8) Ο Βασιλιάς Οζίας πατάχθηκε με λέπρα επειδή αποπειράθηκε να κάψει θυμίαμα πάνω στο χρυσό θυσιαστήριο του θυμιάματος. (2Χρ 26:16-19) Ο Βασιλιάς Άχαζ μετέφερε το χάλκινο θυσιαστήριο του ολοκαυτώματος κάπου αλλού και έβαλε στη θέση του ένα ειδωλολατρικό θυσιαστήριο. (2Βα 16:14) Ωστόσο, ο γιος του, ο Εζεκίας, φρόντισε να καθαριστεί και να αγιαστεί το χάλκινο θυσιαστήριο και τα σκεύη του, και να ξαναρχίσει να λειτουργεί.—2Χρ 29:18-24, 27· βλέπε ΝΑΟΣ.

Θυσιαστήρια της Μεταιχμαλωσιακής Περιόδου. Το πρώτο πράγμα που έχτισαν στην Ιερουσαλήμ οι επαναπατρισθέντες εξόριστοι υπό τον Ζοροβάβελ και τον Αρχιερέα Ιησού ήταν το θυσιαστήριο των ολοκαυτωμάτων. (Εσδ 3:2-6) Εν ευθέτω χρόνω, κατασκεύασαν και ένα νέο θυσιαστήριο θυμιάματος.

Ο βασιλιάς της Συρίας Αντίοχος ο Επιφανής σύλησε το χρυσό θυσιαστήριο του θυμιάματος, και δύο χρόνια αργότερα (168 Π.Κ.Χ.) έχτισε έναν βωμό πάνω από το μεγάλο θυσιαστήριο του Ιεχωβά και πρόσφερε πάνω σε αυτόν θυσία στον Δία. (Α΄ Μακκαβαίων 1:20-64) Στη συνέχεια, ο Ιούδας Μακκαβαίος έχτισε ένα καινούριο θυσιαστήριο από απελέκητες πέτρες και επίσης αποκατέστησε το θυσιαστήριο του θυμιάματος.—Α΄ Μακκαβαίων 4:44-49.

Το θυσιαστήριο των ολοκαυτωμάτων στο ναό του Ηρώδη ήταν κατασκευασμένο από απελέκητες πέτρες και, σύμφωνα με τον Ιώσηπο (Ο Ιουδαϊκός Πόλεμος, Ε΄, 225 [v, 6]), ήταν τετράγωνο, πλευράς 50 πήχεων και ύψους 15 πήχεων, αν και το Ιουδαϊκό Μισνά (Μιντότ 3:1) του αποδίδει μικρότερες διαστάσεις. Επομένως, το θυσιαστήριο για το οποίο μίλησε ο Ιησούς επί των ημερών του ήταν αυτό. (Ματ 5:23, 24· 23:18-20) Για το θυσιαστήριο του θυμιάματος εκείνου του ναού δεν έχουμε κάποια περιγραφή, αλλά το εδάφιο Λουκάς 1:11 δείχνει ότι ένας άγγελος στεκόταν στη δεξιά του πλευρά όταν εμφανίστηκε στον πατέρα του Ιωάννη, τον Ζαχαρία.

Το Θυσιαστήριο στο Ναό του Ιεζεκιήλ. Στο ναό που είδε σε όραμα ο Ιεζεκιήλ, το θυσιαστήριο των ολοκαυτωμάτων βρισκόταν και αυτό μπροστά στο ναό (Ιεζ 40:47), αλλά είχε διαφορετικό σχήμα από ό,τι τα προηγούμενα θυσιαστήρια. Αποτελούνταν από διάφορα τμήματα, το ένα μικρότερο του άλλου. Οι διαστάσεις του υπολογίζονται σύμφωνα με το μεγάλο πήχη (51,8 εκ.). Η βάση του θυσιαστηρίου ήταν ένας πήχης σε πάχος και είχε γύρω γύρω στην κορυφή της ένα «χείλος» μιας σπιθαμής (πιθανώς 26 εκ.), το οποίο σχημάτιζε κάτι σαν αυλάκι ή αγωγό, πιθανόν για να συλλέγεται εκεί το αίμα που χυνόταν. (Ιεζ 43:13, 14) Ένα άλλο τμήμα, που στηριζόταν πάνω στη βάση αλλά βρισκόταν έναν πήχη πιο μέσα από το εξωτερικό της άκρο, είχε ύψος δύο πήχεις (περ. 104 εκ.). Ένα τρίτο τμήμα έμπαινε έναν πήχη πιο μέσα και είχε ύψος τέσσερις πήχεις (περ. 207 εκ.). Επίσης, ολόγυρα είχε ένα πλαίσιο μισού πήχη (περ. 26 εκ.), το οποίο πιθανόν να σχημάτιζε έναν δεύτερο αγωγό ή ένα προστατευτικό πεζούλι. Τέλος, η εστία του θυσιαστηρίου εκτεινόταν άλλους τέσσερις πήχεις προς τα πάνω και βρισκόταν και αυτή έναν πήχη πιο μέσα από το προηγούμενο τμήμα, προεξείχαν δε από αυτήν τέσσερα «κέρατα». Σκαλοπάτια από τα ανατολικά παρείχαν πρόσβαση στην εστία του θυσιαστηρίου. (Ιεζ 43:14-17) Όπως συνέβη και με το θυσιαστήριο που κατασκευάστηκε στην έρημο, έπρεπε να τηρηθεί μια εφταήμερη περίοδος εξιλέωσης και καθιέρωσης. (Ιεζ 43:19-26) Την πρώτη ημέρα του μήνα Νισάν έπρεπε να λαβαίνει χώρα η ετήσια εξιλέωση του θυσιαστηρίου καθώς και του υπόλοιπου αγιαστηρίου. (Ιεζ 45:18, 19) Το ποτάμι με τα θεραπευτικά νερά που είδε ο Ιεζεκιήλ έβγαινε από το ναό και έρρεε προς τα ανατολικά, περνώντας νότια του θυσιαστηρίου.—Ιεζ 47:1.

Το θυσιαστήριο του θυμιάματος δεν αναφέρεται συγκεκριμένα στο όραμα. Ωστόσο, η περιγραφή του “ξύλινου θυσιαστηρίου” στο εδάφιο Ιεζεκιήλ 41:22, και ιδιαίτερα η αναφορά σε αυτό ως «το τραπέζι που βρίσκεται μπροστά στον Ιεχωβά», υποδηλώνει ότι αντιστοιχούσε στο θυσιαστήριο του θυμιάματος μάλλον παρά στο τραπέζι του ψωμιού της πρόθεσης. (Παράβαλε Εξ 30:6, 8· 40:5· Απ 8:3.) Αυτό το θυσιαστήριο είχε ύψος τρεις πήχεις (περ. 155 εκ.) και προφανώς ήταν τετράγωνο με πλευρά δύο πήχεων (περ. 104 εκ.).

Άλλα Θυσιαστήρια. Εφόσον ο μετακατακλυσμιαίος πληθυσμός δεν παρέμεινε ενωμένος με τον Νώε στην αγνή λατρεία, έπεται ότι κατασκευάστηκαν πολλά θυσιαστήρια για ψεύτικη λατρεία, και ανασκαφές που έγιναν στη Χαναάν, στη Μεσοποταμία και σε άλλες τοποθεσίες δείχνουν ότι τέτοια θυσιαστήρια υπήρχαν από αρχαιοτάτων χρόνων. Ο Βαλαάμ ζήτησε να χτιστούν εφτά θυσιαστήρια σε τρεις διαφορετικές τοποθεσίες διαδοχικά, προσπαθώντας μάταια να καταραστεί τον Ισραήλ.—Αρ 22:40, 41· 23:4, 14, 29, 30.

Στους Ισραηλίτες δόθηκε η οδηγία να γκρεμίσουν όλα τα ειδωλολατρικά θυσιαστήρια και να καταστρέψουν τις ιερές στήλες και τους ιερούς στύλους που συνήθως φτιάχνονταν δίπλα σε αυτά. (Εξ 34:13· Δευ 7:5, 6· 12:1-3) Αυτοί δεν θα έπρεπε ποτέ να τα αντιγράψουν ούτε να προσφέρουν ως θυσία τα παιδιά τους στη φωτιά όπως έκαναν οι Χαναναίοι. (Δευ 12:30, 31· 16:21) Αντί να έχουν πολλά θυσιαστήρια, θα έπρεπε να έχουν μόνο ένα για τη λατρεία του ενός αληθινού Θεού, το οποίο θα βρισκόταν στον τόπο που θα εξέλεγε ο Ιεχωβά. (Δευ 12:2-6, 13, 14, 27· αντιπαράβαλε με τη Βαβυλώνα η οποία διέθετε 180 θυσιαστήρια προς τιμήν της θεάς Ιστάρ και μόνο.) Αρχικά, οι Ισραηλίτες έλαβαν την οδηγία να φτιάξουν ένα θυσιαστήριο από απελέκητες πέτρες έπειτα από τη διάβαση του Ιορδάνη Ποταμού (Δευ 27:4-8), και αυτό το έχτισε ο Ιησούς του Ναυή στο Όρος Εβάλ. (Ιη 8:30-32) Μετά τη διαμοίραση της κατακτημένης γης, οι φυλές των Ρουβήν και Γαδ και η μισή φυλή του Μανασσή έχτισαν ένα επιβλητικό θυσιαστήριο δίπλα στον Ιορδάνη, γεγονός το οποίο προκάλεσε προσωρινή κρίση ανάμεσα στις υπόλοιπες φυλές, ωσότου διαπιστώθηκε ότι το θυσιαστήριο δεν αποτελούσε ένδειξη αποστασίας, αλλά απλώς μνημείο πιστότητας στον Ιεχωβά ως τον αληθινό Θεό.—Ιη 22:10-34.

Μερικά άλλα θυσιαστήρια που κατασκευάστηκαν φαίνεται ότι χτίστηκαν για κάποιες ειδικές περιπτώσεις, όχι για συνεχή χρήση, και συνήθως αυτό γινόταν κατόπιν εμφάνισης κάποιου αγγέλου ή κατόπιν αγγελικής εντολής. Τέτοιο ήταν το θυσιαστήριο στη Βοκίμ και τα θυσιαστήρια που έχτισαν ο Γεδεών και ο Μανωέ. (Κρ 2:1-5· 6:24-32· 13:15-23) Το υπόμνημα σχετικά με την ανέγερση θυσιαστηρίου στη Βαιθήλ από το λαό, όταν εξέταζαν με ποιον τρόπο θα μπορούσαν να αποτρέψουν την εξαφάνιση της φυλής του Βενιαμίν, δεν δείχνει αν το θυσιαστήριο αυτό είχε τη θεϊκή επιδοκιμασία ή αν ήταν απλώς μια περίπτωση στην οποία “έκαναν ό,τι φαινόταν σωστό στα μάτια τους”. (Κρ 21:4, 25) Ως εκπρόσωπος του Θεού, ο Σαμουήλ πρόσφερε θυσία στη Μισπά και, επίσης, έχτισε ένα θυσιαστήριο στη Ραμά. (1Σα 7:5, 9, 10, 17) Αυτό ίσως έγινε λόγω του γεγονότος ότι η παρουσία του Ιεχωβά δεν ήταν πλέον φανερή στη σκηνή της μαρτυρίας στη Σηλώ, μετά την απομάκρυνση της Κιβωτού.—1Σα 4:4, 11· 6:19-21· 7:1, 2· παράβαλε Ψλ 78:59-64.

Χρήση προσωρινών θυσιαστηρίων. Σε κάποιες περιπτώσεις κατασκευάστηκαν προσωρινά θυσιαστήρια. Για παράδειγμα, ο Σαούλ πρόσφερε θυσία στα Γάλγαλα και έχτισε ένα θυσιαστήριο στην Αιαλών. (1Σα 13:7-12· 14:33-35) Στην πρώτη περίπτωση κατακρίθηκε επειδή δεν περίμενε τον Σαμουήλ να κάνει τη θυσία, αλλά το κατά πόσον οι τοποθεσίες αυτές ήταν κατάλληλα μέρη για την προσφορά θυσιών δεν εξετάζεται.

Ο Δαβίδ ζήτησε από τον Ιωνάθαν να δικαιολογήσει την απουσία του από το τραπέζι του Σαούλ την ημέρα της νέας σελήνης λέγοντας ότι παρίστατο σε μια ετήσια οικογενειακή θυσία στη Βηθλεέμ. Ωστόσο, εφόσον αυτό ήταν πρόφαση, δεν είναι σίγουρο αν έλαβε πράγματι χώρα τέτοιος εορτασμός. (1Σα 20:6, 28, 29) Αργότερα, ως βασιλιάς, ο Δαβίδ έχτισε ένα θυσιαστήριο στο αλώνι του Ορνά(ν) κατ’ εντολήν του Θεού. (2Σα 24:18-25· 1Χρ 21:18-26· 22:1) Η δήλωση στο εδάφιο 1 Βασιλέων 9:25, σύμφωνα με την οποία ο Σολομών “πρόσφερε θυσίες πάνω στο θυσιαστήριο”, σαφώς αναφέρεται στο ότι εκείνος διευθέτησε να γίνει αυτό μέσω του εξουσιοδοτημένου ιερατείου.—Παράβαλε 2Χρ 8:12-15.

Φαίνεται ότι μετά την ανέγερση του ναού στην Ιερουσαλήμ το θυσιαστήριο βρισκόταν πλέον οριστικά στον “τόπο που είχε εκλέξει ο Ιεχωβά ο Θεός, και έπρεπε να πηγαίνουν εκεί”. (Δευ 12:5) Οποιαδήποτε άλλα θυσιαστήρια κατασκευάστηκαν από τότε και στο εξής, εκτός από εκείνο που χρησιμοποίησε ο Ηλίας στο Όρος Κάρμηλος κατά την πύρινη δοκιμή με τους ιερείς του Βάαλ (1Βα 18:26-35), κατασκευάστηκαν λόγω της αποστασίας. Ο ίδιος ο Σολομών ήταν ο πρώτος που έγινε ένοχος τέτοιου είδους αποστασίας, εξαιτίας της επιρροής των αλλοεθνών συζύγων του. (1Βα 11:3-8) Ο Ιεροβοάμ, βασιλιάς του νεοσύστατου βόρειου βασιλείου, επιχείρησε να αποτρέψει τους υπηκόους του από το να πηγαίνουν στο ναό στην Ιερουσαλήμ, ανεγείροντας θυσιαστήρια στη Βαιθήλ και στη Δαν. (1Βα 12:28-33) Τότε, κάποιος προφήτης προείπε ότι, κατά τη διακυβέρνηση του Βασιλιά Ιωσία του Ιούδα, θα θανατώνονταν οι ιερείς οι οποίοι ιερουργούσαν στο θυσιαστήριο της Βαιθήλ και θα καίγονταν κόκαλα νεκρών πάνω στο θυσιαστήριο. Ως σημείο αυτού, το θυσιαστήριο σκίστηκε στα δύο, και αργότερα η προφητεία εκπληρώθηκε στην εντέλεια.—1Βα 13:1-5· 2Βα 23:15-20· παράβαλε Αμ 3:14.

Στη διάρκεια της διακυβέρνησης του Βασιλιά Αχαάβ στον Ισραήλ, τα ειδωλολατρικά θυσιαστήρια γνώρισαν άνθηση. (1Βα 16:31-33) Την εποχή του Βασιλιά Άχαζ του Ιούδα, υπήρχαν θυσιαστήρια «σε κάθε γωνιά της Ιερουσαλήμ» καθώς και πολλοί “υψηλοί τόποι”. (2Χρ 28:24, 25) Ο Μανασσής έφτασε μέχρι του σημείου να χτίσει θυσιαστήρια μέσα στον οίκο του Ιεχωβά, καθώς και θυσιαστήρια για τη λατρεία “του στρατεύματος των ουρανών” στην αυλή του ναού.—2Βα 21:3-5.

Αν και κατά περιόδους πιστοί βασιλιάδες κατέστρεφαν αυτά τα ειδωλολατρικά θυσιαστήρια (2Βα 11:18· 23:12, 20· 2Χρ 14:3· 30:14· 31:1· 34:4-7), πριν από την πτώση της Ιερουσαλήμ ο Ιερεμίας μπορούσε και πάλι να πει: «Οι θεοί σου έγιναν τόσο πολλοί όσες είναι οι πόλεις σου, Ιούδα· και τοποθετήσατε για το επαίσχυντο πράγμα τόσο πολλά θυσιαστήρια όσοι είναι οι δρόμοι της Ιερουσαλήμ, θυσιαστήρια για να υψώνετε καπνό θυσίας στον Βάαλ».—Ιερ 11:13.

Στη διάρκεια της εξορίας και κατά την αποστολική περίοδο. Στη διάρκεια της περιόδου της εξορίας, οι Ιουδαίοι οι οποίοι κατέφυγαν στην Ελεφαντίνη, στην Άνω Αίγυπτο, ανήγειραν έναν ναό και ένα θυσιαστήριο, σύμφωνα με τους Παπύρους της Ελεφαντίνης. Μερικούς αιώνες αργότερα, οι Ιουδαίοι κοντά στη Λεοντόπολη έκαναν το ίδιο. (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΙΓ΄, 62-68, [iii, 1]· Ο Ιουδαϊκός Πόλεμος, Ζ΄, 420-432 [x, 2, 3]) Τον τελευταίο αυτόν ναό και το θυσιαστήριο τα έχτισε ο ιερέας Ονίας σε μια προσπάθεια να εκπληρώσει τα εδάφια Ησαΐας 19:19, 20.

Τον πρώτο αιώνα της Κοινής μας Χρονολογίας, ο απόστολος Παύλος μιλώντας στους Αθηναίους αναφέρθηκε σε έναν βωμό που έφερε την επιγραφή: «Στον Άγνωστο Θεό». (Πρ 17:23) Υπάρχουν άφθονες ιστορικές πληροφορίες που το επιβεβαιώνουν αυτό. Ο Απολλώνιος ο Τυανεύς, ο οποίος επισκέφτηκε την Αθήνα λίγο καιρό μετά τον Παύλο, αναφέρεται ότι είπε: «Είναι πολύ μεγαλύτερη απόδειξη σοφίας και σύνεσης το να λέει κανείς καλά λόγια για όλους τους θεούς, ιδιαίτερα στην Αθήνα, όπου υπάρχουν βωμοί προς τιμήν ακόμη και άγνωστων θεών». (Φιλόστρατος, Τα ες τον Τυανέα Απολλώνιον, 6, 3) Το δεύτερο αιώνα Κ.Χ. ο γεωγράφος Παυσανίας ανέφερε ότι στο δρόμο από το λιμάνι του Φαληρικού Όρμου μέχρι την πόλη της Αθήνας είχε παρατηρήσει “βωμούς θεών που ονομάζονταν Άγνωστοι και ηρώων”. Επίσης, έκανε λόγο για έναν “βωμό Αγνώστων Θεών” στην Ολυμπία. (Ελλάδος Περιήγησις, Αττικά, Α΄, 4· Ηλιακά Α΄, 14, 8) Ένας παρόμοιος βωμός ανακαλύφτηκε το 1909 στην Πέργαμο, στον περίβολο του ναού της Δήμητρας.

Η Σημασία των Θυσιαστηρίων. Στο 8ο και στο 9ο κεφάλαιο της προς Εβραίους επιστολής, ο απόστολος Παύλος δείχνει ξεκάθαρα ότι όλα τα πράγματα που σχετίζονταν με την υπηρεσία στη σκηνή της μαρτυρίας και στο ναό ήταν συμβολικά. (Εβρ 8:5· 9:23) Η σημασία των δύο θυσιαστηρίων καθίσταται προφανής από διάφορες πληροφορίες στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές. Το θυσιαστήριο των ολοκαυτωμάτων αντιπροσώπευε το «θέλημα» του Θεού, δηλαδή την προθυμία που είχε να δεχτεί την τέλεια ανθρώπινη θυσία του μονογενούς του Γιου. (Εβρ 10:5-10) Η θέση του μπροστά στην είσοδο του αγιαστηρίου τονίζει την απαίτηση για πίστη σε αυτή τη λυτρωτική θυσία ως αναγκαία προϋπόθεση προκειμένου να γίνει κανείς αποδεκτός από τον Θεό. (Ιωα 3:16-18) Η επιμονή για την ύπαρξη ενός και μόνο θυσιαστηρίου για την προσφορά θυσιών βρίσκεται σε αρμονία με τη δήλωση του Χριστού: «Εγώ είμαι η οδός και η αλήθεια και η ζωή. Κανείς δεν έρχεται στον Πατέρα παρά μόνο μέσω εμού», καθώς και με τις πολυάριθμες περικοπές που δηλώνουν ότι πρέπει να υπάρχει ενότητα στη Χριστιανική πίστη.—Ιωα 14:6· Ματ 7:13, 14· 1Κο 1:10-13· Εφ 4:3-6· υπόψη επίσης η προφητεία του Ησαΐα στα εδ. Ησ 56:7· 60:7, όπου αναφέρεται ότι άνθρωποι από όλα τα έθνη θα έρχονταν στο θυσιαστήριο του Θεού.

Σημειωτέον ότι, αν και κάποιοι κατέφυγαν στο θυσιαστήριο και πιάστηκαν από τα κέρατα του θυσιαστηρίου με την ελπίδα ότι θα τους χορηγούνταν προστασία, ο νόμος του Θεού όριζε ότι ο εκούσιος δολοφόνος έπρεπε να συλληφθεί “ακόμη και αν βρισκόταν στο θυσιαστήριο, για να πεθάνει”. (Εξ 21:14· παράβαλε 1Βα 1:50-53· 2:28-34.) Ο ψαλμωδός έψαλε: «Θα πλύνω με αθωότητα τα χέρια μου και θα βαδίσω γύρω από το θυσιαστήριό σου, Ιεχωβά».—Ψλ 26:6.

Αν και το εδάφιο Εβραίους 13:10 έχει χρησιμοποιηθεί ως βάση για την ανέγερση κατά γράμμα βωμών από καθ’ ομολογία Χριστιανούς, τα συμφραζόμενα δείχνουν ότι το «θυσιαστήριο» για το οποίο μιλάει ο Παύλος δεν είναι κατά γράμμα αλλά συμβολικό. (Εβρ 13:10-16) Η Εγκυκλοπαίδεια (Cyclopædia) των Μακ Κλίντοκ και Στρονγκ (1882, Τόμ. 1, σ. 183) λέει σχετικά με τους πρώτους Χριστιανούς: «Όταν οι αρχαίοι απολογητές κατηγορήθηκαν για το ότι δεν είχαν ναούς ούτε θυσιαστήρια ούτε ιερά, αυτοί απλώς αποκρίθηκαν: “Ιερά και θυσιαστήρια δεν έχουμε”». Σχολιάζοντας το εδάφιο Εβραίους 13:10, το σύγγραμμα Μελέτες Λέξεων της Καινής Διαθήκης ([Word Studies in the New Testament] 1957, Τόμ. 4, σ. 567) του Μ. Ρ. Βίνσεντ αναφέρει: «Είναι εσφαλμένο να προσπαθεί κανείς να βρει στη Χριστιανική οικονομία κάποιο συγκεκριμένο αντικείμενο που να αντιστοιχεί στο θυσιαστήριο—είτε το σταυρό είτε την τράπεζα της ευχαριστίας είτε τον ίδιο τον Χριστό. Αντίθετα, οι έννοιες που περιλαμβάνονται στην πρόσβαση προς τον Θεό—η θυσία, η εξιλέωση, η συγχώρηση και η αποδοχή, η σωτηρία—συνοψίζονται και γενικά αντιπροσωπεύονται από τη μορφή ενός θυσιαστηρίου, όπως το Ιουδαϊκό θυσιαστήριο ήταν το σημείο στο οποίο συνέκλιναν όλες αυτές οι έννοιες». Η πληθώρα θυσιαστηρίων στηλιτεύτηκε δριμύτατα από τους Εβραίους προφήτες. (Ησ 17:7, 8) Ο Ωσηέ είπε ότι ο Εφραΐμ «πλήθυνε τα θυσιαστήρια για να αμαρτάνει» (Ωσ 8:11· 10:1, 2, 8· 12:11), ο Ιερεμίας δήλωσε ότι η αμαρτία του Ιούδα είχε χαραχτεί «στα κέρατα των θυσιαστηρίων τους» (Ιερ 17:1, 2) και ο Ιεζεκιήλ προείπε τη σφαγή των οπαδών της ψεύτικης λατρείας «ολόγυρα από τα θυσιαστήριά τους» (Ιεζ 6:4-6, 13).

Εκφράσεις θεϊκής κρίσης επίσης συσχετίζονται προφητικά με το αληθινό θυσιαστήριο. (Ησ 6:5-12· Ιεζ 9:2· Αμ 9:1) Οι ψυχές εκείνων που σφάχτηκαν επειδή έδιναν μαρτυρία για τον Θεό βρίσκονται «κάτω από το θυσιαστήριο» και κραυγάζουν συμβολικά: «Ως πότε, Υπέρτατε Κύριε άγιε και αληθινέ, θα αποφεύγεις να κρίνεις και να πάρεις εκδίκηση για το αίμα μας από εκείνους που κατοικούν στη γη;»—Απ 6:9, 10· παράβαλε 8:5· 11:1· 16:7.

Στα εδάφια Αποκάλυψη 8:3, 4, το χρυσό θυσιαστήριο του θυμιάματος συνδέεται ξεκάθαρα με τις προσευχές των δικαίων. Οι Ιουδαίοι είχαν τη συνήθεια να προσεύχονται «την ώρα της προσφοράς του θυμιάματος». (Λου 1:9, 10· παράβαλε Ψλ 141:2.) Το ένα και μοναδικό θυσιαστήριο για την προσφορά θυμιάματος αντιστοιχεί επίσης στη μοναδική οδό πρόσβασης που περιγράφεται στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές.—Ιωα 10:9· 14:6· 16:23· Εφ 2:18-22· βλέπε ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ.