«Συνδέθηκαν με Στενή Φιλία»

Η μάχη είχε τελειώσει, και στην κοιλάδα Ηλά είχε αρχίσει να απλώνεται η γαλήνη. Καθώς τα υφάσματα των σκηνών του στρατοπέδου ανέμιζαν στην απογευματινή αύρα, ενώπιον του βασιλιά Σαούλ στέκονταν κάποιοι από τους άντρες του. Ανάμεσά τους βρισκόταν και ο μεγαλύτερος γιος του, ο Ιωνάθαν, και όλοι μαζί άκουγαν έναν νεαρό βοσκό να αφηγείται με ζωηράδα την περιπέτειά του. Αυτός ο νέος που δεν μπορούσε να κρύψει τον ζήλο και τον ενθουσιασμό του ήταν ο Δαβίδ. Ο Σαούλ τον άκουγε απορροφημένος, κρεμόταν από τα χείλη του. Αλλά πώς να ένιωθε ο Ιωνάθαν; Είχε πολλές νίκες στο ενεργητικό του όλα αυτά τα χρόνια που υπηρετούσε στον στρατό του Ιεχωβά. Η σημερινή νίκη όμως δεν ανήκε στον Ιωνάθαν, αλλά σε αυτόν τον νεαρό. Ο Δαβίδ είχε σκοτώσει τον γίγαντα Γολιάθ! Μήπως ζήλευε ο Ιωνάθαν που ο Δαβίδ έπαιρνε τώρα τόση δόξα;

Ο τρόπος που αντέδρασε ο Ιωνάθαν ίσως σας ξαφνιάσει. Διαβάζουμε: «Αφού ο Δαβίδ τελείωσε τη συνομιλία του με τον Σαούλ, ο Ιωνάθαν και ο Δαβίδ συνδέθηκαν με στενή φιλία, και ο Ιωνάθαν τον αγάπησε όπως τον εαυτό του». Ο Ιωνάθαν του έδωσε την πανοπλία του, και μαζί το τόξο του—ένα πολύ ιδιαίτερο δώρο, εφόσον ο Ιωνάθαν ήταν ξακουστός τοξότης. Εκτός από αυτό, ο Ιωνάθαν και ο Δαβίδ έκαναν μια διαθήκη, μια επίσημη συμφωνία, η οποία τους συνέδεε ως φίλους που θα υποστήριζαν ο ένας τον άλλον.—1 Σαμουήλ 18:1-5.

Έτσι ξεκίνησε μια από τις καλύτερες φιλίες που περιγράφονται στην Αγία Γραφή. Η φιλία παίζει ουσιώδη ρόλο για τους ανθρώπους πίστης. Αν επιλέγουμε σοφά τους φίλους μας και αν είμαστε και εμείς συμπονετικοί και όσιοι φίλοι, η πίστη μας θα ενισχύεται μέσα σε αυτούς τους ψυχρούς καιρούς. (Παροιμίες 27:17) Ας δούμε λοιπόν τι μπορούμε να διδαχτούμε από τον Ιωνάθαν σχετικά με τη φιλία.

Πώς δημιουργήθηκε τόσο γρήγορα μια τόσο δυνατή φιλία; Η απάντηση σχετίζεται με τη βάση πάνω στην οποία χτίστηκε. Ας δούμε λίγο το φόντο της ιστορίας. Ο Ιωνάθαν περνούσε μια δύσκολη φάση στη ζωή του. Ο πατέρας του, ο βασιλιάς Σαούλ, είχε αλλάξει πολύ με το πέρασμα των χρόνων, και δυστυχώς προς το χειρότερο. Αυτός ο κάποτε ταπεινός και υπάκουος άνθρωπος πίστης είχε μετατραπεί σε έναν αλαζόνα και ανυπάκουο βασιλιά.—1 Σαμουήλ 15:17-19, 26.

Αυτές οι αλλαγές στον Σαούλ λογικά θα στενοχωρούσαν βαθύτατα τον Ιωνάθαν, εφόσον ήταν πολύ δεμένος με τον πατέρα του. (1 Σαμουήλ 20:2) Πιθανόν να αναρωτιόταν τι κακό θα μπορούσε να συμβεί στο εκλεκτό έθνος του Ιεχωβά εξαιτίας του Σαούλ. Μήπως η ανυπακοή του βασιλιά θα έκανε τους υπηκόους του να παραστρατήσουν με αποτέλεσμα να χάσουν την εύνοια του Ιεχωβά; Αναμφίβολα, εκείνη η περίοδος ήταν πολύ δύσκολη για έναν άνθρωπο πίστης όπως ήταν ο Ιωνάθαν.

Γνωρίζοντας λοιπόν το φόντο της ιστορίας, μπορούμε να καταλάβουμε γιατί εκτίμησε ο Ιωνάθαν τον νεαρό Δαβίδ. Διέκρινε τη μεγάλη του πίστη. Θυμηθείτε ότι, ανόμοια με τους στρατιώτες του Σαούλ, ο Δαβίδ δεν λιγοψύχησε μπρος στο κολοσσιαίο μέγεθος του Γολιάθ. Σκέφτηκε ότι, αν πήγαινε στη μάχη στο όνομα του Ιεχωβά, θα ήταν πιο δυνατός από τον Γολιάθ, και ας ήταν εκείνος πάνοπλος.—1 Σαμουήλ 17:45-47.

Κάτι παρόμοιο είχε σκεφτεί και ο Ιωνάθαν χρόνια νωρίτερα. Ήταν σίγουρος πως δύο άνθρωποι—αυτός και ο οπλοφόρος του—μπορούσαν να επιτεθούν σε μια ολόκληρη φρουρά οπλισμένων στρατιωτών και να τη νικήσουν. Γιατί ήταν σίγουρος; Όπως είπε ο ίδιος: «Τίποτα δεν εμποδίζει τον Ιεχωβά». (1 Σαμουήλ 14:6) Ο Ιωνάθαν και ο Δαβίδ λοιπόν έμοιαζαν πολύ—είχαν ισχυρή πίστη στον Ιεχωβά και βαθιά αγάπη για εκείνον. Αυτό ήταν το ιδανικότερο θεμέλιο για τη φιλία που αναπτύχθηκε μεταξύ τους. Τι και αν ο Ιωνάθαν ήταν ένας ισχυρός πρίγκιπας κοντά στα 50 ενώ ο Δαβίδ ένας ταπεινός βοσκός ίσως ούτε καν 20 χρονών; Αυτές οι διαφορές δεν είχαν καμιά σημασία.a

Η διαθήκη που έκαναν προστάτεψε πολύ τη φιλία τους. Με ποιον τρόπο; Βλέπετε, ο Δαβίδ γνώριζε τι σκοπό είχε για αυτόν ο Ιεχωβά—θα γινόταν ο επόμενος βασιλιάς του Ισραήλ! Το κράτησε άραγε κρυφό αυτό από τον Ιωνάθαν; Προφανώς όχι. Οι καλές φιλίες όπως η δική τους διατηρούνται με ειλικρινή επικοινωνία, όχι με μυστικά και ψέματα. Πώς μπορεί να ένιωσε ο Ιωνάθαν όταν έμαθε την προοπτική του Δαβίδ; Δεν αποκλείεται να έτρεφε μέχρι τότε την ελπίδα να γίνει εκείνος μια μέρα βασιλιάς και να διορθώσει τα λάθη του πατέρα του. Η Γραφή δεν μας λέει αν ο Ιωνάθαν αντιμετώπισε κάποια εσωτερική πάλη. Μας λέει μόνο το σημαντικότερο, ότι ήταν όσιος και πιστός. Δεν του ήταν δύσκολο να καταλάβει ότι το πνεύμα του Ιεχωβά ήταν πάνω στον Δαβίδ. (1 Σαμουήλ 16:1, 11-13) Έτσι λοιπόν, κράτησε τον όρκο του και συνέχισε να θεωρεί τον Δαβίδ φίλο του, όχι ανταγωνιστή. Αυτό που ήθελε ήταν να γίνει το θέλημα του Ιεχωβά.

Η φιλία τους αποδείχτηκε μεγάλη ευλογία. Τι μαθαίνουμε από την πίστη του Ιωνάθαν; Κάθε υπηρέτης του Ιεχωβά χρειάζεται να αντιλαμβάνεται τη μεγάλη αξία της φιλίας. Οι φίλοι μας δεν είναι ανάγκη να έχουν ίδια ηλικία ή ίδιο υπόβαθρο με εμάς. Αν όμως έχουν γνήσια πίστη, θα μας ωφελούν απερίγραπτα. Ο Ιωνάθαν και ο Δαβίδ ενίσχυσαν και ενθάρρυναν πολλές φορές ο ένας τον άλλον. Και αυτό ήταν κάτι που το χρειάζονταν και οι δύο, μιας και η φιλία τους θα δοκιμαζόταν ακόμη περισσότερο.

Στην αρχή, ο Σαούλ συμπαθούσε πολύ τον Δαβίδ και τον διόρισε επικεφαλής του στρατού του. Αλλά λίγο καιρό αργότερα, ο Σαούλ νικήθηκε από τον ίδιο εχθρό που απέκρουσε με επιτυχία ο Ιωνάθαν—τη ζήλια. Ο Δαβίδ πετύχαινε τη μία νίκη μετά την άλλη εναντίον των εχθρών του Ισραήλ, των Φιλισταίων. Ως αποτέλεσμα, απέκτησε δόξα και τον θαυμασμό του λαού. Κάποιες Ισραηλίτισσες μάλιστα τραγουδούσαν: «Ο Σαούλ σκότωσε χιλιάδες, και ο Δαβίδ δεκάδες χιλιάδες». Του Σαούλ δεν του άρεσε καθόλου αυτό το τραγούδι. Η αφήγηση λέει: «Από εκείνη την ημέρα και έπειτα, ο Σαούλ έβλεπε καχύποπτα τον Δαβίδ». (1 Σαμουήλ 18:7, 9) Φοβόταν ότι ο Δαβίδ θα προσπαθούσε να του κλέψει τη βασιλεία. Αλλά ήταν ανόητο να πιστεύει κάτι τέτοιο. Αν και ο Δαβίδ ήξερε ότι θα διαδεχόταν τον Σαούλ, ποτέ δεν διανοήθηκε να υποσκελίσει τον χρισμένο του Ιεχωβά ενόσω εκείνος βασίλευε ακόμη!

Ο Σαούλ κατέστρωσε ένα σχέδιο για να σκοτωθεί ο Δαβίδ στη μάχη, το οποίο όμως δεν τελεσφόρησε. Ο Δαβίδ συνέχισε να κερδίζει τη μια νίκη μετά την άλλη και να ανεβαίνει στα μάτια του λαού. Στη συνέχεια, ο Σαούλ προσπάθησε να ενώσει στο πλευρό του τους δικούς του—όλους τους υπηρέτες του και τον μεγαλύτερο γιο του—σε μια πλεκτάνη για να σκοτωθεί ο Δαβίδ! Φανταστείτε πόσο αηδιασμένος ένιωθε ο Ιωνάθαν βλέποντας τον πατέρα του να ενεργεί με τέτοιον τρόπο! (1 Σαμουήλ 18:25-30· 19:1) Ο Ιωνάθαν ήταν όσιος στον πατέρα του, αλλά ήταν όσιος και στον φίλο του. Τι θα έκανε τώρα που η οσιότητά του στον πατέρα του φαινόταν να συγκρούεται με την οσιότητά του στον φίλο του;

Ο Ιωνάθαν είπε με θάρρος: «Ο βασιλιάς δεν πρέπει να αμαρτήσει εναντίον του υπηρέτη του τού Δαβίδ, γιατί αυτός δεν έχει αμαρτήσει εναντίον σου και ό,τι έχει κάνει για εσένα είναι προς όφελός σου. Αυτός διακινδύνευσε τη ζωή του για να σκοτώσει τον Φιλισταίο, και έτσι ο Ιεχωβά χάρισε μεγάλη νίκη σε όλο τον Ισραήλ. Εσύ ο ίδιος το είδες αυτό και χάρηκες πολύ. Γιατί λοιπόν να αμαρτήσεις εναντίον αθώου αίματος βάζοντας να θανατώσουν τον Δαβίδ χωρίς λόγο;» Παραδόξως, ο Σαούλ λογικεύτηκε, άκουσε τον Ιωνάθαν και ορκίστηκε μάλιστα ότι δεν θα έκανε κακό στον Δαβίδ. Αλλά ο Σαούλ δεν ήταν άνθρωπος που κρατούσε τον λόγο του. Καθώς ο Δαβίδ συνέχιζε να έχει επιτυχίες, ο Σαούλ ένιωσε τόση ζήλια και οργή ώστε του έριξε ένα δόρυ για να τον σκοτώσει! (1 Σαμουήλ 19:4-6, 9, 10) Αλλά ο Δαβίδ γλίτωσε και έφυγε από τη βασιλική αυλή.

Βρεθήκατε εσείς ποτέ στο δίλημμα να διαλέξετε σε ποιον πρέπει να μείνετε όσιος; Πρόκειται για μια κατάσταση που μπορεί να προκαλέσει μεγάλο πόνο. Σε τέτοιες περιπτώσεις, μερικοί ίσως σας πουν ότι η οικογένεια πρέπει πάντα να μπαίνει πάνω από όλα. Ο Ιωνάθαν όμως ήξερε ποιο ήταν το σωστό. Του ήταν αδιανόητο να πάρει το μέρος του πατέρα του εφόσον ο Δαβίδ ήταν όσιος και υπάκουος υπηρέτης του Ιεχωβά. Έτσι λοιπόν, ο Ιωνάθαν άφησε την οσιότητά του στον Ιεχωβά να καθοδηγήσει την απόφασή του. Γι’ αυτό και υποστήριξε τον Δαβίδ. Ωστόσο, αν και η οσιότητά του στον Θεό ήταν για εκείνον πάνω από όλα, αποδείχτηκε όσιος στον πατέρα του με το να του δώσει ειλικρινή συμβουλή αντί να του πει απλώς αυτό που ήθελε να ακούσει. Ο καθένας μας θα ωφεληθεί αν μιμηθεί τον τρόπο με τον οποίο εκδήλωσε οσιότητα ο Ιωνάθαν.

Ο Ιωνάθαν ξαναπροσπάθησε να συμφιλιώσει τον Σαούλ με τον Δαβίδ, αλλά δίχως επιτυχία. Ο Δαβίδ τον επισκέφτηκε κρυφά και του αποκάλυψε ότι φοβόταν για τη ζωή του. «Ένα μόλις βήμα με χωρίζει από τον θάνατο!» είπε στον μεγαλύτερο σε ηλικία φίλο του. Ο Ιωνάθαν συμφώνησε να εξακριβώσει τις διαθέσεις του πατέρα του και να του πει πώς έχουν τα πράγματα. Ενώ ο Δαβίδ θα έμενε κρυμμένος, ο Ιωνάθαν θα τον ενημέρωνε για τις εξελίξεις δίνοντάς του ένα σημάδι με το τόξο και τα βέλη του. Το μόνο που ζήτησε ο Ιωνάθαν ήταν να του ορκιστεί ο Δαβίδ πως “ποτέ δεν θα απέσυρε την όσια αγάπη του από το σπιτικό του, ακόμη και όταν ο Ιεχωβά θα εξάλειφε όλους τους εχθρούς του Δαβίδ από το πρόσωπο της γης”. Ο Δαβίδ υποσχέθηκε να φροντίζει πάντα όσους ανήκαν στο σπιτικό του Ιωνάθαν.—1 Σαμουήλ 20:3, 13-27.

Ο Ιωνάθαν επιχείρησε να πει καλά λόγια στον Σαούλ για τον Δαβίδ, αλλά ο βασιλιάς έγινε έξαλλος! Αποκάλεσε τον Ιωνάθαν “γιο στασιαστικής γυναίκας” και χλεύασε την οσιότητά του στον Δαβίδ λέγοντας ότι ντροπιάζει την οικογένειά του. Προσπάθησε να κάνει τον Ιωνάθαν να σκεφτεί ιδιοτελώς, λέγοντας: «Όσο ο γιος του Ιεσσαί ζει πάνω στη γη, εσύ και η βασιλεία σου δεν θα εδραιωθείτε». Εκείνος ανεπηρέαστος ικέτευσε πάλι τον πατέρα του: «Γιατί να θανατωθεί; Τι έκανε;» Τότε ο Σαούλ ξέσπασε βίαια! Μπορεί να είχε γεράσει, αλλά ήταν ακόμη δυνατός πολεμιστής. Έριξε ένα δόρυ για να σκοτώσει τον γιο του! Όσο επιδέξιος και αν ήταν όμως, αστόχησε. Αυτή η πράξη πλήγωσε βαθιά και ταπείνωσε τον Ιωνάθαν που έφυγε θυμωμένος.—1 Σαμουήλ 20:24-34.

Το επόμενο πρωί, ο Ιωνάθαν πήγε στον αγρό κοντά στο μέρος όπου κρυβόταν ο Δαβίδ. Έριξε ένα βέλος όπως είχαν συμφωνήσει, δείχνοντάς του ότι ο Σαούλ είχε ακόμη σκοπό να τον σκοτώσει. Ύστερα ο Ιωνάθαν έστειλε τον υπηρέτη του πίσω στην πόλη. Τώρα που είχαν μείνει μόνοι με τον Δαβίδ, είχαν μια σύντομη ευκαιρία να ανταλλάξουν δυο λόγια. Έκλαψαν μαζί, και ο Ιωνάθαν αποχαιρέτησε με βαριά καρδιά τον νεαρό φίλο του καθώς ο Δαβίδ θα άρχιζε πλέον να ζει ως φυγάς.—1 Σαμουήλ 20:35-42.

Η οσιότητα του Ιωνάθαν πέρασε επιτυχώς τη δοκιμή της ανιδιοτέλειας. Ο Σατανάς, ο εχθρός όλων των πιστών ανθρώπων, ασφαλώς θα χαιρόταν πολύ αν ο Ιωνάθαν ακολουθούσε τα βήματα του Σαούλ και έβαζε στην πρώτη θέση οποιεσδήποτε βλέψεις του για εξουσία ή δόξα. Θυμηθείτε ότι του Σατανά του αρέσει ιδιαίτερα να εκμεταλλεύεται τις εγωιστικές τάσεις των ανθρώπων. Τα κατάφερε με τους πρώτους μας γονείς, τον Αδάμ και την Εύα. (Γένεση 3:1-6) Και όμως, με τον Ιωνάθαν απέτυχε. Πόσο θα θύμωσε ο Σατανάς με την ήττα του! Θα αντισταθείτε εσείς σε παρόμοιες απόπειρές του; Ζούμε σε μια εποχή που η ιδιοτέλεια έχει γίνει επιδημία. (2 Τιμόθεο 3:1-5) Θα διδαχτούμε εμείς από την ανιδιοτέλεια και την οσιότητα του Ιωνάθαν;

Το μίσος του Σαούλ για τον Δαβίδ εξελίχθηκε σε εμμονή. Ο Ιωνάθαν έμεινε να παρακολουθεί χωρίς να μπορεί να κάνει τίποτα καθώς ο πατέρας του βυθιζόταν όλο και πιο πολύ στον παραλογισμό και έσερνε τον στρατό του πέρα δώθε στη χώρα επιζητώντας να σκοτώσει έναν αθώο. (1 Σαμουήλ 24:1, 2, 12-15· 26:20) Είχε κάποια συμμετοχή σε αυτό ο Ιωνάθαν; Είναι ενδιαφέρον ότι η Γραφή δεν τον συσχετίζει ποτέ με κάποια από εκείνες τις παράλογες εκστρατείες. Η οσιότητά του στον Ιεχωβά, στον Δαβίδ και στον όρκο φιλίας που είχε δώσει δεν του επέτρεπαν να κάνει κάτι τέτοιο.

Τα αισθήματά του για τον νεαρό φίλο του δεν άλλαξαν ποτέ. Ύστερα από καιρό, βρήκε τρόπο να ξανασυναντήσει τον Δαβίδ, αυτή τη φορά στη Χορές, ονομασία που σημαίνει «δασώδης τόπος». Η Χορές ήταν μια αφιλόξενη, ορεινή περιοχή πιθανότατα λίγα χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Χεβρών. Γιατί ριψοκινδύνεψε ο Ιωνάθαν για να πάει να βρει έναν φυγά; Η Γραφή μάς λέει ότι το κίνητρό του ήταν να βοηθήσει τον Δαβίδ «να πάρει δύναμη σε σχέση με τον Ιεχωβά». (1 Σαμουήλ 23:16) Πώς το έκανε αυτό;

«Μη φοβάσαι», είπε στον νεαρό φίλο του, και πρόσθεσε με βεβαιότητα: «Ο πατέρας μου δεν θα σε βρει». Πού βασιζόταν η βεβαιότητά του; Στη βαθιά του πίστη ότι ο σκοπός του Ιεχωβά θα εκπληρωνόταν. Όπως είπε μετά: «Εσύ θα γίνεις βασιλιάς του Ισραήλ». Χρόνια νωρίτερα, αυτά τα λόγια είχε σταλεί να τα πει στον Δαβίδ ο προφήτης Σαμουήλ, και τώρα ο Ιωνάθαν υπενθύμιζε στον φίλο του ότι ο λόγος του Ιεχωβά είναι πάντοτε αξιόπιστος. Πώς έβλεπε όμως ο Ιωνάθαν το δικό του μέλλον; «Εγώ θα είμαι δεύτερος μετά από εσένα», είπε στον Δαβίδ. Τι ταπεινοφροσύνη! Θα ήταν ικανοποιημένος να υπηρετεί υπό τις διαταγές αυτού του άντρα που ήταν 30 χρόνια μικρότερός του, να γίνει το δεξί του χέρι! Ο Ιωνάθαν είπε στο τέλος: «Το ξέρει και ο πατέρας μου αυτό». (1 Σαμουήλ 23:17, 18) Βαθιά μέσα του, ο Σαούλ γνώριζε ότι ήταν αδύνατον να κερδίσει τη μάχη εναντίον εκείνου που ο Ιεχωβά είχε διαλέξει ως επόμενο βασιλιά!

Τα χρόνια που ακολούθησαν, ο Δαβίδ αναμφίβολα σκεφτόταν συχνά και με συγκίνηση εκείνη τη συνάντηση, που ήταν και η τελευταία τους. Δυστυχώς, η ελπίδα του Ιωνάθαν να γίνει δεύτερος μετά τον Δαβίδ δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ.

Ο Ιωνάθαν πήγε στη μάχη στο πλευρό του πατέρα του εναντίον των Φιλισταίων, των ορκισμένων εχθρών του Ισραήλ. Μπορούσε να πολεμήσει με καθαρή συνείδηση στο πλάι του πατέρα του γιατί δεν επέτρεπε στα λάθη του Σαούλ να μπουν εμπόδιο στη δική του υπηρεσία προς τον Ιεχωβά. Πολέμησε με γενναιότητα και αφοσίωση όπως πάντα, αλλά παρ’ όλα αυτά η μάχη είχε άσχημη κατάληξη για τον Ισραήλ. Ο Σαούλ είχε φτάσει σε τέτοιο σημείο πονηρίας ώστε είχε στραφεί στον πνευματισμό, αμαρτία που τιμωρούνταν με θάνατο υπό τον Νόμο του Θεού, γι’ αυτό και ο Ιεχωβά δεν τον ευλογούσε πια. Τρεις γιοι του, μεταξύ των οποίων και ο Ιωνάθαν, σκοτώθηκαν στη μάχη. Ο Σαούλ τραυματίστηκε και αυτοκτόνησε.—1 Σαμουήλ 28:6-14· 31:2-6.

Ο Δαβίδ βυθίστηκε στο πένθος. Ήταν τόσο μεγαλόκαρδος ώστε πένθησε ακόμη και για τον Σαούλ, ο οποίος του είχε προκαλέσει τόσο μεγάλη στενοχώρια και ταλαιπωρία! Ο Δαβίδ έγραψε μια θρηνωδία για τον Σαούλ και τον Ιωνάθαν. Ίσως τα πιο συγκινητικά λόγια της αφορούν τον αγαπημένο μέντορα και φίλο του: «Νιώθω οδύνη για εσένα, αδελφέ μου Ιωνάθαν· μου ήσουν πολύ αγαπητός. Η αγάπη σου ήταν για εμένα πιο έξοχη από την αγάπη των γυναικών».—2 Σαμουήλ 1:26.

Ο Δαβίδ δεν ξέχασε ποτέ τον όρκο που είχε δώσει στον Ιωνάθαν. Χρόνια αργότερα έψαξε να βρει τον ανάπηρο γιο του Ιωνάθαν, τον Μεφιβοσθέ και ανέλαβε να τον φροντίζει. (2 Σαμουήλ 9:1-13) Είναι σαφές ότι ο Δαβίδ είχε διδαχτεί από την οσιότητα του Ιωνάθαν, την τιμιότητά του και την όσια προσκόλλησή του στον φίλο του ακόμη και όταν το τίμημα της οσιότητας ήταν πολύ υψηλό. Θα εφαρμόσουμε και εμείς αυτά τα διδάγματα; Θα αναζητούμε φίλους που μοιάζουν με τον Ιωνάθαν; Θα αποδεικνυόμαστε εμείς τέτοιου είδους φίλοι; Αν βοηθάμε τους φίλους μας να οικοδομούν και να ενισχύουν την πίστη τους στον Ιεχωβά, αν βάζουμε πάνω από όλα την οσιότητά μας στον Θεό και αν παραμένουμε όσιοι αντί να επιζητούμε τα δικά μας συμφέροντα, θα είμαστε το είδος του φίλου που ήταν ο Ιωνάθαν. Επιπλέον, θα μιμούμαστε την πίστη του.