Διδάξτε τα Παιδιά σας να Αγαπούν τον Ιεχωβά

«Σαν βέλη στο χέρι ενός κραταιού άντρα, έτσι είναι οι γιοι της νεότητας».—ΨΑΛΜΟΣ 127:4.

1, 2. Με ποια έννοια μοιάζουν τα παιδιά με «βέλη στο χέρι ενός κραταιού άντρα»;

ΕΝΑΣ τοξότης ετοιμάζεται να εκτοξεύσει ένα βέλος σε κάποιον στόχο. Βάζει το βέλος προσεκτικά στη χορδή του τόξου, και με τους μυς του τεντωμένους λυγίζει το τόξο. Παρά την ένταση, αφιερώνει χρόνο για να σημαδέψει. Κατόπιν, εξαπολύει το βέλος! Θα βρει το στόχο; Η απάντηση εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων είναι η επιδεξιότητα του τοξότη, η επίδραση του ανέμου και η κατάσταση του βέλους.

² Ο Βασιλιάς Σολομών παρομοίασε τα παιδιά με «βέλη στο χέρι ενός κραταιού άντρα». (Ψαλμός 127:4) Αναλογιστείτε πώς μπορεί να εφαρμοστεί αυτό το παράδειγμα. Ο τοξότης κρατάει το βέλος στο τόξο του σχετικά μικρό χρονικό διάστημα. Για να πετύχει το στόχο, πρέπει να το αφήσει γρήγορα. Παρόμοια, οι γονείς έχουν στη διάθεσή τους σχετικά μικρό χρονικό διάστημα για να καλλιεργήσουν στα παιδιά τους εγκάρδια αγάπη για τον Ιεχωβά. Έπειτα από κάποια χρόνια που φαίνονται πολύ λίγα, τα παιδιά μεγαλώνουν και φεύγουν από το σπίτι. (Ματθαίος 19:5) Θα πετύχουν άραγε το στόχο—θα συνεχίσουν δηλαδή να αγαπούν και να υπηρετούν τον Θεό αφού φύγουν από το σπίτι; Η απάντηση εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Τρεις από αυτούς είναι η επιδεξιότητα του γονέα, το περιβάλλον στο οποίο ανατρέφονται τα παιδιά, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο το “βέλος”, δηλαδή το παιδί, ανταποκρίνεται στην εκπαίδευση που παίρνει. Ας εξετάσουμε πιο λεπτομερώς τον καθένα από αυτούς τους παράγοντες. Κατ’ αρχάς, θα ασχοληθούμε με ορισμένα από τα χαρακτηριστικά του επιδέξιου γονέα.

Οι Επιδέξιοι Γονείς Δίνουν το Καλό Παράδειγμα

 3. Γιατί πρέπει τα λόγια του γονέα να υποστηρίζονται από πράξεις;

³ Ο Ιησούς έθεσε το παράδειγμα για τους γονείς επειδή έπραττε αυτά που κήρυττε. (Ιωάννης 13:15) Από την άλλη πλευρά, καταδίκασε τους Φαρισαίους επειδή “έλεγαν αλλά δεν εκτελούσαν”. (Ματθαίος 23:3) Για να ωθήσουν οι γονείς τα παιδιά τους να αγαπούν τον Ιεχωβά, τα λόγια τους πρέπει να συμφωνούν με τις πράξεις τους. Τα λόγια που δεν υποστηρίζονται από πράξεις είναι εξίσου αναποτελεσματικά με ένα τόξο χωρίς χορδή.—1 Ιωάννη 3:18.

 4. Τι είναι καλό να αναρωτηθούν οι γονείς, και γιατί;

⁴ Γιατί είναι τόσο σημαντικό το παράδειγμα των γονέων; Όπως οι μεγάλοι μπορούν να μάθουν να αγαπούν τον Θεό παρατηρώντας το παράδειγμα του Ιησού, έτσι και τα παιδιά μπορούν να μάθουν να αγαπούν τον Ιεχωβά ακολουθώντας το καλό παράδειγμα των γονέων τους. Οι συναναστροφές ενός παιδιού μπορούν είτε να ενισχύσουν το παιδί είτε να «φθείρουν τις ωφέλιμες συνήθειες». (1 Κορινθίους 15:33) Σε μεγάλο μέρος της ζωής του παιδιού, ασφαλώς δε και στα σημαντικά χρόνια της διάπλασης, οι στενότεροι σύντροφοί του που ασκούν τη μεγαλύτερη επιρροή πάνω του είναι οι γονείς του. Επομένως, οι γονείς είναι καλό να αναρωτηθούν: “Τι είδους συναναστροφή είμαι εγώ; Υποκινεί το δικό μου παράδειγμα το παιδί μου να αναπτύξει ωφέλιμες συνήθειες; Τι παράδειγμα δίνω εγώ στους ζωτικούς τομείς της προσευχής και της μελέτης της Γραφής;”

Οι Επιδέξιοι Γονείς Προσεύχονται με τα Παιδιά Τους

 5. Τι μπορούν να μάθουν τα παιδιά από τις προσευχές του γονέα;

⁵ Τα παιδιά σας μπορούν να μάθουν πολλά για τον Ιεχωβά ακούγοντας τις προσευχές σας. Αν σας ακούν να αποδίδετε ευχαριστίες στον Θεό στα γεύματα και να προσεύχεστε όταν κάνετε Γραφική μελέτη, ποια συμπεράσματα μπορούν να βγάλουν; Πιθανότατα θα μάθουν ότι ο Ιεχωβά καλύπτει τις υλικές μας ανάγκες—πράγμα για το οποίο πρέπει να τον ευχαριστούμε—και ότι μας διδάσκει πνευματικές αλήθειες. Αυτά είναι πολύτιμα μαθήματα.—Ιακώβου 1:17.

 6. Πώς μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν τα παιδιά να κατανοήσουν ότι ο Ιεχωβά ενδιαφέρεται για αυτά ως άτομα;

⁶ Ωστόσο, αν προσεύχεστε με την οικογένειά σας και σε άλλες στιγμές, εκτός από τα γεύματα και την οικογενειακή Γραφική μελέτη, καθώς και αν αναφέρετε στην προσευχή συγκεκριμένα ζητήματα που επηρεάζουν εσάς και τα παιδιά σας, θα επιτελέσετε ακόμα περισσότερα. Θα βοηθήσετε τα παιδιά σας να κατανοήσουν ότι ο Ιεχωβά αποτελεί μέρος της οικογένειάς σας, ότι ενδιαφέρεται βαθιά για εσάς ατομικά. (Εφεσίους 6:18· 1 Πέτρου 5:6, 7) Ένας πατέρας λέει: «Από τότε που γεννήθηκε η κόρη μας, προσευχόμασταν μαζί της. Ενόσω μεγάλωνε, προσευχόμασταν για θέματα σχέσεων καθώς και για άλλα ζητήματα που την επηρέαζαν. Μέχρι που έφυγε από το σπίτι για να παντρευτεί, δεν πέρασε ούτε μία μέρα χωρίς να προσευχηθούμε μαζί της». Μπορείτε να προσεύχεστε και εσείς με τα παιδιά σας κάθε μέρα; Μπορείτε να τα βοηθήσετε να βλέπουν τον Ιεχωβά ως Φίλο ο οποίος, όχι μόνο καλύπτει τις υλικές και τις πνευματικές τους ανάγκες, αλλά φροντίζει και για τις συναισθηματικές τους ανάγκες;—Φιλιππησίους 4:6, 7.

 7. Τι χρειάζεται να ξέρουν οι γονείς για να κάνουν τις προσευχές τους συγκεκριμένες;

⁷ Βέβαια, για να κάνετε τις προσευχές σας συγκεκριμένες χρειάζεται να ξέρετε τι συμβαίνει στη ζωή του παιδιού σας. Προσέξτε τα σχόλια που έκανε ένας πατέρας ο οποίος μεγάλωσε δύο παιδιά: «Στο τέλος κάθε εβδομάδας, έκανα στον εαυτό μου δύο ερωτήσεις: “Ποια πράγματα απασχόλησαν τα παιδιά μου αυτή την εβδομάδα; Και ποια καλά πράγματα συνέβησαν στο δικό τους κόσμο;”» Γονείς, μπορείτε να κάνετε στον εαυτό σας τέτοιες ερωτήσεις και κατόπιν να περιλαμβάνετε μερικές από τις απαντήσεις στις προσευχές που αναπέμπετε μαζί με τα παιδιά σας; Αν το κάνετε αυτό, θα τα διδάξετε όχι μόνο να προσεύχονται στον Ιεχωβά—Αυτόν που ακούει προσευχή—αλλά και να τον αγαπούν.—Ψαλμός 65:2.

Οι Επιδέξιοι Γονείς Προάγουν Καλές Συνήθειες Μελέτης

 8. Γιατί πρέπει οι γονείς να βοηθούν τα παιδιά τους να αποκτήσουν τη συνήθεια να μελετούν το Λόγο του Θεού;

⁸ Πώς μπορεί η στάση του γονέα απέναντι στη μελέτη της Γραφής να επηρεάσει τη σχέση του παιδιού με τον Θεό; Προκειμένου να αναπτυχθεί και να επιβιώσει οποιαδήποτε σχέση, τα άτομα που περιλαμβάνονται πρέπει, όχι μόνο να μιλούν ο ένας στον άλλον, αλλά και να ακούν ο ένας τον άλλον. Ένας από τους τρόπους με τους οποίους ακούμε τον Ιεχωβά είναι η μελέτη της Γραφής με τη βοήθεια των εντύπων που παρέχει “ο πιστός δούλος”. (Ματθαίος 24:45-47· Παροιμίες 4:1, 2) Συνεπώς, για να βοηθήσουν οι γονείς τα παιδιά τους να αναπτύξουν διαρκή, στοργική σχέση με τον Ιεχωβά, χρειάζεται να τα παροτρύνουν να κάνουν συνήθειά τους τη μελέτη του Λόγου του Θεού.

 9. Πώς μπορούν τα παιδιά να βοηθηθούν να αναπτύξουν καλές συνήθειες μελέτης;

⁹ Πώς μπορούν τα παιδιά να βοηθηθούν να αναπτύξουν καλές συνήθειες μελέτης; Και πάλι, το παράδειγμα του γονέα διδάσκει καλύτερα από οτιδήποτε άλλο. Σας βλέπουν τακτικά τα παιδιά σας να απολαμβάνετε την προσωπική ανάγνωση ή μελέτη της Γραφής; Μπορεί όντως να είστε πολύ απασχολημένοι με τη φροντίδα των παιδιών σας, και ίσως δεν ξέρετε πότε μπορείτε να βρείτε χρόνο για ανάγνωση και μελέτη. Αλλά αναρωτηθείτε: “Μήπως τα παιδιά μου με βλέπουν τακτικά να παρακολουθώ τηλεόραση;” Αν ναι, μήπως θα μπορούσατε να χρησιμοποιήσετε λίγο από αυτόν το χρόνο για να τους δώσετε το καλό παράδειγμα όσον αφορά την προσωπική μελέτη;

10, 11. Γιατί πρέπει οι γονείς να κάνουν οικογενειακές Γραφικές συζητήσεις τακτικά;

¹⁰ Άλλος ένας πρακτικός τρόπος με τον οποίο οι γονείς μπορούν να διδάξουν τα παιδιά να ακούν τον Ιεχωβά είναι το να κάνουν οικογενειακές Γραφικές συζητήσεις τακτικά. (Ησαΐας 30:21) Μερικοί, όμως, μπορεί να αναρωτηθούν: “Γιατί χρειάζονται τα παιδιά οικογενειακή μελέτη αν οι γονείς τους τα παίρνουν τακτικά στις συναθροίσεις;” Υπάρχουν αρκετοί βάσιμοι λόγοι. Ο Ιεχωβά έχει εμπιστευτεί στους γονείς την πρωταρχική ευθύνη να διδάσκουν τα παιδιά τους. (Παροιμίες 1:8· Εφεσίους 6:4) Η οικογενειακή Γραφική μελέτη διδάσκει στα παιδιά ότι η λατρεία δεν είναι μια τυπική τελετουργία που γίνεται μόνο δημοσίως, αλλά είναι μέρος της ιδιωτικής ζωής της οικογένειας.—Δευτερονόμιο 6:6-9.

¹¹ Επιπρόσθετα, μια οικογενειακή μελέτη που διεξάγεται σωστά μπορεί να ανοίξει για τους γονείς ένα παράθυρο στον τρόπο σκέψης των παιδιών τους όσον αφορά τα πνευματικά και τα ηθικά ζητήματα. Λόγου χάρη, όταν τα παιδιά είναι μικρά, οι γονείς μπορούν να χρησιμοποιούν έντυπα όπως το βιβλίο Μάθε από τον Μεγάλο Δάσκαλο.a Σχεδόν σε κάθε παράγραφο αυτού του βοηθήματος για μελέτη της Γραφής ζητείται από τα παιδιά να πουν τη γνώμη τους για τα θέματα που εξετάζονται. Συζητώντας λογικά γύρω από τα εδάφια που αναφέρονται στο βιβλίο, οι γονείς ίσως μπορέσουν να βοηθήσουν τα παιδιά να αναπτύξουν τις δυνάμεις της αντίληψής τους «για να διακρίνουν και το ορθό και το εσφαλμένο».—Εβραίους 5:14.

12. Πώς μπορούν οι γονείς να προσαρμόζουν την οικογενειακή μελέτη στις ανάγκες του παιδιού, και τι έχετε διαπιστώσει εσείς ότι είναι αποτελεσματικό σε αυτόν τον τομέα;

¹² Καθώς τα παιδιά σας μεγαλώνουν, να προσαρμόζετε τη μελέτη στις ανάγκες τους. Προσέξτε πώς ένα αντρόγυνο βοήθησε τα εφηβικής ηλικίας παιδιά του να λογικευτούν όταν ζήτησαν την άδεια να πάνε σε κάποιον σχολικό χορό. Ο πατέρας λέει: «Είπαμε στα παιδιά μας ότι σε ένα μέρος της επόμενης οικογενειακής μας μελέτης, η σύζυγός μου και εγώ θα παίζαμε το ρόλο των παιδιών, ενώ οι κόρες μας θα προσποιούνταν ότι είναι οι γονείς. Μπορούσαν να διαλέξουν ποια θα έπαιζε το ρόλο του πατέρα και ποια της μητέρας, αλλά έπρεπε να συνεργαστούν για να κάνουν έρευνα γύρω από το θέμα και να δώσουν συμβουλές σχετικά με τους σχολικούς χορούς». Ποιο ήταν το αποτέλεσμα; «Μείναμε κατάπληκτοι από την υπευθυνότητα με την οποία οι κόρες μας (στο ρόλο των γονέων) εξήγησαν σε εμάς (που παριστάναμε τα παιδιά) τους Γραφικούς λόγους για τους οποίους θα ήταν άσοφο να πάμε στο χορό», συνεχίζει ο πατέρας. «Κάτι άλλο που μας εντυπωσίασε ήταν οι επιλογές που πρότειναν ως αποδεκτές εναλλακτικές λύσεις αντί για εκείνη τη δραστηριότητα. Αυτό μας έδωσε πολύτιμη ενόραση στον τρόπο σκέψης και στις επιθυμίες τους». Είναι αλήθεια ότι απαιτείται επιμονή και φαντασία για να παραμένει η οικογενειακή μελέτη τακτική και κατάλληλη για τις υπάρχουσες ανάγκες, αλλά οι ανταμοιβές αξίζουν τον κόπο.—Παροιμίες 23:15.

Δημιουργήστε Ειρηνικό Περιβάλλον

13, 14. (α) Πώς μπορούν οι γονείς να δημιουργήσουν ειρηνικό περιβάλλον στο σπίτι; (β) Ποιο μπορεί να είναι το ωφέλιμο αποτέλεσμα όταν ένας γονέας παραδέχεται ότι έκανε λάθος;

¹³ Ένα βέλος είναι πιθανότερο ότι θα πετύχει το στόχο αν ο τοξότης στοχεύσει και το εκτοξεύσει σε συνθήκες ηρεμίας. Παρόμοια, τα παιδιά είναι πιθανότερο ότι θα μάθουν να αγαπούν τον Ιεχωβά αν οι γονείς δημιουργήσουν ειρηνικό περιβάλλον στο σπίτι. «Ο σπόρος του καρπού της δικαιοσύνης σπέρνεται κάτω από ειρηνικές συνθήκες για τους ειρηνοποιούς», έγραψε ο Ιάκωβος. (Ιακώβου 3:18) Πώς μπορούν οι γονείς να δημιουργήσουν ειρηνικό περιβάλλον στο σπίτι; Το αντρόγυνο χρειάζεται να διατηρεί το γάμο του ισχυρό. Ο σύζυγος και η σύζυγος που αγαπούν και σέβονται ο ένας τον άλλον είναι σε καλύτερη θέση να διδάξουν τα παιδιά τους να αγαπούν και να σέβονται τους άλλους, μεταξύ αυτών και τον Ιεχωβά. (Γαλάτες 6:7· Εφεσίους 5:33) Η αγάπη και ο σεβασμός προάγουν την ειρήνη. Και δύο σύζυγοι που έχουν ειρήνη μεταξύ τους είναι πιο ικανοί να αντιμετωπίσουν τις συγκρούσεις που ενδέχεται να εκδηλωθούν μέσα στην οικογένεια.

¹⁴ Βέβαια, όπως ακριβώς δεν υπάρχουν τέλειοι γάμοι, έτσι δεν υπάρχουν και τέλειες οικογένειες στη γη σήμερα. Οι γονείς μερικές φορές ίσως να μην εκδηλώνουν τους καρπούς του πνεύματος στη συμπεριφορά τους προς τα παιδιά τους. (Γαλάτες 5:22, 23) Όταν συμβαίνει αυτό, τι πρέπει να κάνουν οι γονείς; Αν παραδεχτούν ότι έκαναν λάθος, θα μειώσει άραγε αυτό το σεβασμό του παιδιού για εκείνους; Αναλογιστείτε το παράδειγμα του αποστόλου Παύλου. Αυτός ήταν σαν πνευματικός πατέρας για πολλούς. (1 Κορινθίους 4:15) Εντούτοις, παραδεχόταν ευθέως ότι έκανε λάθη. (Ρωμαίους 7:21-25) Ωστόσο, η ταπεινοφροσύνη και η εντιμότητά του αυξάνουν το σεβασμό μας για αυτόν αντί να τον μειώνουν. Παρά τα ελαττώματά του, ο Παύλος μπορούσε να γράψει με πεποίθηση στην εκκλησία της Κορίνθου: «Να γίνεστε μιμητές μου, όπως είμαι και εγώ του Χριστού». (1 Κορινθίους 11:1) Αν παραδέχεστε και εσείς τα λάθη σας, τα παιδιά σας πιθανότατα θα παραβλέπουν τα ελαττώματά σας.

15, 16. Γιατί πρέπει οι γονείς να εκπαιδεύουν τα παιδιά τους να αγαπούν τους Χριστιανούς αδελφούς και αδελφές τους, και πώς μπορεί να γίνει αυτό;

¹⁵ Τι άλλο μπορούν να κάνουν οι γονείς για να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον μέσα στο οποίο τα παιδιά θα μπορέσουν να αγαπήσουν τον Ιεχωβά; Ο απόστολος Ιωάννης έγραψε: «Αν κανείς πει: “Αγαπώ τον Θεό” και εντούτοις μισεί τον αδελφό του, είναι ψεύτης. Διότι αυτός που δεν αγαπάει τον αδελφό του, τον οποίο έχει δει, δεν μπορεί να αγαπάει τον Θεό, τον οποίο δεν έχει δει». (1 Ιωάννη 4:20, 21) Επομένως, όταν εκπαιδεύετε τα παιδιά σας να αγαπούν τους Χριστιανούς αδελφούς και αδελφές τους, τα διδάσκετε να αγαπούν τον Θεό. Οι γονείς θα ήταν καλό να αναρωτηθούν: “Στις συζητήσεις που κάνω σχετικά με την εκκλησία, επικρατεί ενθαρρυντικός ή επικριτικός τόνος;” Πώς μπορείτε να το εξακριβώσετε αυτό; Να ακούτε προσεκτικά πώς μιλάνε τα παιδιά σας για τις συναθροίσεις και για τα μέλη της εκκλησίας. Πιθανώς θα διαπιστώσετε ότι τα σχόλιά τους απηχούν τις δικές σας σκέψεις.

¹⁶ Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αγαπούν τους πνευματικούς αδελφούς τους; Ο Πίτερ, πατέρας δύο αγοριών εφηβικής ηλικίας, λέει: «Από τότε που τα παιδιά μας ήταν μικρά, φροντίζαμε τακτικά να έρχονται πνευματικώς ώριμα άτομα για να τρώμε μαζί και να συναναστρεφόμαστε στο σπίτι μας, και περνούσαμε πολύ όμορφα όταν γινόταν αυτό. Τα παιδιά μας μεγάλωσαν κάνοντας παρέα με ανθρώπους που αγαπούν τον Ιεχωβά, και τώρα αντιλαμβάνονται ότι η υπηρεσία του Θεού είναι απολαυστικός τρόπος ζωής». Ο Ντένις, πατέρας πέντε κοριτσιών, λέει: «Παροτρύναμε τις κόρες μας να αναπτύσσουν φιλίες με τους μεγαλύτερους σε ηλικία σκαπανείς στην εκκλησία, και οποτεδήποτε ήταν δυνατόν φιλοξενούσαμε περιοδεύοντες επισκόπους και τις συζύγους τους». Μπορείτε να πάρετε και εσείς την πρωτοβουλία για να βοηθήσετε τα παιδιά σας να βλέπουν την εκκλησία ως προέκταση της οικογένειάς σας;—Μάρκος 10:29, 30.

Η Ευθύνη του Παιδιού

17. Ποια απόφαση πρέπει τελικά να πάρουν τα παιδιά;

¹⁷ Αναλογιστείτε ξανά το παράδειγμα με τον τοξότη. Παρότι μπορεί να είναι επιδέξιος, δεν έχει πιθανότητες να πετύχει το στόχο αν το βέλος που εκτοξεύει έχει λυγίσει ή στραβώσει. Βέβαια, οι γονείς θα προσπαθήσουν σκληρά να ισιώσουν το «λυγισμένο» βέλος, σαν να λέγαμε, αγωνιζόμενοι να διορθώσουν τον εσφαλμένο τρόπο σκέψης του παιδιού. Αλλά τα παιδιά πρέπει τελικά να αποφασίσουν μόνα τους αν θα επιτρέψουν σε αυτόν τον κόσμο να τα «λυγίσει» σύμφωνα με το δικό του θέλημα ή αν θα αφήσουν τον Ιεχωβά να κάνει “ευθείς τους δρόμους τους”.—Παροιμίες 3:5, 6· Ρωμαίους 12:2.

18. Τι επίδραση μπορεί να έχει στους άλλους η επιλογή ενός παιδιού;

¹⁸ Ενώ οι γονείς έχουν τη βαρυσήμαντη ευθύνη να αναθρέψουν τα παιδιά τους με «τη διαπαιδαγώγηση και τη νουθεσία του Ιεχωβά», η τελική απόφαση για το τι θα γίνει ένα παιδί όταν μεγαλώσει επαφίεται στο ίδιο το παιδί. (Εφεσίους 6:4) Γι’ αυτό, λοιπόν, παιδιά, αναρωτηθείτε: “Θα δεχτώ εγώ τη στοργική εκπαίδευση που μου παρέχουν οι γονείς μου;” Αν το κάνετε αυτό, θα διαλέξετε τον καλύτερο τρόπο ζωής που υπάρχει. Θα κάνετε τους γονείς σας πολύ ευτυχισμένους. Και το σημαντικότερο, θα κάνετε την καρδιά του Ιεχωβά να χαίρεται.—Παροιμίες 27:11.

[Υποσημείωση]

Θυμάστε;

• Πώς μπορούν οι γονείς να δίνουν το καλό παράδειγμα όσον αφορά την προσευχή και τη μελέτη της Γραφής;

• Πώς μπορούν οι γονείς να δημιουργήσουν ειρηνικό περιβάλλον στο σπίτι;

• Ποια επιλογή πρέπει να κάνουν τα παιδιά, και πώς επηρεάζει τους άλλους η επιλογή τους;

[Εικόνα στη σελίδα 28]

Δίνετε εσείς το καλό παράδειγμα στο παιδί σας όσον αφορά την προσωπική μελέτη;

[Εικόνα στη σελίδα 29]

Το ειρηνικό οικογενειακό περιβάλλον συμβάλλει στην ευτυχία