Βιβλίο της Γραφής Αριθμός 20—Παροιμίαι

Τις Είπαν: Σολομών, Αγούρ, Λεμουήλ

Τόπος Συγγραφής: Ιερουσαλήμ

Ολοκλήρωση Συγγραφής: περ. 717 Π.Κ.Χ.

 1. Τι είδους σοφία βρίσκεται στο βιβλίο Παροιμίαι;

ΟΤΑΝ ο Σολομών, ο γιος του Δαβίδ, έγινε βασιλιάς του Ισραήλ το 1037 Π.Κ.Χ., προσευχήθηκε στον Ιεχωβά για «σοφίαν και σύνεσιν» ώστε «να κρίνη τον λαόν . . . τούτον τον μέγαν». Ο Ιεχωβά τού απάντησε δίνοντάς του ‘γνώση και σοφία και συνετή καρδιά’. (2 Χρον. 1:10-12· 1 Βασ. 3:12· 4:30, 31) Ως αποτέλεσμα, ο Σολομών «ελάλησε τρισχιλίας παροιμίας». (1 Βασ. 4:32) Μέρος αυτής της προφορικής σοφίας καταγράφηκε στο βιβλίο της Γραφής που ονομάζεται Παροιμίαι. Εφόσον η σοφία του ήταν πράγματι σοφία που «ο Θεός έδωκεν εις την καρδίαν αυτού», όταν μελετούμε το βιβλίο Παροιμίαι, μελετούμε στην πραγματικότητα τη σοφία του Ιεχωβά Θεού. (1 Βασ. 10:23, 24) Αυτές οι παροιμίες αναφέρονται συνοπτικά σε αιώνιες αλήθειες. Είναι και τώρα τόσο επίκαιρες όσο ήταν όταν πρωτοειπώθηκαν.

 2. Γιατί η εποχή του Σολομώντα ήταν κατάλληλος καιρός για να δοθεί η θεϊκή καθοδηγία που περιέχεται στο βιβλίο Παροιμίαι;

² Η βασιλεία του Σολομώντα ήταν κατάλληλος καιρός για να δοθεί αυτή η θεϊκή καθοδηγία. Για τον Σολομώντα ειπώθηκε ότι ‘εκάθησεν επί του θρόνου του Ιεχωβά’. Το θεοκρατικό βασίλειο του Ισραήλ ήταν στο απόγειό του, και ο Σολομών ευνοήθηκε με ανυπέρβλητη ‘βασιλική μεγαλειότητα’. (1 Χρον. 29:23, 25) Ήταν καιρός ειρήνης και αφθονίας, καιρός ασφάλειας. (1 Βασ. 4:20-25) Εντούτοις, ακόμη και μ’ αυτή τη θεοκρατική διακυβέρνηση, ο λαός συνέχιζε να έχει προσωπικά προβλήματα και δυσκολίες, που οφείλονταν στις ανθρώπινες ατέλειες. Είναι ευνόητο ότι αυτοί θα απέβλεπαν στον σοφό Βασιλιά Σολομώντα για να τους βοηθήσει να λύσουν τα προβλήματά τους. (1 Βασ. 3:16-28) Καθώς ο Σολομών εξέφερε κρίση για τις πολλές αυτές υποθέσεις, έλεγε παροιμιώδη λόγια που ταίριαζαν στις διάφορες καταστάσεις που ανέκυπταν καθημερινά στη ζωή. Αυτά τα ρητά, που ήταν σύντομα αλλά έκαναν μεγάλη εντύπωση, τα θεωρούσαν ιδιαίτερα πολύτιμα εκείνοι που επιθυμούσαν να προσαρμόσουν τη ζωή τους σύμφωνα με το θέλημα του Θεού.

 3. Πώς συγκροτήθηκαν τα περιεχόμενα του βιβλίου Παροιμίαι;

³ Το υπόμνημα δεν λέει ότι ο Σολομών έγραψε το βιβλίο Παροιμίαι. Αλλά, λέει ότι αυτός «ελάλησε» παροιμίες και ότι «ηρεύνησε και έβαλεν εις τάξιν πολλάς παροιμίας», δείχνοντας έτσι πως τον ενδιέφερε να διαφυλαχθούν παροιμίες για μεταγενέστερη χρήση. (1 Βασ. 4:32· Εκκλ. 12:9) Τον καιρό του Δαβίδ και του Σολομώντα συγκαταλέγονταν στους αυλικούς και επίσημοι γραμματείς. (2 Σαμ. 20:25· 2 Βασ. 12:10) Δεν γνωρίζουμε αν αυτοί οι γραμματείς της αυλής του έγραψαν και συνέλεξαν τις παροιμίες του, αλλά τα λόγια κάποιου κυβερνήτη της δικής του ολκής θα θεωρούνταν ανεκτίμητα και συνήθως θα καταγράφονταν. Είναι γενικώς παραδεκτό ότι το βιβλίο αυτό αποτελεί μια συλλογή που συγκροτήθηκε από άλλες συλλογές.

 4. (α) Πώς διαιρείται γενικά το βιβλίο Παροιμίαι; (β) Ποιος είπε το μεγαλύτερο μέρος των παροιμιών αυτών;

⁴ Το βιβλίο Παροιμίαι μπορεί να διαιρεθεί σε 5 τμήματα. Αυτά είναι: (1) Κεφάλαια 1-9, με αρχή τις λέξεις: «Παροιμίαι Σολομώντος, υιού του Δαβίδ»· (2) Κεφάλαια 10-24, που επιγράφονται «Παροιμίαι Σολομώντος»· (3) Κεφάλαια 25-29, όπου αναφέρεται στην αρχή: «Και αύται είναι παροιμίαι του Σολομώντος, τας οποίας συνέλεξαν οι άνθρωποι του Εζεκίου, βασιλέως του Ιούδα»· (4) Κεφάλαιο 30, που ξεκινάει με τα λόγια: «Οι λόγοι του Αγούρ, υιού του Ιακαί»· και (5) Κεφάλαιο 31, όπου περιέχονται «οι λόγοι του βασιλέως Λεμουήλ, ο χρησμός [το βαρυσήμαντο άγγελμα, ΜΝΚ], το οποίον η μήτηρ αυτού εδίδαξεν αυτόν». Συνεπώς, ο Σολομών ήταν εκείνος που είπε το μεγαλύτερο μέρος των παροιμιών αυτών. Όσο για τον Αγούρ και τον Λεμουήλ, δεν είναι γνωστό τίποτα το συγκεκριμένο για την ταυτότητά τους. Μερικοί σχολιαστές εκφράζουν τη γνώμη ότι Λεμουήλ μπορεί να ήταν κάποιο άλλο όνομα του Σολομώντα.

 5. Πότε γράφτηκε και συγκροτήθηκε το βιβλίο Παροιμίαι;

⁵ Πότε γράφτηκε και συγκροτήθηκε το βιβλίο Παροιμίαι; Αναμφίβολα, το μεγαλύτερο μέρος καταγράφηκε στη διάρκεια της βασιλείας του Σολομώντα (1037-998 Π.Κ.Χ.), πριν παρεκκλίνει αυτός από την ορθή οδό. Λόγω της αβεβαιότητας που υπάρχει για την ταυτότητα του Αγούρ και του Λεμουήλ, δεν είναι δυνατό να χρονολογηθεί η ύλη που προέρχεται απ’ αυτούς. Εφόσον μια από τις συλλογές έγινε στη βασιλεία του Εζεκία (745-717 Π.Κ.Χ.), η τελική συγκρότηση του βιβλίου δεν θα μπορούσε να είχε γίνει πριν από τη βασιλεία του. Μήπως και τα 2 τελευταία τμήματα συμπεριλήφθηκαν στο βιβλίο με την εξουσιοδότηση του Βασιλιά Εζεκία; Ως προς την απάντηση, η Μετάφραση Νέου Κόσμου των Αγίων Γραφών με Παραπομπές έχει μια διαφωτιστική υποσημείωση στο εδάφιο Παροιμίαι 31:31: «Μερικές εκδ[όσεις] του εβρ[αϊκού] κειμένου εμφανίζουν το τριγράμματο Χεθ, Ζάιν, Κοφ (חזק), το οποίο αποτελεί την υπογραφή που έβαζε ο Βασιλιάς Εζεκίας στις αντιγραφές που έκαναν οι γραμματείς του, για να δηλώσει ότι το συγκεκριμένο έργο είχε ολοκληρωθεί».

 6. Τι είναι παροιμία, και γιατί είναι κατάλληλος ο εβραϊκός τίτλος του βιβλίου;

⁶ Στις αποδόσεις της Αγίας Γραφής στην εβραϊκή, το βιβλίο αποκαλούνταν αρχικά με την πρώτη του λέξη, μισλέ, που σημαίνει «παροιμίες». Μισλέ είναι η ιδιότυπη γενική πληθυντικού του εβραϊκού ουσιαστικού μασάλ, ρίζα του οποίου θεωρείται γενικά μια λέξη που σημαίνει «μοιάζω με» ή «συγκρίνομαι με». Αυτοί οι όροι περιγράφουν ωραία τα περιεχόμενα του βιβλίου, εφόσον παροιμίες είναι τα περιεκτικά ρητά που συχνά χρησιμοποιούν ομοιότητες ή συγκρίσεις και είναι φτιαγμένα έτσι ώστε να κάνουν τον ακροατή να σκεφτεί. Η σύντομη διατύπωση που χαρακτηρίζει τις παροιμίες τις κάνει ευκολονόητες και ενδιαφέρουσες, και λόγω αυτής της διατύπωσης διδάσκονται, μαθαίνονται και απομνημονεύονται εύκολα. Η ιδέα εντυπώνεται.

 7. Τι αξίζει να σημειωθεί ως προς το ύφος του βιβλίου Παροιμίαι;

⁷ Το ύφος της έκφρασης στο βιβλίο είναι κι αυτό εξαιρετικά ενδιαφέρον. Πρόκειται για εβραϊκό ποιητικό ύφος. Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου έχει συντεθεί σε παράλληλη ποίηση. Σ’ αυτό το ύφος δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία στίχων ή στροφών, αλλά οι έμμετροι στίχοι δίνουν παράλληλες σκέψεις ή ιδέες. Η ομορφιά και η δύναμη διδασκαλίας αυτού του ύφους βρίσκονται σ’ αυτή τη ροή των σκέψεων. Οι σκέψεις μπορεί να είναι παρόμοιες ή αντίθετες, αλλά η δύναμη του παραλληλισμού κάνει πιο βαθιά τη σκέψη, εμπλουτίζει την ιδέα και εξασφαλίζει τη μετάδοση του νοήματος της σκέψης. Παραδείγματα παραλληλισμών παρόμοιων εννοιών βρίσκονται στα εδάφια Παροιμίαι 11:25· 16:18· και 18:15, και παραδείγματα παραλληλισμών αντίθετων εννοιών, οι οποίοι και υπερτερούν σε αριθμό, στα εδάφια Παροιμίαι 10:7, 30· 12:25· 13:25· και 15:8. Ένας άλλος τύπος σύνθεσης βρίσκεται στο τέλος του βιβλίου. (Παρ. 31:10-31) Εκεί, τα 22 εδάφια είναι φτιαγμένα έτσι ώστε, στην εβραϊκή, το καθένα να αρχίζει μ’ ένα διαδοχικό γράμμα του εβραϊκού αλφαβήτου· αυτός ο τύπος λέγεται ακροστιχίδα, και χρησιμοποιείται, επίσης, σε πολλούς ψαλμούς. Η ομορφιά αυτού του ύφους δεν έχει το όμοιό της στα αρχαία συγγράμματα.

 8. Πώς βεβαιώνει την αυθεντικότητα του βιβλίου Παροιμίαι η χρήση του από τους πρώτους Χριστιανούς;

⁸ Η αυθεντικότητα του βιβλίου Παροιμίαι καταδεικνύεται από το γεγονός ότι οι πρώτοι Χριστιανοί το χρησιμοποιούσαν ευρέως στη διατύπωση κανόνων διαγωγής. Είναι φανερό ότι ο Ιάκωβος ήξερε καλά το βιβλίο Παροιμίαι και χρησιμοποίησε τις βασικές του αρχές στις έξοχες συμβουλές που έδωσε όσον αφορά τη Χριστιανική διαγωγή. (Παράβαλε Παροιμίαι 14:29· 17:27 με Ιακώβου 1:19, 20· Παροιμίαι 3:34 με Ιακώβου 4:6· Παροιμίαι 27:1 με Ιακώβου 4:13, 14.) Άμεσες παραθέσεις από το βιβλίο Παροιμίαι βρίσκονται, επίσης, στις ακόλουθες περικοπές: Ρωμαίους 12:20—Παροιμίαι 25:21, 22· Εβραίους 12:5, 6—Παροιμίαι 3:11, 12· 2 Πέτρου 2:22—Παροιμίαι 26:11.

 9. Πώς εναρμονίζεται το βιβλίο Παροιμίαι με την υπόλοιπη Αγία Γραφή;

⁹ Επιπρόσθετα, το ίδιο το βιβλίο Παροιμίαι δείχνει ότι βρίσκεται σε αρμονία με την υπόλοιπη Αγία Γραφή, αποδεικνύοντας έτσι ότι είναι μέρος ‘όλης της Γραφής’. Παρουσιάζει καταπληκτική ενότητα σκέψης όταν παραβληθεί με το Νόμο του Μωυσή, τη διδασκαλία του Ιησού και τα συγγράμματα των μαθητών και των αποστόλων του Ιησού. (Βλέπε Παροιμίαι 10:16—1 Κορινθίους 15:58 και Γαλάτας 6:8, 9· Παροιμίαι 12:25, ΜΝΚ—Ματθαίος 6:25· Παροιμίαι 20:20—Έξοδος 20:12 και Ματθαίος 15:4.) Ακόμη και όταν θίγει θέματα όπως η ετοιμασία της γης για κατοίκηση από τους ανθρώπους, υπάρχει ενότητα σκέψης με άλλους Βιβλικούς συγγραφείς.—Παρ. 3:19, 20· Γέν. 1:6, 7· Ιώβ 38:4-11· Ψαλμ. 104:5-9.

10, 11. Τι άλλο επιβεβαιώνει τη θεοπνευστία του βιβλίου;

¹⁰ Επίσης, η θεοπνευστία του βιβλίου επιβεβαιώνεται από την επιστημονική του ακρίβεια, στην περίπτωση που κάποια παροιμία του αναφέρεται σε αρχές της χημείας, της ιατρικής ή της υγιεινής. Το εδάφιο Παροιμίαι 25:20, ΜΝΚ, μιλάει καταφανώς για αντιδράσεις μεταξύ οξέος και αλκαλικών υδροξειδίων. Τα εδάφια Παροιμίαι 31:4, 5 συμφωνούν με τις σύγχρονες επιστημονικές ανακαλύψεις ότι το αλκοόλ αμβλύνει τις διανοητικές λειτουργίες. Πολλοί γιατροί και διαιτολόγοι συμφωνούν ότι το μέλι είναι υγιεινή τροφή, πράγμα που μας θυμίζει την παροιμία: «Υιέ μου, φάγε μέλι, διότι είναι καλόν». (Παρ. 24:13) Οι σύγχρονες παρατηρήσεις της ψυχοσωματικής ιατρικής δεν είναι καινούριες για το βιβλίο Παροιμίαι. «Η ευφραινομένη καρδία δίδει ευεξίαν ως ιατρικόν».—17:22· 15:17.

¹¹ Πράγματι, το βιβλίο Παροιμίαι καλύπτει τόσο άρτια κάθε ανθρώπινη ανάγκη και κατάσταση ώστε μια αυθεντία δήλωσε: «Δεν υπάρχει σχέση στη ζωή για την οποία να μη δίνεται η κατάλληλη οδηγία, δεν υπάρχει καλή ή άσχημη τάση για την οποία να μη δίνεται η κατάλληλη υποκίνηση ή διόρθωση. Η ανθρώπινη αντίληψη φέρνεται παντού σε άμεση σχέση με το Θείο, . . . και ο άνθρωπος βαδίζει σαν να βρίσκεται ενώπιον του Πλάστη και Κριτή του . . . Κάθε τύπος ανθρώπου βρίσκεται στο αρχαίο αυτό βιβλίο· και μολονότι η περιγραφή έγινε πριν από τρεις χιλιάδες χρόνια, είναι ακόμη τόσο αληθινή ως προς την ανθρώπινη φύση σαν να έγινε τώρα με βάση τους υπάρχοντες αντιπροσωπευτικούς τύπους ανθρώπων».—Λεξικό της Αγίας Γραφής (Dictionary of the Bible) του Σμιθ, 1890, Τόμος III, σελίδα 2616.

ΤΙ ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΙΜΙΑΙ

12. (α) Ποιο ποίημα με εσωτερικό ειρμό αποτελεί το 1ο τμήμα του βιβλίου Παροιμίαι; (β) Τι διδάσκει αναφορικά με τη σοφία και την ανθρώπινη διαγωγή; (γ) Πώς το εδάφιο Παροιμίαι 1:7 θέτει το πρότυπο ολόκληρου του βιβλίου;

¹² Πρώτο Τμήμα (1:1–9:18). Αυτό είναι ένα ποίημα με εσωτερικό ειρμό, αποτελούμενο από σύντομες ομιλίες, που είναι σαν να τις κάνει ένας πατέρας στο γιο του, και πραγματεύεται το πόσο αναγκαία είναι η σοφία για να καθοδηγεί την καρδιά, δηλαδή ολόκληρο τον εσωτερικό άνθρωπο, και για να κατευθύνει τις επιθυμίες. Διδάσκει την αξία της σοφίας και τις ευλογίες της: ευτυχία, τερπνότητα, ειρήνη και ζωή. (1:33· 3:13-18· 8:32-35) Αυτό το αντιπαραβάλλει με την έλλειψη σοφίας και τα αποτελέσματά της: παθήματα και τελικά θάνατος. (1:28-32· 7:24-27· 8:36) Καθώς εξετάζει τις άπειρες καταστάσεις και πιθανότητες της ζωής, παρουσιάζει μια βασική μελέτη της ανθρώπινης διαγωγής και τις τωρινές και μελλοντικές συνέπειες αυτής της διαγωγής. Τα λόγια του εδαφίου Παροιμίαι 1:7, ΜΝΚ, θέτουν το πρότυπο ολόκληρου του βιβλίου: ‘Ο φόβος του Ιεχωβά είναι αρχή γνώσης’. Όλες οι ενέργειες πρέπει να δείχνουν ότι λαβαίνεται υπόψη ο Ιεχωβά. Συνεχώς επαναλαμβάνεται ότι είναι αναγκαίο να μη λησμονούνται οι νόμοι του Θεού, να τηρούνται πιστά οι εντολές του και να μην απορρίπτονται.

13. Αναφέρετε με ποια πράγματα ασχολείται κυρίως το 1ο τμήμα του βιβλίου Παροιμίαι.

¹³ Το 1ο τμήμα ασχολείται κυρίως με την πρακτική σοφία, τη γνώση, το φόβο για τον Ιεχωβά, τη διαπαιδαγώγηση και τη διάκριση. Προειδοποιεί για τις κακές συναναστροφές, την απόρριψη της διαπαιδαγώγησης που δίνει ο Ιεχωβά και τις ανάρμοστες σχέσεις με ξένες γυναίκες. (1:10-19· 3:11, 12· 5:3-14· 7:1-27) Δυο φορές περιγράφει τη σοφία σαν να βρίσκεται σε δημόσιους χώρους, πράγμα που δείχνει ότι μπορεί να αποκτηθεί, ότι είναι διαθέσιμη. (1:20, 21· 8:1-11) Είναι προσωποποιημένη και απευθύνει εκκλήσεις προς τους ‘απλούς [άπειρους, ΜΝΚ]’, ρίχνοντας μάλιστα κάποιο φως στη δημιουργία της γης. (1:22-33· 8:4-36) Τι καταπληκτικό βιβλίο! Το τμήμα αυτό τελειώνει με το εναρκτήριο θέμα του, ότι ‘αρχή σοφίας φόβος του Ιεχωβά’. (9:10) Από την αρχή ως το τέλος, υποστηρίζει ότι η αναγνώριση του Ιεχωβά σε κάθε μας ενέργεια, μαζί με την προσκόλλησή μας στη δικαιοσύνη του, είναι η οδός της ζωής και μπορεί να μας προφυλάξει από πάμπολλα ανεπιθύμητα πράγματα.

14. Οι παραλληλισμοί ποιων αντίθετων εννοιών εντυπώνουν τις πρακτικές διδασκαλίες του βιβλίου Παροιμίαι;

¹⁴ Δεύτερο Τμήμα (10:1–24:34). Εδώ βρίσκουμε πολλά εκλεκτά, και ασύνδετα μεταξύ τους αποφθέγματα που εφαρμόζουν τη σοφία στις περίπλοκες καταστάσεις της ζωής. Διδάσκοντάς μας τις ορθές εφαρμογές, έχει σκοπό να βοηθήσει στην επίτευξη μεγαλύτερης ευτυχίας και ευχάριστης ζωής. Οι αντιθέσεις στους παραλληλισμούς κάνουν αυτές τις διδασκαλίες να εντυπώνονται στο νου μας. Ακολουθεί κατάλογος με μερικά από τα θέματα που αντιπαραβάλλονται σε 3 μόνο από τα κεφάλαια αυτού του τμήματος, το 10ο, το 11ο και το 12ο:

η αγάπη με το μίσος

η σοφία με τη μωρία

η εντιμότητα με τη δολιότητα

η πιστότητα με τη ‘σπερμολογία [συκοφαντία, ΜΝΚ]’

η αλήθεια με το ψέμα

η επιμέλεια με την οκνηρία

η πορεία ακεραιότητας με τις διεστραμμένες οδούς

η δικαιοσύνη με την ασέβεια

η ταπεινοφροσύνη με την υπερηφάνεια

Αν εξετάσουμε αυτόν τον κατάλογο, λαβαίνοντας υπόψη μας την καθημερινή ζωή, θα πειστούμε ότι το βιβλίο Παροιμίαι είναι πράγματι πρακτικό!

15. Δώστε μερικά παραδείγματα των ποικίλων ανθρώπινων καταστάσεων για τις οποίες γίνεται λόγος στο βιβλίο Παροιμίαι.

¹⁵ Το υπόλοιπο αυτού του τμήματος (13:1–24:34) συνεχίζει δίνοντας υπενθυμίσεις των αρχών του Ιεχωβά, ώστε να έχουμε ενόραση και διάκριση. Αν απαριθμήσουμε τις πολλές και ποικίλες ανθρώπινες καταστάσεις για τις οποίες γίνεται λόγος, θα φανεί πόσο ευρύ είναι το φάσμα που καλύπτει το βιβλίο αυτό. Είναι εξαιρετικά ωφέλιμο να λαβαίνουμε αυτές τις Βιβλικές συμβουλές για την προσποίηση, την υψηλοφροσύνη, την αξιοπιστία, τη φρόνηση, τις συναναστροφές, τη διόρθωση και την εκπαίδευση των παιδιών, την ανθρώπινη άποψη ως προς το τι είναι ορθό, τη μακροθυμία, την εκδήλωση καλοσύνης σ’ αυτούς που υποφέρουν, την απάτη, την προσευχή, το χλευασμό, την ικανοποίηση με τα αναγκαία της ζωής, την υπερηφάνεια, το άδικο κέρδος, τη δωροληψία, τις φιλονικίες, τον αυτοέλεγχο, την ‘ιδιογνωμοσύνη [απομόνωση, ΜΝΚ]’, τη σιωπή, την προσωποληψία, τις έριδες, την ταπεινοφροσύνη, την «τρυφή [πολυτέλεια, ΜΝΚ]», τη φροντίδα για τον πατέρα και τη μητέρα, τα οινοπνευματώδη ποτά, τη δολιότητα, τις ιδιότητες της συζύγου, τα δώρα, το δανεισμό, την καλοσύνη, την εμπιστοσύνη, τα όρια ιδιοκτησίας, την εποικοδόμηση της οικογένειας, τη ζήλεια, την εκδίκηση, τη ματαιότητα, τη γλυκιά απόκριση, το στοχασμό και τους αληθινούς φίλους. Μεγάλος πράγματι πλούτος συμβουλών για να προστρέχουμε σ’ αυτόν προκειμένου να παίρνουμε σωστή καθοδηγία για τις καθημερινές υποθέσεις! Για μερικούς, ορισμένα απ’ αυτά τα θέματα μπορεί να φαίνονται ασήμαντα, αλλά εδώ παρατηρούμε ότι η Αγία Γραφή δεν παραβλέπει τις ανάγκες που έχουμε ακόμη και σε φαινομενικώς μικρά πράγματα. Σ’ αυτόν τον τομέα, το βιβλίο Παροιμίαι έχει ανεκτίμητη αξία.

16. Ποιες εποικοδομητικές συμβουλές δίνονται στο 3ο τμήμα του βιβλίου Παροιμίαι;

¹⁶ Τρίτο Τμήμα (25:1–29:27). Δίνονται εποικοδομητικές συμβουλές σε θέματα όπως η τιμή, η υπομονή, οι εχθροί, οι σχέσεις με άφρονες, τα αστεία, η κολακεία, η ζηλοτυπία, το κακό που προκαλείται από φίλο, η πείνα, η συκοφαντία, η εκπλήρωση ευθυνών, ο τόκος, η ομολογία των αμαρτιών, τα αποτελέσματα της ασεβούς εξουσίας, η αλαζονεία, οι ευλογίες της δίκαιης εξουσίας, το παραστράτημα των παιδιών, η μεταχείριση των υπηρετών, η ενόραση και η διορατικότητα.

17. (α) Ποιο ‘βαρυσήμαντο άγγελμα’ μεταδίδει ο Αγούρ; (β) Ποιες τετράδες πραγμάτων περιγράφει;

¹⁷ Τέταρτο Τμήμα (30:1-33). Αυτό είναι «ο χρησμός [το βαρυσήμαντο άγγελμα, ΜΝΚ]» που αποδίδεται στον Αγούρ. Αφού πρώτα παραδέχεται ταπεινά ότι ο ίδιος είναι ασήμαντος, ο συγγραφέας αναφέρεται στην ανικανότητα του ανθρώπου να δημιουργήσει τη γη και όσα υπάρχουν σ’ αυτήν. Αποκαλεί το Λόγο του Θεού ‘δεδοκιμασμένο [καθαρισμένο, ΜΝΚ]’ και ασπίδα. Ζητάει να απομακρυνθεί απ’ αυτόν ο ψευδής λόγος και να μην του δοθούν ούτε πλούτη ούτε φτώχεια. Περιγράφει μια ακάθαρτη, υπερήφανη και άπληστη γενεά που καταριέται τους γονείς της. Αναφέρει ποια 4 πράγματα δεν λένε «Αρκεί», καθώς και ποια 4 είναι πολύ δύσκολο να τα καταλάβει κανείς. (30:15, 16) Λέει πως η μοιχαλίδα αυτοαπαλλάσσεται αδιάντροπα από την ενοχή της. Έπειτα, περιγράφονται 4 πράγματα που δεν μπορεί να υποφέρει η γη, 4 μικρά πράγματα που είναι «σοφώτατα [ενστικτωδώς σοφά, ΜΝΚ]» και 4 πράγματα που υπερέχουν στο πώς βαδίζουν. Με εύστοχες συγκρίσεις, ο συγγραφέας προειδοποιεί ότι «όστις ερεθίζει οργήν, εξάγει μάχας».—30:33.

18. Τι έχει να πει ο Βασιλιάς Λεμουήλ για (α) την κακή γυναίκα και (β) την άξια σύζυγο;

¹⁸ Πέμπτο Τμήμα (31:1-31). Εδώ υπάρχει ακόμη ‘ένας χρησμός [ένα βαρυσήμαντο άγγελμα, ΜΝΚ]’, του Λεμουήλ του βασιλιά. Αυτό το τμήμα είναι γραμμένο με 2 είδη ύφους. Στο 1ο μέρος αναφέρει ότι μπορεί να καταστραφεί κάποιος από κακή γυναίκα, προειδοποιεί για το πώς μπορούν να διαστρέψουν την κρίση τα οινοπνευματώδη ποτά και κάνει έκκληση για δίκαιη κρίση. Η ακροστιχίδα στο 2ο μέρος είναι αφιερωμένη σε μια κλασική περιγραφή μιας ‘ενάρετης [άξιας, ΜΝΚ]’ συζύγου. Αρκετά λεπτομερώς, εξετάζει πόσο πολύτιμη είναι αυτή, τονίζοντας ότι είναι άξια εμπιστοσύνης και φέρνει καλό στον κύριό της. Μεταξύ άλλων ιδιοτήτων που έχει, είναι και εργατική, σηκώνεται νωρίς, κάνει τις αγορές της με προσοχή, δείχνει καλοσύνη στους φτωχούς και παράλληλα είναι προνοητική και μιλάει σοφά. Επιπλέον, είναι δραστήρια, τη σέβονται τα παιδιά της και την επαινεί ο σύζυγός της. Και το κυριότερο απ’ όλα, φοβάται τον Ιεχωβά.

ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΩΦΕΛΙΜΟ

19. Πώς το ίδιο το βιβλίο Παροιμίαι κάνει γνωστό τον ωφέλιμο σκοπό του;

¹⁹ Ο ωφέλιμος σκοπός του βιβλίου Παροιμίαι αναφέρεται στα αρχικά εδάφια: ‘Για να γνωρίσει κανείς σοφία και διαπαιδαγώγηση, να διακρίνει τα λόγια της κατανόησης, να λάβει τη διαπαιδαγώγηση που δίνει ενόραση, δικαιοσύνη και κρίση και ευθύτητα, για να δώσει στους άπειρους διορατικότητα, στον νέο γνώση και ικανότητα σκέψης’. (1:2-4, ΜΝΚ) Σε αρμονία μ’ αυτόν το δηλωμένο σκοπό, το βιβλίο δίνει έμφαση στη γνώση, στη σοφία και στην κατανόηση, καθεμιά από τις οποίες είναι ωφέλιμη με το δικό της ιδιαίτερο τρόπο.

20. Τι λέει το βιβλίο Παροιμίαι για τη γνώση;

²⁰ (1) Η γνώση αποτελεί μεγάλη ανάγκη του ανθρώπου, επειδή δεν είναι καλό να βρίσκεται ο άνθρωπος σε άγνοια. Ουδέποτε μπορεί να αποκτήσει κάποιος ακριβή γνώση χωρίς το φόβο για τον Ιεχωβά, γιατί η γνώση αρχίζει μ’ αυτόν το φόβο. Η γνώση πρέπει να προτιμάται από τον εκλεκτό χρυσό. Γιατί; Μέσω της γνώσης οι δίκαιοι ελευθερώνονται· αυτή μας συγκρατεί ώστε να μη σπεύδουμε στην αμαρτία. Πόσο χρειάζεται να ψάχνουμε να τη βρούμε, να την αφομοιώνουμε! Είναι πράγματι πολύτιμη. Γι’ αυτό, «κλίνον το ωτίον σου και άκουε τους λόγους των σοφών, και προσκόλλησον την καρδίαν σου εις την γνώσιν μου».—22:17· 1:7, ΜΝΚ· 8:10· 11:9· 18:15· 19:2, ΜΝΚ· 20:15.

21. Ποια είναι η θεϊκή διδασκαλία αναφορικά με τη σοφία;

²¹ (2) Η σοφία, η ικανότητα να χρησιμοποιείται ορθά η γνώση προς αίνο του Ιεχωβά, «είναι το πρώτιστον». Αποκτήστε την. Πηγή της είναι ο Ιεχωβά. Η ζωοπάροχη σοφία έχει την αρχή της στη γνώση και στο φόβο για τον Ιεχωβά Θεό—αυτό είναι το μεγάλο μυστικό της σοφίας. Να φοβάστε λοιπόν τον Θεό, όχι τους ανθρώπους. Προσωποποιημένη η σοφία κάνει μια διακήρυξη, παρακινώντας όλους να διορθώσουν την οδό τους. Η σοφία κράζει έξω στους δρόμους. Ο Ιεχωβά καλεί όλους τους ‘μωρούς [άπειρους, ΜΝΚ]’ και τους «ενδεείς φρενών» να μεταστραφούν και να τραφούν από το ψωμί της σοφίας. Τότε, έχοντας φόβο για τον Ιεχωβά, θα είναι ευτυχισμένοι, έστω κι αν έχουν λίγα. Οι ευλογίες της σοφίας είναι πολλές· οι επιδράσεις που ασκεί αυτή είναι πολύ ωφέλιμες. Σοφία και γνώση—αυτά είναι τα προκαταρκτικά θεμέλια για την «ορθή βουλή [ικανότητα σκέψης, ΜΝΚ]», του είδους που θα μας προφυλάξει. Όπως το μέλι είναι ωφέλιμο και ευχάριστο, έτσι και η σοφία. Έχει μεγαλύτερη αξία από το χρυσό· είναι δέντρο ζωής. Οι άνθρωποι αφανίζονται χωρίς τη σοφία, επειδή η σοφία διατηρεί τη ζωή· σοφία σημαίνει ζωή.—4:7· 1:7, 20-23· 2:6, 7, 10, 11· 3:13-18, 21-26· 8:1-36· 9:1-6, 10· 10:8· 13:14· 15:16, 24· 16:16, 20-24· 24:13, 14.

22. Ποια προφύλαξη παρέχει η κατανόηση;

²² (3) Εκτός από τη γνώση και τη σοφία, ζωτική είναι και η κατανόηση· επομένως, «υπέρ πάσαν απόκτησίν σου απόκτησον σύνεσιν [κατανόηση, ΜΝΚ]». Κατανόηση είναι η ικανότητα να βλέπει κανείς τις αλληλένδετες πλευρές ενός πράγματος· σημαίνει διάκριση, με τον Θεό πάντοτε υπόψη, επειδή ο άνθρωπος δεν μπορεί να στηρίζεται στη δική του κατανόηση. Πόσο εντελώς αδύνατο είναι να έχει κάποιος κατανόηση ή διάκριση αν ενεργεί εναντίον του Ιεχωβά! Για να γίνει κτήμα μας η κατανόηση, πρέπει να την επιζητούμε με θέρμη, σαν κρυμμένο θησαυρό. Για να έχουμε κατανόηση, πρέπει να έχουμε γνώση. Η έρευνα για γνώση την οποία κάνει αυτός που έχει κατανόηση ανταμείβεται, και η σοφία βρίσκεται ενώπιόν του. Αυτός προφυλάσσεται από τις αναρίθμητες παγίδες αυτού του κόσμου, όπως για παράδειγμα από τους αμέτρητους κακούς ανθρώπους που ίσως να προσπαθήσουν να τον παγιδέψουν για να βαδίσει μαζί τους στην οδό του σκότους. Η δόξα ανήκει στον Ιεχωβά Θεό—την Πηγή της γνώσης, της σοφίας και της κατανόησης, που είναι ζωοπάροχες!—4:7· 2:3, 4· 3:5· 15:14· 17:24· 19:8· 21:30.

23. Ποιο είδος σοφών συμβουλών θα εξεταστεί στη συνέχεια;

²³ Σε αρμονία με τον ωφέλιμο σκοπό του βιβλίου Παροιμίαι, το βιβλίο παρουσιάζει αφθονία σοφών και θεόπνευστων συμβουλών για να μας βοηθήσει να αποκτήσουμε κατανόηση και να προφυλάξουμε την καρδιά, «διότι εκ ταύτης προέρχονται αι εκβάσεις της ζωής». (4:23) Ακολουθεί μια επιλογή σοφών συμβουλών που τονίζονται σε όλο το βιβλίο.

24. Τι λέγεται αναφορικά με τον ασεβή και τον δίκαιο;

²⁴ Ο ασεβής σε αντιπαραβολή με τον δίκαιο: Ο ασεβής θα συλληφθεί στις διεστραμμένες οδούς του και οι θησαυροί του δεν θα τον σώσουν τη μέρα της οργής. Ο δίκαιος έχει την προοπτική να ζήσει και θα ‘παιδευτεί [ανταμειφθεί, ΜΝΚ]’ από τον Ιεχωβά.—2:21, 22· 10:6, 7, 9, 24, 25, 27-32· 11:3-7, 18-21, 23, 30, 31· 12:2, 3, 7, 28· 13:6, 9· 14:2, 11· 15:3, 8, 29· 29:16.

25. Πώς προειδοποιεί το βιβλίο Παροιμίαι για την ανηθικότητα;

²⁵ Η ανάγκη για καθαρές ηθικές αρχές: Ο Σολομών προειδοποιεί συνεχώς για την ανηθικότητα. Στους μοιχούς θα επέλθει πληγή καθώς και ατίμωση, και η μομφή τους δεν θα εξαλειφθεί. Τα «κλοπιμαία ύδατα» μπορεί να φαίνονται γλυκά σ’ ένα νεαρό, αλλά η πόρνη κατεβαίνει στο θάνατο και παίρνει μαζί της τους άπειρους που πέφτουν θύματά της. Εκείνους που πέφτουν στο βαθύ λάκκο της ανηθικότητας τους μισεί ο Ιεχωβά.—2:16-19· 5:1-23· 6:20-35· 7:4-27· 9:13-18· 22:14· 23:27, 28.

26. Τι λέγεται για την εγκράτεια;

²⁶ Η ανάγκη για εγκράτεια: Η μέθη και η ‘ασωτία [λαιμαργία, ΜΝΚ]’ καταδικάζονται. Όλοι όσοι θα έχουν την επιδοκιμασία του Θεού πρέπει να είναι μετριοπαθείς στο φαγητό και στο ποτό. (20:1· 21:17· 23:21, 29-35· 25:16· 31:4, 5) Όσοι είναι ‘μακρόθυμοι έχουν μεγάλη φρόνηση’ και είναι εξοχότεροι από τον δυνατό που εκπορθεί πόλη. (14:17, 29· 15:1, 18· 16:32· 19:11· 25:15, 28· 29:11, 22) Επίσης, χρειάζεται εγκράτεια για να αποφεύγει κανείς το φθόνο και τη ζήλεια, που είναι «σαπρία των οστέων» του.—14:30· 24:1· 27:4· 28:22, ΜΝΚ.

27. (α) Ποια χρήση του λόγου είναι άσοφη; (β) Γιατί είναι τόσο ζωτική η σοφή χρήση των χειλιών μας και της γλώσσας μας;

²⁷ Η σοφή και η άσοφη χρήση του λόγου: Τα διεστραμμένα λόγια, «ο σπερμολόγος [συκοφάντης, ΜΝΚ]», ο ψευδομάρτυρας και ο ψεύτης θα ξεσκεπαστούν, επειδή είναι βδελυκτοί στον Ιεχωβά. (4:24· 6:16-19· 11:13· 12:17, 22· 14:5, 25· 17:4· 19:5, 9· 20:17· 24:28· 25:18) Αν το στόμα κάποιου λέει καλά πράγματα, είναι πηγή ζωής· αλλά το στόμα του «προπετούς [ανόητου, ΜΝΚ]» επισπεύδει την καταστροφή του. «Θάνατος και ζωή είναι εις την χείρα της γλώσσης· και οι αγαπώντες αυτήν θέλουσι φάγει τους καρπούς αυτής». (18:21) Η συκοφαντία, η απατηλή γλώσσα, η κολακεία και τα απερίσκεπτα λόγια καταδικάζονται. Η πορεία της σοφίας είναι να λέει κανείς την αλήθεια, να τιμά τον Θεό.—10:11, 13, 14· 12:13, 14, 18, 19· 13:3· 14:3· 16:27-30· 17:27, 28· 18:6-8, 20· 26:28, ΜΝΚ· 29:20· 31:26.

28. Τι ζημιά κάνει η υπερηφάνεια, αλλά ποια οφέλη προέρχονται από την ταπεινοφροσύνη;

²⁸ Η αφροσύνη της υπερηφάνειας και η ανάγκη για ταπεινοφροσύνη: Το υπερήφανο άτομο εξυψώνει τον εαυτό του σε ύψος που δεν έχει πραγματικά, κι έτσι συντρίβεται. Οι ‘υψηλοκάρδιοι’ είναι βδελυκτοί στον Ιεχωβά, αλλά αυτός δίνει στους ταπεινούς σοφία, δόξα, πλούτη και ζωή.—3:7· 11:2· 12:9· 13:10· 15:33· 16:5, 18, 19· 18:12· 21:4· 22:4· 26:12· 28:25, 26· 29:23.

29. Πώς πρέπει να θεωρείται η οκνηρία, και πόσο αξίζει η επιμέλεια;

²⁹ Επιμέλεια, όχι οκνηρία: Πολλές είναι οι περιγραφές του οκνηρού. Αυτός θα έπρεπε να πάει στο μυρμήγκι για να πάρει μαθήματα και να γίνει σοφός. Όσο για τον επιμελή, αυτός θα ευημερήσει!—1:32· 6:6-11· 10:4, 5, 26· 12:24· 13:4· 15:19· 18:9· 19:15, 24· 20:4, 13· 21:25, 26· 22:13· 24:30-34· 26:13-16· 31:24, 25.

30. Πώς δίνει έμφαση το βιβλίο Παροιμίαι στην ορθή συναναστροφή;

³⁰ Η ορθή συναναστροφή: Είναι αφροσύνη η συναναστροφή μ’ εκείνους που δεν φοβούνται τον Ιεχωβά, με ασεβείς ή άφρονες, με οξύθυμους, με σπερμολόγους ή με ‘ασώτους [λαίμαργους, ΜΝΚ]’. Αντίθετα, να συναναστρέφεστε με σοφά άτομα και θα γίνετε ακόμη σοφότεροι.—1:10-19· 4:14-19· 13:20· 14:7· 20:19· 22:24, 25· 28:7.

31. Ποιες είναι οι σοφές συμβουλές σχετικά με τον έλεγχο;

³¹ Η ανάγκη για έλεγχο και διόρθωση: ‘Ο Ιεχωβά ελέγχει όντινα αγαπά’, και εκείνοι που δέχονται αυτή τη διαπαιδαγώγηση βρίσκονται στην οδό η οποία οδηγεί στη δόξα και στη ζωή. Όποιος μισεί τον έλεγχο θα καταλήξει στην ατίμωση.—3:11, 12· 10:17· 12:1· 13:18· 15:5, 31-33· 17:10· 19:25· 29:1.

32. Ποιες εξαίρετες νουθεσίες παρέχονται για να είναι κάποια καλή σύζυγος;

³² Συμβουλές για να είναι κάποια καλή σύζυγος: Επανειλημμένα το βιβλίο Παροιμίαι προειδοποιεί για τη σύζυγο που είναι εριστική και ενεργεί επαίσχυντα. Η συνετή, άξια και θεοφοβούμενη σύζυγος έχει το νόμο της «ευμενείας [στοργικής καλοσύνης, ΜΝΚ]» στη γλώσσα της· όποιος βρίσκει μια τέτοια σύζυγο απολαμβάνει ‘χάρη παρά Ιεχωβά’.—12:4· 18:22· 19:13, 14· 21:9, 19· 27:15, 16· 31:10-31.

33. Ποιες ωφέλιμες συμβουλές εκτίθενται για την εκπαίδευση των παιδιών;

³³ Η ανατροφή των παιδιών: Να τα διδάσκετε τακτικά τις εντολές του Θεού ώστε ‘να μη λησμονούν’. Να τα ανατρέφετε από τη βρεφική ηλικία σύμφωνα με τη διδασκαλία του Ιεχωβά. Μη διστάζετε να χρησιμοποιείτε τη ράβδο όταν χρειάζεται· ως έκφραση αγάπης, η ράβδος και ο έλεγχος δίνουν σοφία στο παιδί. Όποιοι ανατρέφουν παιδιά έτσι όπως θέλει ο Θεός θα έχουν σοφά παιδιά που θα φέρνουν ευφροσύνη και μεγάλη ευχαρίστηση στον πατέρα και στη μητέρα.—4:1-9· 13:24· 17:21· 22:6, 15· 23:13, 14, 22, 24, 25· 29:15, 17.

34. Ποια είναι τα πλεονεκτήματα όταν αναλαμβάνουμε την ευθύνη να βοηθούμε τους άλλους;

³⁴ Η ευθύνη να βοηθούμε τους άλλους: Αυτό τονίζεται συχνά στο βιβλίο Παροιμίαι. Ο σοφός πρέπει να διαδίδει τη γνώση για να ωφελούνται και άλλοι. Επίσης, ο άνθρωπος πρέπει να είναι γενναιόδωρος όταν δείχνει καλοσύνη σ’ αυτούς που έχουν περιορισμένους πόρους, και όταν το κάνει αυτό, στην πραγματικότητα, δανείζει στον Ιεχωβά, ο οποίος εγγυάται ότι θα υπάρχει ανταπόδοση.—11:24-26· 15:7· 19:17· 24:11, 12· 28:27.

35. Φτάνοντας στη ρίζα των προβλημάτων μας, ποια συμβουλή δίνει το βιβλίο Παροιμίαι;

³⁵ Εμπιστοσύνη στον Ιεχωβά: Το βιβλίο Παροιμίαι φτάνει στη ρίζα των προβλημάτων μας όταν συμβουλεύει ‘να εμπιστευόμαστε’ πλήρως στον Θεό. Πρέπει ‘να λαβαίνουμε υπόψη μας τον Ιεχωβά σε όλες μας τις οδούς’. Ο άνθρωπος μπορεί να σχεδιάζει την πορεία του, αλλά ο Ιεχωβά πρέπει να διευθύνει τα βήματά του. Το όνομα του Ιεχωβά είναι πύργος οχυρός, στον οποίον καταφεύγουν οι δίκαιοι και βρίσκουν προστασία. Να ελπίζετε στον Ιεχωβά και να προστρέχετε στο Λόγο του για καθοδηγία.—3:1, 5, 6, ΜΝΚ· 16:1-9· 18:10· 20:22· 28:25, 26· 30:5, 6.

36. Από ποιες απόψεις μπορεί να χαρακτηριστεί επίκαιρο, πρακτικό και ωφέλιμο το βιβλίο Παροιμίαι;

³⁶ Πόσο ωφέλιμο είναι το βιβλίο Παροιμίαι για να διδάσκει και να διαπαιδαγωγεί εμάς και άλλους! Όπως φάνηκε, καμιά πλευρά των ανθρώπινων σχέσεων δεν παραβλέπεται. Υπάρχει κάποιος που απομονώνεται από τους υπόλοιπους λάτρεις του Θεού; (18:1, ΜΝΚ) Μήπως κάποιος υψηλά ιστάμενος καταλήγει σε συμπεράσματα πριν ακούσει και τις δυο πλευρές μιας υπόθεσης; (18:17) Μήπως κάνει κάποιος επικίνδυνα και χοντροκομμένα αστεία; (26:18, 19) Μήπως έχει κάποιος την τάση να είναι προσωπολήπτης; (28:21) Ο έμπορος στο κατάστημά του, ο αγρότης στο χωράφι του, ο σύζυγος και η σύζυγος και το παιδί—όλοι παίρνουν ωφέλιμη διδασκαλία. Οι γονείς βοηθούνται έτσι ώστε να μπορούν να ξεσκεπάζουν τις πολλές παγίδες που ενεδρεύουν στο δρόμο των νέων. Οι σοφοί μπορούν να διδάξουν τους άπειρους. Οι παροιμίες είναι πρακτικές όπου κι αν ζούμε· η διδασκαλία και οι συμβουλές του βιβλίου δεν είναι ποτέ ανεπίκαιρες: «Το βιβλίο Παροιμίαι», είπε κάποτε ο Αμερικανός εκπαιδευτικός Γουίλιαμ Λάιον Φελπς, «είναι πιο επίκαιρο από τη σημερινή εφημερίδα».a Το βιβλίο Παροιμίαι είναι επίκαιρο, πρακτικό και ωφέλιμο για διδασκαλία, επειδή είναι εμπνευσμένο από τον Θεό.

37. Πώς εναρμονίζεται το βιβλίο Παροιμίαι με τις διδασκαλίες του Μεγαλύτερου Σολομώντα;

³⁷ Αφού είναι ωφέλιμο για να τακτοποιεί τα ζητήματα, το βιβλίο Παροιμίαι, που περιέχει κυρίως παροιμίες που είπε ο Σολομών, στρέφει τους ανθρώπους προς τον Παντοδύναμο Θεό. Έτσι έκανε και ο Ιησούς Χριστός, ο οποίος, όπως αναφέρεται στο εδάφιο Ματθαίος 12:42, ήταν ‘κάτι περισσότερο από τον Σολομώντα’.

38. Πώς αυξάνει το βιβλίο Παροιμίαι την εκτίμηση που έχουμε για τη Βασιλεία του Θεού και τις δίκαιες αρχές της;

³⁸ Πόσο ευγνώμονες μπορούμε να είμαστε για το ότι αυτός ο εξαιρετικά Σοφός είναι εκείνος που διάλεξε ο Ιεχωβά ως το Σπέρμα της Βασιλείας! Ο δικός του θρόνος πρόκειται να «στερεωθή εν δικαιοσύνη», για μια ειρηνική βασιλεία πολύ πιο ένδοξη ακόμη και από εκείνη του Βασιλιά Σολομώντα. Σχετικά με την εξουσία εκείνης της Βασιλείας θα λέγεται: «Έλεος και αλήθεια διαφυλάττουσι τον βασιλέα· και ο θρόνος αυτού υποστηρίζεται υπό του ελέους». Αυτή θα φέρει μια αιωνιότητα δίκαιης διακυβέρνησης για το ανθρώπινο γένος, αναφορικά με την οποία το βιβλίο Παροιμίαι λέει επίσης: «Βασιλέως κρίνοντος τους πτωχούς εν αληθεία, ο θρόνος αυτού θέλει στερεωθή διαπαντός». Έτσι φτάνουμε να εκτιμήσουμε με χαρά ότι το βιβλίο Παροιμίαι, όχι μόνο φωτίζει το δρόμο μας προς τη γνώση, τη σοφία, την κατανόηση καθώς και την αιώνια ζωή, αλλά, και το σπουδαιότερο, μεγαλύνει τον Ιεχωβά ως την Πηγή της αληθινής σοφίας, την οποία αυτός παρέχει μέσω του Χριστού Ιησού, του Κληρονόμου της Βασιλείας. Το βιβλίο Παροιμίαι αυξάνει πάρα πολύ την εκτίμηση που έχουμε για τη Βασιλεία του Θεού και τις δίκαιες αρχές με τις οποίες κυβερνάει τώρα.—Παρ. 25:5· 16:12· 20:28· 29:14.

[Υποσημειώσεις]