Κεφάλαιο Τρία

Δοκιμάζονται Αλλά Παραμένουν Πιστοί στον Ιεχωβά!

1, 2. Ποια σημαντικά γεγονότα αποτέλεσαν προοίμιο των όσων αφηγείται ο Δανιήλ;

Η ΑΥΛΑΙΑ του προφητικού βιβλίου του Δανιήλ ανοίγει σε μια περίοδο κατά την οποία λαβαίνουν χώρα βαρυσήμαντες αλλαγές στην παγκόσμια σκηνή. Η Ασσυρία μόλις είχε χάσει την πρωτεύουσά της, τη Νινευή. Η Αίγυπτος είχε περιοριστεί σε μια θέση δευτερεύουσας σημασίας νοτίως της γης του Ιούδα. Και η Βαβυλώνα ανερχόταν γοργά ως η κύρια δύναμη στην πάλη για παγκόσμια κυριαρχία.

² Το 625 Π.Κ.Χ., ο Αιγύπτιος Φαραώ Νεχώ έκανε μια τελευταία απεγνωσμένη προσπάθεια να αναχαιτίσει την επέκταση της Βαβυλώνας προς νότον. Για το σκοπό αυτόν, οδήγησε το στρατό του στη Χαρκεμίς, η οποία βρίσκεται στις όχθες του ποταμού άνω Ευφράτη. Η μάχη της Χαρκεμίς, όπως ονομάστηκε τελικά, αποτέλεσε ένα ιστορικό γεγονός αποφασιστικής σημασίας. Ο βαβυλωνιακός στρατός υπό την αρχηγία του Διαδόχου του Θρόνου, του Ναβουχοδονόσορα, κατέφερε ένα συντριπτικό πλήγμα κατά των δυνάμεων του Φαραώ Νεχώ. (Ιερεμίας 46:2) Με την ώθηση που του έδωσε η νίκη του, ο Ναβουχοδονόσορ σάρωσε τη Συρία και την Παλαιστίνη, και στην ουσία τερμάτισε την αιγυπτιακή κυριαρχία σε αυτή την περιοχή. Μόνο ο θάνατος του πατέρα του, του Ναβοπολασσάρ, αναχαίτισε προσωρινά την εκστρατεία του.

3. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα της πρώτης εκστρατείας του Ναβουχοδονόσορα κατά της Ιερουσαλήμ;

³ Το επόμενο έτος, ο Ναβουχοδονόσορ—που είχε τώρα ενθρονιστεί ως βασιλιάς της Βαβυλώνας—άρχισε να ασχολείται και πάλι με τις στρατιωτικές του εκστρατείες στη Συρία και στην Παλαιστίνη. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου πήγε στην Ιερουσαλήμ για πρώτη φορά. Η Αγία Γραφή αναφέρει: «Στις ημέρες του ανέβηκε ο Ναβουχοδονόσορ, ο βασιλιάς της Βαβυλώνας, και ο Ιωακείμ έγινε υπηρέτης του επί τρία χρόνια. Ωστόσο, στράφηκε και στασίασε εναντίον του».—2 Βασιλέων 24:1.

Ο ΝΑΒΟΥΧΟΔΟΝΟΣΟΡ ΣΤΗΝ ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ

4. Πώς πρέπει να κατανοηθεί η έκφραση «το τρίτο έτος της βασιλείας του Ιωακείμ», η οποία αναφέρεται στο εδάφιο Δανιήλ 1:1;

⁴ Η έκφραση «επί τρία χρόνια» παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για εμάς, διότι τα εισαγωγικά λόγια του βιβλίου του Δανιήλ έχουν ως εξής: «Το τρίτο έτος της βασιλείας του Ιωακείμ, του βασιλιά του Ιούδα, ο Ναβουχοδονόσορ, ο βασιλιάς της Βαβυλώνας, ήρθε στην Ιερουσαλήμ και άρχισε να την πολιορκεί». (Δανιήλ 1:1) Το τρίτο έτος ολόκληρης της βασιλείας του Ιωακείμ, ο οποίος βασίλεψε από το 628 ως το 618 Π.Κ.Χ., ο Ναβουχοδονόσορ δεν είχε γίνει ακόμη «ο βασιλιάς της Βαβυλώνας», αλλά ήταν ο διάδοχος του θρόνου. Το 620 Π.Κ.Χ. ο Ναβουχοδονόσορ ανάγκασε τον Ιωακείμ να πληρώνει φόρο υποτελείας. Αλλά μετά από τρία χρόνια περίπου, ο Ιωακείμ στασίασε. Συνεπώς, η δεύτερη φορά που πήγε ο Βασιλιάς Ναβουχοδονόσορ στην Ιερουσαλήμ, προκειμένου να τιμωρήσει τον στασιαστή Ιωακείμ, ήταν το 618 Π.Κ.Χ., δηλαδή το τρίτο έτος κατά το οποίο ο Ιωακείμ βασίλευε ως υποτελής της Βαβυλώνας.

5. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα της δεύτερης εκστρατείας του Ναβουχοδονόσορα κατά της Ιερουσαλήμ;

⁵ Το αποτέλεσμα αυτής της πολιορκίας ήταν ότι «ο Ιεχωβά έδωσε στο χέρι του τον Ιωακείμ, το βασιλιά του Ιούδα, και μέρος από τα σκεύη του οίκου του αληθινού Θεού». (Δανιήλ 1:2) Ο Ιωακείμ πιθανώς πέθανε, πέφτοντας θύμα είτε δολοφονίας είτε κάποιας ανταρσίας, στα αρχικά στάδια της πολιορκίας. (Ιερεμίας 22:18, 19) Το 618 Π.Κ.Χ. τον διαδέχθηκε ως βασιλιάς ο 18χρονος γιος του Ιωαχίν. Αλλά η διακυβέρνηση του Ιωαχίν διήρκεσε μόνο τρεις μήνες και δέκα ημέρες, αφού αυτός παραδόθηκε το 617 Π.Κ.Χ.—Παράβαλε 2 Βασιλέων 24:10-15.

6. Τι έκανε ο Ναβουχοδονόσορ τα ιερά σκεύη του ναού της Ιερουσαλήμ;

⁶ Ο Ναβουχοδονόσορ πήρε ως λάφυρα τα ιερά σκεύη του ναού της Ιερουσαλήμ και «τα έφερε στη γη Σεναάρ, στον οίκο του θεού του· και τα σκεύη τα έφερε στο θησαυροφυλάκιο του θεού του», του Μαρντούκ, ο οποίος στην εβραϊκή λεγόταν Μερωδάχ. (Δανιήλ 1:2· Ιερεμίας 50:2) Ανακαλύφτηκε μια βαβυλωνιακή επιγραφή στην οποία παρουσιάζεται ο Ναβουχοδονόσορ να λέει σχετικά με το ναό του Μαρντούκ: «Αποθήκευσα στο εσωτερικό του ασήμι και χρυσάφι και πολύτιμες πέτρες . . . και τοποθέτησα εκεί το θησαυροφυλάκιο του βασιλείου μου». Θα διαβάσουμε και πάλι για αυτά τα ιερά σκεύη όταν θα εξετάζουμε την εποχή του Βασιλιά Βαλτάσαρ.—Δανιήλ 5:1-4.

ΟΙ ΕΠΙΛΕΚΤΟΙ ΝΕΑΡΟΙ ΤΗΣ ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ

7, 8. Τι μπορούμε να συμπεράνουμε από τα εδάφια Δανιήλ 1:3, 4 και 6 σχετικά με το παρελθόν του Δανιήλ και των τριών συντρόφων του;

⁷ Δεν μεταφέρθηκαν στη Βαβυλώνα μόνο οι θησαυροί του ναού του Ιεχωβά. Η αφήγηση λέει: «Κατόπιν ο βασιλιάς είπε στον Ασφενάζ, τον επικεφαλής αυλικό του, να φέρει μερικούς από τους γιους του Ισραήλ και από τους βασιλικούς απογόνους και από τους ευγενείς, παιδιά στα οποία δεν υπήρχε κανένα ελάττωμα, αλλά που είχαν καλή εμφάνιση καθώς και ενόραση σε όλη τη σοφία και κατείχαν γνώση και είχαν διάκριση για ό,τι είναι γνωστό, καθώς και την ικανότητα να σταθούν στο ανάκτορο του βασιλιά».—Δανιήλ 1:3, 4.

⁸ Ποιοι επιλέχθηκαν; Η αφήγηση μας λέει: «Υπήρχαν . . . μεταξύ αυτών μερικοί από τους γιους του Ιούδα, ο Δανιήλ, ο Ανανίας, ο Μισαήλ και ο Αζαρίας». (Δανιήλ 1:6) Αυτό φωτίζει το κατά τα άλλα σκοτεινό παρελθόν του Δανιήλ και των συντρόφων του. Για παράδειγμα, παρατηρούμε ότι ήταν “γιοι του Ιούδα”, της βασιλικής φυλής. Είτε ανήκαν στην βασιλική γραμμή είτε όχι, είναι λογικό να σκεφτούμε ότι κατάγονταν τουλάχιστον από οικογένειες με κύρος και επιρροή. Εκτός του ότι ήταν υγιείς διανοητικά και σωματικά, είχαν ενόραση, σοφία, γνώση και διάκριση—όλα αυτά ενώ ήταν ακόμη σε ηλικία αρκετά μικρή ώστε να αποκαλούνται «παιδιά», ίσως στα πρώτα χρόνια της εφηβείας τους. Ο Δανιήλ και οι σύντροφοί του πρέπει να ξεχώριζαν—να ήταν επίλεκτοι—ανάμεσα στους νεαρούς της Ιερουσαλήμ.

9. Γιατί φαίνεται βέβαιο ότι ο Δανιήλ και οι τρεις σύντροφοί του είχαν θεοφοβούμενους γονείς;

⁹ Η αφήγηση δεν μας λέει ποιοι ήταν οι γονείς αυτών των νεαρών. Ωστόσο, φαίνεται βέβαιο ότι επρόκειτο για θεοσεβή άτομα, γονείς που είχαν πάρει στα σοβαρά τις ευθύνες τους. Αν λάβουμε υπόψη την ηθική και πνευματική παρακμή που επικρατούσε στην Ιερουσαλήμ εκείνη την εποχή, κυρίως μεταξύ “των βασιλικών απογόνων και των ευγενών”, είναι ξεκάθαρο ότι οι εξαίσιες ιδιότητες που είχαν ο Δανιήλ και οι τρεις σύντροφοί του δεν προέκυψαν τυχαία. Είναι αυτονόητο ότι οι γονείς τους πρέπει να ένιωσαν μεγάλη θλίψη όταν είδαν τους γιους τους να μεταφέρονται σε μια μακρινή χώρα. Αν μπορούσαν να γνωρίζουν τι θα συνέβαινε τελικά, πόσο περήφανοι θα ήταν! Πόσο σπουδαίο είναι να ανατρέφουν οι γονείς τα παιδιά τους «με τη διαπαιδαγώγηση και τη νουθεσία του Ιεχωβά»!—Εφεσίους 6:4.

ΜΑΧΗ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΟ ΝΟΥ

10. Τι διδάχτηκαν οι νεαροί Εβραίοι, και ποιος ήταν ο σκοπός αυτής της διδασκαλίας;

¹⁰ Ευθύς αμέσως, άρχισε μια μάχη με στόχο το νου εκείνων των νεαρών εξορίστων. Ο Ναβουχοδονόσορ, για να διασφαλίσει ότι οι Εβραίοι έφηβοι θα διαπλάθονταν έτσι ώστε να ενταχθούν στο βαβυλωνιακό σύστημα, διέταξε τους αξιωματούχους του “να τους διδάξουν τη γραφή και τη γλώσσα των Χαλδαίων”. (Δανιήλ 1:4) Δεν επρόκειτο για μια συνηθισμένη εκπαίδευση. Η Διεθνής Στερεότυπη Εγκυκλοπαίδεια της Βίβλου (The International Standard Bible Encyclopedia) εξηγεί ότι εκείνη η εκπαίδευση «περιλάμβανε την εκμάθηση της σουμεριακής, της ακκαδικής, της αραμαϊκής . . . και άλλων γλωσσών, καθώς και τη μελέτη των πολυάριθμων συγγραμμάτων που ήταν γραμμένα σε αυτές». “Τα πολυάριθμα συγγράμματα” ασχολούνταν με την ιστορία, τα μαθηματικά, την αστρονομία και τα παρόμοια. Εντούτοις, «τα συναφή θρησκευτικά κείμενα, που ασχολούνταν και με τους οιωνούς και με την αστρολογία . . . , έπαιζαν σημαντικό ρόλο».

11. Ποια βήματα έγιναν για να διασφαλιστεί ότι οι νεαροί Εβραίοι θα ενσωματώνονταν στη ζωή της βαβυλωνιακής αυλής;

¹¹ Προκειμένου να υιοθετήσουν πλήρως αυτοί οι νεαροί Εβραίοι τα έθιμα και τον πολιτισμό που χαρακτήριζαν τη ζωή στη βαβυλωνιακή αυλή, «ο βασιλιάς καθόρισε για αυτούς καθημερινό χορήγημα από τα εκλεκτά φαγητά του βασιλιά και από το κρασί που έπινε ο ίδιος, καθώς και να τους δοθεί ανατροφή επί τρία χρόνια, ώστε στο τέλος αυτών των χρόνων να σταθούν ενώπιον του βασιλιά». (Δανιήλ 1:5) Επιπλέον, «ο αυλάρχης όρισε σε αυτούς ονόματα. Όρισε, λοιπόν, στον Δανιήλ το όνομα Βαλτασάσαρ· και στον Ανανία, Σεδράχ· και στον Μισαήλ, Μισάχ· και στον Αζαρία, Αβδενεγώ». (Δανιήλ 1:7) Στη Βιβλική εποχή ήταν συνηθισμένο να δίνεται σε κάποιο άτομο καινούριο όνομα όταν λάβαινε χώρα ένα σημαντικό γεγονός στη ζωή του. Παραδείγματος χάρη, ο Ιεχωβά άλλαξε τα ονόματα του Άβραμ και της Σαραΐ σε Αβραάμ και Σάρρα. (Γένεση 17:5, 15, 16) Το γεγονός ότι ένας άνθρωπος μπορούσε να αλλάξει το όνομα κάποιου άλλου έδειχνε ξεκάθαρα πως κατείχε εξουσία ή θέση ισχύος. Όταν ο Ιωσήφ έγινε διαχειριστής τροφίμων στην Αίγυπτο, ο Φαραώ τον ονόμασε Ζαφνάθ-πανεάχ.—Γένεση 41:44, 45· παράβαλε 2 Βασιλέων 23:34· 24:17.

12, 13. Γιατί μπορεί να λεχθεί ότι η αλλαγή των ονομάτων των νεαρών Εβραίων αποτελούσε μια προσπάθεια υπονόμευσης της πίστης τους;

¹² Στην περίπτωση του Δανιήλ και των τριών Εβραίων φίλων του, οι αλλαγές των ονομάτων ήταν σημαντικές. Τα ονόματα που τους είχαν δώσει οι γονείς τους ήταν σε αρμονία με τη λατρεία του Ιεχωβά. «Δανιήλ» σημαίνει «Κριτής μου Είναι ο Θεός». Η σημασία του ονόματος «Ανανίας» είναι «Ο Ιεχωβά Έχει Δείξει Εύνοια». «Μισαήλ» πιθανώς σημαίνει «Ποιος Είναι Όμοιος με τον Θεό;» «Αζαρίας» σημαίνει «Ο Ιεχωβά Έχει Βοηθήσει». Χωρίς αμφιβολία, οι γονείς τους είχαν την ένθερμη ελπίδα ότι οι γιοι τους θα μεγάλωναν υπό την καθοδήγηση του Ιεχωβά Θεού και θα γίνονταν πιστοί και όσιοι υπηρέτες του.

¹³ Εντούτοις, τα καινούρια ονόματα που δόθηκαν στους τέσσερις Εβραίους είχαν όλα άμεση σχέση με ονόματα ψεύτικων θεών, δείχνοντας έτσι ότι ο αληθινός Θεός είχε υποταχθεί σε αυτές τις θεότητες. Τι δόλια προσπάθεια ήταν αυτή προκειμένου να υπονομευτεί η πίστη εκείνων των νεαρών!

14. Τι σημαίνουν τα καινούρια ονόματα που δόθηκαν στον Δανιήλ και στους τρεις συντρόφους του;

¹⁴ Το όνομα του Δανιήλ μετατράπηκε σε Βαλτασάσαρ, που σημαίνει «Προστάτευε τη Ζωή του Βασιλιά». Προφανώς, αυτός ήταν ο συντομευμένος τύπος μιας επίκλησης προς τον Βηλ, ή αλλιώς Μαρντούκ, τον κύριο θεό της Βαβυλώνας. Είτε αναμείχθηκε ο Ναβουχοδονόσορ στην επιλογή αυτού του ονόματος για τον Δανιήλ είτε όχι, ένιωθε υπερηφάνεια όταν δήλωνε ότι αυτό ήταν «σύμφωνα με το όνομα του θεού [του]». (Δανιήλ 4:8) Ο Ανανίας μετονομάστηκε σε Σεδράχ, όνομα που μερικοί ειδικοί πιστεύουν ότι είναι σύνθετο και σημαίνει «Η Προσταγή του Ακού». Είναι ενδιαφέρον ότι Ακού ήταν το όνομα ενός θεού των Σουμερίων. Ο Μισαήλ μετονομάστηκε σε Μισάχ (πιθανώς Μισαακού), ονομασία που προφανώς αποτελούσε έξυπνη παραποίηση της φράσης «Ποιος Είναι Όμοιος με τον Θεό;» σε «Ποιος Είναι Αυτό που Είναι ο Ακού;» Το βαβυλωνιακό όνομα του Αζαρία ήταν Αβδενεγώ, που μάλλον σημαίνει «Υπηρέτης του Νεγώ». Η λέξη «Νεγώ» αποτελεί παραλλαγή του ονόματος «Νεβώ»—έτσι ονομαζόταν μια θεότητα της οποίας το όνομα είχαν πάρει και αρκετοί Βαβυλώνιοι ηγέτες.

ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΕΝΟΙ ΝΑ ΠΑΡΑΜΕΙΝΟΥΝ ΠΙΣΤΟΙ ΣΤΟΝ ΙΕΧΩΒΑ

15, 16. Ποιους κινδύνους αντιμετώπιζαν τώρα ο Δανιήλ και οι σύντροφοί του, και ποια ήταν η αντίδρασή τους;

¹⁵ Τα βαβυλωνιακά ονόματα, το πρόγραμμα επανεκπαίδευσης και το ειδικό διαιτολόγιο—όλα αυτά αποτελούσαν μια προσπάθεια που είχε σκοπό, όχι μόνο να ενσωματωθούν ο Δανιήλ και οι τρεις νεαροί Εβραίοι στο βαβυλωνιακό τρόπο ζωής, αλλά και να αποξενωθούν από τον Θεό τους, τον Ιεχωβά, καθώς και από τη θρησκευτική τους εκπαίδευση και το θρησκευτικό τους παρελθόν. Αντιμέτωποι με όλες αυτές τις πιέσεις και τους πειρασμούς, τι θα έκαναν εκείνοι οι νεαροί;

¹⁶ Η θεόπνευστη αφήγηση λέει: «Ο Δανιήλ αποφάσισε μέσα στην καρδιά του να μη μιανθεί με τα εκλεκτά φαγητά του βασιλιά και με το κρασί που έπινε αυτός». (Δανιήλ 1:8α) Μολονότι αναφέρεται μόνο ο Δανιήλ ονομαστικά, τα όσα επακολούθησαν καταδεικνύουν ότι οι τρεις σύντροφοί του υποστήριξαν την απόφασή του. Τα λόγια «αποφάσισε μέσα στην καρδιά του» δείχνουν ότι η διδασκαλία που είχαν παράσχει στον Δανιήλ οι γονείς του, καθώς και άλλοι, στην πατρίδα του είχε αγγίξει την καρδιά του. Αναμφίβολα, παρόμοια εκπαίδευση καθοδήγησε και τους υπόλοιπους τρεις Εβραίους στην απόφαση που πήραν. Αυτό καταδεικνύει ξεκάθαρα την αξία τού να διδάσκουμε τα παιδιά μας, ακόμη και όταν φαίνεται ότι είναι πολύ μικρά για να καταλάβουν.—Παροιμίες 22:6· 2 Τιμόθεο 3:14, 15.

17. Γιατί εξέφρασαν αντιρρήσεις ο Δανιήλ και οι σύντροφοί του μόνο για τις καθημερινές προμήθειες του βασιλιά, αλλά όχι για τις υπόλοιπες διευθετήσεις;

¹⁷ Γιατί εξέφρασαν αντιρρήσεις οι νεαροί Εβραίοι μόνο για τα εκλεκτά φαγητά και το κρασί, αλλά όχι για τις υπόλοιπες διευθετήσεις; Ο τρόπος λογίκευσης του Δανιήλ δείχνει σαφώς το γιατί: “Δεν ήθελε να μιανθεί”. Το να αναγκαστεί να μάθει κάποιος «τη γραφή και τη γλώσσα των Χαλδαίων» και το να του δοθεί ένα βαβυλωνιακό όνομα, όσο δυσάρεστο και αν ήταν, δεν τον μόλυνε κατ’ ανάγκην. Εξετάστε το παράδειγμα του Μωυσή, περίπου 1.000 χρόνια νωρίτερα. Μολονότι «διδάχτηκε όλη τη σοφία των Αιγυπτίων», παρέμεινε όσιος στον Ιεχωβά. Η ανατροφή από τους δικούς του γονείς τού έδωσε ένα γερό θεμέλιο. Γι’ αυτό, «μέσω πίστης ο Μωυσής, όταν μεγάλωσε, αρνήθηκε να αποκαλείται γιος της κόρης του Φαραώ, επιλέγοντας να υφίσταται κακομεταχείριση με το λαό του Θεού μάλλον παρά να έχει την προσωρινή απόλαυση της αμαρτίας».—Πράξεις 7:22· Εβραίους 11:24, 25.

18. Με ποιους τρόπους θα μόλυναν τους νεαρούς Εβραίους οι προμήθειες του βασιλιά;

¹⁸ Με ποιον τρόπο θα μόλυναν εκείνους τους νεαρούς οι προμήθειες του Βαβυλώνιου βασιλιά; Πρώτον, τα εκλεκτά φαγητά μπορεί να περιλάμβαναν τροφές τις οποίες απαγόρευε ο Μωσαϊκός Νόμος. Για παράδειγμα, οι Βαβυλώνιοι έτρωγαν ακάθαρτα ζώα, τα οποία ήταν απαγορευμένα για τους Ισραηλίτες υπό το Νόμο. (Λευιτικό 11:1-31· 20:24-26· Δευτερονόμιο 14:3-20) Δεύτερον, οι Βαβυλώνιοι δεν συνήθιζαν να στραγγίζουν το αίμα των ζώων που έσφαζαν, προτού φάνε τη σάρκα τους. Η βρώση κρέατος από το οποίο δεν είχε στραγγιστεί το αίμα θα αποτελούσε κατάφωρη παραβίαση του νόμου του Ιεχωβά περί αίματος. (Γένεση 9:1, 3, 4· Λευιτικό 17:10-12· Δευτερονόμιο 12:23-25) Τρίτον, οι λάτρεις ψεύτικων θεών συνηθίζουν να προσφέρουν την τροφή τους στα είδωλα προτού τη φάνε σε ένα κοινό γεύμα. Οι υπηρέτες του Ιεχωβά δεν θα συμμετείχαν σε τίποτα από όλα αυτά! (Παράβαλε 1 Κορινθίους 10:20-22.) Τελικά, η καθημερινή εντρύφηση σε βαριά φαγητά και σε δυνατό ποτό θα ήταν κάθε άλλο παρά υγιεινή για ανθρώπους οποιασδήποτε ηλικίας, πόσο μάλλον για τους νεαρούς.

19. Ποιους συλλογισμούς θα μπορούσαν να κάνουν οι νεαροί Εβραίοι, αλλά τι τους βοήθησε να καταλήξουν στο σωστό συμπέρασμα;

¹⁹ Είναι διαφορετικό πράγμα το να γνωρίζει κάποιος τι πρέπει να κάνει και εντελώς διαφορετικό το να έχει το θάρρος να το κάνει ενώ αντιμετωπίζει πιέσεις και πειρασμούς. Ο Δανιήλ και οι τρεις φίλοι του θα μπορούσαν να σκεφτούν ότι, εφόσον βρίσκονταν πολύ μακριά από τους γονείς τους και τους φίλους τους, αυτά τα άτομα δεν θα μάθαιναν τι έκαναν. Θα μπορούσαν, επίσης, να κάνουν το συλλογισμό ότι επρόκειτο για διαταγή του βασιλιά και ότι δεν φαινόταν να υπάρχει καμιά εναλλακτική λύση. Εκτός αυτού, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι άλλοι νεαροί δέχτηκαν πρόθυμα τις διευθετήσεις και θεώρησαν προνόμιό τους, όχι δοκιμασία, το να συμμετάσχουν. Αλλά αυτός ο εσφαλμένος τρόπος σκέψης θα μπορούσε εύκολα να οδηγήσει στην παγίδα της κρυφής αμαρτίας, στην οποία πέφτουν πολλοί νεαροί. Εκείνοι οι νεαροί Εβραίοι γνώριζαν ότι «τα μάτια του Ιεχωβά είναι σε κάθε τόπο» και ότι «ο αληθινός Θεός θα φέρει σε κρίση κάθε είδους έργο αναφορικά με κάθε κρυφό πράγμα, ως προς το αν είναι καλό ή κακό». (Παροιμίες 15:3· Εκκλησιαστής 12:14) Ας αντλήσουμε όλοι μας ένα δίδαγμα από την πορεία εκείνων των πιστών νεαρών.

ΤΟ ΘΑΡΡΟΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΜΟΝΗ ΕΦΕΡΑΝ ΑΝΤΑΜΟΙΒΕΣ

20, 21. Πώς ενήργησε ο Δανιήλ, και ποιο ήταν το αποτέλεσμα;

²⁰ Έχοντας αποφασίσει μέσα στην καρδιά του να αντισταθεί στις φθοροποιές επιρροές, ο Δανιήλ ενήργησε σε αρμονία με την απόφασή του. «Ζητούσε συνεχώς από τον αυλάρχη να μη μιανθεί». (Δανιήλ 1:8β) «Ζητούσε συνεχώς»—αυτή είναι μια αξιοπρόσεκτη έκφραση. Τις περισσότερες φορές, απαιτείται επίμονη προσπάθεια για να μπορέσουμε να αποκρούσουμε με επιτυχία τους πειρασμούς ή να ξεπεράσουμε ορισμένες αδυναμίες.—Γαλάτες 6:9.

²¹ Στην περίπτωση του Δανιήλ, η επιμονή έφερε αποτελέσματα. «Ο αληθινός Θεός, λοιπόν, έκανε να βρει ο Δανιήλ στοργική καλοσύνη και έλεος ενώπιον του αυλάρχη». (Δανιήλ 1:9) Το αίσιο τέλος που είχε η υπόθεση του Δανιήλ και των συντρόφων του δεν οφειλόταν στο ότι αυτοί ήταν ελκυστικά και ευφυή άτομα. Τουναντίον, οφειλόταν στο ότι είχαν την ευλογία του Ιεχωβά. Αναμφίβολα, ο Δανιήλ θυμόταν την εβραϊκή παροιμία: «Να εμπιστεύεσαι στον Ιεχωβά με όλη σου την καρδιά και να μη στηρίζεσαι στη δική σου κατανόηση. Σε όλες σου τις οδούς αυτόν να λαβαίνεις υπόψη, και αυτός θα κάνει ευθείς τους δρόμους σου». (Παροιμίες 3:5, 6) Το γεγονός ότι ακολούθησε αυτή τη συμβουλή έφερε όντως ανταμοιβές.

22. Ποια δικαιολογημένη αντίρρηση πρόβαλε ο αυλάρχης;

²² Στην αρχή ο αυλάρχης έφερε αντιρρήσεις: «Εγώ φοβάμαι τον κύριό μου το βασιλιά, ο οποίος έχει καθορίσει την τροφή σας και το ποτό σας. Γιατί, λοιπόν, να δει τα πρόσωπά σας κατηφή σε σύγκριση με τα παιδιά που είναι συνομήλικά σας και γιατί να ενοχοποιήσετε το κεφάλι μου στο βασιλιά;» (Δανιήλ 1:10) Αυτές οι αντιρρήσεις και οι επιφυλάξεις ήταν δικαιολογημένες. Ο Βασιλιάς Ναβουχοδονόσορ δεν επέτρεπε την ανυπακοή, και ο αυλάρχης κατανοούσε ότι κινδύνευε το «κεφάλι» του αν αψηφούσε τις οδηγίες του βασιλιά. Τι θα έκανε ο Δανιήλ;

23. Με την πορεία που ακολούθησε, πώς εκδήλωσε ο Δανιήλ ενόραση και σοφία;

²³ Σε αυτό το σημείο υπεισήλθε η ενόραση και η σοφία. Ο νεαρός Δανιήλ πιθανότατα θυμόταν την παροιμία: «Η απάντηση που δίνεται με πραότητα απομακρύνει την οργή, αλλά ο λόγος που προξενεί πόνο διεγείρει θυμό». (Παροιμίες 15:1) Αντί να επιμείνει με πείσμα ότι το αίτημά του έπρεπε να γίνει δεκτό και πιθανόν να εξωθήσει τους άλλους να προκαλέσουν το μαρτυρικό του θάνατο, ο Δανιήλ προσωρινά έπαψε να ασχολείται με το ζήτημα. Στον κατάλληλο χρόνο, πλησίασε το «φύλακα» ο οποίος ίσως ήταν πιο πρόθυμος να του παραχωρήσει κάποια ελευθερία κινήσεων επειδή δεν ήταν άμεσα υπόλογος στο βασιλιά.—Δανιήλ 1:11.

ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΔΕΚΑΗΜΕΡΗ ΔΟΚΙΜΗ

24. Ποια δοκιμή πρότεινε ο Δανιήλ;

²⁴ Ο Δανιήλ πρότεινε στο φύλακα την εξής δοκιμή: «Σε παρακαλώ, δοκίμασε τους υπηρέτες σου επί δέκα ημέρες, και ας μας δίνουν λαχανικά να τρώμε και νερό να πίνουμε· και ας εμφανιστεί μπροστά σε εσένα η όψη των προσώπων μας και η όψη του προσώπου των παιδιών που τρώνε τα εκλεκτά φαγητά του βασιλιά, και κάνε με τους υπηρέτες σου ανάλογα με ό,τι δεις».—Δανιήλ 1:12, 13.

25. Τι μπορεί να περιλάμβαναν τα «λαχανικά» που προσφέρονταν στον Δανιήλ και στους τρεις φίλους του;

²⁵ Δέκα ημέρες με “λαχανικά και νερό”—μήπως θα γίνονταν “κατηφείς” σε σύγκριση με τους υπολοίπους; Η λέξη «λαχανικά» αποτελεί μετάφραση μιας εβραϊκής λέξης που στην ουσία σημαίνει «σπόροι». Μερικές μεταφράσεις της Αγίας Γραφής χρησιμοποιούν την απόδοση «όσπρια», λέξη που ορίζεται ως «οι εδώδιμοι σπόροι διαφόρων ελλοβόκαρπων φυτών (όπως ο αρακάς, τα φασόλια ή οι φακές)». Μερικοί λόγιοι πιστεύουν ότι, όπως δείχνουν τα συμφραζόμενα, αυτό το διαιτολόγιο δεν περιλάμβανε απλώς και μόνο εδώδιμους σπόρους. Ένα σύγγραμμα δηλώνει: «Αυτό που ζήτησαν ο Δανιήλ και οι σύντροφοί του ήταν τα απλά φαγητά από χορταρικά που έτρωγε ο κοινός λαός αντί για τα πιο βαριά φαγητά από κρέας που σερβίρονταν στο βασιλικό τραπέζι». Συνεπώς, τα λαχανικά θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν θρεπτικά φαγητά που περιείχαν φασόλια, αγγούρια, σκόρδο, πράσα, φακές, πεπόνια και κρεμμύδια, καθώς και ψωμί φτιαγμένο από διαφόρων ειδών σιτηρά. Αναμφίβολα, κανείς δεν θα υποστήριζε ότι αυτό το διαιτολόγιο αποτελούσε λιμοκτονία. Φαίνεται ότι ο φύλακας κατανόησε το ζήτημα. «Τελικά, εκείνος τους άκουσε σε αυτό το ζήτημα και τους δοκίμασε επί δέκα ημέρες». (Δανιήλ 1:14) Ποιο ήταν το αποτέλεσμα;

26. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα της δεκαήμερης δοκιμής, και γιατί εξελίχθηκαν έτσι τα πράγματα;

²⁶ «Αφού πέρασαν δέκα ημέρες, τα πρόσωπά τους φάνηκαν καλύτερα στην όψη και παχύτερα στη σάρκα από όλων των παιδιών που έτρωγαν τα εκλεκτά φαγητά του βασιλιά». (Δανιήλ 1:15) Αυτό δεν αποδεικνύει ότι η χορτοφαγία υπερέχει από το να τρώει κάποιος πιο βαριά φαγητά, τα οποία περιέχουν κρέας. Οι δέκα ημέρες είναι λίγες προκειμένου να μπορέσει οποιοδήποτε διαιτολόγιο να φέρει απτά αποτελέσματα, αλλά δεν είναι λίγες προκειμένου να μπορέσει ο Ιεχωβά να επιτελέσει το σκοπό του. «Η ευλογία του Ιεχωβά πλουτίζει, και εκείνος δεν προσθέτει πόνο σε αυτήν», λέει ο Λόγος του. (Παροιμίες 10:22) Οι τέσσερις νεαροί Εβραίοι έθεσαν την πίστη τους και την εμπιστοσύνη τους στον Ιεχωβά, και εκείνος δεν τους εγκατέλειψε. Αιώνες αργότερα, ο Ιησούς Χριστός επέζησε χωρίς τροφή επί 40 ημέρες. Αναφορικά με αυτό, ο ίδιος παρέθεσε τα λόγια που είναι γραμμένα στο εδάφιο Δευτερονόμιο 8:3, όπου διαβάζουμε: «Ο άνθρωπος δεν ζει μόνο με ψωμί, αλλά με κάθε έκφραση από το στόμα του Ιεχωβά ζει ο άνθρωπος». Η εμπειρία του Δανιήλ και των φίλων του αποτελεί κλασικό παράδειγμα αυτού του γεγονότος.

ΕΝΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΣΟΦΙΑ ΑΝΤΙ ΤΩΝ ΕΚΛΕΚΤΩΝ ΦΑΓΗΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ

27, 28. Με ποιους τρόπους αποτέλεσε το διαιτολόγιο που ακολούθησαν ο Δανιήλ και οι τρεις φίλοι του προετοιμασία για μεγαλύτερα πράγματα τα οποία επρόκειτο να επακολουθήσουν;

²⁷ Οι δέκα ημέρες ήταν απλώς μια δοκιμή, αλλά τα αποτελέσματα ήταν πέρα για πέρα πειστικά. «Γι’ αυτό, ο φύλακας εξακολούθησε να παίρνει τα εκλεκτά τους φαγητά και το κρασί που έπρεπε να πίνουν και να τους δίνει λαχανικά». (Δανιήλ 1:16) Δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε τι άποψη θα είχαν για τον Δανιήλ και τους συντρόφους του οι υπόλοιποι νεαροί που συμμετείχαν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Η καθημερινή απόρριψη των βασιλικών εδεσμάτων για χάρη των λαχανικών πρέπει να τους φαινόταν πολύ ανόητη. Αλλά το μέλλον επιφύλασσε μεγάλες δυσκολίες και δοκιμασίες, και αυτές θα απαιτούσαν από τους νεαρούς Εβραίους να επιστρατεύσουν όλη την εγρήγορση και τη νηφαλιότητα που διέθεταν. Πάνω από όλα, η πίστη τους και η εμπιστοσύνη τους στον Ιεχωβά ήταν αυτά που επρόκειτο να τους βοηθήσουν να αντέξουν τις δοκιμασίες της πίστης τους.—Παράβαλε Ιησούς του Ναυή 1:7.

²⁸ Τα λόγια που αναφέρονται στη συνέχεια αποδεικνύουν ότι ο Ιεχωβά ήταν μαζί με εκείνους τους νεαρούς: «Σε αυτά δε τα τέσσερα παιδιά ο αληθινός Θεός έδωσε γνώση και ενόραση σε κάθε γραφή και σοφία, και μάλιστα ο Δανιήλ είχε κατανόηση σχετικά με κάθε είδους οράματα και όνειρα». (Δανιήλ 1:17) Για να αντιμετωπίσουν τους δύσκολους καιρούς που επρόκειτο να έρθουν, χρειάζονταν κάτι παραπάνω από σωματική δύναμη και καλή υγεία. «Όταν η σοφία μπει στην καρδιά σου και η γνώση γίνει ευχάριστη για την ψυχή σου, η ικανότητα σκέψης θα σε φυλάει, η διάκριση θα σε διαφυλάττει, για να σε διασώζει από τον κακό δρόμο». (Παροιμίες 2:10-12) Αυτό ακριβώς χορήγησε ο Ιεχωβά στους τέσσερις πιστούς νεαρούς προκειμένου να τους εξαρτίσει για τα όσα επρόκειτο να συμβούν.

29. Γιατί μπορούσε ο Δανιήλ να “κατανοεί κάθε είδους οράματα και όνειρα”;

²⁹ Αναφέρεται ότι ο Δανιήλ «είχε κατανόηση σχετικά με κάθε είδους οράματα και όνειρα». Αυτό δεν σημαίνει ότι είχε πνευματιστικές ιδιότητες. Είναι ενδιαφέρον ότι, μολονότι ο Δανιήλ θεωρείται ένας από τους μεγάλους Εβραίους προφήτες, ποτέ δεν εμπνεύστηκε να κάνει δηλώσεις όπως «να τι είπε ο Υπέρτατος Κύριος Ιεχωβά» ή «αυτό είπε ο Ιεχωβά των στρατευμάτων». (Ησαΐας 28:16· Ιερεμίας 6:9) Εντούτοις, μόνο με την καθοδήγηση του αγίου πνεύματος του Θεού μπορούσε ο Δανιήλ να κατανοεί και να ερμηνεύει οράματα και όνειρα που αποκάλυπταν το σκοπό του Ιεχωβά.

ΤΕΛΙΚΑ, ΕΡΧΕΤΑΙ Η ΚΡΙΣΙΜΗ ΔΟΚΙΜΗ

30, 31. Πώς η πορεία που επέλεξαν ο Δανιήλ και οι σύντροφοί του αποδείχτηκε επωφελής για αυτούς;

³⁰ Τα τρία χρόνια επανεκπαίδευσης και προετοιμασίας τελείωσαν. Ακολούθησε η κρίσιμη δοκιμή—η προσωπική συνάντηση με το βασιλιά. «Αφού πέρασαν οι ημέρες τις οποίες είχε ορίσει ο βασιλιάς για να τους φέρουν μπροστά του, ο αυλάρχης τούς έφερε ενώπιον του Ναβουχοδονόσορα». (Δανιήλ 1:18) Ήταν καιρός να δώσουν οι τέσσερις νεαροί λογαριασμό σχετικά με τον εαυτό τους. Θα αποδεικνυόταν επωφελές για αυτούς το γεγονός ότι είχαν προσκολληθεί στους νόμους του Ιεχωβά αντί να ενδώσουν στις βαβυλωνιακές οδούς;

³¹ «Ο βασιλιάς άρχισε να μιλάει μαζί τους, και από όλους αυτούς δεν βρέθηκε κανείς σαν τον Δανιήλ, τον Ανανία, τον Μισαήλ και τον Αζαρία· και αυτοί συνέχισαν να στέκονται ενώπιον του βασιλιά». (Δανιήλ 1:19) Η πορεία ενέργειας που είχαν ακολουθήσει τα προηγούμενα τρία χρόνια δικαιώθηκε πλήρως! Δεν ήταν ανοησία το ότι προσκολλήθηκαν σε ένα διαιτολόγιο που καθοριζόταν με βάση την πίστη τους και τη συνείδησή τους. Με το να μείνουν πιστοί σε κάτι που μπορεί να φαινόταν ελάχιστης σημασίας, ο Δανιήλ και οι φίλοι του ευλογήθηκαν με μεγαλύτερα πράγματα. Το προνόμιο «να στέκονται ενώπιον του βασιλιά» ήταν ο στόχος που επιδίωκαν όλοι οι νεαροί οι οποίοι συμμετείχαν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Η Αγία Γραφή δεν αναφέρει αν οι τέσσερις νεαροί Εβραίοι ήταν οι μοναδικοί που επιλέχθηκαν. Όπως και αν είχαν τα πράγματα, η πιστή πορεία που ακολούθησαν τους έφερε πράγματι «μεγάλη ανταμοιβή».—Ψαλμός 19:11.

32. Γιατί μπορεί να λεχθεί ότι ο Δανιήλ, ο Ανανίας, ο Μισαήλ και ο Αζαρίας απόλαυσαν ένα προνόμιο μεγαλύτερο από το να βρίσκονται στη βασιλική αυλή;

³² «Είδες άνθρωπο επιδέξιο στην εργασία του; Ενώπιον βασιλιάδων θα σταθεί αυτός», λένε οι Γραφές. (Παροιμίες 22:29) Γι’ αυτό, ο Δανιήλ, ο Ανανίας, ο Μισαήλ και ο Αζαρίας επιλέχθηκαν από τον Ναβουχοδονόσορα για να στέκονται ενώπιον του βασιλιά, δηλαδή να είναι μέρος της βασιλικής αυλής. Σε όλα αυτά, μπορούμε να διακρίνουμε το χέρι του Ιεχωβά να κατευθύνει τα ζητήματα έτσι ώστε μέσω αυτών των νεαρών—κυρίως μέσω του Δανιήλ—να γίνουν γνωστές σπουδαίες πτυχές του θεϊκού σκοπού. Μολονότι το γεγονός ότι επιλέχθηκαν για να είναι μέρος της βασιλικής αυλής του Ναβουχοδονόσορα αποτελούσε τιμή, ήταν πολύ μεγαλύτερη τιμή το ότι χρησιμοποιήθηκαν με τέτοιον θαυμαστό τρόπο από τον Παγκόσμιο Βασιλιά, τον Ιεχωβά.

33, 34. (α) Γιατί εντυπωσιάστηκε ο βασιλιάς από τους νεαρούς Εβραίους; (β) Ποιο δίδαγμα μπορούμε να πάρουμε από την εμπειρία των τεσσάρων Εβραίων;

³³ Ο Ναβουχοδονόσορ διαπίστωσε σύντομα ότι η σοφία και η ενόραση που είχε χορηγήσει ο Ιεχωβά στους τέσσερις νεαρούς Εβραίους ήταν κατά πολύ ανώτερες από εκείνες που κατείχαν όλοι οι σύμβουλοι και οι σοφοί της αυλής του. «Σε κάθε ζήτημα σοφίας και κατανόησης για το οποίο τους ρωτούσε ο βασιλιάς, τους έβρισκε δέκα φορές καλύτερους από όλους τους μάγους ιερείς και τους επικαλούμενους πνεύματα που υπήρχαν σε ολόκληρη τη βασιλική του επικράτεια». (Δανιήλ 1:20) Πώς ήταν δυνατόν να ισχύει κάτι το διαφορετικό; Οι “μάγοι ιερείς” και οι “επικαλούμενοι πνεύματα” βασίζονταν στην κοσμική και δεισιδαιμονική γνώση της Βαβυλώνας, ενώ ο Δανιήλ και οι φίλοι του έθεταν την εμπιστοσύνη τους στη σοφία που κατεβαίνει από πάνω. Απλώς δεν μπορούσε να υπάρξει καμιά σύγκριση—κανένας συναγωνισμός!

³⁴ Στην πραγματικότητα, η κατάσταση δεν έχει αλλάξει ιδιαίτερα στο πέρασμα των αιώνων. Τον πρώτο αιώνα Κ.Χ., όταν η ελληνική φιλοσοφία και το ρωμαϊκό δίκαιο ήταν δημοφιλή, ο απόστολος Παύλος εμπνεύστηκε να γράψει: «Η σοφία αυτού του κόσμου είναι ανοησία για τον Θεό· διότι είναι γραμμένο: “Πιάνει τους σοφούς στην πανουργία τους”. Και πάλι: “Ο Ιεχωβά γνωρίζει ότι οι διαλογισμοί των σοφών είναι μάταιοι”. Επομένως, κανείς ας μην καυχιέται για ανθρώπους». (1 Κορινθίους 3:19-21) Σήμερα, εμείς χρειάζεται να προσκολλούμαστε γερά σε αυτά που μας έχει διδάξει ο Ιεχωβά και να μην παρασυρόμαστε εύκολα από τη γοητεία και τη λάμψη του κόσμου.—1 Ιωάννη 2:15-17.

ΠΙΣΤΟΙ ΩΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ

35. Πόσες πληροφορίες μάς παρέχονται σχετικά με τους τρεις συντρόφους του Δανιήλ;

³⁵ Η ισχυρή πίστη του Ανανία, του Μισαήλ και του Αζαρία περιγράφεται με δραματικό τρόπο στο 3ο κεφάλαιο του βιβλίου του Δανιήλ, το οποίο μιλάει για τη χρυσή εικόνα που έστησε ο Ναβουχοδονόσορ στην πεδιάδα Δουρά και για τη δοκιμασία του πύρινου καμινιού. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι εκείνοι οι θεοφοβούμενοι Εβραίοι παρέμειναν πιστοί στον Ιεχωβά ως το θάνατό τους. Αυτό το γνωρίζουμε επειδή ο απόστολος Παύλος αναμφίβολα υπονοούσε αυτούς όταν έγραψε για εκείνους «οι οποίοι διαμέσου πίστης . . . σταμάτησαν τη δύναμη της φωτιάς». (Εβραίους 11:33, 34) Αυτοί αποτελούν εξέχοντα παραδείγματα για τους υπηρέτες του Ιεχωβά, νέους και ηλικιωμένους.

36. Ποια ξεχωριστή σταδιοδρομία είχε ο Δανιήλ;

³⁶ Σχετικά με τον Δανιήλ, το τελευταίο εδάφιο του 1ου κεφαλαίου λέει: «Ο Δανιήλ παρέμεινε εκεί μέχρι το πρώτο έτος του Κύρου του βασιλιά». Η ιστορία αποκαλύπτει ότι ο Κύρος κατέλαβε τη Βαβυλώνα μέσα σε μία νύχτα, το 539 Π.Κ.Χ. Προφανώς, λόγω της φήμης και της υπόληψης που είχε, ο Δανιήλ εξακολούθησε να υπηρετεί στην αυλή του Κύρου. Στην πραγματικότητα, το εδάφιο Δανιήλ 10:1 μας λέει ότι «το τρίτο έτος του Κύρου, του βασιλιά της Περσίας», ο Ιεχωβά αποκάλυψε ένα αξιοσημείωτο ζήτημα στον Δανιήλ. Αν ήταν έφηβος όταν φέρθηκε στη Βαβυλώνα το 617 Π.Κ.Χ., θα πρέπει να ήταν σχεδόν 100 χρονών όταν έλαβε εκείνο το τελευταίο όραμα. Τι μακρόχρονη και ευλογημένη σταδιοδρομία πιστής υπηρεσίας στον Ιεχωβά!

37. Ποια διδάγματα μπορούμε να πάρουμε από την εξέταση του 1ου κεφαλαίου του βιβλίου του Δανιήλ;

³⁷ Το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του Δανιήλ δεν αφηγείται απλώς και μόνο την ιστορία τεσσάρων πιστών νεαρών οι οποίοι κατάφεραν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία δοκιμασίες της πίστης τους. Μας δείχνει πώς ο Ιεχωβά μπορεί να χρησιμοποιήσει οποιονδήποτε επιθυμεί προκειμένου να επιτελέσει το σκοπό του. Η αφήγηση αυτή αποδεικνύει ότι κάτι που ίσως φαίνεται σαν συμφορά μπορεί, αν το επιτρέψει ο Ιεχωβά, να εξυπηρετήσει κάποιον χρήσιμο σκοπό. Και μας εξηγεί ότι η πιστότητα σε μικρά πράγματα φέρνει μεγάλη ανταμοιβή.

ΤΙ ΔΙΑΚΡΙΝΑΤΕ;

• Τι μπορεί να λεχθεί για το παρελθόν του Δανιήλ και των τριών νεαρών φίλων του;

• Πώς τέθηκε υπό δοκιμασία στη Βαβυλώνα η καλή ανατροφή των τεσσάρων νεαρών Εβραίων;

• Πώς αντάμειψε ο Ιεχωβά τους τέσσερις Εβραίους για τη θαρραλέα στάση τους;

• Ποια διδάγματα μπορούν να πάρουν οι σημερινοί υπηρέτες του Ιεχωβά από τον Δανιήλ και τους τρεις συντρόφους του;

[Ολοσέλιδη εικόνα στη σελίδα 30]