Πήρε ένα Μάθημα Ελέους

 1. Τι είδους ταξίδι περίμενε τον Ιωνά, και πώς ένιωθε για τον προορισμό του;

Ο ΙΩΝΑΣ θα είχε άφθονο χρόνο να σκεφτεί. Τον περίμενε ένα ταξίδι 800 και πλέον χιλιομέτρων, δηλαδή οδοιπορία ενός περίπου μήνα ή και περισσότερο. Πρώτα, έπρεπε να διαλέξει ανάμεσα στην πιο σύντομη και στην πιο ασφαλή διαδρομή, κατόπιν δε να πορευτεί μέσα από αναρίθμητες κοιλάδες και ορεινές διαβάσεις. Πιθανότατα έπρεπε να παρακάμψει την τεράστια Συριακή Έρημο, να διασχίσει ποταμούς όπως τον ορμητικό Ευφράτη και να αναζητήσει κατάλυμα ανάμεσα σε ξένους στις πόλεις και στα χωριά της Συρίας, της Μεσοποταμίας και της Ασσυρίας. Καθώς περνούσαν οι μέρες, συλλογιζόταν τον προορισμό που τον τρόμαζε τόσο πολύ, την πόλη στην οποία πλησίαζε όλο και περισσότερο​—τη Νινευή.

 2. Πώς είχε μάθει ο Ιωνάς ότι δεν μπορούσε να φύγει τρέχοντας από το διορισμό του;

² Ένα πράγμα ήξερε με βεβαιότητα ο Ιωνάς: Δεν μπορούσε να γυρίσει και να φύγει τρέχοντας από αυτόν το διορισμό. Το είχε δοκιμάσει πρωτύτερα. Όπως είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, ο Ιεχωβά δίδαξε στον Ιωνά με υπομονή κάποιο μάθημα μέσω μιας θαλασσοταραχής και μιας θαυματουργικής διάσωσης για την οποία χρησιμοποίησε ένα πελώριο ψάρι. Έπειτα από τρεις μέρες, το ψάρι εξέμεσε τον Ιωνά ζωντανό σε κάποια ακτή. Τώρα ένιωθε δέος και ήταν πιο ευπειθής.​—Ιωνάς, κεφ. 1, 2.

 3. Ποια ιδιότητα είχε δείξει ο Ιεχωβά στον Ιωνά, αλλά ποιο ερώτημα προκύπτει;

³ Όταν ο Ιεχωβά πρόσταξε δεύτερη φορά τον Ιωνά να πάει στη Νινευή, ο προφήτης κατευθύνθηκε υπάκουα προς τα ανατολικά για να κάνει το μακρύ ταξίδι. (Διαβάστε Ιωνάς 3:1-3) Είχε όμως αφήσει άραγε τη διαπαιδαγώγηση του Ιεχωβά να τον αλλάξει πλήρως; Λόγου χάρη, ο Ιεχωβά τού είχε δείξει έλεος, σώζοντάς τον από πνιγμό, απαλλάσσοντάς τον από την τιμωρία για την αντιδραστικότητά του και δίνοντάς του μια δεύτερη ευκαιρία να επιτελέσει το διορισμό του. Έπειτα από όλα αυτά, είχε μάθει ο Ιωνάς να δείχνει έλεος; Πολλές φορές είναι δύσκολο να μάθουν ατελείς άνθρωποι να δείχνουν έλεος. Ας δούμε τι διδασκόμαστε από την εσωτερική πάλη του Ιωνά.

4, 5. Γιατί αναφέρθηκε ο Ιεχωβά στη Νινευή ως «τη μεγάλη πόλη», και τι μας διδάσκει αυτό για εκείνον;

⁴ Ο Ιωνάς δεν έβλεπε τη Νινευή με τα μάτια του Ιεχωβά. Διαβάζουμε: «Η δε Νινευή, για τον Θεό, ήταν μεγάλη πόλη». (Ιωνάς 3:3) Τρεις φορές, το υπόμνημα του Ιωνά παρουσιάζει τον Ιεχωβά να αναφέρεται στη «Νινευή, τη μεγάλη πόλη». (Ιωνάς 1:2· 3:2· 4:11) Γιατί ήταν μεγάλη, δηλαδή σημαντική, για τον Ιεχωβά;

⁵ Η Νινευή υπήρχε από αρχαιοτάτων χρόνων και συγκαταλεγόταν στις πρώτες πόλεις που ίδρυσε ο Νεβρώδ μετά τον Κατακλυσμό. Ήταν τεράστια, προφανώς μια αστική περιοχή που εμπεριέκλειε και αρκετές άλλες πόλεις, γι’ αυτό και χρειάζονταν τρεις μέρες για να τη διασχίσει κανείς πεζός. (Γέν. 10:11· Ιωνάς 3:3) Η Νινευή ήταν εντυπωσιακή, με επιβλητικούς ναούς, μεγάλα τείχη και άλλα οικοδομήματα. Αλλά τίποτα από αυτά δεν την καθιστούσε σημαντική για τον Ιεχωβά Θεό. Εκείνο που τον ένοιαζε ήταν οι άνθρωποι. Η Νινευή είχε πολύ μεγάλο πληθυσμό σε σχέση με την εποχή της. Παρά την κακία των κατοίκων της, ο Ιεχωβά ενδιαφερόταν για αυτούς. Εκείνος θεωρεί πολύτιμη την ανθρώπινη ζωή και τη δυνατότητα που έχει το κάθε άτομο να μετανοήσει και να μάθει να πράττει το σωστό.

 6. (α) Γιατί μπορεί να φαινόταν τρομακτική η Νινευή στον Ιωνά; (Βλέπε επίσης υποσημείωση.) (β) Τι μαθαίνουμε για τον Ιωνά από το έργο κηρύγματος που επιτέλεσε;

⁶ Όταν ο Ιωνάς μπήκε τελικά στη Νινευή, ο μεγάλος πληθυσμός της των 120.000 και πλέον κατοίκων ίσως έκανε την πόλη να φαίνεται ακόμη πιο τρομακτική.a Επί μία μέρα περπατούσε, μπαίνοντας όλο και πιο μέσα σε αυτή την πολύβουη μεγαλούπολη, ψάχνοντας ενδεχομένως κάποιο κατάλληλο κεντρικό σημείο για να αρχίσει να εξαγγέλει το άγγελμά του. Πώς θα επικοινωνούσε με εκείνους τους ανθρώπους; Είχε μάθει την ασσυριακή γλώσσα; Ή μήπως ο Ιεχωβά τού έδωσε αυτή την ικανότητα θαυματουργικά; Δεν γνωρίζουμε. Ίσως ο Ιωνάς διακήρυξε το άγγελμά του στη μητρική του, την εβραϊκή, και το μετέδωσε στους Νινευίτες μέσω διερμηνέα. Ούτως ή άλλως, το άγγελμά του ήταν απλό και πιθανώς δεν θα τον καθιστούσε ιδιαίτερα δημοφιλή: «Μονάχα σαράντα ημέρες ακόμη, και η Νινευή θα καταστραφεί». (Ιωνάς 3:4) Μίλησε με τόλμη και επανειλημμένα, δείχνοντας αξιοθαύμαστο θάρρος και πίστη, ιδιότητες που χρειάζονται οι Χριστιανοί σήμερα περισσότερο από ποτέ.

7, 8. (α) Πώς ανταποκρίθηκαν οι Νινευίτες στο άγγελμα του Ιωνά; (β) Πώς ανταποκρίθηκε ο βασιλιάς της Νινευή στη διακήρυξη του Ιωνά;

⁷ Το άγγελμα του Ιωνά κίνησε το ενδιαφέρον των Νινευιτών. Αναμφίβολα, εκείνος είχε προετοιμαστεί για εχθρική και βίαιη αντίδραση. Εντούτοις, συνέβη κάτι αξιοπερίεργο. Ο λαός έδωσε προσοχή! Τα λόγια του εξαπλώθηκαν σαν πυρκαγιά. Σύντομα, ολόκληρη η πόλη μιλούσε για τη συμφορά που προφήτευσε ο Ιωνάς. (Διαβάστε Ιωνάς 3:5) Πλούσιοι και φτωχοί, ισχυροί και αδύναμοι, νέοι και ηλικιωμένοι εκδήλωσαν το ίδιο μετανοημένο πνεύμα. Απείχαν από τροφή. Τα νέα για αυτή τη λαϊκή κινητοποίηση έφτασαν σύντομα στα αφτιά του βασιλιά.

⁸ Ο βασιλιάς ανταποκρίθηκε και αυτός στη διακήρυξη του Ιωνά. Ένιωσε θεοσεβή φόβο, σηκώθηκε από το θρόνο του, έβγαλε την πολυτελή στολή του, φόρεσε το ίδιο τραχύ ένδυμα που είχε φορέσει ο λαός του και μάλιστα «κάθησε στις στάχτες». Μαζί με τους “μεγιστάνες” του, δηλαδή τους ευγενείς, εξέδωσε ένα διάταγμα το οποίο μετέτρεπε τη νηστεία από αυθόρμητη λαϊκή κινητοποίηση σε επίσημη κρατική ενέργεια. Διέταξε να ντυθούν όλοι με σάκο, ακόμη και τα κατοικίδια.b Παραδέχτηκε ταπεινά ότι ο λαός του ήταν ένοχος κακίας και βίας. Εκφράζοντας την ελπίδα ότι ο αληθινός Θεός θα εξευμενιζόταν μόλις θα έβλεπε τη μετάνοιά τους, ο βασιλιάς είπε: “Ο Θεός μπορεί να επιστρέψει από το φλογερό θυμό του, ώστε να μην αφανιστούμε”.​—Ιωνάς 3:6-9.

 9. Για ποιο πράγμα αμφιβάλλουν μερικοί κριτικοί σχετικά με τους Νινευίτες, αλλά πώς ξέρουμε ότι κάνουν λάθος;

⁹ Μερικοί κριτικοί αμφιβάλλουν αν θα μπορούσαν οι Νινευίτες να αλλάξουν στάση τόσο γρήγορα. Εντούτοις, Βιβλικοί λόγιοι έχουν επισημάνει ότι αυτού του είδους η κινητοποίηση δεν ήταν κάτι παράξενο για τους ανθρώπους τέτοιων αρχαίων πολιτισμών οι οποίοι ήταν δεισιδαίμονες και παρορμητικοί. Επιπλέον, ξέρουμε ότι οι κριτικοί κάνουν λάθος, διότι ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός αναφέρθηκε μεταγενέστερα στη μετάνοια των Νινευιτών. (Διαβάστε Ματθαίος 12:41) Ήξερε τι έλεγε, επειδή ζούσε στον ουρανό και είχε δει προσωπικά εκείνα τα γεγονότα. (Ιωάν. 8:57, 58) Όπως γίνεται σαφές, δεν πρέπει ποτέ να θεωρούμε ότι κάποιοι είναι αδύνατον να μετανοήσουν​—όσο μοχθηροί και αν μας φαίνονται. Μόνο ο Ιεχωβά μπορεί να διαβάσει τι υπάρχει μέσα στην καρδιά ενός ανθρώπου.

10, 11. (α) Πώς αντέδρασε ο Ιεχωβά στη μετάνοια των Νινευιτών; (β) Γιατί είμαστε βέβαιοι ότι η κρίση του Ιεχωβά δεν ήταν εσφαλμένη;

¹⁰ Πώς αντέδρασε ο Ιεχωβά στη μετάνοια των Νινευιτών; Ο Ιωνάς έγραψε αργότερα: «Ο αληθινός Θεός είδε τα έργα τους, ότι είχαν επιστρέψει από την κακή οδό τους· και έτσι ο αληθινός Θεός μεταμελήθηκε για τη συμφορά που είχε πει ότι θα έφερνε σε αυτούς· και δεν την έφερε».​—Ιωνάς 3:10.

¹¹ Σημαίνει αυτό ότι ο Ιεχωβά θεώρησε εσφαλμένη τη δική του κρίση για τη Νινευή; Όχι. Η Αγία Γραφή εξηγεί ότι η δικαιοσύνη του Ιεχωβά είναι τέλεια. (Διαβάστε Δευτερονόμιο 32:4) Ο δίκαιος θυμός του για τη Νινευή απλώς καταλάγιασε. Ο Ιεχωβά παρατήρησε την αλλαγή τους και διέκρινε ότι δεν υπήρχε πλέον λόγος να τους τιμωρήσει. Ήταν καιρός για εκδήλωση θεϊκού ελέους.

12, 13. (α) Πώς δείχνει ο Ιεχωβά ότι είναι λογικός, προσαρμοστικός και ελεήμων; (β) Γιατί δεν ήταν ψευδής η προφητεία του Ιωνά;

¹² Ο Ιεχωβά δεν είναι σε καμιά περίπτωση ο αδιάλλακτος, ψυχρός, ακόμη και σκληρός Θεός τον οποίο παρουσιάζουν πολλές φορές διάφοροι θρησκευτικοί ηγέτες. Απεναντίας, είναι λογικός, προσαρμοστικός και ελεήμων. Όταν αποφασίζει να τιμωρήσει τους πονηρούς, πρώτα τους προειδοποιεί μέσω των εκπροσώπων του στη γη, διότι θέλει να κάνουν ό,τι και οι Νινευίτες​—να μετανοήσουν και να αλλάξουν τις οδούς τους. (Ιεζ. 33:11) Ο Ιεχωβά είπε στον Ιερεμία τον προφήτη του: «Οποιαδήποτε στιγμή μιλήσω εναντίον κάποιου έθνους και εναντίον κάποιου βασιλείου και πω ότι θα το ξεριζώσω και θα το γκρεμίσω και θα το καταστρέψω, και το έθνος εκείνο επιστρέψει από την κακία του εναντίον της οποίας μίλησα, τότε και εγώ θα μεταμεληθώ για τη συμφορά που είχα σκεφτεί να εκτελέσω πάνω του».​—Ιερ. 18:7, 8.

¹³ Ήταν ψευδής η προφητεία του Ιωνά; Όχι. Εκπλήρωσε το σκοπό της ως προειδοποίηση με βάση τις κακές οδούς των Νινευιτών, οι οποίες στη συνέχεια άλλαξαν. Αν οι Νινευίτες επέστρεφαν στις πονηρές τους οδούς, ο Θεός θα έφερνε την ίδια κρίση εναντίον τους, όπως ακριβώς συνέβη μεταγενέστερα.​—Σοφ. 2:13-15.

14. Πώς αντέδρασε ο Ιωνάς στο έλεος του Ιεχωβά προς τη Νινευή;

¹⁴ Πώς αντέδρασε ο Ιωνάς όταν η καταστροφή δεν ήρθε τότε που την περίμενε; Διαβάζουμε: «Για τον Ιωνά, όμως, αυτό ήταν πάρα πολύ δυσάρεστο, και άναψε από θυμό». (Ιωνάς 4:1) Ο Ιωνάς ανέπεμψε μάλιστα μια προσευχή που μοιάζει με επίπληξη προς τον Παντοδύναμο! Υπονόησε ότι έπρεπε να είχε μείνει στο σπίτι του, στον τόπο του. Όπως ισχυρίστηκε, γνώριζε ευθύς εξαρχής ότι ο Ιεχωβά δεν θα επέφερε συμφορά στη Νινευή, και μάλιστα δικαιολόγησε έτσι την αρχική του φυγή προς τη Θαρσείς. Κατόπιν ζήτησε να πεθάνει, λέγοντας ότι ο θάνατος θα ήταν καλύτερος από τη ζωή.​—Διαβάστε Ιωνάς 4:2, 3.

15. (α) Γιατί μπορεί να κυριεύτηκε από αρνητικά αισθήματα ο Ιωνάς; (β) Πώς φέρθηκε ο Ιεχωβά στον περίλυπο προφήτη του;

¹⁵ Τι ενοχλούσε τον Ιωνά; Δεν γνωρίζουμε όλα όσα πέρασαν από το μυαλό του. Γνωρίζουμε, όμως, ότι είχε εξαγγείλει καταδικαστική κρίση για τη Νινευή μπροστά σε όλο το λαό, ο οποίος τον πίστεψε. Και τώρα, δεν θα εκτελούνταν καμιά καταδίκη. Μήπως φοβόταν ότι θα τον χλεύαζαν; Ότι θα τον χαρακτήριζαν ψευδοπροφήτη; Όπως και να έχει, δεν χάρηκε με τη μετάνοιά τους ούτε με το έλεος του Ιεχωβά. Αντίθετα, φαίνεται πως κυριεύτηκε από πικρία και αυτολύπηση, ενώ ένιωσε ότι πληγώθηκε η υπερηφάνειά του. Προφανώς, όμως, ο ελεήμων Θεός του Ιωνά εξακολουθούσε να βλέπει το καλό στον περίλυπο προφήτη. Αντί να τον τιμωρήσει για την ασέβειά του, ο Ιεχωβά απλώς του υπέβαλε με καλοσύνη ένα διερευνητικό ερώτημα: «Δικαιολογημένα άναψες από θυμό;» (Ιωνάς 4:4) Απάντησε ο Ιωνάς; Το Γραφικό υπόμνημα σωπαίνει.

16. Όσον αφορά ποια ζητήματα μπορεί να διαφωνούν ορισμένοι με τον Θεό, και τι μαθαίνουμε από το παράδειγμα του Ιωνά;

¹⁶ Είναι εύκολο να κατακρίνουμε τον Ιωνά για τη διαγωγή του, αλλά ας θυμόμαστε ότι δεν είναι ασυνήθιστο να διαφωνούν ατελείς άνθρωποι με τον Θεό. Ορισμένοι ίσως πιστεύουν ότι ο Ιεχωβά θα έπρεπε να είχε αποσοβήσει κάποια τραγωδία, να είχε εκτελέσει άμεσα κρίση εναντίον των πονηρών ή ακόμη και να είχε φέρει ήδη το τέλος ολόκληρου του παγκόσμιου συστήματος πραγμάτων. Το παράδειγμα του Ιωνά μάς υπενθυμίζει πως, όποτε διαφωνούμε με τον Ιεχωβά Θεό, η δική μας άποψη χρειάζεται πάντα προσαρμογή​—ποτέ η δική Του.

17, 18. (α) Τι έκανε ο Ιωνάς όταν έφυγε από τη Νινευή; (β) Πώς επηρέασαν τον Ιωνά τα θαύματα του Ιεχωβά που σχετίζονταν με μια νεροκολοκυθιά;

¹⁷ Ο δυσαρεστημένος προφήτης έφυγε από τη Νινευή και κατευθύνθηκε, όχι στην πατρίδα του, αλλά ανατολικά, σε κάποια υψώματα με θέα την περιοχή. Εκεί έφτιαξε ένα μικρό στέγαστρο και κάθησε από κάτω περιμένοντας τις εξελίξεις και παρατηρώντας τη Νινευή. Ενδεχομένως έλπιζε ακόμη να τη δει να καταστρέφεται. Πώς θα δίδασκε ο Ιεχωβά αυτόν τον ισχυρογνώμονα άνθρωπο να είναι ελεήμων;

¹⁸ Τη νύχτα, ο Ιεχωβά έκανε να φυτρώσει μια νεροκολοκυθιά. Όταν ο Ιωνάς ξύπνησε, είδε αυτό το θαλερό φυτό, του οποίου τα πλατιά φύλλα πρόσφεραν πολύ μεγαλύτερο ίσκιο από ό,τι το πρόχειρο στέγαστρό του. Το ηθικό του αναπτερώθηκε. «Ο Ιωνάς χάρηκε πολύ» για το φυτό, ίσως θεωρώντας τη θαυματουργική του εμφάνιση ένδειξη της ευλογίας και της επιδοκιμασίας του Θεού. Εντούτοις, ο Ιεχωβά δεν ήθελε απλώς να απαλλάξει τον Ιωνά από τη ζέστη και τον αλαζονικό θυμό του. Ήθελε να αγγίξει την καρδιά του. Γι’ αυτό, εκτέλεσε και άλλα θαύματα. Έστειλε ένα σκουλήκι να πλήξει τη νεροκολοκυθιά και να την καταστρέψει. Κατόπιν έστειλε «έναν καυτό ανατολικό άνεμο» ώσπου ο Ιωνάς άρχισε να “λιποθυμάει” από τη ζέστη. Έπεσε σε μελαγχολία και ζήτησε πάλι από τον Θεό να πεθάνει.​—Ιωνάς 4:6-8.

19, 20. Πώς μίλησε λογικά ο Ιεχωβά στον Ιωνά σχετικά με τη νεροκολοκυθιά;

¹⁹ Ο Ιεχωβά ρώτησε ξανά τον Ιωνά αν είχε θυμώσει δικαιολογημένα, αυτή τη φορά επειδή είχε ξεραθεί η νεροκολοκυθιά. Αντί να μετανοήσει, ο Ιωνάς υπερασπίστηκε τη στάση του, λέγοντας: «Δικαιολογημένα άναψα από θυμό, μέχρι θανάτου». Είχε φτάσει η στιγμή να του διευκρινίσει ο Ιεχωβά το μάθημα.​—Ιωνάς 4:9.

²⁰ Ο Θεός μίλησε λογικά στον Ιωνά, λέγοντάς του ότι λυπόταν επειδή είχε ξεραθεί ένα απλό φυτό που είχε φυτρώσει μέσα σε μια νύχτα, και στου οποίου το φύτεμα και την ανάπτυξη δεν είχε συμβάλει καθόλου. Κατόπιν ο Θεός ολοκλήρωσε: «Εγώ δεν έπρεπε να λυπηθώ για τη Νινευή, τη μεγάλη πόλη, στην οποία υπάρχουν περισσότεροι από εκατόν είκοσι χιλιάδες άνθρωποι που δεν ξέρουν καθόλου τη διαφορά ανάμεσα στο δεξί τους χέρι και στο αριστερό, καθώς και πολλά κατοικίδια ζώα;»​—Ιωνάς 4:10, 11.c

21. (α) Ποιο πρακτικό μάθημα έδωσε ο Ιεχωβά στον Ιωνά; (β) Πώς μας βοηθάει η αφήγηση για τον Ιωνά να εξετάσουμε με ειλικρίνεια τον εαυτό μας;

²¹ Διακρίνετε το βάθος του πρακτικού μαθήματος που έδωσε ο Ιεχωβά; Ο Ιωνάς δεν είχε κάνει απολύτως τίποτα για να φροντίσει εκείνο το φυτό. Ο Ιεχωβά, από την άλλη πλευρά, ήταν η Πηγή και ο Συντηρητής της ζωής για τους Νινευίτες, όπως και για όλα τα πλάσματα στη γη. Πώς ήταν δυνατόν να προσδίδει ο Ιωνάς μεγαλύτερη αξία σε ένα απλό φυτό από ό,τι στη ζωή 120.000 ανθρώπων, καθώς και όλων των ζώων τους; Μήπως επειδή είχε επιτρέψει να γίνει ιδιοτελής ο τρόπος σκέψης του; Άλλωστε, λυπήθηκε για το φυτό μόνο και μόνο επειδή τον είχε ωφελήσει προσωπικά. Μήπως και ο θυμός του για τη Νινευή πήγαζε επίσης από ιδιοτελή κίνητρα​—επειδή ήθελε με υπερηφάνεια να διασώσει το γόητρό του, να αποδείξει ότι είχε δίκιο; Η ιστορία του Ιωνά μάς βοηθάει να εξετάσουμε με ειλικρίνεια τον εαυτό μας. Ποιος από εμάς είναι απρόσβλητος από τέτοιες ιδιοτελείς τάσεις; Πρέπει να νιώθουμε ευγνωμοσύνη για το ότι ο Ιεχωβά μάς διδάσκει με υπομονή να είμαστε πιο ανιδιοτελείς, συμπονετικοί και ελεήμονες​—όπως εκείνος!

22. (α) Πώς επηρέασε προφανώς τον Ιωνά η σοφή εκπαίδευση του Ιεχωβά σχετικά με το έλεος; (β) Ποιο μάθημα πρέπει όλοι να μάθουμε;

²² Το ερώτημα είναι: Πήρε ο Ιωνάς αυτό το μάθημα στα σοβαρά; Το ομώνυμο βιβλίο ολοκληρώνεται με το ερώτημα του Ιεχωβά να αιωρείται ακόμη αναπάντητο. Μερικοί κριτικοί μπορεί να αντιτείνουν ότι η απάντηση του Ιωνά δεν αναφέρεται πουθενά. Στην πραγματικότητα, όμως, υπάρχει. Είναι το ίδιο το βιβλίο. Οι αποδείξεις πιστοποιούν ότι ο Ιωνάς έγραψε το ομώνυμο βιβλίο. Φανταστείτε τον προφήτη να βρίσκεται και πάλι ασφαλής στην πατρίδα του και να γράφει αυτή την αφήγηση. Ίσως τον οραματιζόμαστε μεγαλύτερο, πιο σοφό και πιο ταπεινό να κουνάει μεταμελημένος το κεφάλι του καθώς περιγράφει τα λάθη του, την αντιδραστικότητά του και την πεισματική του άρνηση να δείξει έλεος. Είναι σαφές ότι ο Ιωνάς έμαθε όντως ένα ζωτικό μάθημα από τη σοφή εκπαίδευση του Ιεχωβά​—να είναι ελεήμων. Τι θα λεχθεί για εμάς;​—Διαβάστε Ματθαίος 5:7.