Το Λύτρο—Η Χαμένη Δοξασία του Χριστιανικού Κόσμου

ΤΟ ΛΥΤΡΟ, η πίστη ότι ο Ιησούς πέθανε σε αντάλλαγμα για το αμαρτωλό ανθρώπινο γένος, είναι θεμελιώδες για την αληθινή Χριστιανοσύνη. Ωστόσο, αυτή η δοξασία έχει για πολύ καιρό υποβληθεί σε κριτική και χλευασμό από τους θεολόγους του Χριστιανικού κόσμου.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Ο ίδιος ο Ιησούς δεν είπε στο εδάφιο Μάρκος 10:45: «Ο Υιός του ανθρώπου δεν ήλθε δια να υπηρετηθή, αλλά δια να υπηρετήση και να δώση την ζωήν αυτού λύτρον αντί πολλών»;

Μερικοί έχουν ισχυριστεί ότι ο Ιησούς ποτέ δεν είπε αυτά τα λόγια, πως αυτά επινοήθηκαν μετά το θάνατό του υπό την επιρροή του αποστόλου Παύλου. Άλλοι υποστηρίζουν ότι το «λύτρο» εδώ είναι σχήμα λόγου ή ότι αυτή η δοξασία προέρχεται από την ελληνική μυθολογία! Έτσι το λύτρο έχει ουσιαστικά εξαφανιστεί από τις διδασκαλίες της εκκλησίας.

Εντούτοις, μπορεί πολύ σωστά να αναρωτηθείτε πώς καταλάβαιναν οι πρώτοι Χριστιανοί το θάνατο του Ιησού. Ο Παύλος μάς λέει στα εδάφια 2 Κορινθίους 5:14, 15: «Η αγάπη του Χριστού συσφίγγει ημάς, διότι κρίνομεν τούτο, ότι εάν είς απέθανεν υπέρ πάντων . . . δια να μη ζώσι πλέον δι’ εαυτούς οι ζώντες, αλλά δια τον αποθανόντα και αναστάντα υπέρ αυτών». Με πόση γλαφυρή απλότητα ήταν διατυπωμένη αυτή η δοξασία—τελείως απαλλαγμένη από τις περίπλοκες αλλαγές που επρόκειτο να υποστεί αργότερα στα χέρια των θεολόγων της εκκλησίας.

Είναι δυνατόν να επινόησε ο Παύλος αυτή τη δοξασία; Όχι, επειδή ο ίδιος εξηγεί στο εδάφιο 1 Κορινθίους 15:3: «Παρέδωκα εις εσάς εν πρώτοις εκείνο, το οποίον και παρέλαβον, ότι ο Χριστός απέθανε δια τας αμαρτίας ημών κατά τας γραφάς». Ασφαλώς, πολύ πριν γράψει ο Παύλος τις επιστολές του, οι Χριστιανοί καταλάβαιναν ήδη ότι ο θάνατος του Ιησού ήταν θυσιαστικός, ένα πραγματικό τίμημα που πληρώθηκε για να απολυτρώσει το αμαρτωλό ανθρώπινο γένος, ένα λύτρο. Επιπλέον, όπως δηλώνει ο Παύλος, καταλάβαιναν ότι ο θάνατος του Χριστού εκπλήρωνε ‘τις Γραφές’, δηλαδή προφητείες όπως αυτές που αναφέρονται στον 22ο Ψαλμό και στο βιβλίο του Ησαΐα κεφάλαιο 53, στις Εβραϊκές Γραφές ή αλλιώς στην «Παλαιά Διαθήκη».

Αναπάντητα Ερωτήματα

Αν αποφασίσετε να ερευνήσετε τα γεγονότα μόνοι σας, θα ανακαλύψετε ότι αποστατικές διδασκαλίες διείσδυσαν στη Χριστιανοσύνη περίπου την εποχή των αποστόλων. (Πράξεις 20:29, 30· 2 Τιμόθεον 4:3, 4) Εντούτοις, η πίστη στη λυτρωτική θυσία του Χριστού επέζησε, όπως δείχνουν τα συγγράμματα των Πατέρων της Εκκλησίας. Ωστόσο, όταν μερικοί μεταγενέστεροι θεολόγοι ερεύνησαν τη δοξασία του λύτρου κατέληξαν σε ορισμένα δύσκολα ερωτήματα, όπως: Σε ποιον πληρώθηκε το λύτρο; Και γιατί ήταν μια τέτοια πληρωμή αναγκαία;

Τον τέταρτο αιώνα Κ.Χ., ο Γρηγόριος ο Νύσσης και άλλοι ανέπτυξαν την άποψη ότι το λύτρο είχε πληρωθεί στον Σατανά τον Διάβολο! Ο Σατανάς, υποστήριζαν, κρατούσε τον άνθρωπο υπό την εξουσία του, και κάποιο λύτρο πληρώθηκε σ’ αυτόν για να ελευθερώσει το ανθρώπινο γένος. Όμως, ένας σύγχρονός του που ονομαζόταν Γρηγόριος Ναζιανζηνός είδε ότι υπήρχε ένα χάσμα σ’ αυτή τη θεωρία. Υπονοούσε ότι ο Θεός ήταν υπόχρεος στον Διάβολο—πραγματικά παράλογο! Εντούτοις, αυτή η άποψη σχετικά με το λύτρο που πληρώθηκε στον Διάβολο σημείωσε επιτυχία και εξακολούθησε να υφίσταται για αιώνες.

Θα μπορούσε το λύτρο να είχε πληρωθεί στον ίδιο τον Θεό; Ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός θεωρούσε ότι και αυτή η άποψη παρουσίαζε προβλήματα. Εφόσον ‘δεν ήμασταν υπόδουλοι στον [Θεό]’, γιατί θα χρειαζόταν να του πληρωθεί κάποιο λύτρο; Περαιτέρω, ‘θα μπορούσε ο Πατέρας να βρει ευχαρίστηση στο θάνατο του Γιου του’ με το να απαιτεί ένα λύτρο; Φαινομενικά δύσκολα ερωτήματα, τα οποία έδειχναν να θέτουν υπό αμφισβήτηση το ίδιο το λύτρο.

Ο Θάνατος του Λύτρου

Η έρευνά σας γύρω από αυτό το ζήτημα μπορεί κατόπιν να σας μεταφέρει στις αρχές του 12ου αιώνα. Ο Άνσελμος, Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρι, προσπάθησε να δώσει απάντηση σ’ αυτά τα ερωτήματα στο βιβλίο του Γιατί ο Θεός Έγινε Άνθρωπος (Cur Deus Homo). Το βιβλίο δίδασκε ότι ο θάνατος του Χριστού χρησίμευσε ως το μέσον για την ικανοποίηση της θεϊκής δικαιοσύνης, αν και όχι ως λύτρο. Ο Άνσελμος υποστήριζε ότι το να συγχωρηθεί η αμαρτία μέσω του λύτρου, χωρίς να ικανοποιηθεί η δικαιοσύνη, θα ισοδυναμούσε με το να αφεθεί η αμαρτία χωρίς διόρθωση. «Αλλά ο Θεός δεν μπορεί να αφήσει τίποτα αδιόρθωτο στη Βασιλεία Του», είπε ο Άνσελμος. Πώς, λοιπόν, διόρθωσε ο Θεός τα ζητήματα;

Υποστηρίζοντας ότι η ‘αμαρτία ατιμάζει τον Θεό’, ο Άνσελμος είπε ότι δεν θα ήταν αρκετό «απλώς να αποκατασταθεί ό,τι είχε αφαιρεθεί» εξαιτίας της αμαρτίας του Αδάμ. Αφού είχε θιγεί ο Θεός, ένα λύτρο—ακόμα και η θυσία ενός τέλειου ανθρώπου—δεν θα ήταν αρκετό. «Σε ανταπόδοση της προσβολής που έγινε», ήταν η λογική αυτού του κληρικού, «περισσότερο απ’ αυτό που αφαιρέθηκε πρέπει να αποδοθεί». (Τα πλάγια γράμματα δικά μας.) Ο Άνσελμος υποστήριξε ότι αυτό απαιτούσε το θάνατο κάποιου που θα ήταν «και Θεός και άνθρωπος»!

Οποιαδήποτε κι αν είναι η αντίδρασή σας στις διδασκαλίες του Άνσελμου, αυτές έπεισαν τους συγχρόνους του και συνεχίζουν να ασκούν επιρροή και στον καιρό μας. Με μια κίνηση, ο Άνσελμος ενίσχυσε τη δοξασία της Τριάδας και έδωσε ένα θανατηφόρο χτύπημα στο λύτρο, τουλάχιστον στο Χριστιανικό κόσμο! Η «ικανοποίηση» έγινε η αγαπημένη λέξη των θεολόγων, ενώ ο όρος «λύτρο» σταδιακά έπεσε στην αφάνεια. Και όμως, οι θεωρίες του Άνσελμου βασίζονταν σχεδόν αποκλειστικά στην αληθοφανή λογική, όχι στην Αγία Γραφή. Και καθώς περνούσε ο καιρός, λόγιοι όπως ο Θωμάς Ακινάτης άρχισαν να υποσκάπτουν σιγά-σιγά, με τη δική τους επιτήδεια λογική, τη θεωρία του Άνσελμου σχετικά με την «ικανοποίηση». Η εικοτολογία έγινε κάτι το κοινό. Οι θεωρίες της απολύτρωσης πολλαπλασιάστηκαν, και η διαμάχη όλο και ξέφευγε από τη Γραφή και στρεφόταν στην ανθρώπινη λογίκευση, στη φιλοσοφία και στο μυστικισμό.

Η Μεταρρύθμιση και το Λύτρο

Ας έρθουμε, όμως, λίγο πιο κοντά στον καιρό μας. Όταν ξέσπασε η θύελλα της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης το 16ο αιώνα, γεννήθηκε ένας ριζοσπαστικός όμιλος που ονομάζονταν Σοκινιανοί.a Αυτοί αρνούνταν ότι ο θάνατος του Ιησού, με οποιοδήποτε τρόπο, «κέρδισε τη σωτηρία για εμάς», αποκαλώντας αυτή την πίστη «απατηλή, λανθασμένη και πολύ επιζήμια . . . , αντίθετη και με τη Γραφή και με τη λογική». (Η Ρακοβιανή Κατήχηση [The Racovian Catechisme]) Εφόσον ο Θεός συγχωρεί πλούσια, δεν ήταν αναγκαία η ικανοποίηση της δικαιοσύνης. Ο θάνατος του Χριστού, ισχυρίζονταν, απολύτρωσε με την έννοια ότι υποκίνησε τους ανθρώπους να μιμηθούν το τέλειο παράδειγμά του.

Αφού δέχτηκε επιθέσεις απ’ αυτές και άλλες αιρέσεις, η Καθολική Εκκλησία εξαπέλυσε αντεπίθεση, συγκαλώντας τη Σύνοδο του Τριδέντου (από το 1545 έως το 1563 Κ.Χ.). Αλλά ενώ πάρθηκαν θέσεις σε πολλά δογματικά θέματα, η σύνοδος ήταν ασαφής και απρόθυμη να πάρει θέση σχετικά με την απολύτρωση. Αναφέρθηκε στην ‘αξία του Ιησού Χριστού’ και χρησιμοποίησε τον όρο «ικανοποίηση», αλλά απέφυγε σχολαστικά τον όρο «λύτρο». Συνεπώς, η εκκλησία σταμάτησε πολύ πριν δεσμευτεί παίρνοντας κάποια ξεκάθαρη Γραφική θέση. Η πόρτα των εικασιών παρέμενε ορθάνοιχτη.

Γιατί Έχουν Αποτύχει οι Θρησκευτικοί Ηγέτες

Από τη Σύνοδο του Τριδέντου και μετά, οι θεολόγοι—Καθολικοί και Προτεστάντες εξίσου—έχουν αναπτύξει αναρίθμητες θεωρίες για την απολύτρωση. (Βλέπε πλαίσιο στη σελίδα 7.) Ωστόσο, δεν φαίνεται να μπορεί να υπάρξει καμιά συμφωνία σχετικά με τη σημασία του θανάτου του Χριστού. Οι θεολόγοι συμφωνούν μόνο στην περιφρόνηση που νιώθουν για το Γραφικό όρο «λύτρο», και προτιμούν να τον αγνοούν, να τον υποβιβάζουν ή επιχειρηματολογώντας προσπαθούν να αποδείξουν ότι δεν υπάρχει. Η σημασία του θανάτου του Χριστού εξηγείται με ειδική φρασεολογία, δαιδαλώδεις περιπλοκές απατηλής λογικής και πομπώδεις όρους, όπως «ηθική επιρροή» και «αντιπροσωπευτική φυσική ικανοποίηση». Αντί να οικοδομεί πίστη στο θάνατο του Χριστού, ο κλήρος του Χριστιανικού κόσμου έχει κάνει το ξύλο του βασανισμού του ένα εμπόδιο που προκαλεί σύγχυση.

Ποιος είναι ο βασικός λόγος γι’ αυτή τη φοβερή αποτυχία; Ο Καθολικός θεολόγος Μπόνιφεϊς Α. Βίλεμς την αποδίδει στο γεγονός ότι οι θεολόγοι «μορφώνονται σε μια προσεκτικά προφυλαγμένη απομόνωση»—πάρα πολύ απομακρυσμένοι από τις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων.b Δεν θα συμφωνούσατε μ’ αυτή την εκτίμηση; Ωστόσο, το εδάφιο Ιερεμίας 8:9 προχωράει ακόμα περισσότερο δείχνοντας την πραγματική ρίζα του προβλήματος: ‘Απέρριψαν τον λόγον του Ιεχωβά· και ποία σοφία είναι εν αυτοίς;’

Είναι αλήθεια ότι η δοξασία του λύτρου μπορεί να εγείρει μερικά δύσκολα ερωτήματα. (2 Πέτρου 3:16) Αλλά αντί να ψάξουν στις Γραφές για απαντήσεις, οι θεολόγοι έχουν χρησιμοποιήσει ανθρώπινη σοφία και λογική. (1 Κορινθίους 1:19, 20· 2:13) Έχουν φτάσει στο σημείο να απορρίψουν οποιαδήποτε μέρη της Αγίας Γραφής δεν ταιριάζουν με τις φαντασιώσεις τους—ή με τις θεωρίες τους. (2 Τιμόθεον 3:16) Έχουν προωθήσει αντιγραφικές διδασκαλίες, όπως είναι η δοξασία της Τριάδας. (Ιωάννης 14:28) Και η μεγαλύτερη αποτυχία τους είναι ότι έχουν κάνει τη σωτηρία του ανθρώπου να υπερέχει, αγνοώντας σημαντικότερα ζητήματα που περιλαμβάνουν το όνομα του Θεού και τη Βασιλεία του.—Ματθαίος 6:9, 10.

Ένας Υπέρμαχος του Λύτρου

Τώρα, παρακαλούμε συνεχίστε την έρευνά σας πηγαίνοντας στο τέλος του 19ου αιώνα. Ένας θεοφοβούμενος άνθρωπος που ονομαζόταν Κάρολος Τέηζ Ρώσσελ διαχώρισε τη θέση του από την παραδοσιακή θεολογία και άρχισε να εκδίδει αυτό το περιοδικό—τη Σκοπιά. «Από την αρχή», θυμόταν ο Ρώσσελ, «αυτό ήταν ένας ιδιαίτερος υπέρμαχος του Λύτρου».

Η Σκοπιά συνεχίζει να εξυπηρετεί αυτό το σκοπό μέχρι σήμερα. Επί 100 και πλέον χρόνια, έχει παρουσιάσει βάσιμους Γραφικούς λόγους για να πιστεύουμε στο λύτρο, και έχει δώσει λογικές, Γραφικές απαντήσεις στις αμφισβητήσεις των κριτικών. Γι’ αυτό σας προσκαλούμε τώρα να ρίξετε μια περαιτέρω ματιά στο τι λέει η Αγία Γραφή σχετικά με το θάνατο του Ιησού και τη σημασία του.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 7]

ΕΝΑ ΔΕΙΓΜΑ ΑΠΟ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΛΥΤΡΩΣΗ

◻ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΗ, Ή ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ, ΘΕΩΡΙΑ: Ο Ολλανδός θεολόγος Χιούγκο Γκρότιους ανέπτυξε αυτή τη θεωρία το 17ο αιώνα για να αναιρέσει τις θεωρίες των Σοκινιανών. Ο Γκρότιους θεωρούσε το θάνατο του Χριστού «σαν ένα είδος νομικής συναλλαγής, όπου ο Θεός κατείχε το ρόλο του Πατριάρχη ή του Κυβερνήτη, και ο άνθρωπος το ρόλο του κατηγορουμένου».—Εγκυκλοπαίδεια της Θρησκείας και της Ηθικής, του Χέιστινγκς (Hastings’ Encyclopædia of Religion and Ethics).

◻ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΖΩΤΙΚΗΣ ΕΞΙΛΕΩΣΗΣ: Αυτή παρουσιάστηκε το 1946 από τον Προτεστάντη θεολόγο Κλάρενς Χ. Χιγούιτ. Αυτός θεωρούσε ότι το έργο του Χριστού δεν εξαγόρασε κάποια νομική ποινή, αλλά μας ‘ελευθέρωσε από την κυριαρχία του νόμου της αμαρτίας και του θανάτου και εισήγαγε τη μετάνοια και την κατά Θεό λύπη, φέρνοντάς μας, μ’ αυτόν τον τρόπο, σε μια κατάσταση η οποία επιτρέπει να δοθεί συγχώρηση από τον Θεό’.

◻ ΑΠΟΛΥΤΡΩΣΗ ΜΕΣΩ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ: Ο Ρωμαιοκαθολικός θεολόγος Μπόνιφεϊς Α. Βίλεμς (1970) εξισώνει την «απολύτρωση» με το «να απομακρυνθούμε από τον εγωισμό μας και να ανοίξουμε διάπλατα την καρδιά μας ο ένας στον άλλον». Προσθέτει: «Η Χριστιανική ιδέα της αυτοθυσίας ή των παθημάτων για χάρη άλλων είναι πως κάποιος καταλαβαίνει ότι είναι άμεσα συνδεμένος με την ανθρώπινη φυλή, η οποία σπαράζεται από την αμαρτία. . . . Έτσι, η Εκκλησία είναι η επικοινωνία εκείνων που είναι έτοιμοι να ζήσουν προσφέροντας ειδική υπηρεσία για το καλό των άλλων».

◻ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΕΞΙΛΑΣΤΗΡΙΟΥ ΘΥΜΑΤΟΣ: Ο Καθολικός θεολόγος Ρέιμοντ Σουάγκερ εισήγαγε αυτή τη θεωρία το 1978. Απέρριψε την ιδέα ότι ο Θεός θα «απαιτούσε οφθαλμόν αντί οφθαλμού». Θεωρεί τη θυσία του Χριστού ως ένα είδος κάθαρσης (εξάγνισης) που επιτρέπει στην ανθρώπινη κοινωνία να ανακουφιστεί—κι έτσι να ελευθερωθεί—από τις έμφυτες βίαιες τάσεις της.

◻ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΟΛΥΤΡΩΣΗ: Ο Βαπτιστής θεολόγος Θόργουολντ Λόρενζεν έγραψε το 1985: «Ο Θεός δεν επιζητά απλώς θρησκευτική συγχώρηση για τον αμαρτωλό, αλλά επίσης και πολιτική απελευθέρωση για τους φτωχούς και τους καταπιεσμένους. . . . Γι’ αυτό, ο θάνατος του Ιησού αποκαλύπτει έναν Θεό ο οποίος ενδιαφέρεται για τη θεραπεία της ανθρώπινης ζωής σε όλες τις διαστάσεις της».

[Εικόνα στη σελίδα 5]

Οι Προτεστάντες και οι Καθολικοί θεολόγοι έχουν αναπτύξει πολυάριθμες θεωρίες για την απολύτρωση και το λύτρο, αλλά τι διδάσκει η Αγία Γραφή;