Τρεις Εκζητητές της Αλήθειας το 16ο Αιώνα​—Τι Βρήκαν;

«ΤΙ ΕΙΝΑΙ αλήθεια;» ρώτησε ο Πόντιος Πιλάτος, ο Ρωμαίος κυβερνήτης της Ιουδαίας τον πρώτο αιώνα, τον Ιησού ο οποίος δικαζόταν ενώπιόν του. (Ιωάννης 18:38) Βέβαια, ο Πιλάτος δεν εκζητούσε όντως την αλήθεια. Αν μη τι άλλο, η ερώτησή του φανέρωνε σκεπτικισμό ή κυνισμό. Προφανώς, για τον Πιλάτο αλήθεια ήταν ό,τι επιλέγει ή διδάσκεται κάποιος να πιστεύει. Δεν ήταν κάτι που μπορεί να προσδιοριστεί. Το ίδιο πιστεύουν πολλοί σήμερα.

Οι θρησκευόμενοι στην Ευρώπη του 16ου αιώνα προβληματίζονταν για το τι να δεχτούν ως αλήθεια. Από παιδιά, είχαν διδαχτεί να πιστεύουν στην ανωτερότητα του πάπα και σε άλλες διδασκαλίες της εκκλησίας, αλλά τώρα έρχονταν σε επαφή με τις νέες ιδέες της Μεταρρύθμισης, η οποία εξαπλωνόταν τότε σε όλη την Ευρώπη. Τι έπρεπε να πιστέψουν; Πώς θα καθόριζαν τι είναι αλήθεια;

Εκείνη την περίοδο, τουλάχιστον τρία άτομα αποφάσισαν να εκζητήσουν την αλήθεια.a Πώς προσπάθησαν να διαχωρίσουν την αλήθεια από το ψέμα; Και τι βρήκαν; Ας δούμε.

Ο Βόλφγκανγκ Καπίτον ήταν ένας νέος με βαθιές θρησκευτικές πεποιθήσεις. Αφού σπούδασε ιατρική, νομική και θεολογία, το 1512 έγινε εφημέριος και στη συνέχεια βοηθός του αρχιεπισκόπου του Μάιντς.

Στην αρχή, ο Καπίτον επιχείρησε να μετριάσει το ζήλο των Μεταρρυθμιστών οι οποίοι αντέκρουαν τα Καθολικά δόγματα. Σύντομα, όμως, άρχισε και ο ίδιος να προωθεί μεταρρυθμιστικές κινήσεις. Τι έκανε; Όταν πληροφορούνταν τι δίδασκαν διάφοροι, πίστευε ότι «η καλύτερη πηγή για να κριθεί το κήρυγμά τους ήταν η Γραφή, διότι μόνο αυτή ήταν αξιόπιστη», γράφει ο ιστορικός Τζέιμς Μ. Κίτελσον. Κατά συνέπεια, ο Καπίτον συμπέρανε ότι οι διδασκαλίες της εκκλησίας για τη μετουσίωση και τον ευλαβικό σεβασμό προς τους αγίους ήταν αντιγραφικές. (Βλέπε το πλαίσιο «Εξέταζαν αν Ήταν Έτσι τα Πράγματα».) Το 1523 εγκατέλειψε την εξέχουσα θέση του κοντά στον αρχιεπίσκοπο και εγκαταστάθηκε στο Στρασβούργο, τότε κέντρο θρησκευτικών μεταρρυθμίσεων.

Στο σπίτι του στο Στρασβούργο συναντιούνταν άνθρωποι με διαφορετικές θρησκευτικές απόψεις και αναμφίβολα συζητούσαν πολλά θρησκευτικά ζητήματα και Γραφικές διδασκαλίες. Παρότι ορισμένοι Μεταρρυθμιστές υποστήριζαν ακόμη την Τριάδα, τα δικά του συγγράμματα φανερώνουν «επιφυλακτικότητα ως προς το δόγμα της Τριάδας», όπως αναφέρει το βιβλίο Η Ριζοσπαστική Μεταρρύθμιση (The Radical Reformation). Γιατί; Ο Καπίτον είχε εντυπωσιαστεί από το πώς ο Ισπανός θεολόγος Μιχαήλ Σερβέτος αποδείκνυε με Γραφικά εδάφια ότι δεν υπάρχει Τριάδα.b

Επειδή η άρνηση της Τριάδας μπορούσε να έχει μοιραίες συνέπειες, ο Καπίτον πρόσεχε να μη διατυπώνει ανοιχτά τις απόψεις του. Ωστόσο, τα συγγράμματά του υποδηλώνουν ότι κατ’ ιδίαν αμφισβητούσε την Τριάδα προτού καν γνωρίσει τον Σερβέτο. Κάποιος Καθολικός ιερέας έγραψε μετέπειτα ότι ο Καπίτον και οι συνεργάτες του «άρχισαν να εξετάζουν αθόρυβα μεταξύ τους τα πιο σημαντικά μυστήρια της θρησκείας [και] απέρριψαν το μυστήριο της Πανάγιας Τριάδας». Έναν αιώνα αργότερα, κατατάχθηκε πρώτος ανάμεσα σε εξέχοντες αντιτριαδιστές συγγραφείς.

Ο Καπίτον πίστευε ότι πηγή της αλήθειας είναι η Γραφή. «Ας είναι η Αγία Γραφή και ο νόμος του Χριστού πάντοτε ο απόλυτος γνώμονας στη θεολογία», δήλωσε. Σύμφωνα με τον Δρ Κίτελσον, «επέμενε πως το μεγαλύτερο λάθος των σχολαστικών θεολόγων ήταν η παραμέληση της Γραφής».

Την ίδια έντονη επιθυμία να μάθει την αλήθεια από το Λόγο του Θεού είχε και ο Μαρτίνος Σελάριους (γνωστός και ως Μαρτίνος Μπόρχαους), ένας νέος τον οποίο ο Καπίτον φιλοξενούσε το 1526.

Ο Σελάριους γεννήθηκε το 1499. Σπούδασε με επιμέλεια θεολογία και φιλοσοφία και ανέλαβε θέση καθηγητή στη Βιτεμβέργη της Γερμανίας. Καθώς η Βιτεμβέργη ήταν το λίκνο της Μεταρρύθμισης, γνωρίστηκε σύντομα με τον Μαρτίνο Λούθηρο και άλλους που ήθελαν μεταρρυθμίσεις στη διδασκαλία της εκκλησίας. Πώς θα διαχώριζε ο Σελάριους τις ανθρώπινες ιδέες από τη Γραφική αλήθεια;

Σύμφωνα με το βιβλίο Διδασκαλία της Μεταρρύθμισης (Teaching the Reformation), ο Σελάριους πίστευε ότι η σωστή κατανόηση πηγάζει από «ενδελεχή ανάγνωση της Γραφής, συχνή αντιπαραβολή της Γραφής με τον εαυτό της και προσευχή μαζί με μετάνοια». Τι βρήκε εξετάζοντας τη Γραφή;

Τον Ιούλιο του 1527, ο Σελάριους δημοσίευσε τις διαπιστώσεις του σε ένα βιβλίο με τίτλο Περί των Έργων του Θεού (On the Works of God). Έγραψε ότι διάφορα μυστήρια της εκκλησίας, όπως η Θεία Ευχαριστία, ήταν μόνο συμβολικά. Όπως αναφέρει ο καθηγητής Ρόμπιν Μπαρνς, το βιβλίο αυτό επίσης «περιείχε μια ερμηνεία γραφικών προφητειών σύμφωνα με την οποία, έπειτα από μια επικείμενη περίοδο γενικευμένων δεινών και παθημάτων, θα ακολουθήσει παγκόσμια ανανέωση και πληρότητα».​—2 Πέτρου 3:10-13.

Ιδιαίτερα αξιοσημείωτα ήταν τα σύντομα σχόλια του Σελάριους σχετικά με τη φύση του Ιησού Χριστού. Παρότι δεν αντέκρουσε ευθέως την Τριάδα, διαχώρισε τον «Ουράνιο Πατέρα» από τον «Γιο του, τον Ιησού Χριστό», και έγραψε ότι ο Ιησούς ήταν ένας από τους πολλούς θεούς και γιους του παντοδύναμου Θεού.​—Ιωάννης 10:34, 35.

Ο Ρόμπερτ Γουάλας, στο βιβλίο του Αντιτριαδική Βιογραφία (Antitrinitarian Biography [1850]), επισήμανε ότι τα συγγράμματα του Σελάριους δεν συμφωνούσαν με τις καθιερωμένες δοξασίες περί Τριάδας του 16ου αιώνα.c Γι’ αυτό, αρκετοί μελετητές συμπεραίνουν ότι πρέπει να είχε απορρίψει την Τριάδα. Τον έχουν αποκαλέσει ένα από τα θεϊκά όργανα «με τα οποία ενσταλάχτηκε γνώση για τον αληθινό Θεό και τον Χριστό».

Γύρω στο 1527, εγκαταστάθηκε στη Βιτεμβέργη και ο θεολόγος Γιόχαν Καμπάνους, που θεωρείται από τους μεγαλύτερους λογίους της εποχής του. Αν και βρισκόταν στο κέντρο των θρησκευτικών μεταρρυθμίσεων, απογοητεύτηκε από τις διδασκαλίες του Μαρτίνου Λούθηρου. Γιατί;

Ο Καμπάνους ήταν αντίθετος με την αντίληψη τόσο της μετουσίωσης όσο και της ομοουσίωσης.d Σύμφωνα με το συγγραφέα Αντρέ Σεγκενί, πίστευε ότι «ο Άρτος ως ουσία παραμένει πάντα ψωμί, αλλά ως στοιχείο του μυστηρίου συμβολίζει τη σάρκα του Χριστού». Το 1529, στο Συνέδριο του Μάρμπουργκ, που διεξάχθηκε για να εξεταστούν αυτά ακριβώς τα ερωτήματα, δεν επιτράπηκε στον Καμπάνους να πει τι είχε μάθει από τη Γραφή. Μετέπειτα, οι άλλοι Μεταρρυθμιστές στη Βιτεμβέργη τον έθεσαν στο περιθώριο.

Οι Μεταρρυθμιστές ενοχλούνταν ιδιαίτερα με τις πεποιθήσεις του Καμπάνους σχετικά με τον Πατέρα, τον Γιο και το άγιο πνεύμα. Το 1532, στο βιβλίο του Αποκατάσταση (Restitution), υποστήριξε ότι ο Ιησούς και ο Πατέρας του είναι δύο ξεχωριστά πρόσωπα. Ο Πατέρας και ο Γιος “είναι ένα”, εξήγησε, μόνο όπως ο σύζυγος και η σύζυγος λέγεται ότι είναι «μία σάρκα»​—ενωμένοι, αλλά παρ’ όλα αυτά δύο πρόσωπα. (Ιωάννης 10:30· Ματθαίος 19:5) Σχολίασε πως η Γραφή δείχνει με το ίδιο παράδειγμα ότι ο Πατέρας έχει εξουσία πάνω στον Γιο: “Η κεφαλή της γυναίκας είναι ο άντρας· η κεφαλή δε του Χριστού είναι ο Θεός”.​—1 Κορινθίους 11:3.

Ποια άποψη είχε για το άγιο πνεύμα; Και πάλι, ο Καμπάνους στράφηκε στη Γραφή, αναφέροντας: «Κανένα εδάφιο δεν υποστηρίζει ότι το Άγιο Πνεύμα είναι το τρίτο πρόσωπο . . . Το πνεύμα του Θεού εκλαμβάνεται ως όργανο, με την έννοια ότι Εκείνος προετοιμάζει και εκτελεί τα πάντα με τη δύναμη και τη δράση του πνεύματός του».​—Γένεση 1:2.

Ο Λούθηρος χαρακτήρισε τον Καμπάνους βλάσφημο και πολέμιο του Γιου του Θεού. Ένας άλλος Μεταρρυθμιστής ζήτησε την εκτέλεσή του. Ωστόσο, εκείνος παρέμεινε απτόητος. Σύμφωνα με το βιβλίο Η Ριζοσπαστική Μεταρρύθμιση, «ο Καμπάνους ήταν πεπεισμένος πως η παρακμή της Εκκλησίας οφειλόταν στο ότι είχε χαθεί η γνήσια αποστολική και βιβλική κατανόηση γύρω από το Θεϊκό Ον και τον άνθρωπο».

Ο Καμπάνους δεν είχε ποτέ την πρόθεση να συγκροτήσει θρησκευτική παράταξη. Όπως είπε, είχε εκζητήσει μάταια την αλήθεια «ανάμεσα στις θρησκευτικές ομάδες και σε όλους τους αιρετικούς». Έλπιζε, λοιπόν, ότι η Καθολική Εκκλησία θα αποκαθιστούσε την αληθινή Χριστιανική διδασκαλία. Τελικά, όμως, οι Καθολικές αρχές τον συνέλαβαν και ίσως έμεινε στη φυλακή μέχρι και 20 χρόνια. Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι πέθανε γύρω στο 1575.

Χάρη στην επισταμένη μελέτη της Γραφής, ο Καπίτον, ο Σελάριους, ο Καμπάνους και άλλοι διέκριναν την αλήθεια από την πλάνη. Μολονότι δεν εναρμονίζονταν πλήρως με τη Γραφή όλα τα συμπεράσματα αυτών των εκζητητών της αλήθειας, την ερευνούσαν ταπεινά και θεωρούσαν πολύτιμη την αλήθεια που μάθαιναν.

Ο απόστολος Παύλος παρότρυνε τους συγχριστιανούς του: «Να βεβαιώνεστε για όλα τα πράγματα· να κρατάτε γερά ό,τι είναι καλό». (1 Θεσσαλονικείς 5:21) Προκειμένου να σας βοηθήσουν στην έρευνά σας για την αλήθεια, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά έχουν εκδώσει ένα βιβλίο με τον εύστοχο τίτλο Τι Διδάσκει Πράγματι η Αγία Γραφή;