Κόρινθος—Η Πόλη των Δυο Θαλασσών

«ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ πίστευαν ότι οι θεοί ήταν υπαρκτά πρόσωπα. Μερικές φορές έχω κι εγώ την ίδια εντύπωση». Την παρατήρηση αυτή την έκανε η ξεναγός μας, καθώς μας οδηγούσε ανάμεσα στα ερείπια των ναών που κάποτε ήταν αφιερωμένοι στον Απόλλωνα, στην Αφροδίτη, στον Ερμή, στον Ηρακλή και στον Ποσειδώνα. Ο αέρας μύριζε βροχή, και ακούγαμε το σιγανό βουητό της μπόρας που πλησίαζε. «Ο Δίας», είπε εκείνη χαμογελώντας.

Μαύρα σύννεφα είχαν μαζευτεί πάνω από τον Παρνασσό εκείνο το πρωί. Απλώνονταν γρήγορα στην άλλη πλευρά του Κορινθιακού Κόλπου και έφταναν απειλητικά από πάνω μας. Αλλά η χαρά της ξεναγού μας παρέμενε αμείωτη, κι εκείνη εξακολουθούσε να μας αφηγείται ιστορίες από τους αρχαίους καιρούς, τις δόξες της Ελλάδας και τον ερχομό της Χριστιανοσύνης. Με χαριτωμένο τρόπο αναμείγνυε τα γεγονότα, τη φαντασία, την ιστορία και τη μυθολογία για να μας κάνει να δούμε ζωντανά μπροστά μας, με τα μάτια της διάνοιας, τα διάφορα κτίρια και μέσα σ’ αυτά υλοποιημένους τους ανθρώπους μιας άλλης εποχής.

Δεν ανησυχούσαμε μήπως βρέξει. Δεν βρέχει και πολύ στην Πελοπόννησο. Αυτή η νότια χερσόνησος είναι μια από τις πιο ξηρές περιοχές της Ελλάδας! Μόνο η Αθήνα είναι πιο ξηρή. Πάντως, όποτε έρχονται οι βροχές, δεν είναι απαλές ψιχάλες. Είναι δυνατές μπόρες που διαβρώνουν τα υψηλότερα μέρη και κάνουν τη γη κάτω από το κορινθιακό οροπέδιο πλούσια σε αλλουβιακά εδάφη.

Τι έκπληξη! Ποτέ δεν περιμέναμε να υπάρχει και ένα γεωργικό προϊόν ανάμεσα στα πράγματα για τα οποία είναι διάσημη η Κόρινθος. Κι όμως, είτε ευδοκιμεί στην Ανατολή είτε στην Καλιφόρνια είτε σε οποιοδήποτε άλλο μέρος, οπουδήποτε την τρώνε με όρεξη, η μικροσκοπική κορινθιακή σταφίδα φέρει μαζί της το όνομα της Κορίνθου· για παράδειγμα, η αγγλική λέξη κάραντ (currant) είναι παραφθορά αυτού του ονόματος.

Οι Φυσικοί της Πόροι

Το χώμα μπορεί να είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους ο Όμηρος την αποκαλεί «αφνειόν Κόρινθον» (πλούσια Κόρινθο). Εντούτοις, η Κόρινθος απέκτησε το μεγαλύτερο μέρος της ευημερίας της ως λιμάνι που εξυπηρετούσε τόσο το Ιόνιο όσο και το Αιγαίο πέλαγος. Ο Οράτιος την αποκαλούσε «διθάλασσον Κόρινθον» (bimarisve Corinthi). Πώς ήταν δυνατόν μια πόλη να είναι λιμάνι δυο θαλασσών; Εύκολα, εφόσον βρισκόταν στο νότιο άκρο της στενής λωρίδας γης (δηλαδή του ισθμού) που ενώνει την Πελοπόννησο με την ηπειρωτική Ελλάδα.

Η Κόρινθος επωφελούνταν από την κίνηση μεταξύ των λιμανιών ανατολής και δύσης, καθώς και από τα διόδια που έπαιρνε για τη μεταφορά εμπορευμάτων και μικρών πλοίων από τη μια πλευρά του ισθμού στην άλλη, κατά μήκος του χερσαίου περάσματος που ονομαζόταν δίολκος. Επίσης επέβαλλε φόρους στα εμπορεύματα που μετακινούνταν προς το βορρά ή προς το νότο δια ξηράς. Καθόλου παράξενο που ο Φίλιππος Β΄, ο πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, θεωρούσε την Κόρινθο ζωτικής σημασίας για την αναπτυσσόμενη μοναρχία του.

Καταστροφή και Ανοικοδόμηση

Όμως, αυτά συνέβαιναν πριν από πολλούς αιώνες. Στις μέρες μας, μια διώρυγα συνδέει τον Κορινθιακό κόλπο με το Σαρωνικό, και στους φαρδείς αυτοκινητόδρομους τα φορτηγά περνούν με μεγάλη ταχύτητα από το ήσυχο χωριό της Αρχαίας Κορίνθου. Τους ναύτες, τους οδηγούς των φορτηγών και τους ντόπιους κατοίκους δεν τους ενδιαφέρει το ότι η Κόρινθος ήταν κάποτε ο πόλος έλξης της Μεσογείου. Μόνο οι αρχαιολόγοι και οι τουρίστες έρχονται με τη σκαπάνη τους, τα φωτογραφικά τους φιλμ και την περιέργειά τους.

Το 146 Π.Κ.Χ. ο Ρωμαίος ύπατος Μόμμιος κατέστρεψε την Κόρινθο και κυριολεκτικά την απογύμνωσε από τον πληθυσμό της. Όμως, έπειτα από έναν αιώνα αδράνειας, ο Ιούλιος Καίσαρας επανέφερε την πόλη σε ακμή, ως κοσμοπολίτικη ρωμαϊκή αποικία που τη χαρακτήριζε ο ελληνικός τρόπος ζωής και σκέψης.

Όταν ο Χριστιανός απόστολος Παύλος έφτασε εκεί, ύστερα από εκατό περίπου χρόνια, η Κόρινθος ήταν και πάλι μια ακμάζουσα πόλη που έσφυζε από δραστηριότητα. Την ημέρα, οι κάτοικοί της ασχολούνταν επιτυχημένα με την ανέγερση κτισμάτων, με τη χειροτεχνία και με το εμπόριο. Και τη νύχτα; Γλεντούσαν τρώγοντας και πίνοντας αφειδώς σε ειδωλολατρικούς ναούς και σε οινοπωλεία, και περιπλανιόνταν στους σκοτεινούς δρόμους σε αναζήτηση αισθησιακών απολαύσεων. Είναι ενδιαφέρον ότι, παρ’ όλο που η Κόρινθος ήταν διαβόητη σε μια ακόλαστη εποχή και όλοι γνώριζαν τι σήμαινε «Κορινθία κόρη», η θρησκευτική πορνεία δεν ήταν ελληνική συνήθεια. Η ιστορία που λέγεται συχνά, ότι η Κόρινθος φιλοξενούσε χίλιες κόρες αφιερωμένες στην Αφροδίτη, βασίζεται στην αμφισβητήσιμη άποψη του γεωγράφου Στράβωνα του πρώτου αιώνα Π.Κ.Χ. Ακόμα και σ’ αυτή την περίπτωση, εκείνος τις τοποθετούσε σε μια μακρινή προρωμαϊκή περίοδο.

Οι Αναμνήσεις Μας

Καθώς βαδίζαμε στην οδό Λεχαίου, την αρχαία οδική αρτηρία που συνέδεε το δυτικό λιμάνι με το κέντρο της πόλης, η ξεναγός μας μάς έδειχνε τα ερείπια των δημόσιων κτιρίων, των ναών, των καταστημάτων, ενός κρεοπωλείου και των δημόσιων αποχωρητηρίων—όλα τους ένα πραγματικό συνονθύλευμα.a Εντούτοις, αντίθετα απ’ ό,τι θα ανέμενε κανείς, αυτή η φαινομενική έλλειψη ρυμοτομίας, μας βοήθησε να αρχίσουμε να συνειδητοποιούμε τη ζωηρή σκηνή την οποία θα πρέπει να αντίκρισε ο Παύλος στο δρόμο: τα πολυάσχολα πλήθη και τους αργόσχολους που φλυαρούσαν, τους καταστηματάρχες, τους δούλους και τους εμπόρους.

Καθώς πλησιάζαμε στο τέλος του δρόμου, ακούσαμε το κελάρυσμα της Κρήνης Πειρήνης, μιας υπόγειας πηγής που προμήθευε δροσερό νερό σε καταστήματα τα οποία πουλούσαν αλλοιώσιμα είδη, καθώς και νερό για πλύσιμο στους χειροτέχνες και για καθαριότητα στα αποχωρητήρια. Το αν το αντρόγυνο των Χριστιανών, ο Ακύλας και η Πρίσκιλλα, είχαν το σκηνορραφείο τους σ’ αυτή την περιοχή δεν το γνωρίζει κανείς σήμερα. (Πράξεις 18:1-3) Αλλά μόλις μερικά μέτρα πιο πέρα, στα σκαλιά που οδηγούν στην Αγορά, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν το ανώφλι μιας συναγωγής. Μπορεί λοιπόν αυτό να ήταν ένα ιουδαϊκό οίκημα, και χαρήκαμε πολύ με τη σκέψη ότι ίσως το σπίτι του Ιούστου να ήταν ακριβώς εδώ!—Πράξεις 18:7.

Η Αγορά—τι έξοχο μέρος! Αποτελείται από δυο ορθογώνιες αναβαθμίδες, που βρίσκονται πάνω στον άξονα ανατολής-δύσης. Στο κέντρο της επάνω αναβαθμίδας, της οποίας και οι δυο πλευρές είναι γεμάτες καταστήματα, υπάρχει ένα υπερυψωμένο σημείο όπου βρίσκεται το βήμα, που το χρησιμοποιούσαν οι ομιλητές σε επίσημες περιστάσεις. Η ξεναγός μας μάς υπενθύμισε πως όταν ο γιατρός Λουκάς έγραψε για την ημέρα που είχαν οδηγήσει τον Παύλο στο δικαστήριο ενώπιον του ανθύπατου Γαλλίωνα χρησιμοποίησε για το δικαστήριο τη λέξη βήμα. (Πράξεις 18:12, παράβαλε Κείμενο) Συνεπώς τα όσα αφηγούνται τα εδάφια Πράξεις 18:12-17 μπορεί να συνέβησαν σ’ αυτό ακριβώς το σημείο! Στεκόμασταν εκεί που μπορεί να είχε σταθεί ο Παύλος, έτοιμος να υπερασπιστεί τον εαυτό του, ενώ ήταν περιστοιχισμένος από τους Ιουδαίους κατηγόρους του. Όμως όχι! Ο Γαλλίων δεν ήθελε να ακούσει τίποτα για την υπόθεση. Ελευθέρωσε τον Παύλο και άφησε τον άγριο όχλο να δείρει τον Σωσθένη αντί για εκείνον.

Πίσω απ’ αυτή την υπαίθρια αίθουσα δικαστηρίου, στο βόρειο άκρο της κάτω αναβαθμίδας, βρίσκεται η ‘ιερή πηγή’ και το μαντείο της. Οι γνώμες σχετικά με το πώς δινόταν ο χρησμός διίστανται. Προφανώς, όμως, αν ο ικέτης πλήρωνε αρκετά χρήματα, τότε οι ιερείς εκτελούσαν ένα «θαύμα» και μετέτρεπαν το νερό της πηγής σε κρασί. Ενδεχομένως αυτό έδινε στον ικέτη τη διαβεβαίωση ότι θα λάβαινε υπερφυσική διαφώτιση. Οι αρχαιολόγοι λένε ότι το ιερό αυτό χρησιμοποιούνταν για πολύ καιρό, τόσο στην αρχαία Κόρινθο της προχριστιανικής εποχής όσο και στην ανοικοδομημένη πόλη των ημερών του Παύλου. Περιεργαζόμενοι ένα μυστικό πέρασμα, είδαμε το μηχανισμό με τη βοήθεια του οποίου γινόταν το τρικ με το κρασί και φύγαμε από εκεί πεπεισμένοι ότι οι θρησκευτικοί απατεώνες δεν αποτελούν καινούριο φαινόμενο.

Παρ’ όλο που ο προστάτης θεός της Κορίνθου υποτίθεται ότι ήταν ο Ποσειδών, το πλέον εντυπωσιακό οικοδόμημα είναι ο ναός του Απόλλωνα, δωρικού ρυθμού. Από τους 38 κίονες που είχε, έχουν μείνει όρθιοι οι 7. Ο κάθε κίονας έχει ύψος περίπου 7,2 μέτρα και διάμετρο στη βάση 1,7 μέτρα, και είναι φτιαγμένος από ένα και μόνο κομμάτι ασβεστόλιθο με ραβδώσεις, ο οποίος αρχικά ήταν καλυμμένος με σκληρό γυψομάρμαρο. Αυτός ο αρχαϊκός ναός που βρίσκεται στο μέσο του κεντρικού υψώματος και δεσπόζει στην πόλη—ένα σκοτεινό και μελαγχολικό ερείπιο ανάμεσα σε ερείπια—εξακολουθεί, παρ’ όλα αυτά, να προκαλεί έντονα συναισθήματα. Μπορεί να φέρει στο μυαλό του παρατηρητή κάτι που έγραψε ο Γκέτε—ότι η αρχιτεκτονική είναι «μαρμαρωμένη μουσική».

Ήρθαν οι Βροχές!

«Ελάτε. Υπάρχουν πολλά ακόμα που δεν είδαμε!» Πλιτς. «Δεν είδαμε ακόμα τους ναούς με τις κουζίνες και τις πολυτελείς τραπεζαρίες». Πλιτς. «Έχουμε ακόμα να δούμε το λιθόστρωτο που έφτιαξε ο Έραστος». Πλιτς. «Και σίγουρα δεν θα θέλατε να φύγετε χωρίς να δείτε το ιερό της Αφροδίτης ή το Ασκληπιείο». Αλλά, οι χοντρές σταγόνες που είχαν αρχίσει να πέφτουν ήταν προοίμια καταιγίδας.

Στη στιγμή, οι άνθρωποι και τα κτίσματα της φαντασία μας εξαφανίστηκαν. Πήραμε γρήγορα το δρόμο του γυρισμού, ενώ η ξεναγός μας εξακολουθούσε να απαριθμεί ορισμένα πράγματα που δεν είχαμε προλάβει να δούμε. Οι σταγόνες της βροχής έπεφταν τώρα άφθονες, κάνοντας το οδόστρωμα να γυαλίζει, βρέχοντας τα χρώματα και ξεπλένοντας τη σκόνη από τα μάρμαρα των άλλοτε περήφανων κτισμάτων. Όταν ξαφνικά οι ουρανοί εξαπέλυσαν μια άγρια νεροποντή, αρχίσαμε να τρέχουμε. Εξακολουθούσαμε να ακούμε την ξεναγό μας να φωνάζει από κάποιο σημείο πιο μπροστά από εμάς: «Ελάτε γρήγορα!» Μ’ αυτή τη ραγδαία βροχή που σκοτείνιαζε τα πάντα, ακόμα και τα ερείπια κατά μήκος της κορινθιακής οδού Λεχαίου εξαφανίστηκαν από τα μάτια μας. Δεν έμεινε κανένα τοπίο, ούτε αληθινό ούτε φανταστικό. Μουσκεμένοι, τρέξαμε προς το πούλμαν μας ελπίζοντας ότι ο οδηγός δεν θα έλειπε για καφέ.—Από Συνεργάτη.

[Υποσημειώσεις]

[Χάρτης στη σελίδα 16]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Κόρινθος

ΕΛΛΑΔΑ

ΙΟΝΙΟ ΠΕΛΑΓΟΣ

ΑΙΓΑΙΟ ΠΕΛΑΓΟΣ

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Πάνω: Ένα ανοικοδομημένο κατάστημα στην Αγορά

Κέντρο: Το βήμα

Κάτω: Ο αρχαϊκός ναός του Απόλλωνα