ΓΑΖΑ

(Γάζα).

1. Αρχαία πόλη που μνημονεύεται στην πρώτη περιγραφή των συνόρων της Χαναάν. (Γε 10:19) Εκτός από τις περίπου 20 περιπτώσεις όπου αναφέρεται στην Αγία Γραφή, η Γάζα κατονομάζεται και σε αρχαία αιγυπτιακά αρχεία καθώς και σε επιγραφές που αποδίδονται στον Ραμσή Β΄, στον Τούθμωσι Γ΄ και στον Σέτι Α΄. Η Γάζα ήταν προφανώς η νοτιοδυτικότερη πόλη της περιοχής που είχε δοθεί στη φυλή του Ιούδα. (Ιη 15:20, 47· Κρ 6:3, 4) Οι κάτοικοί της λέγονταν Γαζίτες.—Ιη 13:3· Κρ 16:2.

Μερικοί ταυτίζουν τη Γάζα με το Τελλ ελ-Άτζουλ (Τελ Μπετ Εγκλάγιμ), αλλά αυτό δεν έχει επιβεβαιωθεί από τις αρχαιολογικές ανασκαφές που έγιναν εκεί. Γενικά, η αρχαία πόλη συνδέεται με τη σύγχρονη Γάζα (Γάζε· Άζα) η οποία βρίσκεται γύρω στα 80 χλμ. ΔΝΔ της Ιερουσαλήμ. Αν και τη χωρίζουν από τη Μεσόγειο Θάλασσα κυματοειδείς αμμόλοφοι οι οποίοι εισχωρούν στην ακτή σε πλάτος περίπου 5 χλμ., η Γάζα βρίσκεται σε μια περιοχή με πολλά νερά, γνωστή για τους ελαιώνες της, τα οπωροφόρα δέντρα και τις συκομουριές της, τα αμπέλια της και τα σιτηρά της. Η γεωργία πιθανότατα συνέβαλε στην ευμάρεια της αρχαίας Γάζας. Αλλά η σπουδαιότητά της ήταν κατά κύριο λόγο απόρροια της θέσης της επί της κύριας οδού που συνέδεε την Αίγυπτο με την Παλαιστίνη. Η θέση αυτή την καθιστούσε «πύλη» για τη διέλευση των καραβανιών και των στρατευμάτων.

Υπό Φιλισταϊκή Κυριαρχία. Κάποια στιγμή πριν από την Έξοδο του Ισραήλ από την Αίγυπτο το 1513 Π.Κ.Χ., οι Χαμίτες Καφθορίμ (Γε 10:6, 13, 14) εκδίωξαν τους «Αβίμ, που κατοικούσαν σε οικισμούς μέχρι τη Γάζα». (Δευ 2:23) Όταν οι Ισραηλίτες μπήκαν στην Υποσχεμένη Γη, η Γάζα ήταν φιλισταϊκή πόλη και ανάμεσα στους κατοίκους της υπήρχαν μερικοί από τους Ανακίμ. Παρότι οι πολεμικές επιχειρήσεις του Ισραήλ υπό την ηγεσία του Ιησού του Ναυή έφτασαν μέχρι τη Γάζα, η πόλη προφανώς δεν καταλήφθηκε. Παρέμεινε φιλισταϊκή, και μερικοί από τους Ανακίμ συνέχισαν να ζουν εκεί. (Ιη 10:41· 11:22· 13:2, 3) Η Γάζα είχε δοθεί στη φυλή του Ιούδα η οποία αργότερα κατέλαβε την πόλη, αλλά δεν διατήρησε την κυριαρχία της σε αυτήν. (Ιη 15:20, 47· Κρ 1:18) Στις ημέρες του Σαμψών, η Γάζα ήταν και πάλι φιλισταϊκή—μια οχυρωμένη πόλη, με έναν “οίκο” που χρησιμοποιούνταν για τη λατρεία του Δαγών, στην ταράτσα του οποίου χωρούσαν περίπου 3.000 άτομα, αν όχι περισσότερα.

Σε μια περίπτωση, ενόσω ο Σαμψών βρισκόταν στη Γάζα, «σηκώθηκε τα μεσάνυχτα και έπιασε τις πόρτες της πύλης της πόλης και τους δύο παραστάτες και τα έβγαλε μαζί με την αμπάρα και τα έβαλε πάνω στους ώμους του και τα ανέβασε στην κορυφή του βουνού που βρίσκεται μπροστά στη [που βλέπει προς τη] Χεβρών». (Κρ 16:1-3) Η Χεβρών απείχε γύρω στα 60 χλμ. από τη Γάζα. Το πού ακριβώς βρισκόταν το βουνό που έβλεπε προς τη Χεβρών δεν είναι σίγουρο. Αλλά και μόνο το γεγονός ότι ο Σαμψών μετέφερε τις πόρτες και τους παραστάτες, και μάλιστα τα ανέβασε σε ένα βουνό, ήταν ξεκάθαρη εκδήλωση θαυματουργικής δύναμης που μόνο το πνεύμα του Ιεχωβά καθιστά εφικτή.

Αργότερα, ο Σαμψών προκάλεσε την κατάρρευση του προαναφερόμενου οίκου που χρησιμοποιούνταν για τη λατρεία του Δαγών, γεγονός το οποίο κατέληξε στο θάνατο τόσο του ίδιου όσο και των Φιλισταίων που είχαν συγκεντρωθεί εκεί.—Κρ 16:21-30.

Η Γάζα προφανώς παρέμεινε φιλισταϊκή καθ’ όλη την περίοδο των Κριτών (1Σα 6:17) και κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης των βασιλιάδων του Ισραήλ. Η εξουσία του Βασιλιά Σολομώντα προς τα ΝΔ έφτανε μέχρι τη Γάζα, αλλά προφανώς οι Φιλισταίοι εξακολουθούσαν να ζουν εκεί.—1Βα 4:21, 24.

Υπό Ασσυριακή και Βαβυλωνιακή Διακυβέρνηση. Προς τα τέλη του ένατου αιώνα Π.Κ.Χ., ο Ιεχωβά δήλωσε μέσω του Αμώς του προφήτη του ότι θα έστελνε «φωτιά» στα τείχη της Γάζας, ως ανταπόδοση για το γεγονός ότι αυτή οδήγησε σε εξορία άτομα για να τα παραδώσει στους Εδωμίτες. (Αμ 1:6, 7) Παρότι οι “εξόριστοι” δεν προσδιορίζονται συγκεκριμένα ως Εβραίοι, πιθανότατα εδώ γίνεται λόγος για αιχμαλώτους τους οποίους πήραν οι Φιλισταίοι σε επιδρομές στον Ιούδα.—Παράβαλε 2Χρ 21:16, 17· Ιωλ 3:4-6.

Όχι πολύ αργότερα—γύρω στα μέσα του όγδοου αιώνα Π.Κ.Χ.—η Γάζα άρχισε να γεύεται τη «φωτιά» του πολέμου. Σύμφωνα με ασσυριακά χρονικά, ο Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄ κατέκτησε τη Γάζα αλλά ο βασιλιάς της ο Άννων κατέφυγε στην Αίγυπτο. (Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή [Ancient Near Eastern Texts], επιμέλεια Τζ. Πρίτσαρντ, 1974, σ. 283) Προφανώς ο Άννων κατάφερε να επιστρέψει σύντομα στη Γάζα, διότι ο Σαργών Β΄ ισχυρίζεται ότι νίκησε τόσο αυτόν όσο και τον αιγυπτιακό στρατό που είχε συμμαχήσει μαζί του υπό τον Σίμπε. Ο Σαργών Β΄ ισχυρίζεται ότι αιχμαλώτισε ο ίδιος προσωπικά τον Άννωνα και ότι τον μετέφερε δεμένο με ποδόδεσμα.—Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή, σ. 285.

Από τότε και έπειτα φαίνεται ότι η Γάζα ήταν γενικά πιστή στην Ασσυρία. Επομένως, η επίθεση του Βασιλιά Εζεκία εναντίον των Φιλισταίων, τους οποίους πάταξε μέχρι τη Γάζα, ενδεχομένως να αποτελούσε μια φάση της εξέγερσής του κατά της Ασσυρίας. (2Βα 18:1, 7, 8) Μετά την εξέγερση αυτή, ο Βασιλιάς Σενναχειρείμ ξεκίνησε την εκστρατεία του εναντίον του Ιούδα και, σύμφωνα με τα χρονικά του, έδωσε τις πόλεις του Ιούδα τις οποίες κατέλαβε στον Μιτιντί το βασιλιά της Αζώτου, στον Παδί το βασιλιά της Ακκαρών (ο οποίος είχε φυλακιστεί στην Ιερουσαλήμ) και στον Σιλιβέλ το βασιλιά της Γάζας.—Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή, σ. 287, 288.

Την εποχή του Ιερεμία, ο στρατός της Αιγύπτου χτύπησε τη Γάζα. (Ιερ 47:1) Πριν από αυτό το γεγονός, η εξαγγελία του Ιεχωβά εναντίον των Φιλισταίων είχε δείξει ότι τους περίμενε συμφορά από το Β: «Φαλακρότητα θα επέλθει στη Γάζα». (Ιερ 47:2-5· βλέπε επίσης Ιερ 25:17, 20.) Όπως μπορεί να εννοηθεί από άλλες περικοπές του βιβλίου του Ιερεμία (1:14· 46:20), τα «νερά» από «το βορρά» για τα οποία γίνεται λόγος στο εδάφιο Ιερεμίας 47:2 προφανώς υποδηλώνουν τα βαβυλωνιακά στρατεύματα. Ο Βασιλιάς Ναβουχοδονόσορ της Βαβυλώνας κατέλαβε όντως αυτή την περιοχή (2Βα 24:1, 7) και ο βασιλιάς της Γάζας αναφέρεται σε βαβυλωνιακές επιγραφές. (Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή, σ. 308) Κατά συνέπεια, η φράση «προτού ο Φαραώ χτυπήσει τη Γάζα» (Ιερ 47:1) φαίνεται να προσδιορίζει απλώς το χρόνο κατά τον οποίο ήρθε στον Ιερεμία ο λόγος του Ιεχωβά σχετικά με τους Φιλισταίους. Δεν συνδέεται κατ’ ανάγκην άμεσα με την επικείμενη εκτέλεση κρίσης «από το βορρά» για την οποία γίνεται λόγος κατόπιν.

Καταστρέφεται. Ο προφήτης Σοφονίας, σύγχρονος του Ιερεμία, διασάλπισε μια παρόμοια κρίση από τον Ιεχωβά για τη Γάζα: «Θα γίνει πόλη εγκαταλειμμένη». (Σοφ 2:4) Και η προφητεία του Ζαχαρία επίσης, η οποία καταγράφηκε μετά την πτώση της Βαβυλώνας, έκανε λόγο για μελλοντικές συμφορές: «Η Γάζα θα νιώσει πολύ δυνατούς πόνους». (Ζαχ 9:5) Η ιστορία επιβεβαιώνει την εκπλήρωση των προειπωμένων συμφορών. Το δεύτερο ήμισυ του τέταρτου αιώνα Π.Κ.Χ., ο Μέγας Αλέξανδρος, έπειτα από πεντάμηνη πολιορκία (δίμηνη, κατά την Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΙΑ΄, 325 [viii, 4]), κατέλαβε τη Γάζα. Πολλοί κάτοικοί της σφαγιάστηκαν και οι επιζώντες πουλήθηκαν ως δούλοι. Πάνω από 200 χρόνια αργότερα, ο Ιουδαίος Αλέξανδρος Ιανναίος κατέστρεψε ολοκληρωτικά την πόλη έπειτα από πολιορκία ενός χρόνου.—Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΙΓ΄, 364 (xiii, 3).

Παρότι ο Ρωμαίος κυβερνήτης της Συρίας, ο Γαβίνιος, διέταξε την ανοικοδόμηση της Γάζας, η ανοικοδόμηση αυτή πιθανότατα έγινε σε άλλη θέση. (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΙΔ΄, 87, 88 [v, 3]) Μερικοί λόγιοι πιστεύουν ότι στο εδάφιο Πράξεις 8:26 η λέξη ἔρημος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου αναφέρεται στην παλιότερη, εγκαταλειμμένη Γάζα (για παράδειγμα, η AT αποδίδει τη φράση ως εξής: «Η πόλη είναι τώρα έρημη»). Άλλοι λόγιοι πιστεύουν ότι η λέξη ἔρημος αναφέρεται στο δρόμο που οδηγεί στην πόλη, εξού και η απόδοση «αυτός είναι ερημικός δρόμος».—ΜΝΚ· παράβαλε JB, NE, RS, ΛΧ, ΚΛΠ, ΜΠΚ.

2. Πόλη με εξαρτώμενες κωμοπόλεις στην περιοχή του Εφραΐμ. (1Χρ 7:28) Η ακριβής θέση της είναι άγνωστη. Η Γάζα ίσως βρισκόταν στα περίχωρα της αρχαίας Γαι, ενδεχομένως δε και να ταυτίζεται με αυτήν. Η απόδοση «Αγιάχ» που υπάρχει σε αρκετές ξενόγλωσσες μεταφράσεις της Αγίας Γραφής υποστηρίζεται από πολλά εβραϊκά χειρόγραφα. Ωστόσο, η απόδοση «Γάζα» μαρτυρείται και αυτή σε άλλα εβραϊκά χειρόγραφα, καθώς και στα Ταργκούμ.