درس ۲۵
استفاده از رئوس مطالب
شاید برای برخی این فکر که از روی رئوس مطالب، یعنی فهرستی از نکات مورد نظرشان گفتاری ارائه دهند، اضطراب‌آور باشد. برای آنان داشتن متن کامل یک گفتار یا به خاطر سپردن کل آن، سبب دلگرمی و کاهش اضطرابشان می‌شود.
اما واقعیت امر این است که ما هر روزه بدون در دست داشتن متنی، با دیگران صحبت می‌کنیم؛ با اعضای خانواده، با دوستان، در خدمت موعظه و در دعایی شخصی و دعایی که از طرف یک جمع به درگاه یَهُوَه می‌آوریم.
حال برای ارائهٔ گفتار، کدام روش بهتر است؟ این که آن را از روی متنی کامل ارائه دهیم یا از روی رئوس مطالب؟ شکی نیست که خواندن از روی متنی کامل بر دقت گفته‌ها و کلماتتان می‌افزاید، اما گفته‌هایتان چنان که باید، بر دل شنونده نمی‌نشیند. وقتی شما جملات بسیاری را پی در پی از روی متن می‌خوانید، سرعت خواندن و آهنگ صدایتان ریتمی یکنواخت پیدا می‌کند که با صحبت کردن عادی شما متفاوت است. در ضمن حاضران زمانی بیشتر به سخنان شما گوش خواهند کرد که احساس کنند توجه شما تنها به نوشته‌هایتان نیست، بلکه موقعیت آنان را نیز در نظر می‌گیرید و سخنانتان را با آن تطبیق می‌دهید. برای ایراد سخنرانی‌ای تشویق‌آمیز بهترین روش، ایراد آن به صورت آزاد و فی‌البداهه است.
آنچه در برنامهٔ آموزش خدمت مسیحی می‌آموزیم به ما کمک می‌کند که در موقعیت‌های مختلف موعظه کنیم. معمولاً هنگام صحبت با دوستانمان، برگه‌ای از جیبمان در نمی‌آوریم تا از روی آن، افکارمان را با بهترین کلمات بیان کنیم. در خدمت موعظه نیز از روی کاغذ با مردم صحبت نمی‌کنیم تا مبادا نکته‌ای مهم را فراموش کنیم! پس وقتی می‌خواهید در جماعت با نمایشی نشان دهید که چگونه می‌توان در موقعیت‌های مختلف موعظه کرد، تلاش کنید سخنانتان حالت طبیعی داشته باشد. با آمادگی لازم، متوجه خواهید شد که اگر تنها فهرستی از نکات اصلی را به ذهن بسپارید یا روی برگه‌ای یادداشت کنید، می‌توانید خط فکری موضوع مورد بحث را به خاطر بیاورید. حال چگونه می‌توانید اعتمادبه‌نَفْس لازم را برای استفاده از رئوس مطالب در خود ایجاد کنید؟
افکار خود را مرتب کنید. برای استفاده از رئوس مطالب در گفتارتان، باید از قبل افکارتان را مرتب کنید. البته این به مفهوم انتخاب کلمات گفتارتان نیست، بلکه تنها به مفهوم اندیشیدن پیش از سخن گفتن است.
شخص عجول ممکن است در زندگی روزمره سخنی را بیان کند که بعداً باعث پشیمانی‌اش شود. شخصی دیگر شاید به این دلیل که هدفی از سخن گفتنش ندارد، از شاخه‌ای به شاخهٔ دیگر بپرد. اگر شما نیز گاه با چنین مشکلاتی روبرو می‌شوید، پیش از سخن گفتن کمی تأمّل کنید و در ذهن خود فهرستی ساده از نکات اصلی سخنانتان آماده کنید. برای این منظور، ابتدا هدف از سخن گفتنتان را مشخص کنید، سپس به قدم‌هایی فکر کنید که باید برای رسیدن به آن هدف بردارید، بعد شروع به صحبت کنید.
آیا خود را برای خدمت موعظه آماده می‌کنید؟ تنها برای مرتب کردن کیف موعظه‌تان وقت نگذارید، بلکه زمانی را هم برای مرتب کردن افکارتان کنار بگذارید. اگر تصمیم دارید یکی از پیشنهادات جزوهٔ جلسهٔ میان‌هفته را استفاده کنید، آن را چندین بار بخوانید تا نکات اصلی، ملکهٔ ذهنتان شود. آن پیشنهاد را در یک یا دو جملهٔ کوتاه خلاصه کنید. کلمات آن را با شیوهٔ بیان خود و شرایط محدوده‌تان وفق دهید. آماده کردن رئوس مطالب در ذهن بسیار مفید است. چه نکاتی را می‌توانید در این رئوس مطالب بگنجانید؟ ۱) در مقدّمهٔ صحبتتان می‌توانید به موضوعی اشاره کنید که باعث نگرانی مردم محدوده‌تان است و نظر مخاطبتان را جویا شوید. ۲) به مطلب خاصّی فکر کنید که می‌توانید با مخاطبتان در میان بگذارید، همچنین یک یا دو آیه را در نظر بگیرید که وعدهٔ خدا را برای حل آن مشکل نشان می‌دهد. در صورت امکان، بر این نکته تأکید کنید که یَهُوَه از طریق پادشاهی‌اش، یعنی حکومت آسمانی‌اش، به این وعده عمل خواهد کرد. ۳) مخاطبتان را در رابطه با گفتگویی که داشتید، به عمل ترغیب کنید. برای مثال می‌توانید نشریه‌ای در اختیارش بگذارید یا مطالعهٔ کتاب مقدّس را به او پیشنهاد کنید. قرار مشخصی برای دیدار مجدّد او بگذارید.
احتمالاً برای چنین گفتگویی کافی است که رئوس مطالب فقط در ذهنتان باشد. اما اگر می‌خواهید یادداشتی در دست داشته باشید و پیش از اولین گفتگو آن را مرور کنید، بهتر است رئوس مطالبتان کوتاه و حاوی این سه مورد باشد: چند کلمه برای مقدّمه، یک یا دو آیه و یادداشتی کوتاه از آنچه می‌خواهید در پایان گفتگویتان بگویید. اگر رئوس مطالب خود را بدین شکل آماده و از آن استفاده کنید، زیاده‌گویی نمی‌کنید و در نتیجه پیامتان واضح خواهد بود و شنونده آن را به راحتی به خاطر خواهد سپرد.
اگر در محدودهٔ شما مردم اغلب سؤال یا مشکلی خاص را مطرح می‌کنند، شاید مفید باشد که در مورد آن تحقیق کنید. معمولاً تنها به دو یا سه نکتهٔ ساده و آیاتی برای تأیید آن نکات نیاز دارید. کتابچهٔ از کلام خدا چه می‌توان آموخت؟ به بسیاری از سؤالات رایج اشاره می‌کند و به آیاتی ارجاع می‌دهد که می‌توانید آن‌ها را مبنای سخنان خود قرار دهید. شاید از منبعی دیگر نیز نقل‌قولی بیابید که مفید باشد. فهرست کوتاهی به شکل رئوس مطالب یادداشت کنید، آن نقل‌قول را نیز ضمیمهٔ آن سازید و سپس این‌ها را در کیف موعظهٔ خود نگاه دارید. وقتی شخصی آن سؤال یا مشکل را مطرح کرد، به او بگویید که با کمال میل حاضرید دلیل اعتقاد خود را توضیح دهید. (۱پطر ۳:۱۵) آن رئوس مطالب را مبنای پاسخ خود قرار دهید.
وقتی به نمایندگی از طرف اعضای خانواده، گروه موعظه یا کل جماعت دعا می‌کنید نیز بجاست افکار خود را برای آنچه می‌خواهید بگویید، مرتب کنید. مطابق گزارش لوقا ۱۱:۲-۴ عیسی با ارائهٔ فهرستی ساده، به شاگردانش آموخت چگونه دعاهایشان را پرمحتوا سازند. دعای سلیمان در مراسم گشایش معبد نیز قابل توجه است. او بی‌شک از قبل به نکاتی که می‌خواست در دعای نسبتاً بلند خود اشاره کند، فکر کرده بود. سلیمان در دعای خود نخست به یَهُوَه و وعده‌ای که به داوود داده بود، اشاره کرد؛ سپس به موضوع معبد پرداخت؛ و پس از آن یک به یک به موقعیت‌هایی خاص و گروه‌های مختلف مردم اشاره کرد. (۱پاد ۸:۲۲-۵۳) ما می‌توانیم این نمونه‌ها را الگو قرار دهیم.
رئوس مطالب سخنرانی خود را ساده نگاه دارید. برای ایراد سخنرانی، چه مقدار مطلب باید در رئوس مطالب خود بگنجانید؟
به خاطر داشته باشید که رئوس مطالب را تنها برای به خاطر آوردن نکات سخنرانی‌تان می‌نویسید. شاید بخواهید برای مقدّمهٔ خود چند جملهٔ کامل بنویسید. اما بعد از آن، سعی کنید تنها کلمات و عبارات کلیدی را یادداشت کنید. البته اگر می‌خواهید نکات سخنرانی را به صورت جمله بنویسید، از جملات کوتاه استفاده کنید. نکات اصلی، یعنی نکاتی را که می‌خواهید بسط دهید، به نحوی در برگهٔ خود برجسته کنید. برای این منظور می‌توانید زیر آن‌ها خط بکشید یا با رنگی متفاوت آن‌ها را مشخص کنید. زیر هر نکتهٔ اصلی، نکات فرعی را فهرست‌وار بنویسید؛ یعنی نکاتی را که برای توضیح نکتهٔ اصلی در نظر دارید. آیاتی را که می‌خواهید بخوانید، مشخص کنید. اغلب بهتر است که آیه را از روی کتاب مقدّس بخوانید نه از روی برگه‌تان. تشبیهاتی را که می‌خواهید استفاده کنید نیز یادداشت کنید. شاید همچنین بخواهید نقل‌قولی مناسب از نشریه‌ای غیر از نشریات ما در آن بگنجانید. یادداشت‌هایتان باید تا حدّی باشد که بتوانید از روی آن به اطلاعات خاص نیز اشاره کنید. اگر برگهٔ رئوس مطالب شما تمیز و مرتب باشد، بهتر می‌توانید از آن استفاده کنید.
برخی از سخنرانان رئوس مطالب خود را بسیار مختصر نگاه می‌دارند. برای مثال برگهٔ آنان شاید فقط حاوی چند واژهٔ کلیدی، آیاتی که می‌خواهند از حفظ بگویند و تصاویری باشد که نکات سخنرانی را به خاطرشان آورد. آنان با چنین یادداشت‌های کوتاهی می‌توانند سخنرانی خود را با ترتیبی منطقی و با زبانی که حالت گفتگو دارد، ارائه دهند. در واقع هدف از این درس نیز همین است.
هنگامی که روی این درس، یعنی «استفاده از رئوس مطالب» کار می‌کنید، بررسی فصلِ «آماده کردن رئوس مطالب» در صفحات ۳۹ تا ۴۲ نیز بسیار مفید خواهد بود.
چگونه از رئوس مطالب خود استفاده کنید؟ البته در این درس، هدف تنها این نیست که سخنرانی خود را به صورت رئوس مطالب آماده کنید، بلکه این است که بتوانید از روی آن، سخنرانی‌تان را به نحوی مؤثر ارائه دهید.
نخستین قدم در این راه، بررسی رئوس مطالبتان است. به پیام سخنرانی که همان عنوان سخنرانی است نگاه کنید، هر یک از نکات اصلی را بخوانید و پیش خود رابطهٔ هر نکته را با پیام سخنرانی بیان کنید. توجه کنید که برای ارائهٔ هر نکتهٔ اصلی چقدر وقت می‌توانید بگذارید. حال برگردید و نخستین نکتهٔ اصلی را بررسی کنید. شیوهٔ استدلال، آیات، تشبیه‌ها و نمونه‌هایی که می‌خواهید برای توضیح آن نکته به کار برید، مرور کنید. این مرور را چند بار انجام دهید تا نحوهٔ ارائهٔ نکات آن کاملاً برایتان روشن باشد. همین کار را با نکات اصلی دیگر انجام دهید. توجه کنید که در صورت لزوم چه مطالبی را می‌توانید حین ایراد سخنرانی حذف کنید تا سخنرانی به موقع به پایان رسد. سپس کل سخنرانی را مرور کنید. بیشتر روی نکات سخنرانی تمرکز کنید، نه کلمات و جمله‌بندی‌های آن. سعی نکنید سخنرانی خود را کلمه به کلمه به حافظه بسپارید.
هنگام ارائهٔ سخنرانی، ارتباط چشمی با حضار اهمیت بسیار دارد. برای این منظور، باید بتوانید پس از خواندن آیات، بدون نگاه کردن به برگه‌های خود و تنها با کمک کتاب مقدّس با حضار استدلال کنید. به همین سان، وقتی از تشبیهی استفاده می‌کنید، آن را از روی برگهٔ خود نخوانید، بلکه به گونه‌ای آن را بیان کنید که گویی با دوستانتان صحبت می‌کنید. همچنین برای بیان هر جمله به نوشته‌های خود نگاه نکنید. وقتی سخنانتان از دل بیان شود، به دل شنوندگان نیز می‌نشیند.
هنگامی که شما مهارت لازم را یافتید که از روی رئوس مطالب سخنرانی خود را ارائه دهید، در واقع قدمی بزرگ برداشته‌اید تا سخنرانی قابل و ماهر گردید.