تاوان غرور و تکبّر

آیا تا به حال با کسی طرف بوده‌اید که بخواهد شما را کوچک کند؟‏ مثلاً،‏ مدیر،‏ رئیس،‏ سرپرست و یا حتی خویشاوندی که شما را تحقیر کند و بودن با شما را در شأن خود نداند؟‏ احساستان نسبت به چنین شخصی چگونه است؟‏ آیا اصلاً به سوی او جلب می‌شوید؟‏ مسلماً خیر!‏ می‌دانید چرا؟‏ دلیل آن این است که غرورِ چنین شخصی دیواری مقابل وی می‌کشد و ارتباطش را با دیگران بکلی مختل می‌کند.‏

شخص مغرور و متکبر دیگران را کوچک می‌کند تا خود را بزرگ جلوه دهد.‏ وی بندرت سخنی در تعریف و تمجید دیگران می‌گوید.‏ همچنین،‏ این جمله را زیاد از زبان این گونه اشخاص می‌شنویم—‏«البته بد آدمی نیست،‏ ولی فلان عیب و نقصش را هم باید گفت.‏»‏

در کتاب «افکار طلایی در دنیای نقره‌فام» (‏انگل‍.‏)‏ در وصف غرور و تکبّر چنین آمده است:‏ «شخص مغرور همیشه مغلوب غرور خود می‌شود.‏ غرور او را از داخل می‌خورد و مانع می‌شود که در گفتن حرفی تحسین‌آمیز لب از لب بگشاید.‏» پس جای تعجب نیست که هیچکس در کنار شخصی مغرور احساس راحتی نمی‌کند؟‏ در واقع،‏ تاوان غرور و تکبّر،‏ اغلب داشتن دوستان بسیار اندک است.‏ همان کتاب می‌گوید:‏ «برعکس آن،‏ همه شخص حلیم و فروتن را دوست دارند،‏ البته نه شخصی که به فروتنی خود فخر کند،‏ بلکه شخصی بواقع فروتن و متواضع.‏» کتاب مقدس می‌گوید:‏ «تکبّر شخص او را پست می‌کند،‏ اما مرد حلیم‌دل،‏ به جلال خواهد رسید.‏»—‏امثال ۲۹:‏۲۳‏.‏

آیا تکبّر به غیر از تأثیری که بر دوستیمان با دیگران دارد،‏ تأثیری نیز بر رابطه‌مان با خدا می‌گذارد؟‏ نظر خدا در مورد افراد متکبر،‏ مغرور،‏ و متظاهر چیست؟‏ آیا اصلاً به متواضع بودن یا متکبر بودن ما اهمیت می‌دهد؟‏

درس تواضع

نویسندهٔ کتاب امثال تحت الهام اظهار می‌کند:‏ «تکبّر پیش‌رُوِ هلاکت است،‏ و دل مغرور پیش‌رو خرابی.‏ با تواضع نزد حلیمان بودن بهتر است،‏ از تقسیم نمودن غنیمت با متکبّران.‏» (‏ امثال ۱۶:‏۱۸،‏ ۱۹‏)‏ صحت این کلام را نُعمان،‏ سردار لشکر اَرامیان،‏ که در زمان اَلِیشَع،‏ نبیی از اهالی اسرائیل،‏ می‌زیست بدرستی ثابت نمود.‏

نُعمان به بیماری بَرَص (‏نوعی جذام)‏ مبتلا بود.‏ وی به سامِره رفت تا به دست اَلِیشَع معالجه شود.‏ اَلِیشَع به جای آنکه خودش او را معالجه کند خادمش را بیرون فرستاد تا به او بگوید که برود و هفت‌بار خود را در رود اردن بشوید.‏ نُعمان این توصیه و رفتار را بسیار اهانت‌آمیز دانست.‏ آیا خود نبی نمی‌توانست بیرون بیاید و با او صحبت کند،‏ که خادم خود را فرستاد؟‏ و مگر رودخانه‌های اَرامی چه چیزی کمتر از رود اردن دارند!‏ آری،‏ غرور وی شدیداً جریحه‌دار شده بود.‏ ولی،‏ ببینیم بعد چه کرد؟‏ خوشبختانه توصیهٔ معقول نبی بر غرور نُعمان غلبه کرد و «فرود شده،‏ هفت مرتبه در اُرْدنّ به موجب کلام مرد خدا غوطه خورد و گوشت او مثل گوشت طفل کوچک برگشته،‏ طاهر شد.‏»—‏۲پادشاهان ۵:‏۱۴‏.‏

آری،‏ گهگاه حتی از ذرّه‌ای تواضع نتایج فوق‌العاده‌ای حاصل می‌شود.‏

تاوان غرور و خودخواهی

تاوانی که شخص به سبب غرور خود می‌دهد،‏ بسیار بیشتر از استفاده و یا نفع اندکی است که با متواضع بودن احتمالاً از دست می‌دهد.‏ در زبان یونانی،‏ درجهٔ بالاتری از غرور و خودخواهی وجود دارد که «ایورِس» خوانده می‌شود.‏ به عقیدهٔ ویلیام بارکلی،‏ محقق زبان یونانی،‏ ‏«ایورِس آمیزه‌ای است از غرور و خشونت.‏ .‏ .‏ .‏ تحقیری است حاکی از تکبّر و خودخواهی که احساسات شخص مقابل را شدیداً جریحه‌دار می‌کند.‏»‏

نمونه‌ای آشکار از این نوع غرور حاد را کتاب مقدس در مورد حانون،‏ پادشاه عَمُون،‏ نقل می‌کند.‏ کتاب «بینش بر نوشته‌های مقدس» (‏انگل‍.‏)‏ چنین توضیح می‌دهد:‏ «داوود به سبب احسانی که ناحاش،‏ پدر حانون،‏ به وی نموده بود،‏ پس از مرگ ناحاش فرستاده‌هایی جهت تسلی دادن حانون نزد وی فرستاد.‏ لیکن،‏ خادمان دربار حانون وی را مجاب ساختند که این کار داوود تنها بهانه‌ایست جهت تجسّس و تفحّص شهر.‏ پس،‏ حانون خادمان داوود را گرفته نیمی از ریششان را تراشید،‏ لباسهایشان را از میان تا جای نشستن پاره کرد،‏ و ایشان را همانطور رها نمود.‏»‏a بارکلی دربارهٔ این عمل حانون می‌گوید:‏ «این رفتار ایورِس بود.‏ مخلوطی از اهانت،‏ خشم،‏ و تحقیر در ملاءعام.‏»—‏۲سموئیل ۱۰:‏۱-‏۵‏.‏

آری،‏ شخصی متکبر و مغرور ممکن است تا سر حدّ توهین و تحقیر دیگران پیش برود.‏ وی از اینکه در کمال خونسردی دیگران را برنجاند و سپس نظاره‌گر غم و رسوایی ایشان باشد لذّت می‌برد.‏ اما،‏ پا بر عزّت‌نفس و شرافت دیگران گذاشتن تأثیری مضاعف دارد.‏ شخص نخست دوستی از دوستانش می‌کاهد،‏ و به احتمال قوی دشمنی به دشمنانش می‌افزاید.‏

چطور ممکن است مسیحیان واقعی که سَروَرشان فرمان داده است ‹همسایهٔ خود را مثل خود محبّت نمایند› بتوانند چنین غرور زیانمندی از خود نشان دهند؟‏ (‏ متی ۷:‏۱۲؛‏ ۲۲:‏۳۹‏)‏ این کار درست عکس تمام فرامین خدا و مسیح است.‏ بارکلی در این مقوله اظهارنظر درخور توجهی می‌کند:‏ ‏«ایورِس غروری است که شخص را در ضدیّت با خدا قرار می‌دهد.‏» از این رو،‏ شخص مغرور می‌گوید:‏ «خدائی نیست.‏» (‏ مزمور ۱۴:‏۱‏)‏ یا همانطور که در مزمور ۱۰:‏۴ وصف شده است:‏ «شریر در غرور خود می‌گوید:‏ ‹بازخواست نخواهد کرد.‏› همهٔ فکرهای او اینست که خدایی نیست.‏» چنین غرور و تکبّری نه تنها دوستان و خویشان شخص را از وی روی‌گردان می‌سازد،‏ بلکه او را از خدا نیز بیگانه می‌کند.‏ تاوانی از این سنگینتر؟‏

اجازه ندهیم غرور ما را تباه سازد

غرور با چهره‌ها و صور گوناگونی خود را نمایان می‌سازد—‏ملیّت‌گرایی،‏ نژادپرستی،‏ طبقات و قالبهای اجتماعی،‏ تحصیلات،‏ ثروت،‏ شهرت،‏ و قدرت.‏ غرور به هر شکلی که در ما جلوه کند،‏ چون خوره شخصیت ما را تباه می‌سازد.‏

هستند کسانی که در مقابل بالادستان و حتی همسالان خود به نظر متواضع می‌آیند.‏ ولی،‏ حال فرض کنیم یکی از اینها به مقامی بالا ارتقاء یابد،‏ آنوقت چه؟‏ همین فرد بظاهر متواضع ممکن است بناگاه به شخصی جبار تبدیل شده،‏ زندگی را بر زیردستان خود سیاه کند!‏ نمونهٔ آن کسانی هستند که با پوشیدن یونیفورم و یا زدن علامتی بر سینه (‏به نشانهٔ قدرت)‏،‏ شخصیتشان بناگاه عوض می‌شود.‏ همچنین هستند مسئولان مملکتیی که در مقابل مردم احساس غرور می‌کنند،‏ و بجای آنکه آنان را خدمت نمایند،‏ از مردم انتظار خدمتگزاری دارند.‏ آری،‏ در حالی که غرور خشونت و بی‌عاطفگی را در شخص بوجود می‌آورد؛‏ تواضع آدمی را پرمهر و محبت می‌کند.‏

عیسی می‌توانست در مقایسه با شاگردان خود احساس غرور کند و با آنان مستبدانه رفتار کند.‏ او پسر خدا بود،‏ شخصی کامل که باید با شاگردانی سر می‌کرد که ناکامل،‏ تابع امیال آنی،‏ و عجول بودند.‏ اما،‏ عیسی به شنوندگان خود چه گفت؟‏ او گفت:‏ «بیایید نزد من ای تمام زحمتکشان و گرانباران و من شما را آرامی خواهم بخشید.‏ یوغ مرا بر خود گیرید و از من تعلیم یابید زیرا که حلیم و افتاده‌دل می‌باشم و در نفوس خود آرامی خواهید یافت؛‏ زیرا یوغ من خفیف است و بار من سبک.‏»—‏متی ۱۱:‏۲۸-‏۳۰‏.‏

آیا ما سعی می‌کنیم مانند عیسی باشیم؟‏ یا برخلاف وی خشن،‏ خشک،‏ مستبد،‏ بدون ترحم،‏ و مغرور هستیم؟‏ ما مثل عیسی باید به دیگران روحیه بدهیم،‏ نه اینکه آنان را خرد کنیم.‏ باید شدیداً در مقابل غرور و تأثیرات مخرب آن مقاومت کنیم.‏

با نظر به آنچه در مورد غرور ذکر شد،‏ آیا افتخار و عزّت‌نفس نیز اشتباه است؟‏

عزّت‌نفس نقطهٔ مقابل تکبّر

فرهنگ معین افتخار را «سرافرازی» معنی می‌کند،‏ یعنی داشتن عزّت‌نفس؛‏ به مفهوم دیگر‏،‏ اهمیت دادن به اینکه دیگران در مورد ما چه می‌اندیشند.‏ شکی نیست که برای ما حفظ آبرو و حیثیّت‌مان حائز اهمیت است.‏ مشابه مثلی اسپانیولی که می‌گوید:‏ «نشان ده کیست یارت همنشینت،‏ که دانم باطنت بینم ضمیرت» چنانچه بیشتر همنشینان ما را افرادی بی‌نظم،‏ کاهل،‏ بی‌نزاکت،‏ و بددهان تشکیل دهند خود نیز مانند آنان خواهیم شد.‏ رفتار آنان به ما سرایت کرده،‏ عزّت‌نفس خود را از دست خواهیم داد.‏

البته عزّت‌نفسِ بیش از حد نیز منجر به تکبّر و نَخوَت می‌شود.‏ کاتبان و فریسیان زمان عیسی به سنن و ظاهر مذهبی خود بسیار افتخار می‌کردند.‏ عیسی در مورد ایشان چنین هشدار داد:‏ «همهٔ کارهای خود را می‌کنند تا مردم،‏ ایشان را ببینند،‏ حمایلهای خود را عریض و دامنهای قبای خود را پهن می‌سازند [تا مؤمنتر به نظر بیایند]،‏ و بالا نشستن در ضیافتها و کرسیهای صدر در کنایس را دوست می‌دارند،‏ و تعظیم در کوچه‌ها را و این که مردم ایشان را آقا آقا بخوانند.‏»—‏متی ۲۳:‏۵-‏۷‏.‏

پس ما باید در داشتن عزّت‌نفس تعادل را حفظ نماییم.‏ هرگز نباید فراموش کنیم که یَهُوَه قادر است هم ظاهر و هم باطن ما را ببیند.‏ (‏ ۱سموئیل ۱۶:‏۷؛‏ ارمیا ۱۷:‏۱۰‏)‏ صرفاً تظاهر به عدالت،‏ عدالت الهی نمی‌شود.‏ حال،‏ مسئله اینجاست که چگونه می‌توانیم تواضع واقعی داشته باشیم،‏ تا از تاوان سنگین غرور و تکبّر مبرا شویم؟‏

‏[پاورقی]‏

‏[تصویر در صفحهٔ ۴]‏

نُعمان با نشان دادن کمی فروتنی نفع بسیار برد