دل خود را به معبد خدا مشغول ساز!
«ای پسر انسان، . . . دل خود را به هر چه به تو نشان دهم مشغول ساز . . . پس خاندان اسرائیل را از هر چه میبینی آگاه ساز.»—حِزْقِیال ۴۰:۴.
۱. قوم برگزیدهٔ خدا در سال ۵۹۳ ق.د.م. در چه وضعیتی بسر میبرد؟
بیاییم در ذهن خود به سال ۵۹۳ ق.د.م.، یعنی چهاردهمین سال تبعید اسرائیل بازگردیم. بیشک در نظر یهودیانِ اسیر در بابل، وطن محبوبشان بسیار دوردست جلوه میکرد. آخرین تصویر اورشلیم که در خاطر بسیاری از آنها نقش بسته بود منظرهٔ ویرانی شهر بود که طعمهٔ آتش شده، میسوخت و دیوارها و عماراتش نیز در هم شکسته به تَلی از خاک و سنگ مبدل شده بود. هیکل، یا معبد یَهُوَه که زمانی تاجِ سرِ شهر و تنها مقر پرستش پاک بر روی زمین بشمار میآمد، اکنون خرابهای بیش نبود. ولی اسرائیلِ اسیر هنوز سالیان درازی را میبایست در تبعید سپری کند. تا ۵۶ سال دیگر خبری از آزادی موعود نخواهد بود.—ارمیا ۲۹:۱۰.
۲. چرا خاطرات هیکلِ خدا در اورشلیم احتمالاً دل حِزْقِیال را بدرد میآورد؟
۲ بیاد آوردن خرابی هیکل خدا که اکنون صدها کیلومتر دورتر از آنجا محل پرسه زدن حیوانات صحرا شده بود، حتماً دل حِزْقِیال، نبّی امین خدا را بدرد میآورد. ( ارمیا ۹:۱۱) پدر وی که بوزی نام داشت زمانی در اورشلیم کاهن بود. ( حِزْقِیال ۱:۳) امتیاز و افتخار کهانت زمانی نیز نصیب خود حِزْقِیال میشد امّا او در جوانی به همراه دیگر بزرگان و ارکان دولت در سال ۶۱۷ ق.د.م. از اورشلیم به تبعید برده شد. حال که حِزْقِیال حدود ۵۰ سال داشت احتمالاً میدانست که دیگر اورشلیم را به چشمان خود نخواهد دید و در بازسازی هیکل آن نیز سهمی نخواهد داشت. پس وقتی به حِزْقِیال رؤیایی از هیکل پرجلال نشان داده شد، میتوان وجد و شادی او را تجسم کرد!
۳. الف) غرض از نشان دادن رؤیای هیکل به حِزْقِیال چه بود؟ ب) چهار بخش عمدهٔ رؤیا کدامند؟
۳ این رؤیای جامع و مفصّل که نُه باب کتاب حِزْقِیال به آن اختصاص داده شده است در واقع برای تبعیدیان یهودا نویدی بود که ایمانشان را بسیار قوّت میبخشید چونکه پرستش پاک دوباره برقرار میشد! این رؤیا در طی قرون متمادی همیشه سبب تشویق و تقویت محبّان یَهُوَه بوده است. چرا؟ برای دست یافتن به پاسخ، اول باید مفهوم رؤیای نبوی حِزْقِیال به اسرائیلیان تبعیدی را مورد بررسی قرار دهیم. این رؤیا شامل چهار بخش عمده است: هیکل ( یا معبد،) کاهنان، رئیس و زمین.
استقرار مجدّد هیکل
۴. نخست حِزْقِیال به کجا برده شد و در آنجا چه دید و در این دیدار چه کسی راهنمای او بود؟
۴ نخست، خدا حِزْقِیال را «بر کوه بسیار بلند قرار داد.» بر کوهی دیگر بطرف جنوب، هیکلی عظیم قرار گرفته بود که مثل شهری حصاردار بنظر میآمد. فرشتهای که «نمایش او مثل نمایش برنج بود» نبی را برده تا مکان هیکل را از نزدیک ببیند. ( حِزْقِیال ۴۰:۲، ۳) در طی رؤیا، حِزْقِیال فرشته را مشاهده میکند که بدقّت سه جفت دروازههای یکسان هیکل را با حجرههای نگهبانان، یک صحن بیرونی، یک صحن اندرونی، چندین اتاق مختص غذاخوری، یک مذبح و مَقْدَس هیکل را با قدس و قدسالاقداسش، اندازهگیری میکند.
۵. الف) یَهُوَه در مورد چه چیزی به حِزْقِیال اطمینان میدهد؟ ب) «لاشهای پادشاهان» که میبایست از میان برداشته میشدند چه بودند و چرا این کار مهم بود؟
۵ سپس خودِ یَهُوَه در رؤیا ظاهر میشود. او وارد هیکل شده و حِزْقِیال را اطمینان میدهد که در آنجا ساکن خواهد شد. ولی اول از همه امر به تطهیر خانهاش میکند و میگوید: «حال زناهای خود و لاشهای پادشاهان خویش را از من دور بنمایند و من در میان ایشان تا به ابد سکونت خواهم نمود.» ( حِزْقِیال ۴۳:۲-۴، ۷، ۹) از قرار معلوم این «لاشهای پادشاهان» اشارهای بود به تمثالها و بتها. حاکمان و ساکنان سرکش اورشلیم هیکل خدا را با بتهایشان آلوده کرده بودند و در عمل ملوکی از آنها ساخته بودند. ( با عاموس ۵:۲۶ مقایسه شود.) در نظر یَهُوَه این بتها خدایان و ملوکانی بیجان و مکروه بیش نبودند. از اینرو میبایست آنها را از میان برداشت.—لاویان ۲۶:۳۰؛ ارمیا ۱۶:۱۸.
۶. پیمایش یا اندازهگیری هیکل حکم چه چیزی را داشت؟
۶ از این قسمت از رؤیا چه برداشتی میتوان کرد؟ این بخش از رؤیا به تبعیدیان اطمینان میبخشید که رواج مجدّد و کامل پرستش پاک در هیکل خدا امری مسجل بود. به علاوه، پیمایش یا اندازهگیری هیکل، حکم ضمانت الهی را داشت که رؤیا حتماً به تحقق میپیوست. ( با ارمیا ۳۱:۳۹، ۴۰؛ زکریا ۲:۲-۸ مقایسه شود.) هرگونه بتپرستی زدوده میشد. خانهٔ یَهُوَه بار دیگر مورد الطفات الهی قرار میگرفت.
کاهنان و رئیس
۷. در مورد لاویان و کاهنان چه اطلاعاتی در اختیارمان گذاشته شده است؟
۷ اعضای کهانت نیز میبایست تطهیر و تصفیه میشدند. خدا لاویان را که تسلیم بتپرستی شده بودند ملامت کرد ولی پسران کاهنِ صادوق را بدلیل حفظ پاکی خود تحسین نمود و آنها را مستحق اجر و پاداش دانست.a با اینحال هر دو گروه در خانهٔ جدید خدا به خدمت مشغول میشدند، بشرطی که هر کدامشان وفاداری خود را ثابت میکرد. یَهُوَه سپس تذکر داد که این عده باید «فرق میان مقدّس و غیرمقدّس را به قوم من تعلیم دهند و تشخیص میان طاهر و غیرطاهر را به ایشان اعلام نمایند.» ( حِزْقِیال ۴۴:۱۰-۱۶، ۲۳) بدین ترتیب، نه فقط کهانت مجدّداً خدمت خود را از سر میگرفت بلکه صبر و تحمل کاهنان نیز بثمر میرسید.
۸. الف) رؤسای اسرائیل باستان چه کسانی بودند؟ ب) رئیس در رؤیای حِزْقِیال به چه طریق در پرستش پاک فعال است؟
۸ در رؤیای حِزْقِیال به کسی به نام رئیس اشاره میشود. از زمان موسی به بعد، ملت اسرائیل همیشه از رؤسای گوناگونی برخوردار بود. کلمهٔ رئیس که در اینجا آمده است به عبری ناسی است و به کسی گویند که رأس خاندان، رئیس طایفه و حتی رهبر مملکت باشد. در رؤیای حِزْقِیال طبقهٔ رهبران اسرائیل بدلیل ظلم و اجحاف به مردم مورد ملامت قرار میگیرند و یَهُوَه به آنها تذکر میدهد که رفتاری منصفانه و عادلانه با ملت داشته باشند. این رئیس در پرستش پاک صاحب مقام پراهمیتی میباشد ولی با اینحال جزو طبقهٔ کاهنان محسوب نمیشود. در عوض، مشاهده میشود که او به همراه اَسباطِ غیرکاهن با آزادی به صحن بیرونی داخل و از آن خارج میشود، در رواق یا راهروی دروازهٔ شرقی مینشیند و مقداری از قربانیها را به مردم میدهد تا آنها قربانی بگذرانند. ( حِزْقِیال ۴۴:۲، ۳؛ ۴۵:۸-۱۲، ۱۷) بدین صورت، رؤیای حِزْقِیال قوم او را اطمینان میبخشد که در آینده، ملت بازگشته با رهبرانی قابلستایش برکت مییابد که کهانت را در سازماندهی قوم خدا حمایت میکنند و در امور روحانی و دینداری نمونه میشوند.
زمین
۹. الف) زمین چگونه تقسیم میشود امّا چه کسانی در تقسیم اراضی سهمی ندارند؟ ب) هدیهٔ مقدّس چه بود و چه چیزی در آن یافت میشد؟
۹ در آخر، یَهُوَه خدا در رؤیایی که به حِزْقِیال نشان میدهد به بررسی سرزمین اسرائیل میپردازد. در رؤیا فاش شد که زمین میبایست تقسیم و برای هر سِبطی سهمیهای مقرر شود. رئیس نیز در این ملکیّت سهیم میشود. امّا کاهنان هیچگونه سهمی در این تقسیم اراضی ندارند چون یَهُوَه اعلان کرد: «من نصیب ایشان خواهم بود.» ( حِزْقِیال ۴۴:۱۰، ۲۸؛ اعداد ۱۸:۲۰) در رؤیا مشخص شد که سهمیهٔ رئیس در طرفین منطقهای مخصوص به نام هدیهٔ مقدّس میافتد. این منطقه مِلکی مربعشکل بود که به سه قطعهٔ نوارمانند تفکیک میشد—نوار بالایی مختص لاویان نادم، نوار وسطی برای کاهنان و بالاخره نوار پائینی مِلک برای استفادهٔ شهر و نواحی پیرامونش کنار گذاشته شد. هیکل یَهُوَه در نوار کاهنان و در نقطهٔ مرکزی هدیهٔ مربعشکل قرار میگرفت.—حِزْقِیال ۴۵:۱-۷.
۱۰. نبوتِ تقسیم زمین چه مفهومی برای تبعیدیان یهودا دربر داشت؟
۱۰ مسلماً تمام این جزئیات سبب دلگرمی و شعف تبعیدیان میشد، چرا که سهمیهٔ هر طایفهای تضمین شده بود! ( با میکاه ۴:۴ مقایسه شود.) بار دیگر پرستش پاک جلال یافته، از جایی مرکزی و اصلی برخوردار میشود. و توجه کن که در رؤیای حِزْقِیال رئیس همانند کاهنان در زمینی زندگی میکند که قوم هدیه کرده است. ( حِزْقِیال ۴۵:۱۶) از اینرو، در زمین بازیافته مردم میبایست از فعالیتهای رهبرانی که یَهُوَه منصوب کرده بود حمایت و از طریق اجرای دستوراتشان با آنها همکاری میکردند. در مجموع، این زمین مظهر سازماندهی، همکاری و امنیت بود.
۱۱، ۱۲. الف) یَهُوَه چگونه از طریق نبوت به قومش اطمینانخاطر میدهد که وطن بازیافتهشان را برکت خواهد داد؟ ب) درختان مغروس که در کنارهٔ نهر دیده میشوند مظهر چه میباشند؟
۱۱ آیا یَهُوَه زمینشان را برکت میداد؟ خودِ نبوت به این سؤال با توصیفی دلگرمکننده پاسخ میدهد. جوی آبی از هیکل سرچشمه گرفته و بمرور عمیقتر میشود تا اینکه بالاخره بصورت نهری خروشان به بحرالملح یا دریای مرده میریزد. در آنجا آبهای مرده را احیا میکند، تا حدّی که در بخشی از کنارهٔ آن فعالیت ماهیگیری رونق مییابد. در کنارهٔ نهر هم درختان بسیاری دیده میشوند که تمام سال میوه میدهند و به مصرف خوراک و علاج میرسند.—حِزْقِیال ۴۷:۱-۱۲.
۱۲ این وعده در گوش تبعیدیان، طنینی مشابه دیگر نبوتهای بازگشت داشت که نزد آنها بسیار گرامی بودند. انبیای یَهُوَه چندین بار تحت الهام در وصف استقرار مجدّد قوم اسرائیل به آن سرزمین نبوت کرده بودند. احیای زمینها و مناطق خشک موضوعی بود که بکرّات در نبوتها آمده بود. ( اشعیا ۳۵:۱، ۶، ۷؛ ۵۱:۳؛ حِزْقِیال ۳۶:۳۵؛ ۳۷:۱-۱۴) بدین طریق، قوم یَهُوَه انتظار داشت که برکات حیاتبخش او دوباره مانند نهری از هیکل ترمیمیافتهٔ وی جاری شوند. بدیهی بود که ملتی مرده مجدّداً برمیخاست. از برکت خدا، رهبری این جامعهٔ جدید را مردانی برجسته و روحانی بدوش میگرفتند که همچون درختان مغروس در کنارهٔ نهر رؤیایی عادل و مستحکم میبودند و قابلیت هدایت بازسازی سرزمینی ویران را میداشتند. اِشَعْیا نیز در مورد «درختان عدالت» نوشت که «خرابههای قدیم را بنا خواهند نمود.»—اشعیا ۶۱:۳، ۴.
رؤیا چه زمانی تحقق مییابد؟
۱۳. الف) یَهُوَه به چه صورت قوم بازگشتهٔ خود را با «درختان عدالت» برکت میداد؟ ب) نبوت دربارهٔ دریای مرده چگونه تحقق یافت؟
۱۳ آیا امیدهای تبعیدیانی که اکنون بسوی سرزمین خود روانه شده بودند تبدیل به یأس شد؟ بهیچ وجه! بازماندهای از این ملت در سال ۵۳۷ ق.د.م. به وطن محبوبشان بازگشتند و بعدها تحت رهبری «درختان عدالت»—مانند عَزْرای کاتب، حَجِّی و زکریای نبی و همچنین یَهُوْشَع کاهِن اعظم—اماکنی که سالها در خرابی به حال خود رها شده بودند بازسازی شدند. همچنین رؤسایی مثل نَحَمِیا و زَرُبّابل با انصاف و عدالت در آن زمین شروع به حکومت کردند. هیکل یَهُوَه دوباره بنا شد و برکات حیاتبخش وی که شامل برکت زندگی به طریق عهد شریعت میشد مجدّداً جریان یافت. ( تثنیه ۳۰:۱۹؛ اشعیا ۴۸:۱۷-۲۰) یکی از این برکات کسب معرفت بود. کهانت فعالیت و مسئولیتهای خود را از سر گرفت و کاهنان قوم را در شریعت خدا آموزش دادند. ( ملاکی ۲:۷) در اثر چنین آموزشی، اسرائیلیان دوباره از لحاظ روحانی زنده و به خادمان وفادار یَهُوَه مبدل شدند؛ درست بر طبق وصف احیای دریای مرده که در رؤیا آبهایش چنان شفا یافت که اکنون در آن ماهیگیری فراوانی نیز مشاهده میشد.
۱۴. چرا میباید رؤیای حِزْقِیال تحققی بزرگتر از آنچه بعد از بازگشت یهودیان از تبعید بابلی رخ داد، میداشت؟
۱۴ آیا این وقایع تنها تحقق رؤیای حِزْقِیال میباشند؟ خیر؛ غرض از رؤیا چیزی بس بزرگتر از این است. به چند نکته توجه کنیم: بنای هیکلی که در رؤیا برای حِزْقِیال توصیف شد در واقع عملی نیست. البته باید اذعان کرد که یهودیان متعصبانه این رؤیا را بسیار جدی گرفتند که حتی به برداشتی تحتالفظی از بعضی از جزئیاتش منجر شد.b ولی ابعاد هیکلِ موصوف در رؤیا بقدری عظیماند که نمیتوان حتی آن را بر روی کوه موریا، محل هیکل سابق، جای داد. علاوه بر آن، هیکل رؤیای حِزْقِیال در شهر نبود بلکه دورتر در قطعه زمینی مجزا قرار داشت، در حالی که دومین هیکل در همان مکانِ اولین هیکل یعنی در شهر اورشلیم ساخته شد. ( عزرا ۱:۱، ۲) در ضمن، هیچوقت جوی آبی واقعی از هیکل در اورشلیم صادر نشد. بنابراین، اسرائیل باستان تنها گوشهای از تحقق نبوت حِزْقِیال را دید. پس تلویحاً میباید در انتظار تحققی روحانی و بس بزرگتر از این رؤیا بود.
۱۵. الف) هیکل روحانی یَهُوَه فعالیت خود را کِی شروع کرد؟ ب) چه چیزی ثابت میکند که رؤیای حِزْقِیال در طی زندگی مسیح بر زمین بتحقق نرسید؟
۱۵ بدیهی است که تحقق اصلی رؤیای حِزْقِیال را باید در هیکل عظیم و روحانی یَهُوَه بجوییم که پولس رسول بتفصیل در کتاب عبرانیان آن را شرح داد. این هیکل زمانی که عیسی مسیح بعنوان کاهِن اعظم در سال ۲۹ د.م. مسح شد، فعالیت خود را شروع کرد. ولی آیا رؤیای حِزْقِیال در روزگار عیسی بتحقق رسید؟ بنا بر شواهد موجود، باید گفت نه. عیسی بعنوان کاهِن اعظم با تعمید و مرگ قربانیگونهاش و نهایتاً ورودش به قدسالاقداس یا به عبارتی دیگر، خودِ جایگاه خدا در آسمانها، مفهوم و فایدهٔ نبوی روز کفاره را تکمیل کرد. ( عبرانیان ۹:۲۴) جالب توجه اینجاست که در رؤیای حِزْقِیال حتی یکبار هم اشارهای به کاهن اعظم و روز کفاره نشده است. بنابراین، بنظر غیرمحتمل میآید که این رؤیا اشارهای به وقایع قرن اول د.م. باشد. پس اشارهٔ رؤیا به چه زمانی است؟
۱۶. صحنهٔ رؤیای حِزْقِیال ما را به یاد چه نبوت دیگری میاندازد و این یادآوری چگونه ما را در تشخیص زمان تحقق اصلی رؤیای حِزْقِیال کمک میکند؟
۱۶ برای یافتن پاسخ، رؤیا را دوباره بررسی کنیم. حِزْقِیال نوشت: «در رؤیاهای خدا مرا به زمین اسرائیل آورد. و مرا بر کوه بسیار بلند قرار داد که بطرف جنوب آن مثل بنای شهر بود.» ( حِزْقِیال ۴۰:۲) صحنهٔ این رؤیا که «بر کوه بسیار بلند» بود خواننده را بیاد میکاه ۴:۱ میاندازد که میگوید: «در ایّامِ آخرْ کوهِ خانهٔ خداوند بر قلّهٔ کوهها ثابت خواهد شد و بر فوق تلّها برافراشته خواهد گردید و قومها بر آن روان خواهند شد.» این نبوت چه زمان بتحقق میپیوندد؟ آیهٔ میکاه ۴:۵ نشان میدهد که شروع این تحقق زمانی خواهد بود که ملتها هنوز به پرستش خدایان کاذب مشغولند. در حقیقت در این زمانهٔ ما یعنی «در ایّامِ آخرْ» بوده است که پرستش پاک جلال یافته و مکانی شایسته در زندگی خادمان خدا یافته است.
۱۷. نبوت ملاکی ۳:۱-۵ چگونه به ما در تعیین زمان طهارت هیکل در رؤیای حِزْقِیال کمک میکند؟
۱۷ چه چیزی این تجدید پرستش را امکانپذیر ساخت؟ بیاد آور که مهمترین واقعهٔ رؤیای حِزْقِیال آمدن یَهُوَه به هیکل بود که در آنجا مصرانه امر کرد خانهاش را از نجاست بتپرستی طاهر سازند. خانهٔ روحانی خدا چه زمانی تطهیر یافت؟ در ملاکی ۳:۱-۵، یَهُوَه دورهای را پیشگویی کرد که «به هیکل خود خواهد آمد» و «رسول عهد» را که عیسی مسیح باشد با خود به همراه خواهد داشت. غرض از این بازدید چه بود؟ «او مثل آتش قالگر و مانند صابون گازران خواهد بود.» این قالگذاری یا عمل تصفیه از زمان جنگ جهانی اول آغاز شد. این تصفیه به چه چیزی منجر شد؟ از سال ۱۹۱۹ به این سو یَهُوَه در خانهٔ خود ساکن شده سرزمین روحانی قوم خود را برکت داده است. ( اشعیا ۶۶:۸) پس اینطور میتوانیم نتیجه بگیریم که نبوتِ هیکل در رؤیای حِزْقِیال تحققی بسیار پراهمیت در طی ایام آخر مییابد.
۱۸. رؤیای هیکل چه زمان به تحقق نهایی خواهد رسید؟
۱۸ رؤیای حِزْقِیال نیز مانند بقیهٔ نبوتهای بازگشت تحققی دیگر و نهایی در بهشت خواهد داشت. تنها در آن زمان بشر صادقدل خواهد توانست از تمامی فواید ترتیباتِ هیکل خدا سود ببرد زیرا در آن موقع مسیح با شراکت ۰۰۰,۱۴۴ تن همراهانش ارزش قربانی فدیهٔ خویش را در قبال انسانها بکار خواهد گرفت. همهٔ انسانهای مطیع تحت حکمرانی مسیح به کاملیت سوق داده خواهند شد. ( مکاشفه ۲۰:۵، ۶) با اینحال تحقق اصلی رؤیای حِزْقِیال را در بهشت نیز نباید جست. چرا؟
رؤیا بر ایام ما متمرکز میشود
۱۹، ۲۰. چرا تحقق اصلی رؤیا باید در این دوره باشد و نه در بهشت؟
۱۹ حِزْقِیال هیکلی را دید که میبایست از نجاست بتپرستی و زنای روحانی زدوده و تطهیر میشد. ( حِزْقِیال ۴۳:۷-۹) قدر مسلم چنین چیزی در مورد پرستش یَهُوَه در بهشت مصداق نخواهد داشت. در ضمن، کاهنان مذکور در رؤیا مظهر طبقهٔ کاهنانِ مسحشده، در قید حیات بر روی زمین، قبل از رستاخیز آسمانی و قبل از دورهٔ هزاره میباشند. به چه دلیل این گفته صحت دارد؟ توجه کن که کاهنان مشغول خدمت در صحن درونی میباشند. مقالاتی در شمارههای پیشین برج دیدهبانی نشان دادهاند که این صحن، مظهر وضعیت منحصربفرد کاهنانِ تحت کهانتِ مسیح است، هنگامی که هنوز بر روی زمیناند.c و مشاهده کن که رؤیا به تأکید از ناکاملی کاهنان یاد میکند. به آنها گفته میشود که برای گناهان خود قربانی بگذرانند. به آنها هشدار داده میشود که مراقب بوده مبادا با نجاست روحانی و اخلاقی آلوده شوند. به این دلیل نمیتوان آنها را مظهر مسحشدگان رستاخیزیافته تلقی کرد و گفتهٔ پولس رسول را هم نمیتوان در خصوص آنها بکار گرفت که: «کَرِنّا صدا خواهد داد، و مردگان، بیفساد خواهند برخاست.» ( ۱قرنتیان ۱۵:۵۲؛ حِزْقِیال ۴۴:۲۱، ۲۲، ۲۵، ۲۷) در این رؤیا کاهنان به اتفاق مردم دیده میشوند و مستقیماً آنها را خدمت میکنند. این کار در بهشت امکانپذیر نخواهد بود زیرا که طبقهٔ کاهنان در آسمان خواهند بود. بنابراین، این رؤیا مظهری مناسب از همکاری نزدیک مسحشدگان با اعضای گروه عظیم بر روی زمین میباشد.—مکاشفه ۷:۹؛ حِزْقِیال ۴۲:۱۴.
۲۰ در نتیجه، میبینیم که رؤیای حِزْقِیال حاکی از اثرات مفیدِ طهارت روحانی میباشد که امروزه در حال تحقق است. ولی این همه چه مفهومی برای تو دارد؟ این رؤیا موضوعی بیربط و یک معمای الهیات نیست بلکه مستقیماً به پرستش روزانهٔ ما به درگاه یَهُوَه، تنها خدای حقیقی، مربوط میشود. در مقالهٔ بعدی این ارتباط را از نزدیک بررسی خواهیم کرد.
[پاورقیها]
a احتمالاً چنین تحسینی شامل حال حِزْقِیال نیز میشد چونکه گفته میشود او نیز از اهل خاندان کهانت صادوق بود.
b برای مثال میشنای باستانی میگوید که مذبح و درهای دو لنگهای هیکل و همچنین محل پخت و پز هیکل بازسازیشده را مطابق توصیفات رؤیای حِزْقِیال ساخته بودند.
c به برج دیدهبانی، شمارهٔ ۱ ژوئیه ۱۹۹۶، صفحهٔ ۲۵؛ ۱ دسامبر ۱۹۷۲، صفحهٔ ۷۱۸ ( انگل.)، رجوع شود.
آیا بیاد میآوری؟
◻ نخستین تحقق رؤیای حِزْقِیال از هیکل و کاهنان چگونه به انجام رسید؟
◻ تقسیم زمینها در رؤیای حِزْقِیال چه تحقق اولیهای داشت؟
◻ در استقرار مجدّد اسرائیل باستان چه کسانی رؤسای وفادار بودند و چه کسانی نقش «درختان عدالت» را داشتند؟
◻ چرا تحقق اصلی رؤیای حِزْقِیال میباید در طی ایام آخر باشد؟